biskup i męczennik | |
Współczesna rekonstrukcja twarzy Walentego na podstawie czaszki przechowywanej w bazylice Santa Maria in Cosmedin w Rzymie. | |
Data i miejsce urodzenia | |
---|---|
Data i miejsce śmierci | |
Czczony przez |
Kościół katolicki, |
Wspomnienie | |
Atrybuty |
kielich, miecz |
Patron |
orędownik podczas ciężkich chorób (szczególnie psychicznych i epilepsji), patron zakochanych |
Szczególne miejsca kultu |
Walenty z Terni[1] lub Walenty z Rzymu[4] (ur. ok. 175[2] lub 226[3] w Interamnie[1], zm. ok. 269/270 w Rzymie[4][1]) – biskup i męczennik chrześcijański, święty Kościoła katolickiego i syryjskiego[1], wspominany też przez Kościół anglikański i luterański (LCMS)[4].
Walenty nie występuje na najwcześniejszym wykazie rzymskich męczenników, Chronografie z 354, chociaż patronem kompilacji Chronografu był zamożny rzymski chrześcijanin o imieniu Valentinus[5]. Jednak znajduje się w Martyrologium Hieronymianum[6] który powstał między 460 a 544 na bazie wcześniejszych lokalnych źródeł.
W źródłach takich, jak Martyrologium Rzymskie, Catholic Encyclopedia i innych[7] postać o tym imieniu pojawia się trzykrotnie: pierwszy – jako kapłan rzymski[4], ścięty w czasie prześladowań chrześcijan za panowania cesarza Klaudiusza II Gockiego, drugi – jako biskup Terni koło Rzymu, przy czym obaj pochowani zostali wzdłuż Via Flaminia na zewnątrz Rzymu, w różnych odległościach od miasta. Wobec braków materiałów źródłowych potwierdzających istnienie dwóch różnych Walentych uważa się, że jest to ta sama osoba[8]. Trzeci miał być świętym, który cierpiał tego samego dnia wraz z licznymi towarzyszami w rzymskiej prowincji Afryki, o których nic więcej nie wiadomo. Kwestią nierozstrzygniętą pozostaje to, czy kult zawędrował z Rzymu do Terni, czy odwrotnie[9].
Walenty z wykształcenia był lekarzem, z powołania duchownym. Żył w III wieku w Cesarstwie rzymskim za panowania Klaudiusza II Gockiego. Cesarz ten za namową swoich doradców zabronił młodym mężczyznom w wieku od 18 do 37 lat wchodzić w związki małżeńskie. Uważał on, że najlepszymi żołnierzami są legioniści niemający rodzin. Zakaz ten złamał biskup Walenty i błogosławił śluby młodych legionistów. Został za to wtrącony do więzienia, gdzie zakochał się w niewidomej córce swojego strażnika. Legenda mówi, że jego narzeczona pod wpływem tej miłości odzyskała wzrok. Gdy o tym dowiedział się cesarz, kazał zabić Walentego. W przeddzień egzekucji Walenty napisał list do swojej ukochanej, który podpisał: „Od Twojego Walentego”. Egzekucję wykonano 14 lutego 269 roku.
Już w IV wieku grób świętego otoczony był kultem. Papież Juliusz I wybudował nad tym grobem bazylikę, a papież Teodor I odrestaurował ją[9].
Wskutek splotu zwyczajów ludowych, folkloru i legend był uważany za obrońcę przed ciężkimi chorobami (zwłaszcza umysłowymi, nerwowymi i epilepsją), a w Stanach Zjednoczonych, Anglii i współcześnie w Polsce został uznany za patrona zakochanych[9].
Wspomnienie liturgiczne w Kościele katolickim na mocy decyzji papieża Gelazjusza I obchodzone jest od 496 roku w dniu 14 lutego[10][2][11][12], jako Dzień św. Walentego (Walentynki), aczkolwiek Paweł VI usunął Walentego z oficjalnego kalendarza liturgicznego, poświęcając 14 lutego świętym Cyrylowi i Metodemu[8].
14 lutego to Dzień Świętego Walentego także w Luterańskim kalendarzu świętych[13]. Kościół anglikański umieścił go w swoich przedreformacyjnych kalendarzach i przywrócił jego wzmiankę jako biskup i męczennik w swoim Modlitewniku powszechnym, a większość prowincji Wspólnoty anglikańskiej obchodzi jego święto[14][15]. Kościół rzymskokatolicki umieszcza go na swojej oficjalnej liście świętych – Martyrologium Romanum. Dzień ten był również obecny w Ogólnym kalendarzu rzymskim mając rangę święta prostego do 1955 roku, kiedy papież Pius XII zredukował wszystkie takie święta zaledwie do rangi wspomnienia w ramach innej celebracji. Rewizja Ogólnego Kalendarza Rzymskiego z 1969 r. usunęła nawet tę wzmiankę, pozostawiając ją do włączenia tylko w kalendarzach lokalnych, takich jak kalendarz Balzan (Malta). Jego upamiętnienie miało miejsce jeszcze w Mszale Rzymskim z 1962 r., a zatem jest obchodzone także przez tych, którzy w okolicznościach wskazanych w Motu proprio autorstwa Papieża Benedykta XVI z 2007 r. pt. Summorum Pontificum, korzystają z tego wydania.
Św. Walenty jest czczony także w Kościele Anglii w dniu 14 lutego[16].
6 lipca to data, w której Kościół prawosławny celebruje rzymskiego prezbitera Walentego; w dniu 30 lipca obchodzone jest święto hieromęczennika Walentego, biskupa Interamny[17][18]. Członkowie Greckiego Kościoła Prawosławnego o imieniu Valentinos (mężczyzna) lub Valentina (kobieta) mogą obchodzić swoje imieniny w zachodnim kalendarzu kościelnym, który przypada na 14 lutego[19]
Angielscy XVIII-wieczni antykwariusze Alban Butler i Francis Douce, zauważając niejasność tożsamości Świętego Walentego, sugerowali, że Dzień Świętego Walentego został stworzony jako próba zastąpienia pogańskiego święta Luperkalii (które przypadało w Rzymie w połowie lutego). Ten pomysł został ostatnio odrzucony przez naukowców i badaczy, takich jak profesor Jack B. Oruch z Uniwersytetu Kansas, Henry Ansgar Kelly z Uniwersytetu Kalifornijskiego[20] oraz profesora Michaela Matthew Kaylora z Uniwersytetu Masaryka[21]. Wiele z obecnych legend charakteryzujących Świętego Walentego zostało wymyślonych w XIV wieku w Anglii, zwłaszcza przez Geoffreya Chaucera i jego kręgu, kiedy święto 14 lutego po raz pierwszy powiązało się z miłością romantyczną[22].
Oruch zarzuca, że tradycje związane z „Walentynkami”, udokumentowane w poemacie Chaucera pt. Sejm ptasi' i osadzone w fikcyjnym kontekście starej tradycji, nie istniały przed Chaucerem[23]. Twierdzi, że spekulatywne wyjaśnienie sentymentalnych obyczajów, pozujące jako fakt historyczny, wywodzi się z XVIII-wiecznych antykwariuszy, w szczególności Albana Butlera, autora Księgi Lives of the Saints, i zostało uwiecznione nawet przez szanowanych współczesnych uczonych. We francuskiej XIV-wiecznej iluminacji rękopisu z Vies des Saints, święty Walenty, biskup Terni, nadzoruje budowę swojej bazyliki w Terni; nie ma tu żadnej sugestii, że biskup był patronem zakochanych[24].
W średniowieczu wierzono, że ptaki łączą się w pary w połowie lutego. Było to wówczas związane z romansem Walentego. Chociaż te legendy się różnią, Walentynki są powszechnie uznawane za dzień romansu i oddania.
W ikonografii Walenty przedstawiany jest najczęściej w stroju kapłana z kielichem w lewej ręce, a z mieczem w prawej lub w stroju biskupa w momencie, gdy uzdrawia chłopca z padaczki.
Najważniejszym miejscem kultu św. Walentego jest bazylika jego imienia w Terni, na srebrnym relikwiarzu ze szczątkami patrona umieszczono inskrypcję "Święty Walenty patron miłości". Co roku w niedzielę poprzedzającą dzień 14 lutego, przybywają do bazyliki pary narzeczonych z całych Włoch i świata, w celu złożenia przyrzeczenia miłości. W roku 1997 list do par narzeczonych przesłał również Jan Paweł II, a jego przesłanie wyryto na marmurowej tablicy przy grobie świętego Walentego[25].
Kult św. Walentego najszybciej upowszechnił się na terenach południowo-wschodniej Polski, gdzie obrany został patronem Przemyśla i archidiecezji przemyskiej[26]. Do Polski wraz z kultem św. Walentego trafiły również obchody walentynkowe przeniesione przez z osadników z Bawarii i Tyrolu[27]. W parafiach Podkarpacia, które mają za patrona św. Walentego m.in. Futomie[28], Wiązownicy, Wysokiej i przed ołtarzem św. Walentego w Hoczwi świętuje się w tym dniu patrona uroczystości. W Wielichowie znajduje się słynący cudami wizerunek św. Walentego, przed którym odprawiana jest dziewięciodniowa nowenna przed dniem Jego wspomnienia. W całej Polsce imię Walenty nadawane jest na chrzcie od schyłku średniowiecza. Przed relikwiami świętego modlono się w Polsce podobnie jak w Niemczech o zdrowie.
Poza Polską relikwie św. Walentego znajdują się m.in. :
W lutym 2017 roku Cicero Moraes zrekonstruował twarz świętego Walentego z czaszki pochodzącej sprzed 1700 lat, przechowywanej bazylice Santa Maria in Cosmedin w Rzymie[33][34].
Artykuł Święty Walenty w polskiej Wikipedii zajął następujące miejsca w lokalnym rankingu popularności:
Prezentowana treść artykułu Wikipedii została wyodrębniona w 2024-02-15 na podstawie https://pl.wikipedia.org/?curid=128814