Winnica (miasto)

Winnica

Вінниця

Winnica (2020)
Herb Flaga
Państwo	Ukraina
Obwód	winnicki
Prawa miejskie	1640/1795[1]
Burmistrz	Serhij Morhunow
Powierzchnia	113[2] km²
Populacja (2019) • liczba ludności	370 063[3].
Nr kierunkowy	+380 43
Kod pocztowy	21000
Tablice rejestracyjne	AB
Podział miasta	3 rejony: zamostianski, łeninski, staromiski
Położenie na mapie obwodu winnickiego Winnica
Położenie na mapie Ukrainy Winnica
49°13′48″N 28°28′48″E/49,230000 28,480000
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa
Portal Ukraina

Winnica (ukr. Вінниця, Winnycia) – miasto w środkowej części Ukrainy, nad Bohem, na wschodnim Podolu, stolica rejonu i obwodu winnickiego.

Historia

W 1363 roku Fiodor Koriatowicz wybudował drewniany zamek, co stało się początkiem rozwoju miasta. Nazwa „Winnica” pojawiła się po raz pierwszy w dokumencie Władysława Jagiełły 13 czerwca 1385 roku. Miasto w XV wieku lokował na prawie magdeburskim Aleksander Jagiellończyk.

W 1545 roku komisarz Zygmunta Augusta stwierdził, że tutejszy drewniany zamek starościński jest niewielki, bo ma tylko 3 wieże i 30 horodni, dlatego należy go rozbudować. Zapisano także, że były na nim ówcześnie dwa działka i 26 hakownic. W mieście w 1545 roku były 274 domy.

Do Unii Lubelskiej (1569) w składzie Wielkiego Księstwa Litewskiego. W 1569 r. miasto zostało inkorporowane wraz z województwem bracławskim do Korony w ramach Rzeczypospolitej. Było miastem królewskim Korony^[4], położonym w pierwszej połowie XVII wieku w starostwie winnickim w województwie bracławskim^[5]. Od roku 1589 odbywały się tu sejmiki, od 1654 sądy grodzkie, od 1598 sądy ziemskie (przeniesione z Bracławia)^[6] i sejmiki ziemskie.

Na początku XVII wieku miasto znacząco rozbudowano. Za sprawą Walentego Aleksandra Kalinowskiego wzniesiono nowy zamek oraz kolegium jezuickie^[7]. W latach 1610–1617 zbudowano kościół jezuitów, przy którym wyrosła nowa dzielnica Mury^[7]. Niedługo później powstały także kościół i klasztor dominikanów^[7]. W 1640 król Władysław IV Waza odnowił prawa miejskie magdeburskie^[7].

Po pokoju w Buczaczu (1672) do pokoju w Karłowicach (1699) pod panowaniem Turcji.

W latach 40. XVIII wieku powstał trzeci katolicki klasztor w Winnicy – kapucynów^[8]. W 1773 powstała w Winnicy Szkoła Wydziałowa Komisji Edukacji Narodowej^[9], a w 1783 roku Antoni Protazy Potocki podpisał tu statut zakładający Kompanię Handlową Polską (Kompanię Handlu Czarnomorskiego). W Winnicy stacjonowało dowództwo 4 Brygady Artylerii Armii Koronnej.

W zaborze rosyjskim

Po II rozbiorze Polski (1793) miasto znajdowało się w zaborze rosyjskim, jako siedziba ujezdu winnickiego guberni podolskiej.

W czasie zaboru rosyjskiego w mieście istniało Winnickie Gimnazjum Państwowe, w którym do upadku powstania listopadowego większość kadry stanowili polscy profesorowie, a wykłady odbywały się głównie w języku polskim^[10]. W ramach represji po polskich powstaniach administracja carska zamykała klasztory katolickie, jako ostatni oo. kapucynów w 1888^[8][11]. W 1898 w Winnicy zostało powołane Podolskie Towarzystwo Rolnicze, w którym badania prowadził m.in. Ludwik Garbowski. W 1913 w mieście uruchomiono komunikację tramwajową.

Okres międzywojenny

W 1918 Ukraińska Republika Ludowa, Hetmanat i ponownie URL.

W czasie ofensywy polsko-ukraińskiej na Kijów w wojnie polsko-bolszewickiej siedziba rządu Ukraińskiej Republiki Ludowej, miejsce spotkania Symona Petlury i Józefa Piłsudskiego. W czerwcu 1920 zajęte ostatecznie przez Armię Czerwoną, włączone do Ukraińskiej SRR (od 1922 w składzie ZSRR) do której należało do 1991 roku.

W latach 1937–1938 NKWD rozstrzelało i pochowało na terenie obecnego Centralnego Parku Miejskiego ponad 9000 osób, których groby ekshumowali Niemcy w 1943 (tzw. mord w Winnicy).

II wojna światowa i okres powojenny

W latach 1942–1943, w czasie II wojny światowej, około 10 km na północ od Winnicy, na wschód od szosy do Żytomierza (naprzeciw Strzyżawki), znajdowała się kwatera główna Hitlera (niem. Führerhauptquartier) FHQ Wehrwolf.

Winnica i jej okolice były miejscem działania Einsatzgruppe D, która wymordowała, jak się szacuje, do 28 tysięcy ludzi, w tym praktycznie całą żydowską populację miasta.

Od 1991 niepodległa Ukraina. Współcześnie Winnica jest najludniejszym miastem na Podolu.

25 lutego 2010 roku w Winnicy przy ulicy Sobornej 24 został otwarty Konsulat Generalny RP. W październiku 2010 r. przy kościele kapucynów odsłonięty został pomnik Jana Pawła II z tablicami w językach polskim i ukraińskim^[12].

Zabytki

• kościół i kolegium jezuitów z lat 1610–1617 w stylu barokowym, obecnie archiwum obwodowe
• kościół i klasztor dominikanów z 1758 roku w stylu barokowym, w miejscu starszego z XVII wieku, fundacji sędziego Michała Grocholskiego. Po upadku powstania listopadowego zamieniony w 1832 roku przez Rosjan na prawosławny sobór Przemienienia Pańskiego. Po 1839 roku zmieniono kształt hełmów wież na czterospadowe. Po 1917 roku wieże obniżono. Wiosną 1920 roku kościół zwiedzali Józef Piłsudski z Semenem Petlurą. W 1930 roku władze radzieckie umieściły w kościele składy, a od 1962 roku salę gimnastyczną. Od 1980 do 1990 roku mieściła się tu sala muzyczna. Obecnie katedra eparchii Kościoła Prawosławnego Ukrainy^[13]
• kościół oo. kapucynów z 1746 roku, fundacji starosty Ludwika Kalinowskiego, po 1990 r. znalazły się w nim organy z wyrzuconego z przejętego przez prawosławnych kościoła podominikańskiego
• mury miejskie z XVII wieku w ruinie
• drewniana cerkiew św. Mikołaja z 1746 r.
• zamek (pozostała po nim tylko góra zamkowa nad Południowym Bugiem – Bohem)
• Pałac Grocholskich w Pietniczanach
• Hotel Savoy z 1912 roku w stylu eklektycznym
• willa kapitana Czetkowa z początku XX wieku w stylu secesyjnym, proj. Wasyl Listowniczyj
• dom lekarza Nowińskiego, w którym przebywał w roku 1920 Józef Piłsudski
• dom mecenasa Długołęckiego w stylu secesyjnym
• dom Grocholskich (współcześnie biblioteka medyczna)^[14]
• kaplica z tablicą ku czci pomordowanych Polaków na terenie dawnego Cmentarza Polskiego (ob. Centralnyj Gorodskij Park)^[15]
• gmach miejskiej dumy z 1911 r., w którym gościł w 1920 Józef Piłsudski (wizytę upamiętnia tablica w językach polskim i ukraińskim)
• wieża ciśnień z 1912 r.
• gmach sądu okręgowego z pocz. XX w., później przebudowany
• kamienice z XIX i XX w.
• koszary wojskowe z lat 1887–1889
• gmach dawnej szkoły średniej z lat 1888–1891
• Synagoga Główna z 1897 r.
• cerkiew Zmartwychwstania Chrystusa z 1910 r.
• budynek poczty z 1912 r.
• kompleks szkolny na Starym Mieście z pocz. XX w.
• dworzec kolejowy z 1950 r.

Gospodarka

W mieście rozwinął się przemysł spożywczy, lekki, chemiczny, maszynowy, metalowy, materiałów budowlanych oraz drzewny^[16].

Transport

W pobliżu Winnicy mieści się port lotniczy Winnica, obsługujący m.in. loty do Warszawy. Znajdują się tu także dworce autobusowy oraz kolejowy, będący jednym z większych na Ukrainie^[17].

Komunikacja miejska jest obsługiwana przez tramwaje, trolejbusy i autobusy.

Port lotniczy Winnica jest jedynym funkcjonującym międzynarodowym portem lotniczym w środkowej Ukrainie^[18].

Ludzie związani z Winnicą

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Winnicą.

Sergey Morgunov – burmistrz miasta od 25 października 2020 r.^[19]

Religia

Winnica jest siedzibą eparchii Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego^[20] oraz eparchii winnickiej Kościoła Prawosławnego Ukrainy^[21]. W mieście funkcjonują cztery parafie katolickie (na Wiszence, Tiażyłowie, Piętniczanach oraz na ulicy Sobornej. przy ostatniej działa klasztor kapucynów^[22]). W Winnicy działa zbór chrześcijan baptystów „Dom Ewangelii”^[23] oraz świątynia Międzynarodowego Towarzystwa Świadomości Kryszny^[24]. W Winnicy funkcjonuje również kilkanaście zborów Świadków Jehowy^[25].

Winnica jest jednym z największych ośrodków neokatechumenatu na Ukrainie. Obecnie w mieście przy kościele Matki Boskiej Anielskiej istnieje około 15 wspólnot neokatechumenalnych.

Miasta partnerskie

• Kielce, Polska
• Peterborough, Wielka Brytania
• Birmingham, Stany Zjednoczone
• Rybnica, Mołdawia
• Bursa, Turcja
• Bat Jam, Izrael
• Poniewież, Litwa

Przypisy

Bibliografia

• Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XIII, Warszawa, 1880–1902, s. 553.

Linki zewnętrzne

• Winnica, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 553 .
• Winnickie czasopismo i portal „Słowo Polskie” – www.slowopolskie.org (od 2011 roku).
• Winnica
• Mapa 1:100,000 – część zachodnia. [dostęp 2005-05-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-18)].
• Mapa 1:100,000 – część wschodnia. [dostęp 2005-05-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-03-11)].
• Archiwalne widoki miasta w bibliotece Polona