Wanda Rutkiewicz

Wanda Rutkiewicz

Wanda Rutkiewicz na Krzywej Turni w Sokolikach (lata 70.)
Data i miejsce urodzenia	4 lutego 1943 Płungiany
Data i miejsce śmierci	13 maja 1992 Kanczendzonga/Nepal
Zawód, zajęcie	elektronik, himalaistka, alpinistka
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Wanda Halina Rutkiewicz-Błaszkiewicz (ur. 4 lutego 1943 w Płungianach, zaginęła 13 maja 1992 na stokach Kanczendzongi w Himalajach) – polska alpinistka i himalaistka, z zawodu elektronik, jedna z najwybitniejszych światowych himalaistek. Jako trzecia kobieta na świecie i pierwsza Europejka stanęła na Mount Evereście, najwyższym szczycie Ziemi. 23 czerwca 1986 Wanda Rutkiewicz stanęła na szczycie K2 jako pierwsza kobieta.

Życiorys

Córka inżyniera Zbigniewa Błaszkiewicza i Marii z Pietkunów. Miała troje rodzeństwa: Jerzego, Michała i Janinę. Po II wojnie światowej z rodzicami i starszym bratem Jerzym, jako repatriantka przyjechała do Łańcuta, gdzie mieszkali jej dziadkowie ze strony ojca, a potem do Wrocławia^[1]. Maturę zdała w II Liceum Ogólnokształcącym we Wrocławiu, studiowała na Politechnice Wrocławskiej, z dyplomem inżyniera-elektronika pracowała w Instytucie Automatyki Systemów Energetycznych^[2]. Później przeniosła się do Warszawy, podjęła pracę w Instytucie Maszyn Matematycznych. Jeszcze w czasach licealnych zapowiadała się na świetną siatkarkę, grała w I lidze (nawet kandydowała do gry w reprezentacji Polski).

Pierwsze kontakty ze wspinaniem miała w Rudawach Janowickich, na skałkach koło Janowic Wielkich, w pobliżu Jeleniej Góry. W 1962 roku ukończyła kurs taternicki na Hali Gąsienicowej w Tatrach. W Tatrach wspinała się na wielu klasycznych i bardzo trudnych drogach (lata 60.), m.in. północną ścianą Małego Kieżmarskiego Szczytu czy wariantem „R” na Mnichu (1964). Poprowadziła kilka nowych dróg, m.in. na Koprowym Wierchu. Była także członkinią i uczestniczką wypraw jaskiniowych wrocławskiej Sekcji Grotołazów^[3][4].

Po Tatrach były Alpy (od 1964), Pamir, Hindukusz i Himalaje. Należała do Klubu Wysokogórskiego we Wrocławiu, a po 1973 roku do Klubu Wysokogórskiego w Warszawie.

Osiągnięcia Wandy Rutkiewicz stawiają ją w gronie najlepszych himalaistek w historii. O swoich wyprawach i płynących stąd przemyśleniach często pisała w czasopismach o tematyce alpinistycznej. Była zdecydowaną rzeczniczką i zdeterminowaną realizatorką wspinaczkowej samodzielności kobiet. Była też autorką lub współautorką kilku książek.

Zaginęła w maju 1992 podczas ataku szczytowego na Kanczendzongę. Wraz z Carlosem Carsolio 12 maja o godz. 03:30 wyruszyli w górę z obozu IV na 7950 m. Po 12-godzinnej wspinaczce w głębokim śniegu Carsolio stanął na wierzchołku. Schodząc, napotkał Wandę na wysokości ponad 8200 metrów. Mimo braku sprzętu biwakowego, zdecydowała się przeczekać noc i kontynuować wejście następnego dnia. Według ówczesnego komunikatu Ministerstwo Turystyki Nepalu uznało prowadzenie akcji ratunkowej za praktycznie niemożliwe, a informacja o zaginięciu Polki dotarła do Polski po prawie dwóch tygodniach, 25 maja 1992^[5]. Jej ciała nie odnaleziono^[6].

Wanda Rutkiewicz została wpisana do Księgi rekordów Guinnessa jako pierwsza kobieta, która zdobyła szczyt K2^[7].

Życie osobiste

Była dwukrotnie zamężna. W 1970 wyszła za taternika Wojciecha Rutkiewicza. Rozwiodła się z nim w 1973. Drugim jej mężem był austriacki lekarz i alpinista Helmut Scharfetter, z którym wzięła ślub w 1982 roku, a rozwiodła się w 1986^[8].

Kalendarium

Alpy

• 1964–65 – wspinaczka w Alpach Zillertalskich: północno-zachodnia flanka Olperera, północna ściana Hochfernerspitze,
• 1966 – Mont Blanc bez korzystania z kolejek górskich,
• 1967 – pierwsze przejście kobiece wschodniej ściany Aiguille du Grépon (3482 m) z Haliną Krüger-Syrokomską,
• 19–22 sierpnia 1973 – północny filar Eigeru w zespole kobiecym z Danutą Gellner-Wach i Stefanią Egierszdorff,
• 1978 – pierwsze przejście północnej ściany Matterhornu zimą w zespole kobiecym z Anną Czerwińską, Ireną Kęsą i Krystyną Palmowską.

Inne góry

• 1968 – wschodni filar Trollryggenu w Norwegii z Haliną Krüger-Syrokomską (pierwsze przejście kobiece, siódme w ogóle).
• 1970 – Pik Lenina (7134 m) w Pamirze, jej pierwszy siedmiotysięcznik.
• 23 sierpnia 1972 – Noszak (7492 m) w Hindukuszu.
• 17 marca 1981 – ciężki wypadek na Elbrusie – otwarte złamanie kości udowej po upadku.
• 1985 – Aconcagua w Andach południową ścianą w stylu alpejskim.

Himalaje i Karakorum

• 1975 – kierowniczka i organizatorka kobiecej wyprawy na Gaszerbrumy. O wyprawie opowiada film pt. Temperatura wrzenia.
  • 11 sierpnia – Gaszerbrum III 7946 m (wspólnie z Alison Chadwick-Onyszkiewicz, Januszem Onyszkiewiczem i Krzysztofem Zdzitowieckim). Jest to rekord wysokości pierwszego wejścia z udziałem kobiet.
• 16 października 1978 – Mount Everest (jako trzecia kobieta w historii oraz pierwsza osoba z Polski).
• 15 lipca 1985 – Nanga Parbat ścianą Diamir (wraz z Krystyną Palmowską i Anną Czerwińską – pierwsze wejście czysto kobiece).
• 23 czerwca 1986 – K2 (jako pierwsza kobieta i pierwsza osoba z Polski^[9]).
• 18 września 1987 – Sziszapangma (z Ryszardem Wareckim – jako pierwsi Polacy, Elsą Ávila, Carlosem Carsolio i Ramíro Navarrete).
• 12 lipca 1989 – Gaszerbrum II.
• 16 lipca 1990 – Gaszerbrum I z Ewą Pankiewicz,
• 26 września 1991 – Czo Oju (samotnie).
• 22 października 1991 – Annapurna południową ścianą (samotnie, wejście dyskusyjne – ostatecznie udowodnione i uznane).

Zdobyła osiem z czternastu ośmiotysięczników: Mount Everest, Nanga Parbat, K2, Sziszapangmę, Gaszerbrum II, Gaszerbrum I, Czo Oju i Annapurnę.

Odznaczenia

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1979)^[10]
• Sitara-e Imtiaz (Pakistan, 1991)^[10]

Publikacje

Była autorką i współautorką filmów i książek alpinistycznych:

książki

• Karawana do marzeń, At Publications, Londyn, Kraków 1994, ISBN 0-9521421-6-3
• Na jednej linie, Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1986, ISBN 83-03014-07-2, (II) Wydawnictwo ATI, Wydawnictwo PiT, Kraków 1996 ISBN 83-86219-27-0, (III) Wydawnictwo Iskry, Warszawa 2010 ISBN 978-83-2440129-1
• Zdobycie Gasherbrumów, Sport i Turystyka, Warszawa 1979, ISBN 83-217-2255-5

filmy

• Kobiety śniegu – film dokumentalny z wyprawy na Gaszerbrum I, zrealizowany z Krzysztofem Langiem, Filmcontract 1989 (25 min.)
• Requiem – film dokumentalny (1988)^[11]
• Ludzie na Baltoro – film dokumentalny (1988)^[12]
• Tango – zrealizowany z Krzysztofem Langiem, WFDiF 1986 (14 min.)
• Nanga Parbat '85 – film dokumentalny (1986)
• Gdybyś przyszedł pod tę ścianę – film dokumentalny (1986)^[13]

Upamiętnienie

• Po śmierci Wandy Rutkiewicz Zbigniew Jara napisał wiersz pt. Niepokonana zadedykowany himalaistce, który został opublikowany w miesięczniku „Góry i Alpinizm”^[14][15]. Krzysztof Gajda napisał piosenkę Epitafium dla Wandy Rutkiewicz (alternatywna nazwa Wanda Rutkiewicz) wykonywaną przez Kwartet ProForma^[16].
• Pośmiertnie w 1994 jako jedna z trzech pierwszych osób Wanda Rutkiewicz została odznaczona Medalem im. Króla Alberta I, przyznawanym za wyjątkowe zasługi górskie przez King Albert Memorial Foundation^[10].
• Organizowany jest Festiwal Filmów Alpinistycznych im. Wandy Rutkiewicz^[17]
• Jest patronką szkół w Polsce. Są to: w Warszawie Szkoła Podstawowa nr 300, we Wrocławiu Szkoła Podstawowa nr 81, gminny Zespół Szkół w Janowicach Wielkich, Zespół Szkół w Rząsce, Szkoła Podstawowa w Duchnicach^[18].
• Jest patronką ulic w Warszawie w dzielnicy Wilanów, w bezpośredniej okolicy zespołu szkół jej imienia, we Wrocławiu na osiedlu Gaj, w Częstochowie, w dzielnicy Wrzosowiak oraz w Oleśnicy.
• Poczta Polska w 75 rocznicę urodzin w dniu 4 lutego 2018 r. wydała kartkę pocztową ze znakiem opłaty, na którym przedstawiono Mount Everest, na ilustracji kartki pokazano zdjęcie Wandy Rutkiewicz podczas wspinaczki w Pirenejach w 1969 roku.
• Teatr Polski w Bielsku-Białej wystawił 14 października 2017 roku monodram pt. „Wanda” napisany na podstawie życia Wandy Rutkiewicz. Autorką tekstu jest Wiesława Sujkowska, spektakl wyreżyserowały Maria Sadowska i Joanna Grabowiecka, w rolę Wandy wcieliła się Anita Jancia^[19].
• Uchwałą Sejmu RP IX kadencji z 14 października 2021 zdecydowano o ustanowieniu roku 2022 Rokiem Wandy Rutkiewicz^[20]. Patronom roku 2022 poświęcono wydanie specjalne Kroniki Sejmowej^[21].

Bibliografia

• Wanda, opowieść o sile życia i śmierci – Historia Wandy Rutkiewicz, Anna Kamińska, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2017, ISBN 978-83-08-06357-6
• Leksykon polskiego himalaizmu, z serii Polskie Himalaje, Janusz Kurczab, Agora SA – Biblioteka Gazety Wyborczej, Warszawa 2008, ISBN 978-83-7552-383-6
• Wielka encyklopedia tatrzańska, Zofia Radwańska-Paryska, Witold Henryk Paryski, Wydawnictwo Górskie, Poronin 2004, ISBN 83-7104-009-1
• Uciec jak najwyżej. Nie dokończone życie Wandy Rutkiewicz, Ewa Matuszewska, Wydawnictwo Iskry, Warszawa 1999, ISBN 83-20716-35-7
• Więcej o Wandzie Rutkiewicz, Barbara Rusowicz, Joanna Bandurska; Wydawnictwo Comer; Toruń 1997, ISBN 83-85149-95-3
• Wszystko o Wandzie Rutkiewicz, Barbara Rusowicz, Wydawnictwo Comer & Ekolog; Toruń, Piła 1992, ISBN 83-85149-03-1

Filmografia

• Z góry widać lepiej – film dokumentalny w reżyserii Bartosza Kowalskiego, Telewizja Polska 2022 (76 min.)^[22]
• Ślady na śniegu – reportaż telewizyjny Waldemara Heflicha, Telewizja Polska 1990 (29 min.)^[23]
• 100 pytań do... – program telewizyjny, realizacja Krzysztof Jasiński, Telewizja Polska 1989 (37 min.)

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Góry i Alpinizm: Wanda Rutkiewicz. alpinizm.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-06-26)].
• Każdy człowiek ma w życiu do zdobycia swój Mount Everest. polonika.at. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-27)].
• Podeszła do niej kobieta i powiedziała: „Ty już nie wrócisz”. Szczere wyznanie siostry Wandy Rutkiewicz – rozmowa z Janiną Fies, Dariusz Dobek, przegladsportowy.onet.pl (2023-02-04)
• Tajemnice Wandy Rutkiewicz. Ryzykowała i nakłaniała do tego innych. Alpiniści widzieli w jej oczach śmierć – rozmowa z Anną Kamińską, autorką książki biograficznej o Wandzie Rutkiewicz; Jakub Radomski, Marek Wawrzynowski; przegladsportowy.onet.pl (2023-02-04)
• Wanda Rutkiewicz najwybitniejsza polska himalaistka? – Damian Granowski, drytooling.com.pl (2011-03-21)
• Powrót Wandy Rutkiewicz z wyprawy na Mount Everest w PKF na stronie KronikaRP
• www.mountainzone.com- 1982 K2 Expedition Report (ang.)