Violetta Villas

Zobacz też: inne znaczenia.

Violetta Villas
Violetta Villas (1967)
Imię i nazwisko	Czesława Maria Gospodarek
Data i miejsce urodzenia	10 czerwca 1938 Heusy
Data i miejsce śmierci	5 grudnia 2011 Lewin Kłodzki
Instrumenty	fortepian, puzon, skrzypce
Typ głosu	sopran koloraturowy
Gatunki	pop tradycyjny, pop opera, jazz, swing
Zawód	śpiewaczka, aktorka, kompozytorka
Aktywność	1960–2011
Wydawnictwo	Polskie Nagrania „Muza”, Pronit, Tonpress, Melodia Record Co, Polton, GM Distribution, EMI Music Poland, Accord Song, Jorge Studio, PHU Violetta
Zespoły
Teatr Syrena
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Violetta Villas, właśc. Czesława Gospodarek z domu Cieślak (ur. 10 czerwca 1938 w Heusy^[a], zm. 5 grudnia 2011 w Lewinie Kłodzkim) – polska artystka estradowa, osobowość sceniczna, śpiewaczka pieśni estradowych, operowych i operetkowych, aktorka filmowa, teatralna i rewiowa, kompozytorka, autorka tekstów.

Jej głos był charakteryzowany jako sopran koloraturowy o rozszerzonej skali. Miała słuch absolutny^[1]. Grała na fortepianie, puzonie oraz skrzypcach. Przez wielu była uważana za legendę polskiej muzyki, w prasie francuskiej i amerykańskiej określana jako „głos ery atomowej” oraz „biały kruk wokalistyki światowej”^[2]. Zdaniem niektórych, przez pewien czas uchodziła za „polski symbol seksu”^[b]. Mówiła biegle po polsku, francusku i rosyjsku, władała także językiem niemieckim i walońskim.

Przez całą karierę wydała osiem albumów studyjnych, jeden koncertowy, osiem minialbumów oraz 27 singli. Na repertuar Villas składało się kilkaset piosenek w dziesięciu językach (polski, angielski, francuski, niemiecki, włoski, hiszpański, rosyjski, portugalski, neapolitański oraz łacina). Wykonywała głównie muzykę z gatunku tradycyjnego popu, ale i światowe standardy muzyki jazzowej i rozrywkowej, muzykę filmową, poezję śpiewaną, piosenki dramatyczne, kompozycje klasyczne – arie operowe i operetkowe, przedwojenne tanga, pieśni musicalowe oraz muzykę sakralną. W swoich piosenkach często wykonywała wokalizy obejmujące wszystkie rejestry jej głosu (baryton-sopran koloraturowy). Piosenki dla Villas komponowali kompozytorzy, tacy jak np. Władysław Szpilman, Bogusław Klimczuk, Zbigniew Ciechan czy Wojciech Kilar. Poza działalnością solową, nagrała wiele duetów z innymi artystami, takimi jak np. Bogdan Czyżewski, Tadeusz Woźniakowski i Kazimierz Kowalski czy Michał Wiśniewski.

Honorowa obywatelka Lewina Kłodzkiego i New Britain^[3].

Dzieciństwo i młodość

Urodziła się 10 czerwca 1938 w Belgii w Clinique Sainte-Elisabeth (Klinice św. Elżbiety) w Heusy^[4], obecnie dzielnicy miasta Verviers, w prowincji Liège^[5], w Walonii. Dzieciństwo spędziła w Liège. Jej ojciec, Bolesław Cieślak (ur. 4 grudnia 1907, zm. 9 maja 1960), był górnikiem węgla kamiennego, kapelmistrzem w orkiestrze górniczej^[6] i zwrotnicowym na kolei^[7], a matka, Janina z domu Malczyk (ur. 26 stycznia 1914, zm. 17 lutego 1985) zajmowała się domem. Villas dorastała w konserwatywnej rodzinie^[8]. W Belgii ochrzczono ją imionami Violetta Élisa, lecz ojciec zarejestrował ją w miejscowym urzędzie jako Czesławę^[5].

Wychowywała się wśród rodzeństwa: siostry Wandy (1931–2006) i dwóch braci – Jerzego (1933–1987) i Ryszarda (1940–2010). Dzieci Cieślaków znały języki francuski, waloński i niemiecki. Jesienią 1946 rodzina Villas przyjechała do Polski, zamieszkała w Lewinie Kłodzkim^[5].

We wczesnej młodości uczyła się gry na skrzypcach^[6] i fortepianie, a później też na puzonie^[9]. Należała do ogniska muzycznego prowadzonego przez Zygmunta Pepela^[5] i pobierała lekcje baletu^[10].

W 1956 podjęła naukę śpiewu solowego w Państwowej Średniej Szkole Muzycznej w Szczecinie^[11]. Po roku przeniosła się do Wrocławia, gdzie była uczennicą prof. Giseli Posch^[12], a następnie do Warszawy, gdzie pobierała lekcje śpiewu klasycznego u prof. Eugenii Klopek-Falkowskiej^[12]. Śpiewała w szkolnym chórze^[13]. Warunki głosowe zapowiadały karierę operową^[14], z której ostatecznie zrezygnowała, przyjmując propozycję występów estradowych^[12]. W 1960 zakończyła edukację w szkole muzycznej, nie zdając egzaminów do czwartej klasy^[15].

Utrzymywała, że pseudonim artystyczny wybrała za radą Władysława Szpilmana, tworząc go z pierwszych liter swojego imienia i słowa las^[16]. W rzeczywistości, za powstanie pseudonimu artystycznego piosenkarki odpowiadali muzycy Polskiego Radia, Edward Czerny i Pankracy Zdzitowiecki, którzy nazwisko Villas znaleźli w książce telefonicznej^[17].

Kariera artystyczna

Lata 60.

Z pomocą nauczyciela gry na puzonie, Pankracego Zdzitowieckiego, wzięła udział w przesłuchaniach do Polskiego Radia^[18]. Wiosną 1961 zrealizowała pierwsze, próbne nagrania radiowe^[19] z zespołem Edwarda Czernego^[16]. Jeszcze w 1961 brała udział w audycji Polskiego Radia „Podwieczorek przy mikrofonie” oraz zwyciężyła z utworem „Dla Ciebie, miły” w plebiscycie „Expressu Wieczornego” na najlepszy polski szlagier^[5], otrzymując 67 479 głosów, podczas gdy następna piosenka na liście – „Jeszcze poczekajmy” w wykonaniu Reny Rolskiej – otrzymała ich 33 tysiące^[5]. Dzięki wygranej wystąpiła w Międzynarodowym Festiwalu Piosenki w Sopocie, na którym śpiewała piosenki „Dla Ciebie, miły” oraz „Si señor”. Na sopockim festiwalu wystąpiła także w 1962, zajmując 12. miejsce po prezentacji utworów „Ave Maria no morro” i „Spójrz prosto w oczy”^[20]. Po udziale w festiwalu zaczęła regularnie grać koncerty w kraju i za granicą^[21]. Była związana z Warszawską Estradą, pod której szyldem występowała w zakładach pracy i szkołach^[20]. Ponadto grała koncerty m.in. w NRD, Rumunii, Czechosłowacji, Izraelu i Belgii^[20], gdzie 20 lipca 1964 wystąpiła wraz z Orkiestrą Symfoniczną Radia Belgijskiego na Festiwalu Morza Północnego (Noordzeefestival) w sali kasyna w Knokke-Heist. W 1964 wyruszyła też na trzy miesiące z trasą koncertową po ZSRR.

W okresie 1964–1966 trzykrotnie wzięła udział w Krajowym Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu: w 1964 z piosenką „Przyjdzie na to czas”^[22], w 1965 – z piosenką „Jak nie to nie”^[23] oraz w 1966 – z piosenką „Jedno słowo: matka”^[24], jednak za każdym razem bez powodzenia. W dniach 5–7 listopada 1965 brała udział w III Festival International des Variétés et Music-Halls w Rennes, gdzie zdobyła Grand Prix Internationalle za interpretację^[25]. Sukces odniosła także na Festival International d’art Contemporain w Royan. 8 listopada wystąpiła z Czesławem Niemenem i Piotrem Szczepanikiem w Teatrze Fontaine w publicznej audycji Office de la Radiodiffusion-Télévision Française „Roue de la chance” realizowanej przez André Chanu. Uczestniczyła w radiowych koncertach o międzynarodowej obsadzie, m.in. w Szwajcarii i Republice Federalnej Niemiec. Na przełomie 1965 i 1966 często dawała koncerty w Paryżu, m.in. w music-hallu Olympia^[26]. W 1966, na osobistą prośbę szefa Olympii Bruno Cocquatrixa, znalazła się w gronie artystów polskiego programu rewiowego Grand Musicall de Varsovie^[27]. Premiera programu odbyła się 26 lipca 1966^[27], Villas śpiewała m.in. „Ave Maria no morro” oraz „Hiroshima, mon amour”. Koncert jest znany przede wszystkim z epizodu z kryształowym żyrandolem zawieszonym pod sufitem Olympii, który – według wielu źródeł – drżał podczas występu artystki^[27][28]. Ten właśnie fakt stał się inspiracją znanej recenzji mówiącej o „głosie ery atomowej”^[29]. Otrzymała recenzje doceniające walor jej głosu i interpretacji pieśni^[2][30]. Również w 1966 zagrała w drugim odcinku serialu Klub profesora Tutki, wykonując piosenkę „Chica Helka”.

Jeszcze podczas pobytu w Paryżu przyjęła propozycję zagrania koncertów dla Polonii w USA i Kanadzie^[31], a także nawiązała współpracę z Frederikiem Apcarą, na którego zaproszenie wyjechała do Las Vegas^[32]. Od grudnia 1966 przez trzy sezony występowała w rewii Casino de Paris^[33], początkowo jako „druga gwiazda” u boku Line Renaud, a następnie jako główna artystka wieczoru^[34]. Śpiewała piosenki, arie operetkowe i operowe w dziewięciu językach^[35], w swoim pierwszym programie wykonywała m.in. „Under Paris Skies”, „O sole mio”, „Granadę”, „Libiamo ne’ lieti calici” i „Strangers in the Night”^[35][36]. Występowała m.in. z Frankiem Sinatrą, Paulem Anką, Charles’em Aznavourem, Earthą Kitt, Deanem Martinem czy Sammym Davisem^[33]. Koszt przygotowania rewii z jej udziałem wynosił 50 tys. dolarów^[36]. Jej osobistym stylistą był Patrick Valette, konsultant domu mody Dior^[36][37], który projektował jej suknie. Biżuterię dla Villas wykonywała firma Atelier Marangoni z Mediolanu, a buty – włoska firma Quinte. Choreografem artystki był Hermes Pan, a ruchu scenicznego uczył ją mistrz tańca Sandro Mandari. Na scenę wjeżdżała na białym koniu lub Jaguarem XK-E. Występowała ze stuosobowym baletem francuskim. Cieszyła się uznaniem publiczności, miała wielu wielbicieli. Recenzenci z prasy amerykańskie określały ją „fenomenalną Polką”^[38], „głosem ery atomowej” czy „białym krukiem wokalistyki światowej”. Również w 1966 występowała z recitalami m.in. w Baden-Baden, Bazylei i Brukseli.

W 1968 nagrała program 20 piosenek dla amerykańskiej telewizji i wytwórni Capitol Records^[39]. Piosenka i estrada ułatwiły jej kontakt z filmem, a podczas występów w Las Vegas miał dostrzec ją Joe Pasternak^[40], dzięki którego wstawiennictwu miała w marcu 1968 rozpoczęła próbne zdjęcia dla wytwórni filmowej MGM. W wywiadach utrzymywała, że zagrała niewielkie role w filmach z Lee Marvinem (Idę tędy), Bobem Hope (Czy znasz mój uśmiech) oraz Glennem Fordem (Niebo z pistoletem)^[40], jednak te informacje zostały w późniejszych latach podważone przez dziennikarzy^[41]. W grudniu 1968 w Sali Kongresowej w Warszawie kilkukrotnie występowała w rewii Villas Revue^[42], którą sfinansowała w całości z własnych pieniędzy. Widowisko rozpoczynała wykonaniem arii „Libiamo ne lieti calici” z opery La Traviata z towarzystwem 30-osobowej orkiestry oraz sześciu par tancerzy, następnie śpiewała także piosenki „Love, This Is My Song”, „Oczy czarne”, „Strangers in the Night”, „My Heart Belongs To Daddy” oraz habanerę z opery „Carmen” z towarzystwem 40-osobowego baletu, a finałem każdego z koncertów była piosenka „Hello Dolly”. W widowisku występowały także zespół akrobatyczny Mortale, zespół cygański Czarne Perły oraz kwartet Beltono^[43].

W 1969 została zaproszona do gościnnych występów w Sahara Hotel & Casino, gdzie śpiewała duety z Connie Francis i Barbrą Streisand. Pod koniec roku Konstanty Ciciszwili nakręcił telewizyjny spektakl rewiowy Śpiewa Violetta Villas, a ideą filmu była chęć przybliżenia stylu piosenkarki. Przeciwnicy Villas, m.in. recenzent Sztandaru Młodych Jerzy Eljasiak, poddali film krytyce, obwołując go „kiczem nad kicze”^[2] jako nieprzystający do ówczesnej rzeczywistości socjalistycznej. Zwolennicy, m.in. redaktor Janusz Gazda, podkreślali: pewność siebie, z jaką wkracza na estradę, (...) obnosi swe stroje, demonstruje swe wdzięki i śpiewa najbanalniejsze słowa o miłości (...) ujawniając ekstrawagancję, ale i indywidualność^[44].

Lata 70.

W 1970 zagrała Barbarę Tylską w filmie fabularnym Jerzego Gruzy Dzięcioł (1971)^[45]. W grudniu wyjechała na kilka miesięcy w trasę po Australii i Nowej Zelandii, gdzie występowała z rewią „Casino de Paris”^[46] przy wsparciu 140-osobowego zespołu. Podczas premiery w Williamson Theatre w Melbourne została przedstawiona jako „pieśniarka z Las Vegas, na stałe mieszkająca w Paryżu, urodzona w Polsce”, czemu zaprotestowała, podkreślając, że urodziła się w Belgii, ale jest Polką^[46]. Spotkało się to z oburzeniem dyrektora teatru, Johna Junga, który zakazywał piosenkarce prezentowania przed publicznością miejsca swego pochodzenia^[47], a podczas kolejnych występów kazał odłączać jej mikrofon^[46]. Villas poparł miejscowy związek artystów i lokalne gazety^[47], dzięki czemu piosenkarka po trzech miesiącach występów wróciła z zespołem do USA.

Po powrocie do Polski zaangażowała się w życie lokalnej parafii, śpiewając na ślubach i uroczystościach kościelnych^[48]. 29 maja 1971 zagrała koncert w Melbourne na rzecz Polskiego Komitetu Olimpijskiego. W 1973 wystąpiła m.in. w Tokio, Rio de Janeiro i Paryżu. Janusz Kondratiuk zaproponował piosenkarce rolę w filmie Dziewczyny do wzięcia, Villas odmówiła udziału w produkcji^[49]. W 1974 miała zagrać postać Lucy Zuckerowej w Ziemi obiecanej Andrzeja Wajdy, jednak reżyser ostatecznie zrezygnował ze współpracy z artystką, rozczarowany jej spóźnianiem się na spotkania i brakiem regularnego kontaktu^[45]. Ona sama wycofała się z projektu, gdy w drodze na próbę kostiumu czarny kot przebiegł jej drogę, co uznała za zły omen^[50]; ostatecznie w filmie zagrała Kalina Jędrusik^[51][52].

W 1976 odbyła ogólnoświatową trasę koncertową z zespołem „Podwieczorku przy mikrofonie”, z którym wystąpiła m.in. w ośrodkach polonijnych w USA i Kanadzie^[53], w tym na uroczystości z okazji 200-lecia niepodległości Stanów Zjednoczonych. Występowała też w duetach z Kaliną Jędrusik, m.in. w Filadelfii, Nowym Jorku oraz Chicago. Po zakończeniu trasy pozostała w Chicago, co wywołało kontrowersje w Polsce w związku z brakiem uzyskania przez Villas wymaganej zgody na dłuższy pobyt w USA^[53]. Ostatecznie wróciła do Polski i ruszyła w trasę koncertową po kraju^[54], którą jednak przerwano po kilku występach^[55]. W 1977 nagrała płytę pt. Nie ma miłości bez zazdrości, przy której współpracowała m.in. z Agnieszka Osiecką, Leszkiem Bogdanowiczem i Andrzejem Januszką. W tym samym roku wystąpiła w inscenizowanym recitalu Telewizji Polskiej pt. Sentymenty, w którym śpiewała piosenki Osieckiej. W 1978 wystąpiła w Teatrze Wielkim w Łodzi w widowisku estradowym Kochajmy się, wykonując w towarzystwie męskiego baletu piosenkę „My Heart Belongs to Daddy”.

Pod koniec lat 70. popadła w ubóstwo^[56]. Jesienią 1979 nawiązała współpracę z warszawskim Teatrem Syrena, występując w widowisku rewiowym pt. Trzeci program^[57] w reżyserii Stefana Wenty. Po kilku miesiącach występów popadła w konflikt z dyrektorem teatru, Witoldem Fillerem, oraz dyrygentem Ryszardem Poznakowskim, wskutek czego przestała występować w Syrenie^[58]. Po rozwiązaniu umowy z teatrem wycofała się z życia publicznego na kilka lat^[59]. W czasie przerwy artystycznej rozważała wstąpienie do zakonu^[60][61].

Lata 80.

W 1983 powróciła do aktywnej pracy zawodowej. Zagrała samą siebie w filmie Pawła Pitery Sny i marzenia, który miał premierę 11 marca 1985. W listopadzie 1985 powróciła do Teatru Syrena, a 28 lutego 1986 odbyła się premiera widowiska rewiowego „Violetta”, które stało się popularne w całym kraju^[61]. Zagrała ponad 250 przedstawień w Polsce i za granicą^[61], wraz z teatrem wystąpiła m.in. w kilku miastach USA i Kanady. Podczas jednego ze spektakli poznała Elżbietę Budzynską, która w przyszłości została osobistą gosposią Villas^[62][63].

W 1986 nagrała nowe piosenki, wydała także singel „Mundial'86”. Powtórnie zaczęła koncertować – wystąpiła m.in. na Festiwalu Piosenki Żołnierskiej w Kołobrzegu, a także w Krakowie jako gwiazda gali Miss Polonia 1986. W tym samym roku za namową Bogusława Kaczyńskiego postanowiła zadebiutować na scenie operowej, w tytułowej roli w operze „Carmen” wystawianej w Teatrze Wielkim w Łodzi.

We wrześniu 1987 wyjechała wraz z Teatrem Syrena na światową trasę koncertową pt. Violetta, wystąpiła m.in. w USA – zagrała np. w nowojorskim Carnegie Hall^[64], Las Vegas, Miami, Denver i Teksasie, a także w Europie (Szwecja, Wielka Brytania) i Australii. Rewia z jej udziałem wystawiana była także na Broadwayu. Po zakończeniu trasy koncertowej z teatrem została w USA na cykl koncertów w Chicago. W tym czasie poznała, a następnie poślubiła Teda Kowalczyka, z którym planowała otworzyć teatr rewiowy w prowadzonej przez niego restauracji „Orbit”^[65]. Realizacja tych planów nigdy nie doszła do skutku^[2]. Przed wyborami prezydenckimi w 1988 artystkę w „Orbicie” odwiedził wiceprezydent USA George Bush, zapraszając ją do występu w Białym Domu po jego ewentualnej wygranej^[66]. W tym czasie powstał również krótkometrażowy fabularyzowany film dokumentalny Sen o kopciuszku reżyserowany przez Zbigniewa Kowalewskiego i Jerzego Kołata, opowiadający historię Villas, ze szczególnym uwzględnieniem kontrowersyjnych wątków z jej życia. Na bazie filmu fabularnego miał powstać film Rok z Violettą Villas, produkcja nie doszła jednak do skutku^[67].

Po rozstaniu z mężem artystka występowała w restauracji Eugene’s Fireside w Morton Grove^[68], niedługo później wróciła do Polski. Tam przyjęła propozycję występu w Wesołej wdówce Franza Léhara, wystawianej w Teatrze Wielkim w Łodzi przez Sławomira Pietrasa, jednak z czasem reżyser podziękował jej za współpracę, rozczarowany zbyt wolnym tempem przygotowań artystki^[69]. Na przełomie lat 80. i 90. występowała na scenie Operetki Warszawskiej, występy cieszyły się popularnością, co m.in. skutkowało organizowaniem dodatkowych terminów.

Lata 90.

W 1990 miała wystąpić jako gość muzyczny podczas wyborów Mistera Polski w Teatrze Wielkim w Łodzi, jednak z powodu niedotrzymania umowy przez organizatorów nie wyszła na scenę. W 1991 uświetniła występem wybory Miss Polonia^[70] oraz wyruszyła z programem „Tygrysica z Magdalenki. Violetta Villas Show” w trasę, w której ramach do 2003 zagrała łącznie 15 koncertów w Warszawie, Łodzi, Elblągu, Ciechocinku i Pile^[71]. Ponadto w 1992 wystąpiła na Festiwalu Arii i Pieśni im. Jana Kiepury w Krynicy Zdroju^[72]. W tym czasie Jerzy Gruza chciał zaangażować Villas do udziału w musicalu Hello, Dolly! wystawianego w Operetce w Krakowie^[73]. Po koncercie w Ciechocinku przyjęła od impresario Henryka Michalskiego propozycję wyjazdu na koncerty dla Polonii w Chicago i Nowego Jorku^[71]. W 1993 premierę miała książka Witolda Fillera pt. Tygrysica z Magdalenki, w której autor podejmuje istotne wątki biograficzne na temat Villas^[74]. Piosenkarka nigdy nie zaakceptowała książki, uważając wiele opisów za niezgodne z prawdą^[74][75]. 23 stycznia 1993 odbył się transmitowany przez telewizję koncert Villas w Teatrze Roma, który artystka rozpoczęła pieśnią „Warszawo, ty moja Warszawo”, a następnie wykonała także arie operowe – „Habanerę” i „Toast Torreadora” z opery Carmen, a także inne piosenki, takie jak „If You Go Away”, „Granada”, „Oczy czarne” czy „Szczęście”. Łącznie ponad dwugodzinny recital składał się z 20 piosenek, do których Villas ośmiokrotnie zmieniała sukienki. Wybrane nagrania z tego recitalu zremasterowano i w 1994 wydano na koncertowym albumie Laleczka.

W 1994 i 1996 zagrała kolejne koncerty w Chicago i Nowym Jorku. Również w 1996 wraz z Kazikiem Staszewskim nagrała piosenkę „Kochaj mnie, a będę Twoją”^[76], która została wydana na płycie zespołu Kult pt. Tata 2. Duet Staszewskiego z Villas był połączeniem muzyki rewiowej z punk rockową. Piosenka dotarła m.in. do 14 miejsca Listy przebojów Programu Trzeciego^[77]. W tym czasie Villas zapraszana była do programów telewizyjnych^[76], w których przeprowadzano z nią wywiady bądź śpiewano jej piosenki. Wystąpiła m.in. w Ibisekcji Krzysztofa Ibisza, Wieczorze z wampirem Wojciecha Jagielskiego, Szansie na sukces Elżbiety Skrętkowskiej, Od przedszkola do Opola Michała Juszczakiewicza, Na każdy temat Mariusza Szczygła, Wideotece dorosłego człowieka Marii Szabłowskiej i Krzysztofa Szewczyka. Koncertowała też po małych miejscowościach^[76][78].

W 1998 otrzymała kryształowy klucz jako symbol honorowego obywatela Lewina Kłodzkiego^[79], gdzie przeniosła się z podwarszawskiej Magdalenki, po czym na terenie domu, w którym się wychowała, założyła schronisko dla zwierząt „Moi bracia mniejsi”, a także otrzymała wieczystą dzierżawę wzgórza wokół domu, które nazywała „Skarbkiem”^[80]. Wraz z powrotem piosenkarki wiązano wiele oczekiwań, m.in. planowano przebudowę miejscowego kina na rewię. Projekt jednak nie doszedł do skutku^[4], zaś fakt zamieszkania Villas stał się okazją do promocji regionu^[81].

W 1998 otworzyła galę pięciolecia Szansy na sukces w Sali Kongresowej w Warszawie, wykonując piosenkę „Śpiewać każdy może” razem z Justyną Steczkowską, Katarzyną Cerekwicką i Violą Brzezińską. W 1998 dała recital w pałacu w Antoninie. 29 marca 1998 wystąpiła w widowisku charytatywnym w reżyserii Janusza Józefowicza, w Teatrze Buffo. Dochód z koncertu został przeznaczony na pomoc dzieciom specjalnej troski z ośrodków szkolno-wychowawczych warszawskiej Pragi. W listopadzie 1999 wystąpiła z koncertem swych największych przebojów „Violetta – taka jestem”, reżyserowanym przez Elżbietę Skrętkowską w Teatrze Wielkim w Łodzi, transmitowanym przez TVP2. Podczas koncertu wykonywała swoje przeboje w nowych aranżacjach z udziałem laureatów Szansy na sukces. Zaprezentowała się w czterech sukniach, w tym dwóch według projektu Xymeny Zaniewskiej. Pod koniec lat 90. w Sali Kongresowej wystąpiła gościnnie w koncercie-przeglądzie laureatów Szansy na sukces sezonu 1998/1999. U boku Villas wystąpili wskazani przez nią młodzi artyści, m.in. Weronika Korthals, Małgorzata Markiewicz i Marcin Ziółkowski. Ponadto organizowano recitale piosenkarki w mniejszych miejscowościach.

Lata 2000–2010

W 2000 wyleciała do Londynu, gdzie zagrała trzy koncerty^[82]. Po powrocie do Polski zagrała m.in. na Jasnej Górze i we Wrocławiu. W tym samym roku zagrała koncert w Copernicus Center w Chicago^[82]. W tym czasie wydano dwie składanki z jej przebojami – Złote przeboje oraz Złota kolekcja: Pocałunek ognia. W listopadzie zagrała trzy koncerty w Londynie, na jednym z nich obecny był Ryszard Kaczorowski^[83]. 1 grudnia wzięła udział w transmitowanym przez TVP2 benefisie Wojciecha Dzieduszyckiego w Teatrze Muzycznym Operetka Wrocławska we Wrocławiu.

20 stycznia 2001 wystąpiła z recitalem w teatrze operowym Studio Moliére w Wiedniu. 22 stycznia wystąpiła na scenie Opery Lwowskiej w koncercie z okazji benefisu hrabiego Wojciecha Dzieduszyckiego. Również w 2001 nagrała album świąteczny pt. Gdy się Chrystus rodzi^[84], a Polskie Nagrania wydały ponadto kompaktowe reedycje jej trzech najpopularniejszych albumów^[84]: Violetta Villas, Dla ciebie miły oraz Nie ma miłości bez zazdrości. Na każdej z nich znalazły się także piosenki dodatkowe. 19 listopada w magazynie „Viva” ukazał się obszerny wywiad z artystką, opatrzony sesją zdjęciową. Villas była także gościem wielu programów telewizyjnych, takich jak m.in. Wieczór z Jagielskim, Jestem jaki jestem czy Bigosowa – kontrwywiady). W 2001 wystąpiła wraz z zespołem De Mono na X Yach Film Festiwalu. Zagrała też m.in. w Krakowie, Warszawie, a także we Wrocławiu. 12 lipca 2002 była gwiazdą Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Uzdrowiskowej w Polanicy-Zdroju^[84].

W 2003 Polskie Nagrania wydały w ramach serii „Polskie perły” płytę z przebojami Villas pt. Do ciebie mamo. Nagrała też minialbum z tangami pt. Walentynkowe hity wspólnie z Michałem Wiśniewskim z zespołu Ich Troje^[84]. Wydawnictwo, wydane jako dodatek do jednej z gazet, osiągnęło nakład ćwierć miliona egzemplarzy, uzyskując status platynowej płyty^[84]. W tym samym roku wystąpiła z recitalem na XL Krajowym Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu oraz zagrała serię koncertów w całym kraju^[84]. W 2004 wystąpiła w programie Wideoteka dorosłego człowieka, ponadto w duecie z ojcem Bogusławem Palecznym nagrała album świąteczny pt. Kolędy serca oraz zagrała na zamkniętym koncercie w kasynie Hotelu Grand w Warszawie.

8 września 2005 pojawiła się na Bulwarze Czerwieńskim w Krakowie, gdzie złożyła kwiaty pod pomnikiem psa Dżoka. W tym samym dniu wystąpiła także w sali Florianka krakowskiej Akademii Muzycznej. W jej recitalu gościnnie wystąpił Mieczysław Święcicki. 14 września wystąpiła z okazji XII Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Wiedeńskiej w Auli Leopoldyńskiej Uniwersytetu Wrocławskiego. Rok później dała kilkanaście recitali – m.in. w Poznaniu, Kłodzku i Jeleniej Górze. W 2006 Agencja Artystyczna MTJ wydała płytę pt. Ja jestem już taka, będącą reedycją albumu koncertowego Laleczka z 1994.

Po opuszczeniu szpitala psychiatrycznego poddała się opiece mecenasa i menedżera. Zorganizowano konferencję prasową, na której Villas zapowiedziała powrót na scenę m.in. poprzez nagranie nowej płyty, organizację koncertów w największych polskich miastach. Media żywotnie interesowały się zarówno stanem zdrowia piosenkarki, jak i jej dalszą przyszłością, co zapoczątkowało pojawianiem się Villas w różnych programach telewizyjnych i tytułach prasowych.

W połowie marca 2007 wystąpiła po raz drugi na nagraniu programu Szansa na sukces, podczas którego wykonywano jej piosenki. Odcinek, wyemitowany 22 kwietnia 2007, obejrzało ponad 4 mln telewidzów. Od 28 kwietnia przez kolejne dwa tygodnie dziennik „Fakt” publikował pamiętniki Villas. W maju artystka podpisała umowę ze studiem nagraniowym MM Studio oraz wytwórnią płytową, która planowała organizację trasy koncertowej po Polsce, USA oraz Kanadzie i zamawiała kreacje dla piosenkarki w Mediolanie. Z powodu złego stanu zdrowia Villas plany nie zostały zrealizowane. 1 czerwca wystąpiła w finale programu Szansa na sukces, który odbył się w Sali Kongresowej Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie, a przy akompaniamencie fortepianu i orkiestry zaśpiewała piosenkę „Pocałunek ognia” oraz – w czasie pozaantenowym – „Ja jestem już taka”. 10 czerwca obchodziła 69. urodziny podczas koncertu w pałacu w Jastrowcu.

24 czerwca 2007 w programie Superwizjer ukazał się materiał pt. „Zarobić na gwieździe” poświęcony Villas. W programie zasugerowano, że piosenkarka była zniewolona przez swojego menedżera Andrzeja Sikorę i adwokata Andrzeja Świta^[85]. Dziennikarka prowadząca śledztwo próbowała odnaleźć aktualne miejsce pobytu piosenkarki, które zostało okryte tajemnicą. Jak ustalono, Villas przebywała w jednym z domów we wsi Grzędy. Jak cytowano w reportażu, „piosenkarka jest okupowana przez adwokata i menedżera”, a na dowód przywołano konferencję prasową po wyjściu ze szpitala, na której zwrócono uwagę, że podczas rozmowy z dziennikarzami wypowiedzi artystki są „kontrolowane” i „sterowane”. Z dociekań dziennikarskich wynikało, że Sikora nie ma doświadczenia w show-biznesie, wcześniej „zajmował się skupem złomu”. Od dziennikarki, która pod pretekstem wręczenia prezentu poszukiwała Villas, menedżer miał rzekomo zażądać 8500 zł za możliwość przekazania prezentu artystce. W reportażu wskazano, że dom piosenkarki w Lewinie Kłodzkim nadal pozostaje w stanie ruiny, a zapowiadane remonty wcale nie doszły do skutku. Na początku sierpnia 2007 Villas powróciła do Lewina Kłodzkiego, zrywając współpracę z menedżerem i adwokatem. W grudniu wystąpiła z utworem „W Lewinie koło Kudowy” jako gość specjalny programu Wideoteka dorosłego człowieka.

Od początku 2008 nie pojawiała się publicznie. Zwracano uwagę na złą sytuację materialną w jej otoczeniu^[86]. W połowie marca Villas udała się do siedziby Związku Artystów i Kompozytorów Scenicznych w Warszawie, w celu zarejestrowania kilku piosenek, aby móc uzyskać wpływy z tantiem. W wyniku jednej z inicjatyw wystosowania listu do ministerstwa^[87], otrzymała jednorazowe wsparcie finansowe w wysokości 10 tys. zł, z uwagi za „zasługi dla polskiej kultury”. Na przełomie września i października zwracano uwagę na sytuację piosenkarki, która – zdaniem jej sąsiadów – była zniewolona przez swoją gosposię, Elżbietę Budzyńską. Władze Lewina Kłodzkiego rozważały możliwość wkroczenia do domu artystki, za zgodą prokuratury, by sprawdzić w jakiej formie jest piosenkarka. O niekorzystnej sytuacji artystki wypowiadała się m.in. Dorota Pawlak, która wcześniej przygotowywała reportaże o piosenkarce. Stwierdziła, że Villas jest izolowana od świata zewnętrznego przez swoją opiekunkę^[88]. Pod koniec października 2008 Villas została zaproszona do programu Szymon Majewski Show^[89], w którym udzieliła wywiadu oraz zaśpiewała z Michałem Wiśniewskim piosenkę „Pocałunek ognia”. W październiku ukazała się jej płyta pt. Na pocieszenie serca i uniesienie ducha, zawierająca największe przeboje Villas w nowych aranżacjach oraz wcześniej niepublikowane utwory, w tym „Melancholię”, którą miała nagrać na potrzeby ścieżki dźwiękowej do filmu Trędowata^[90]. Promowała płytę w Toruniu, pojawiając się 29 października w klubach Moskwa i Forte Club, a także salonie Empik „Starówka”. W listopadzie wystąpiła gościnnie w programie Jak oni śpiewają, wykonując piosenkę „Nie ma miłości bez zazdrości” w duecie z Arturem Chamskim^[89]. W lipcu, sierpniu i wrześniu 2009 pojawiła się na Jasnej Górze w Częstochowie, gdzie wspierała budowę Ołtarzy Adoracji Najświętszego Sakramentu, a także sprzedawała swoje płyty.

28 listopada 2009 w Bazylice w Ziębicach zagrała pierwszy koncert po dwuletniej przerwie. W styczniu 2010 dwukrotnie wystąpiła z recitalem w sali balowej pałacu w Jastrowcu, ponadto 22 stycznia wystąpiła w Domu Muzyki i Tańca w Zabrzu i 25 lutego w Filharmonii Wrocławskiej. Po koncercie we Wrocławiu doszło do ostrych przepychanek pomiędzy fanami a pracownikami ochrony, którzy nie chcieli dopuścić ludzi do artystki.

2011

14 lutego 2011 wystąpiła w Wojewódzkim Domu Kultury w Kielcach podczas benefisu 50-lecia działalności artystycznej^[89]. Podczas uroczystej gali odebrała Srebrny Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”, statuetkę Stowarzyszenia Artystów Wykonawców Utworów Muzycznych i Słowno-Muzycznych oraz tytuł Honorowego Śpiewaka Muzeum Polskiej Piosenki w Opolu. Podczas benefisu gościnnie wystąpiła Magdalena Welc. Był to ostatni publiczny występ Villas^[91].

We wrześniu 2011 premier Donald Tusk z uwagi na zasługi Villas dla polskiej kultury, przyznał jej dożywotnią emeryturę w wysokości 4 tys. złotych, zamiast dotychczasowej w kwocie tysiąca złotych.

Śmierć

Villas została znaleziona martwa w swoim domu w Lewinie Kłodzkim 5 grudnia 2011. Policja otrzymała informację od pogotowia ratunkowego o zgonie piosenkarki ok. godz. 21^[92]. Wstępnie uznano, że był to zgon naturalny^[92], jednakże następnego dnia Prokuratura Okręgowa w Świdnicy poinformowała o wszczęciu postępowania mającego wyjaśnić jego przyczyny i okoliczności^[93]. Wątpliwości prokuratury budziły warunki sanitarne, w jakich żyła piosenkarka oraz wygląd zwłok Villas wskazujący na zaniedbania medyczne – na jej ciele znajdowały się m.in. odleżyny i krwiaki^[94]. Śmierć wokalistki komentowały zagraniczne media, m.in. w Austrii^[95], Chinach^[96], Estonii^[97], Francji^[98], Hiszpanii^[99], Meksyku^[100], Izraelu^[96], Niemczech^[101], Rosji^[96] i Stanach Zjednoczonych^[102]. Smutek z powodu śmierci Villas wyraziła m.in. Barbra Streisand^[103].

8 grudnia 2011 przeprowadzono sekcję zwłok, która nie wskazała jednoznacznej przyczyny śmierci artystki^[92]. Ewa Ścierzyńska, rzeczniczka prasowa Prokuratury Okręgowej w Świdnicy, poinformowała na konferencji prasowej z 9 grudnia 2011, że przyczyną śmierci Villas mogło być zapalenie płuc lub zator tłuszczowy płuc w związku z komplikacjami po złamaniu szyjki kości udowej lewej^[92]. 2 lutego 2012 za pośrednictwem Polskiej Agencji Prasowej prokuratura przekazała opinii publicznej pełne wyniki sekcji zwłok, z których wynikało, że nie można stwierdzić jednoznacznej przyczyny śmierci Villas oraz że do zgonu mogły przyczynić się zmiany chorobowe, zmiany pourazowe oraz urazy klatki piersiowej^[94]. W 2019 ujawniono, że śmierć piosenkarki poprzedzała kilkunastogodzinna agonia, a wśród schorzeń przebytych przez Villas wymienia się m.in. marskość wątroby, miażdżycę i udar mózgu^[94].

27 czerwca 2012 Prokuratura Rejonowa w Kłodzku postawiła Elżbiecie Budzyńskiej zarzuty znęcania psychicznego oraz nieudzielenia pomocy, co miało wpływ na śmierć Villas^[104]. 14 listopada 2014 Budzyńska została skazana na 10 miesięcy pozbawienia wolności w związku z nieudzieleniem pomocy artystce, sąd uniewinnił ją jednak od zarzutu znęcania się psychicznego nad Villas^[105]. W 2019 zapadła kolejna decyzja sądu w sprawie Elżbiety Budzyńskiej – kobieta usłyszała wyrok 1,5 roku bezwzględnego więzienia za psychiczne i fizyczne znęcanie się nad Violettą Villas. Zarzucono jej pojenie alkoholem kobiety, zaniedbanie domu, a także to, że nie zapewniono jej podstawowych warunków do życia (artystka miała niedobory jedzenia i picia). Według prokuratury, przyczyny śmierci artystki nie są znane, nie można więc udowodnić Elżbiecie Budzyńskiej bezpośredniego przyczynienia się do zgonu Villas^[106].

Pobrany pukiel włosów Villas został przetopiony na dwa diamenty, które przekazano rodzinie artystki^[107].

Pogrzeb

Została pochowana w dniu 19 grudnia 2011 w Warszawie. Uroczystości pogrzebowe rozpoczęły się w kościele św. Karola Boromeusza na Powązkach, po czym trumna z ciałem artystki została złożona na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 25-6-1)^[108].

W ceremonii wzięło udział kilka tysięcy osób, w tym m.in. rodzina piosenkarki, przedstawiciele Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, władze gminy Lewin Kłodzki oraz środowiska artystycznego, m.in. Ewa Kasprzyk, Mieczysław Gajda, Waldemar Kocoń, Andrzej Rosiewicz i Michał Wiśniewski. Uroczystość pogrzebową poprowadził bp Antoni Długosz. Grzegorz Wilk wykonał „Ave Maria” Franza Schuberta oraz piosenkę z repertuaru Villas – „Melancholie”. Podczas nabożeństwa żałobnego w imieniu ministra kultury Bogdana Zdrojewskiego odczytano napisany przez niego list pożegnalny.

Po międzynarodowych sukcesach

Współpraca z SB MSW

27 grudnia 1968 dobrowolnie przyjęła propozycję wywiadu SB MSW wystosowaną przez porucznika Zbigniewa Dąbrowskiego, inspektora Wydziału IV (działalność wywiadowcza na Ameryki i Wielką Brytanię), Departamentu I MSW^[42], i podpisała oświadczenie o współpracy z komórką organizacyjną ds. wywiadu Służby Bezpieczeństwa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, obierając sobie pseudonim operacyjny „Gabriella”^[109][110]. Jej współpraca z SB MSW opierała się na „przekazywaniu informacji o ciekawszych osobach wśród poznanych kontaktów towarzyskich i przypadkowych, które mają bezpośrednie lub pośrednie dotarcie do tajnych materiałów i informacji i pracują w administracji i ośrodkach naukowych w USA (...)”^[111]. 3 lutego 1969 teczka kryptonimu „Gabriella” została założona i zarejestrowana w samodzielnej sekcji ewidencji Departamentu I MSW^[110].

Współpraca Villas (OZI Gabriella) z SB zakończyła się w sierpniu 1973^[112].

Pozytywne strony sławy

Po powrocie ze Stanów Zjednoczonych w latach 70. zamieszkała w zakupionej przez siebie wilii w Sękocinie-Lesie, na granicy z Magdalenką^[113]. Wzbudzała zainteresowanie nieznanym w owym czasie w Polsce stylem życia^[2][114]. Posiadała dwa samochody marki Mercedes. W Magdalence, gdzie nabyła dom, wybudowano studio do nagrań, w ogrodzie był podgrzewany basen, w domu sauna i kaplica^[2][115]. Uchodziła za „pierwszą celebrytkę PRL-u”^[115].

W Polsce odbierała dowody uznania: w rodzinnym Lewinie Kłodzkim nazwano jej imieniem dom kultury, a w Stroniu Śląskim uczyniono patronką huty szkła^[2]. Zapraszano ją na wywiady, brała udział w programach telewizyjnych, nagraniach radiowych, na scenach w kraju organizowano jej recitale.

Negatywne strony sławy

W kraju media krytykowały zindywidualizowany styl Villas, który nie przystawał do rzeczywistości socjalistycznej. Po powrocie z USA zarzucano artystce, że jest m.in. rozkapryszona^[112]. Dziennikarze poszukiwali skandali na temat Villas^[2], zarzucali jej też ubarwianie swych opowieści dotyczących kariery i życia prywatnego^{[41][116][117][118]}. Ponadto padała ofiarą cenzury ze strony działaczy rządowych, którzy blokowali publikacje przychylnych artystce artykułów prasowych^[117]. Nagrywane przez nią utwory nie były grane w radiu^[119].

Posterunek MO w Piasecznie odnotował dwa włamania do willi Villas w Magdalence, które były dotkliwe w skutkach^[2]. Podczas jednego z nich, w 1975, z jej rezydencji skradziono m.in. trzy futra z norek o wartości 3030 dolarów, złotą biżuterię, kilkaset dolarów oraz 128 tys. złotych; straty szacowano na 600 tys. zł^[120].

W 1992, po recitalu artystki w Krynicy Zdroju, Bogusław Kaczyński wyraził przekonanie, że Villas „przecierpiała w swoim życiu bardzo wiele, jej życie to wielkie sukcesy, ale jeszcze większe cierpienia”. Zdaniem krytyka muzycznego, pomimo że tępiono ją i niszczono, była ona w stanie to przetrzymać.

Wizerunek artystyczny

Od początku kariery Villas przyjęła styl, który poddawano krytyce w Polsce. Autorka książki „Cena sławy” stwierdziła, że indywidualność piosenkarki została niedoceniona oraz że chciano ją „zrównać do szeregu”^[121].

Podczas 1. Międzynarodowego Festiwalu Piosenki w Sopocie w 1961 podporządkowała się naciskom krytyków, prowadząca koncert Irena Dziedzic zadecydowała, że piosenkarka przed występem ma upiąć włosy w prosty kok^[122].

W 1965 przeszła operację plastyczną nosa^[23]. Podczas pobytu w Las Vegas miała też poddać się operacji plastycznej piersi^[123].

W USA dostrzeżono jej indywidualizm. Wykreowała styl hollywoodzkiej gwiazdy z lat 60., który realizowała przez całą karierę. Znana była z długich, kręconych blond włosów – często nosiła tresę z własnych włosów^[124]. Publicznie często pojawiała się w naturalnych futrach^[125], a na estradzie występowała w balowych, bogato zdobionych sukniach^[126].

Marta Sztokfisz napisała w jej biografii, że określano ją jako „królową kiczu”. Ponadto w prasie pojawiały się określenia: „Madame Skandal”, „Laleczka”, „Tygrysica”. Zdaniem Karoliny Korwin-Piotrowskiej, Villas w latach 70., spełniała wyobrażenia Polaków o „gwieździe z wielkiego świata”^[127].

Charakterystyka głosu

Obdarzona była sopranem spinto, ze zdolnością do wykonywania partii koloraturowych, mogącym osiągnąć brzmienie zarówno liryczne, jak i dramatyczne^[128].

Kwestia skali głosu Villas pozostaje nierozstrzygnięta. Najczęściej określana jest jako cztero-^[129][130] lub pięciooktawowa^[128]. Na wideo mierzącym jej skalę głosu na podstawie zapisów z różnych okresów Villas dysponuje zakumulowaną skalą od c (małego) do a⁴ (czterokreślnego), czyli cztery oktawy i seksta wielka^[131] (4,7 oktawy). Należy pamiętać, że fizyczna możliwość emisji skrajnych tonów nie jest równoznaczna z faktyczną ich dyspozycją w każdych warunkach (zob. tessitura).

Rozszerzona skala głosu stanowi ewenement głosowy w skali światowej, zarówno w muzyce popularnej, jak i operze. Dzięki możliwościom głosowym nazywana była „białym krukiem wokalistyki światowej”, często była też porównywana do Ymy Sumac, peruwiańskiej śpiewaczki^{[c][132][133]}.

Podczas nagrań muzycznych oraz na koncertach demonstrowała swoją skalę, wykonując glissanda, czyli wokalizy obejmujące wszystkie rejestry jej głosu^[72].

Inna działalność

Skomponowała kilka piosenek^[115], m.in. „W Lewinie koło Kudowy”, „Nie ma miłości bez zazdrości”, „Mechaniczna lalka”, „Kiedy mi przyjdzie zasnąć na dłużej” oraz „Kto się komu śni”. Ponadto samodzielnie tworzyła teksty do swoich piosenek^[115], w tym m.in. do utworów „Ja już taka jestem”, „Miłością znów żyję” i „Pocałunek ognia”.

28 kwietnia 2007 miała miejsce premiera „Pamiętników Violetty Villas” – cyklu sześciu obszernych artykułów autobiograficznych prezentowanych na łamach dziennika „Fakt”. Artykuły nosiły tytuły: „Jak wyrwałam się ze wsi”, „Musiałam zostawić syna”, „Jak przestałam być Czesławą”, „W Las Vegas byłam gwiazdą”, „Zazdrość zabiła tę miłość” oraz „Podstępem zamknęli mnie w psychiatryku”.

Utrzymywała, że podczas pobytu w Stanach Zjednoczonych napisała autobiografię Nie wstydzę się swoich łez^[114]. Kolejną książkę, Moje cierniowe korony, Villas miała napisać w latach 90.^[134]. Obie książki nie zostały nigdy wydane, a ich rękopisy rzekomo znajdowały się w archiwum artystki.

Projektowała niektóre swoje suknie i kostiumy sceniczne^[135].

Zajmowała się działalnością charytatywną. W latach 60. wspierała fundusz budowy Instytut „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie, w późniejszym czasie częściowo sfinansowała aparaturę medyczną^[d].

Była członkinią Stowarzyszenia Artystów Wykonawców Utworów Muzycznych i Słowno-Muzycznych.

Życie prywatne

Była blondynką o niebieskich oczach, mierzącą 1,64 m wzrostu^[43]. Uważała się za patriotkę, a podczas występów za granicą podkreślała przywiązanie do Polski^[47].

W mediach często podkreślała swą silną wiarę w Boga^[31], ale nie chodziła do kościoła^[115][136]. Podczas programu Wieczór z Jagielskim wyznała, że marzy o zostaniu świętą.

Związki

Była dwukrotnie zamężna, w obydwu przypadkach po ślubie cywilnym^[137]. 21 lutego 1955 za zgodą sądu zawarła związek małżeński z porucznikiem wojsk pogranicza Piotrem Gospodarkiem (ur. 10 maja 1934)^[138], z którym ma syna Krzysztofa (ur. 8 stycznia 1956)^[6]. Po ślubie Gospodarkowie zamieszkali z Cieślakami^[139]. W 1957 Villas opuściła rodzinę i wyjechała kształcić się do Szczecina, gdzie mieszkała u swojej siostry^[2]. Rok później Gospodarkowie rozwiedli się.

W latach 60. związana była z Januszem Ekiertem, muzykologiem i dyrektorem hotelu Dunes Majorem Arterburnem Riddle^[140]. Według niektórych źródeł miała także romans z Frankiem Sinatrą^[141].

W 1987 w Chicago, podczas tournée z Teatrem Syrena, poznała Tadeusza „Teda” Kowalczyka^[142]. Po zakończeniu występów została jeszcze dwa tygodnie dłużej w Stanach Zjednoczonych, na prośbę właścicielki polonijnego klubu Polonez. Nawiązała bliższą więź z przedsiębiorcą, a 6 stycznia 1988 wzięli ślub^[143]. Na wesele w Chicago, trwające pięć dni, zaproszonych zostało 1500 gości. Panna młoda zaprezentowała się w 21 kreacjach. Nagranie z wesela zostało także wydane na kasecie^[2]. Koszt wesela wynosił 300 tys. dolarów^[144]. Państwo młodzi swój miesiąc miodowy spędzili w Honolulu. W październiku 1988 Kowalczyk złożył pozew rozwodowy^[68], a po rozwodzie udzielał wielu wywiadów w polonijnej prasie, zarzucając Villas m.in. „wielogodzinne modły i większe umiłowanie do zwierząt niż do seksu”^[121]. Zmarł 10 maja 2006 na raka^[145].

Schronisko dla zwierząt

Villas znana była ze swej dobroczynności dla zwierząt, które często nazywała „braćmi mniejszymi”^[e]. Po powrocie do Polski, w Magdalence zaczęła gromadzić dużą liczbę psów i kotów, które niekontrolowanie rozmnażały się^[146][147]. Z czasem dom wykupili sąsiedzi, państwo Jankilewiczowie, którzy byli poirytowani uciążliwym sąsiedztwem Villas, objawiającym się m.in. nocnym ujadaniem psów^[148].

Po przeprowadzce do Lewina Kłodzkiego na swojej przydomowej posesji założyła schronisko dla zwierząt „Moi bracia mniejsi”^[f][80], liczące w chwili powstania ok. 150 psów i ponad 300 kotów, a także wiele kóz. Wokół schroniska dochodziło do wielu kontrowersji – artystce zarzucano, że przyjęła do niego za dużo zwierząt i przestała sobie z nimi radzić, na skutek czego stan czworonogów był zły i zaczął zagrażać epidemiologicznie okolicznym gospodarstwom. Negatywne opinie o jej schronisku wydał wojewódzki inspektor sanitarny, ponadto wszczęto dochodzenie przeciwko Villas, oskarżając ją o znęcanie się nad zwierzętami^[146]. Dochodzenie zostało zawieszone, gdy artystka podpisała umowę ze schroniskiem „Azorek” w Obornikach, do którego stopniowo przeniesiono część jej zwierząt, a pozostałe zostały poddane sterylizacji i znajdowały się pod stałą opieką weterynaryjną^[149].

Występowała z koncertami wspierającymi organizacje charytatywne (m.in. Fundacja Prometeusz). Przeznaczała dochody z recitali na schronisko. Utrzymanie wielu zwierząt rodziło problemy finansowe, dlatego Villas w 2004 zaapelowała o pomoc – na apel odpowiedziała m.in. Edyta Górniak, która wspólnie z rodzicami wybudowała specjalne pomieszczenia dla kotów^[150], a także wspomogła Villas finansowo^[151].

Na początku 2007 lokalne władze samorządowe zdecydowały się zamknąć schronisko po tym, jak Villas została hospitalizowana po pobycie w szpitalu psychiatrycznym^[152]. W jednym z portali internetowych podano, że „blisko 70 psów z przytuliska zostało odwiezionych do dwóch innych schronisk”^[153]. Po wyjściu ze szpitala Villas zapowiedziała chęć odzyskania zabranych zwierząt.

Choroby i uzależnienia

Istnieją poszlaki, że Villas zmagała się z uzależnieniem od alkoholu, morfiny oraz innych używek^[154]. Służba wywiadowcza, z którą była związana, odnotowywała rzekome przypadki zakupu przez Villas narkotyków i wywołanych przez nie anormalnych zachowań artystki za granicą^[154][109]. Podobne notatki SB sporządzała ws. problemów Villas ze zdrowiem psychicznym^[155]. 14 lipca 1976 Ambasada PRL w Republice Federalnej Niemiec przez pośrednictwo kierownika działu prasowo-reklamowego Pagart-u Eugeniusza Grubera informowała Służbę Bezpieczeństwa o nerwowej chorobie Villas i wnioskowała o „bezzwłoczny jej powrót do Polski i poddanie leczeniu szpitalnemu”^{[154][155][156]}.

18 lutego 1977, w związku z samowolnym przedłużeniem swojego pobytu w USA i zatrzymaniu się w drodze powrotnej w RFN, by zakupić narkotyki, zastrzeżono jej paszport i wyjazdy z Polski^[59].

Od końca grudnia 2006 Villas przebywała w szpitalu psychiatrycznym w Stroniu Śląskim. Szwagier artystki, Jan Mulawa, na jej prośbę wezwał pogotowie. Współpracownicy artystki zaprzeczali, jakoby pobyt w szpitalu był spowodowany chorobą psychiczną^[153], jednak, jak przyznała rodzina, Villas od lat cierpiała na zaburzenia urojeniowe^[157]. Procedura przyjęcia do szpitala odbyła się w trybie nagłym. Villas była skrajnie wyczerpana z powodu niedożywienia. Otrzymała jednoosobowy pokój, podano jej leki psychiatryczne, jej stan szybko się poprawił. Po dwóch tygodniach adwokatowi udało się uzyskać zgodę sądu na kontakt z piosenkarką, według niego Villas została hospitalizowana bezpodstawnie. W wyniku tych działań sąd okręgowy na wyjazdowym posiedzeniu, które miało miejsce w szpitalu, umorzył sprawę o bezpodstawne hospitalizowanie, gdyż Villas wyraziła wolę dobrowolnego poddania się leczeniu^[158]. 19 stycznia 2007 opuściła szpital, a tydzień później wzięła udział w konferencji prasowej, podczas której zarzuciła rodzinie, że próbowała pozbawić ją wolności, a syna Krzysztofa oskarżyła o próbę przejęcia jej majątku. Ponadto wyraziła chęć powrotu do Lewina Kłodzkiego. Podawano informacje, że jej dom jest remontowany, choć dziennikarskie śledztwo nie potwierdziło tej informacji.

Wpływ na popkulturę

Od początku kariery Villas stała się jedną z najbardziej charakterystycznych postaci polskiego show-biznesu^[2]. Była wielokrotnie parodiowana w programie satyrycznym Szymon Majewski Show, a w jej rolę wcielała się Beatrycze Łukaszewska.

Powstał szereg filmów biograficznych o artystce, takich jak np. „Violetta Villas”, czy „Sen o kopciuszku”. Villas jest bohaterką książek Witolda Fillera pt. „Tygrysica z Magdalenki”, Marty Sztokfisz pt. „Cena sławy”, Marka Różyckiego pt. „Gwiazdy w oczach, czyli Hollywood po polsku”, Tomasza Raczka pt. „Karuzela z idolami: gwiazdozbiór osobisty”, Marcina Szczygielskiego pt. „Kallas. Opowieść o przyjaźni Violetty Villas i Kaliny Jędrusik” oraz wydanej w 2011 biografii autorstwa Izabeli Michalewicz i Jerzego Danielewicza pt. „Villas. Nic przecież nie mam do ukrycia”^[159].

W 2000 nakręcono film Bellissima, w którym postać grana przez Ewę Kasprzyk stylizowała się na Villas i była nią zafascynowana.

W 2012 rodzina artystki złożyła wniosek do Urzędu Patentowego o zastrzeżenie pseudonimu „Violetta Villas” jako znaku towarowego^[160].

W 2012 na deskach warszawskiego Teatru Kamienica wystawiono opartą na życiu artystki sztukę „Kallas”, w której w rolę Villas wcieliła się Ewa Kasprzyk, a w 2015 w łódzkim Teatrze Nowym odbyła się premiera sztuki „Violetta Villas/Melancholia”, oparta na życiu artystki. We wrześniu 2016 w Nowym Teatrze im. Witkacego w Słupsku odbyła się premiera spektaklu „Las Villas”, w którym w rolę piosenkarki wcieliła się Hanna Piotrowska.

Znaczenie Villas w kulturze masowej podkreśla Tomasz Raczek w swojej książce „Karuzela z madonnami”^[161].

Filmografia

 Osobny artykuł: Filmografia Violetty Villas.

Spektakle teatralne i rewiowe

Premiera	Tytuł	Teatr	Reżyser
26 lipca 1966	Grand music hall de Varsovie	Olympia	Bruno Coquatrix
grudzień 1966	Casino de Paris	Dunes	Frederic Apcar
28 grudnia 1968	Villas Revue	Sala Kongresowa	Violetta Villas
sierpień 1977	Kochajmy się	Teatr Wielki	Janusz Rzeszewski
październik 1979	Trzeci program	Teatr Syrena	Stefan Wenta
28 lutego 1986	Violetta	Teatr Syrena	Witold Filler
14 września 1987		Carnegie Hall

Trasy koncertowe

Rok	Program	Miejsce
1969	Casino de Paris	USA – Australia
1976	Podwieczorek przy mikrofonie	USA – Japonia – Australia
1986–1988	Violetta	Europa – USA – Kanada
1992–1994	Violetta Villas Show	Polska – USA
2009–2010	Na pocieszenie serca i uniesienie ducha	Polska

Dyskografia

 Osobny artykuł: Dyskografia Violetty Villas.

 Osobny artykuł: Piosenki Violetty Villas.

Nagrody i odznaczenia

• 1961 – „Najlepszy szlagier roku” za piosenkę Dla Ciebie miły
• 1964 – „II nagroda w konkursie radiowym na piosenkę KFPP Opole” za piosenkę Przyjdzie na to czas
• 1965 – „Grand Prix International d’Interpretation” za piosenkę Ave Maria No Morro
• 1987 – „Honorowe Obywatelstwo miasta New Britain”
• 1991 – „Sex-kobieta roku”
• 1996 – „Order świętej Brygidy”
• 1999 – „Honorowe Obywatelstwo miasta Lewin Kłodzki”
• 2008 – „Nagroda Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego”
• 2011 – Srebrny Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”^[162]
• 2011 – „Nagroda Stowarzyszenia Artystów Wykonawców Utworów Muzycznych i Słowno-Muzycznych”
• 2011 – „Nagroda Honorowego Śpiewaka Muzeum Polskiej Piosenki w Opolu”

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Witold Filler: Violetta Villas – tygrysica z Magdalenki. Dom Wydawniczy, 1993. ISBN 83-85606-06-8.
• Izabela Michalewicz, Jerzy Danilewicz: Villas. Nic przecież nie mam do ukrycia. Świat Książki, 2011. ISBN 978-83-7799-068-1.

Linki zewnętrzne

• Violetta Villas w bazie Cyfrowej Biblioteki Polskiej Piosenki
• Violetta Villas w bazie filmpolski.pl
• Violetta Villas, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [online] [dostęp 2021-04-09] .
• Violetta Villas w bazie IMDb (ang.)
• Violetta Villas w bazie Filmweb
• Violetta Villas na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”