Statut kaliski (również przywilej kaliski[1]) – przywilej dla Żydów wydany przez księcia wielkopolskiego Bolesława Pobożnego 16 sierpnia 1264 w Kaliszu[2]; potwierdzony przez Kazimierza III Wielkiego w 1334 i rozszerzony na całą Koronę Królestwa Polskiego; ogłoszony drukiem w Statucie Łaskiego (1506).
Statut stał się bazą dla położenia Żydów w Polsce, a w późniejszym czasie także dla powstania częściowo autonomicznej wspólnoty żydowskiej w Polsce. Zagwarantował on Żydom istnienie sądów żydowskich i osobnych sądów dla spraw, w których brali udział zarówno Żydzi, jak i chrześcijanie. Dodatkowo zapewniał on wolność osobistą i bezpieczeństwo Żydom, włączając w to swobodę wyznania, podróżowania i handlu. Postanowienia statutu zostały potwierdzone m.in. przez Kazimierza III Wielkiego w 1334[3], Kazimierza IV Jagiellończyka w 1453, Zygmunta I Starego w 1539[4], Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1765.
W artykule z 1880 Przywilej żydowski Bolesława i jego potwierdzenia historyk Romuald Hube stwierdził, że 36-punktowa wersja dokumentu została sfałszowana w czasach Kazimierza Jagiellończyka[5][6]. Pogląd ten jest odosobniony i nie znajduje potwierdzenia u współczesnych historyków[a].
- Kiedy jest sprawa przeciwko Żydowi, nie może przeciw niemu świadczyć chrześcijanin sam, lecz razem z innym Żydem.
- Kiedy chrześcijanin pozywa na Żyda o zastaw, Żyd zaś utrzymuje, że żadnego nie wziął, wtedy Żyd przysięgą się uwolni.
- Kiedy chrześcijanin utrzymuje, że na zastaw od Żyda mniej pieniędzy otrzymał, aniżeli Żyd teraz żąda, Żyd przysięgą dowód złoży.
- Kiedy Żyd, nie mając świadków, utrzymuje, że chrześcijanin zastaw wypożyczył, chrześcijanin się odprzysięże.
- Prócz rzeczy kościelnych i krwią zabarwionych wolno Żydom wszystko brać w zastaw.
- A gdyby zastaw jaki był kradziony, Żyd się odprzysięże, że o kradzieży nie wiedział, a chrześcijanin winien mu kapitał na zastaw ten wypożyczony z procentem zapłacić.
- Kiedy zastaw chrześcijanina przez ogień lub kradzież u Żyda zginie, Żyd od nalegającego chrześcijanina przysięgą się uwolni.
- Żydzi w sporach swoich (tj. między sobą) wyłączeni są spod sądów miejskich; zostają pod opieką króla lub wojewody.
- Za zranienie Żyda słuszna kara i koszta kuracji.
- Za zabicie Żyda słuszna kara i konfiskata majątku.
- Za uderzenie Żyda kara zwyczajna w kraju.
- Żydzi ceł większych od mieszczan nie płacą.
- Od przewożonych zmarłych nic nie płacą.
- Chrześcijanin niszczący cmentarz oprócz kary zwyczajnej majątek traci.
- Rzucający kamieniem na szkołę Żydowską odda wojewodzie dwa funty pieprzu.
- Gdy Żyd u swojego sędziego ulegnie karze, która się wandel nazywa, zapłaci mu funt pieprzu. (Wandel – wina pieniężna.)
- Gdy Żyd raz i drugi od swego sędziego zapozwany, nie stawi się, zapłaci karę zwyczajną, gdy się trzeci raz nie stawi, zapłaci karę stosunkowo wyższą.
- Za zranienie Żyda Żyd płaci karę zwyczajną.
- Przysięga na dziesięć przykazań nie powinna być Żydowi naznaczoną, tylko o wartość przechodzącą szacunek 50 grzywien srebra, a w mniejszych rzeczach przed szkołą przysięgać będzie.
- Gdyby dowodów nie było, kto zabił Żyda, my Żydom damy przeciw podejrzanym prawną opiekę.
- Za gwałt na Żydzie wyrządzony, chrześcijanin będzie karany podług prawa ziemskiego.
- Sędzia Żydowski żadnej sprawy przed sąd nie wytoczy, jeżeli do tego przez skargę strony spowodowany nie będzie.
- Gdy chrześcijanin odbierze dany Żydowi zastaw, a procentu nie zapłaci w ciągu miesiąca, przybywa procent od procentu.
- U Żyda nikt na kwaterze być nie ma.
- Nie wolno jest Żydom wypożyczać pieniądze na dobra nieruchome.
- Odwodzenie dziecka Żydowskiego, jako kradzież uważane będzie.
- Zastaw gdy rok i dzień u Żyda pozostaje, staje się jego własnością.
- W dnie świąt swoich Żydzi nie mogą być przymuszani do oddawania zastawu.
- Zastawy od nich gwałtem biorący ściągnie na siebie karę.
- Nie wolno Żydów oskarżać o używanie krwi chrześcijańskiej.
- Występki Żydów w ich szkołach sądzone być mają.
- W jakiej monecie Żyd pożyczał, w takiej żądać może oddania długu z należnym procentem.
- Konie Żydzi w zastaw tylko we dnie brać mogą.
- Mincarzom nie wolno chwytać Żydów pod pretekstem, że fałszują pieniądze.
- W gwałcie nocnym sąsiedzi Żydowi pomoc dać winni pod karą 30 szelągów.
- Wolno jest Żydom wszystkie towary kupować, chleba i innych żywności dotykać się.
Artykuł Statut kaliski w polskiej Wikipedii zajął następujące miejsca w lokalnym rankingu popularności:
Prezentowana treść artykułu Wikipedii została wyodrębniona w 2021-11-27 na podstawie https://pl.wikipedia.org/?curid=619800