Kwiat róży pomarszczonej | |
Systematyka[1][2] | |
Domena | |
---|---|
Królestwo | |
Podkrólestwo | |
Nadgromada | |
Gromada | |
Podgromada | |
Nadklasa | |
Klasa | |
Nadrząd | |
Rząd | |
Rodzina |
różowate |
Nazwa systematyczna | |
Rosaceae Juss. Gen. Pl.: 334. 4 Aug 1789, nom. cons. | |
Zasięg | |
Różowate (Rosaceae Juss.) – rodzina roślin należąca do rzędu różowców. Jest szeroko rozprzestrzeniona na kuli ziemskiej. Należy do niej 90 rodzajów liczących ponad 2,5 tys. gatunków, spośród których dziko w Polsce występuje ok. 150. Rodzina o dużym znaczeniu gospodarczym. Należy do niej wiele uprawnych drzew i krzewów owocowych oraz roślin ozdobnych i leczniczych.
Przedstawiciele rodziny są szeroko rozprzestrzenieni na wszystkich lądach z wyjątkiem obszarów okołobiegunowych oraz wielkich pustyń w Afryce i Australii[3]. Kosmopolityczne są trzy rodzaje: śliwa Prunus, jeżyna Rubus i przywrotnik Alchemilla[4]. Najwięcej rodzajów występuje w strefach umiarkowanych[3]. Na półkuli północnej w Europie, Azji i Ameryce Północnej obecnych jest 16 rodzajów, z których wiele sięga na południu do strefy klimatu ciepłego, śródziemnomorskiego i zasiedla obszary górskie w strefie międzyzwrotnikowej. Zasięg eurazjatycki ma 8 rodzajów (niektóre sięgają do Afryki). Na półkuli południowej rozległy zasięg obejmujący Australię i Oceanię, Amerykę Południową i Afrykę ma rodzaj acena Acaena (na północy sięga do Ameryki Północnej). Rodzajów endemicznych w skali kontynentalnej najwięcej jest w Azji (20) i Ameryce Północnej (17), 5 jest w Afryce, 3 w Ameryce Południowej i jeden w Europie[4].
Rodzaje różowatych rodzime i dziczejące w Polsce[5]:
W przypadku węższego ujęcia systamatycznego rodzajów (np. zgodnie z Plants of the World Online) do flory Polski należą także przedstawiciele rodzajów: Argentina, Aria, Chamaemespilus, Drymocallis, Majovskya, Scandosorbus, Torminalis[6].
Rośliny zaliczane do tej rodziny zostały na podstawie budowy morfologicznej trafnie wyodrębnione już w dawniejszych systemach klasyfikacyjnych roślin okrytonasiennych. W tej kwestii istotną zmianą wynikającą z lepszego poznania pochodzenia jest tylko wyłączenie z rodziny rodzaju mydłoka Quillaja (obecnie monotypowa i bazalna rodzina w obrębie bobowców Fabales). Rodzina zajmuje pozycję bazalną w kladzie różowców[2]. Wyodrębniła się około 76 milionów lat temu[3].
różowce |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Nowsze badania podważyły tradycyjny podział na podrodziny ze względu na budowę owoców (na tej podstawie rodzina była dzielona na cztery podrodziny: różowe Rosoideae, tawułowe Spireoideae, jabłkowe Pomoideae i śliwowe Prunoideae). Relacje filogenetyczne wynikające z badań molekularnych potwierdzają dobrze także analizy filogenetyczne dot. składu chemicznego, chromosomów, związków z grzybami. Współcześnie różowate dzielone są na trzy podrodziny: dębikowe Dryadoideae, różowe Rosoideae i tawułowe Spireoideae (≡ Amygdaloideae)[2]. O ile zakres ujęcia i pozycja systematyczna rodziny nie budzi wątpliwości, o tyle wielkim problemem jest klasyfikacja należących tu roślin na szczeblu rodzajów. Kłopoty klasyfikacyjne wynikają z łatwości tworzenia mieszańców i dużego znaczenia apomiksji w rozmnażaniu. Problemem we wprowadzaniu zmian w klasyfikacji jest też duże znaczenie ekonomiczne, rozpoznawalność i w efekcie przywiązanie do tradycyjnych ujęć rodzajów[3]. Klasyfikacja w obrębie rodziny jest bardzo różna w zależności od ujęcia systematycznego – dla uzyskania taksonów monofiletycznych jedni autorzy tworzą rodzaje bardzo szeroko ujmowane, inni rozdzielają je na liczne i drobne rodzaje. W jednych grupach dominuje tendencja do tworzenia szeroko ujmowanych rodzajów (np. rodzaj śliwa Prunus obejmujący m.in. tradycyjnie wyróżniane rodzaje Amygdalus, Cerasus, Padus), a w innych silną pozycję ma koncept wyróżniania licznych, wąsko ujmowanych rodzajów (np. w obrębie jarząb Sorbus)[3][6].
Podział i relacje filogenetyczne na podstawie:[2][11][10]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Podrodzina Dryadoideae Juel
Rośliny z liśćmi zwykle pojedynczymi, z trwałą i owłosioną szyjką słupka, z pojedynczym zalążkiem rozwijającym się w owocolistku; żyjące w symbiozie z promieniowcami z rodzaju Frankia; syntezujące sorbitol i glikozydy cyjanogenne[10].
Podrodzina Rosoideae Arnott
Rośliny z liśćmi zwykle złożonymi; z kieliszkiem; z pojedynczym zalążkiem rozwijającym się w owocolistku; porażane przez grzyby z rodzaju członik Phragmidium[10].
plemię Ulmarieae Lamarck & de Candolle
plemię Rubeae Dumortier
plemię Colurieae Rydberg
plemię Roseae Lamarck & de Candolle
plemię Potentilleae Sweet
plemię Agrimonieae Lamarck & de Candolle
Podrodzina Amygdaloideae Arnott
plemię Niellieae Maximowicz
plemię Spiraeeae Candolle
plemię Lyonothamneae A. Gray
plemię Amygdaleae Jussieu
plemię Sorbarieae Rydberg
plemię Osmaronieae Rydberg (= Exochordeae Schulze-Mentz ex Reveal)
plemię Kerrieae Focke
plemię Gillenieae Maximowicz
plemię Maleae Small
Typowy rodzaj rodziny – róża ma od dawna i w wielu kręgach kulturowych duże znaczenie symboliczne, długą tradycję uprawy, której efektem jest duża liczba odmian uprawnych, głównie ozdobnych. Poza tym z róż pozyskiwany jest olejek różany wykorzystywany w przemyśle perfumeryjnym i kosmetycznym. Owoce pozorne cenione są ze względu na walory odżywcze[15].
Jako ozdobne uprawiane są z tej rodziny liczne krzewy i drzewa sadzone w parkach i ogrodach: głóg Crataegus, irga Cotoneaster, jarząb Sorbus, obiela wielkokwiatowa Exochorda racemosa, pęcherznica kalinolistna Physocarpus opulifolius, neilia Neillia, pełnokrężnik różnobarwny Holodiscus discolor, pięciornik krzewiasty Dasiphora fruticosa, pigwowiec Chaenomeles, świdośliwa Amelanchier, tawuła Spiraea, złotlin japoński Kerria japonica[15], tawlina Sorbaria, głogownik Photinia, Rhaphiolepis[3], jako ozdobne bywają też uprawiane niektóre gatunki jeżyn (np. Rubus deliciosus i R. odoratus) oraz różne gatunki i odmiany drzew i krzewów owocowych, głównie z rodzajów jabłoń Malus i śliwa Prunus (w tym laurowiśnia); do bylin ozdobnych należą: parzydło leśne Aruncus dioicus, poziomkówka indyjska Potentilla indica[15], różne gatunki z rodzajów: acena Acaena, przywrotnik Alchemilla, dębik Dryas, gillenia Gillenia[3].
Ogromne znaczenie użytkowe mają rośliny owocowe z tej rodziny[3]: jeżyna Rubus (w tym malina), poziomka Fragaria (w tym truskawka), pigwa pospolita Cydonia oblonga, grusza Pyrus, jabłoń Malus, jarząb Sorbus, nieśplik japoński Eriobotrya japonica, śliwa Prunus (w tym: brzoskwinia, morela, czereśnia, migdałowiec), w mniejszym stopniu: świdośliwa Amelanchier, nieszpułka zwyczajna Crataegus germanica[15][3], głogi, aronia Aronia[3].
W ziołolecznictwie współczesnym lub dawnym wykorzystywane były rośliny z rodzajów: krwiściąg Sanguisorba, kuklik Geum, pięciornik Potentilla, przywrotnik Alchemilla, wiązówka Filipendula, rzepik Agrimonia. W Afryce znaczenie w lecznictwie ma Hagenia abyssinica[15].
Drewna do różnych zastosowań użytkowych dostarczają drzewa z rodzajów i gatunków: Hagenia abyssinica, grusza Pyrus i inne drzewa owocowe[15].
Artykuł Różowate w polskiej Wikipedii zajął następujące miejsca w lokalnym rankingu popularności:
Prezentowana treść artykułu Wikipedii została wyodrębniona w 2024-01-22 na podstawie https://pl.wikipedia.org/?curid=27137