Parki narodowe w Polsce

Park narodowy – jedna z form ochrony przyrody w Polsce. Zgodnie z ustawą o ochronie przyrody z 2004 r.^[1] obejmuje obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe. Park narodowy tworzy się w celu zachowania różnorodności biologicznej, zasobów, tworów i składników przyrody nieożywionej i walorów krajobrazowych, przywrócenia właściwego stanu zasobów i składników przyrody oraz odtworzenia zniekształconych siedlisk przyrodniczych, siedlisk roślin, siedlisk zwierząt lub siedlisk grzybów.

Zasoby przyrodnicze parków narodowych zalicza się do strategicznych zasobów naturalnych Polski zgodnie z art. 1 pkt 5 ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju^[2].

Działalność

Powierzchnia parków narodowych podzielona jest na obszary różniące się zastosowaniem odrębnych metod ochrony przyrody. Wyróżnia się obszar ochrony ścisłej, czynnej i krajobrazowej.

Na obszarach graniczących z parkiem wyznacza się otulinę parku narodowego. W otulinie może być utworzona strefa ochronna zwierząt łownych, niepodlegająca włączeniu do obwodów łowieckich. Teren parków narodowych udostępniony jest do zwiedzania, lecz ruch turystyczny może się tu odbywać wyłącznie w wyznaczonych obszarach, szlakach, drogach, ścieżkach.

Parki narodowe finansowane są z budżetu centralnego. Zarządzają nimi dyrektorzy, a organem doradczym jest Rada Parku. Do 30 kwietnia 2004 parki były nadzorowane przez Krajowy Zarząd Parków Narodowych. Od 1 maja 2004 jego obowiązki przejęło Ministerstwo Środowiska – Departament Leśnictwa, Ochrony Przyrody i Krajobrazu a od 19 stycznia 2007 Samodzielny Wydział ds. Obszarów Natura 2000 i Parków Narodowych. Po powstaniu GDOŚ i RDOŚ 15 października 2008, zadania wynikające z nadzoru Ministra Środowiska nad parkami narodowymi wypełnia Departament Ochrony Przyrody Ministerstwa Środowiska.

W polskich parkach narodowych prowadzone są liczne programy badawcze. Parki odgrywają istotną rolę w edukacji ekologicznej społeczeństwa. Na terenie parków narodowych możliwe jest zwiedzanie oraz turystyka i udostępniają one dobrze rozwiniętą infrastrukturę turystyczną. Wiele z nich posiada specjalnie przygotowane szlaki i centra dydaktyczne oraz muzea przyrodnicze. Zgodnie z ustawą wstęp do parków narodowych może być darmowy lub płatny, jednak cena jednorazowego biletu nie może przekraczać siedmiu złotych.

Lista parków narodowych w Polsce

L.p.	Nazwa parku	Logo	Symbol	Utworzono	Powierzchnia (km²)	Siedziba	Uwagi
1.	Babiogórski Park Narodowy		okrzyn jeleni	1955[a]	33,90	Zawoja	rezerwat biosfery UNESCO
2.	Białowieski Park Narodowy		żubr	1932	105,17	Białowieża	rezerwat biosfery UNESCO, na liście światowego dziedzictwa UNESCO, dyplom Europy
3.	Biebrzański Park Narodowy		batalion (bojownik)	1993	592,23	Osowiec-Twierdza
4.	Bieszczadzki Park Narodowy		ryś	1973	291,96	Ustrzyki Górne	rezerwat biosfery UNESCO, dyplom Europy
5.	Bory TucholskiePark Narodowy „Bory Tucholskie”		głuszec	1996	46,13	Charzykowy	rezerwat biosfery UNESCO
6.	Drawieński Park Narodowy		wydra	1990	113,42	Drawno
7.	Gór StołowychPark Narodowy Gór Stołowych		Szczeliniec Wielki	1993	63,40	Kudowa-Zdrój
8.	Gorczański Park Narodowy		salamandra plamista	1981	70,30	Poręba Wielka
9.	Kampinoski Park Narodowy		łoś	1959	385,48	Izabelin	rezerwat biosfery UNESCO
10.	Karkonoski Park Narodowy		dzwonek karkonoski i goryczka trojeściowa[4]	1959	59,51	Jelenia Góra	rezerwat biosfery UNESCO
11.	Magurski Park Narodowy		orlik krzykliwy	1995	194,39	Krempna
12.	Narwiański Park Narodowy		błotniak stawowy	1996	68,10	Kurowo
13.	Ojcowski Park Narodowy		nietoperz	1956	21,46	Ojców
14.	Pieniński Park Narodowy		Trzy Korony	1932	23,46	Krościenko nad Dunajcem
15.	Poleski Park Narodowy		żuraw	1990	97,62	Urszulin	rezerwat biosfery UNESCO
16.	Roztoczański Park Narodowy		konik polski[5]	1974	84,82	Zwierzyniec
17.	SlzzowińskiSłowiński Park Narodowy		mewa	1967	215,72	Smołdzino	rezerwat biosfery UNESCO
18.	SzzwiętokrzyskiŚwiętokrzyski Park Narodowy		jeleń	1950	76,26	Bodzentyn
19.	Tatrzański Park Narodowy		kozica tatrzańska	1955[b]	211,87	Zakopane	rezerwat biosfery UNESCO
20.	Ujście WartyPark Narodowy „Ujście Warty”		gęś zbożowa	2001	80,74	Chyrzyno
21.	Wielkopolski Park Narodowy		puszczyk	1957	75,83	Jeziory
22.	Wigierski Park Narodowy		bóbr na tle jeziora Wigry	1989	150,79	Krzywe
23.	Woliński Park Narodowy		bielik	1960	109,37	Międzyzdroje
Łączna powierzchnia (km²)					3168,22

Muzea prowadzone przy parkach narodowych

• Muzeum Przyrodniczo-Leśne Białowieskiego Parku Narodowego, Park Pałacowy, Białowieża
• Ośrodek Edukacyjny Babiogórskiego Parku Narodowego, Zawoja
• Muzeum Przyrodnicze Bieszczadzkiego Parku Narodowego, Ustrzyki Dolne
• Muzeum Przyrodnicze Puszczy Kampinoskiej, Kampinos
• Muzeum Przyrodnicze Karkonoskiego Parku Narodowego, Jelenia Góra
• Muzeum Ojcowskiego Parku Narodowego, Ojców
• Ośrodek Dydaktyczno-Muzealny Poleskiego Parku Narodowego, Stare Załucze
• Ośrodek Edukacyjno-Muzealny Roztoczańskiego Parku Narodowego, Zwierzyniec
• Muzeum Przyrodniczo-Leśne Słowińskiego Parku Narodowego, Smołdzino
• Muzeum Przyrodnicze Świętokrzyskiego Parku Narodowego, Święty Krzyż
• Muzeum Przyrodnicze Tatrzańskiego Parku Narodowego, Zakopane
• Muzeum Przyrodnicze Wielkopolskiego Parku Narodowego, Jeziory
• Muzeum Wigier (Muzeum Wigierskiego Parku Narodowego), Stary Folwark
• Muzeum Przyrodnicze Wolińskiego Parku Narodowego, Międzyzdroje
• Stacja Terenowa Drawieńskiego Parku Narodowego „Bogdanka”, Drawno
• Karkonoskie Centrum Edukacji Ekologicznej, Szklarska Poręba
• Muzeum Magurskiego Parku Narodowego, Krempna

Planowane parki narodowe

Jurajski Park Narodowy

Projektowany park narodowy w Polsce, w województwie śląskim, mający obejmować obszar pomiędzy Zawierciem a Częstochową, stanowiący część Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Jurajski Park Narodowy miałby być dwudziestym czwartym parkiem narodowym w Polsce, o jednej z najmniejszych powierzchni.

Pierwsze plany powstania parku sięgają lat siedemdziesiątych a pomysł narodził się wśród botaników Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Projekt Parku wykonał zespół z Uniwersytetu Łódzkiego pod kierunkiem prof. dra hab. Romualda Olaczka^[7].

Turnicki Park Narodowy

Turnicki Park Narodowy o powierzchni 19 tysięcy hektarów miałby powstać na terenie gmin Bircza, Fredropol i Ustrzyki Dolne w województwie podkarpackim. Proponowane granice Parku rozciągać się miały od granicy państwowej z Ukrainą koło Kalwarii Pacławskiej, poprzez Leszczyny, Makową i Rybotycze (granicą lasu), obok Posady Rybotyckiej przez Łodzinkę Dolną i Wolę Korzeniecką w okolice Birczy i dalej (granicą lasu) do Leszczawy Dolnej i Górnej i wreszcie przez Trzcianiec, Wojtkową i Jureczkową do granicy państwowej z Ukrainą na północ od Krościenka^[8].

Historia starań o Turnicki Park Narodowy

Pierwsze propozycje utworzenia parku narodowego na terenie Pogórza Przemyskiego pojawiły się już przed II wojną światową. Park narodowy miał powstać na bazie lasów należących do Polskiej Akademii Umiejętności, zapisanych Akademii testamentem Pawła Tyszkowskiego i Piotra Kwiatkowskiego^{[potrzebny przypis]} i nosić nazwę Wschodniokarpacki Park Narodowy^[9].

Po wojnie propozycja utworzenia parku narodowego pojawiła się w maju 1982 roku, na II zjeździe Ligi Ochrony Przyrody w Przemyślu, dzięki staraniom profesorów Janusza Kotlarczyka i Jerzego Pióreckiego^[8]. Padła wówczas propozycja nazwy – „Park Narodowy Doliny Środkowego Wiaru”. Proponowano również nazwy: „Park Narodowy Brzeżnych Karpat”, „Lędziański Park Narodowy”, „Wschodniokarpacki Park Narodowy”^[8], oraz najbardziej popularny projekt nazwy „Turnicki Park Narodowy”. Nazwa ta wywodzi się od centralnie położonego dzikiego masywu górskiego Turnica (563 m n.p.m.) oraz wypływającej zeń rzeki o tej samej nazwie^[8]. Znajduje się tam Rezerwat przyrody Turnica. Na obszarze tym bytują wilki, rysie, żbiki oraz gniazduje 9 par orła przedniego.

Później, w 1992 utworzenie Parku proponował ówczesny minister ochrony środowiska – Stefan Kozłowski, który wystąpił z takim wnioskiem do wojewody przemyskiego.

W 1994 propozycja utworzenia Parku została pozytywnie zaopiniowana przez Państwową Radę Ochrony Przyrody.

W 1995 Rada Ekologiczna przy Prezydencie RP domaga się jak najszybszego utworzenia Turnickiego Parku Narodowego. Jednak ówczesny minister Stanisław Żelichowski uznał, iż nie widzi możliwości powołania nowego parku. Poparła go Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Krośnie, która wcześniej wobec projektu miała stanowisko pozytywne. Również samorządy gmin Bircza i Fredropol stanowczo sprzeciwiły się projektowi utworzenia Turnickiego Parku Narodowego. 15 lutego 1996 roku powołano społeczną radę Turnickiego Parku Narodowego, w skład której weszli autorzy projektu, profesorowie Stefan Kozłowski i Roman Andrzejewski, przyrodnicy oraz przedstawiciele Pracowni na rzecz Wszystkich Istot. Przewodniczącym rady został ornitolog Przemysław Kunysz^[10]. Od początku prowadzenia kampanii na rzecz utworzenia Turnickiego Parku Narodowego stowarzyszeniu Pracownia na rzecz Wszystkich Istot udało się uzyskać poparcie dla tej idei w mediach lokalnych i ogólnopolskich, stowarzyszenie zebrało około 50 tysięcy podpisów pod petycjami na rzecz parku. W 1997 roku trafiły one do Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa^[11]. W 1998 propozycja była omawiana w Senacie RP^[12]. W 1999 roku Przemyskie Towarzystwo Ornitologiczne wspólnie z Pracownią na rzecz Wszystkich Istot wystosowało do Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa list, w którym proponowały wprowadzenie „Moratorium dla Lasów Arłamowskich”, które powstrzymałoby niekorzystne zmiany w środowisku leśnym na terenie przyszłego TPN do momentu jego utworzenia^[13]. Obecnie pozyskuje się na tym terenie ok. 100 000 m³ drewna rocznie^{[14][potrzebny przypis]}.

W marcu 2008 odbyło się spotkanie założycielskie Stowarzyszenia na rzecz Utworzenia Turnickiego Parku Narodowego. Celem Stowarzyszenia miało być m.in. promocja tej inicjatywy oraz przekazywanie rzetelnych informacji o funkcjonowaniu parku, edukowanie w kwestiach świadomości ekologicznej, podejmowanie działań prawnych, reagowanie na inwestycje stojące w jasnej sprzeczności z prawem ochrony przyrody i dyrektywami – siedliskową i ptasią^[15]. Aktualnie jedną z organizacji pozarządowych prowadzących działania na rzecz promowania idei utworzenia Turnickiego Parku Narodowego oraz kreowania zrównoważonego rozwoju w przyszłej otulinie parku zajmuje się Fundacja Dziedzictwo Przyrodnicze.

W 2015 złożono wnioski w sprawie ustanowienia pomnikami przyrody 1064 jodeł pospolitych (o obwodzie 3 – 4,7 m), 748 buków zwyczajnych (o obwodzie 3 – 5,6 m), 45 jaworów (258–412 cm obwodu) oraz 74 grabów pospolitych (1,9 – 3,3 m obwodu), stanowiących najcenniejsze okazy drzewostanu na terenie postulowanego Parku^[16].

W roku 2017 w Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Rzeszowie złożony został projekt utworzenia na łącznej powierzchni 8 106,79 ha rezerwatu przyrody „Reliktowa Puszcza Karpacka” chroniącego najcenniejsze przyrodniczo obszary planowanego Turnickiego Parku Narodowego. Regionalnemu organowi ochrony środowiska poza projektem aktu prawnego powołującego rezerwat przekazano ponad 400-stronnicową dokumentację opisującą unikatowe w skali kraju walory przyrodnicze tego terenu^[17][18][19].

Mazurski Park Narodowy

Mazurski Park Narodowy miałby zostać wyodrębniony z terenów obecnego parku krajobrazowego i obejmować: rzekę Krutynię, jeziora Nidzkie i Łuknajno. Są dwie propozycje obszarów: mniejsza ma obejmować 34,5 tys. ha, większa – 39,5 tys. ha. W obu tych wariantach największą powierzchnię w parku zajmowałaby woda a następnie lasy i bagna. Skarb Państwa jest właścicielem ponad 90% tych terenów^[20].

Szczeciński Park Narodowy

W latach 80. XX wieku na terenie Puszczy Bukowej na południowy wschód od Szczecina przewidywano objęcie ochroną około 8000 hektarów powierzchni, przy czym połowę stanowić miał park narodowy, a połowę – krajobrazowy (Szczeciński Park Krajobrazowy „Puszcza Bukowa”, powstały ostatecznie 4 listopada 1981, ma powierzchnię 20 938 hektarów, w tym otulina – 11 842 ha). Jako argument na rzecz powstania parku podawano względy ochrony przyrody, a także zapewnienie mieszkańcom Szczecina terenów aktywnego wypoczynku^[21].

W 1993 powołano w Szczecinie Towarzystwo Miłośników Puszczy Bukowej, którego celem było stworzenie lobby popierającego utworzenie Szczecińskiego Parku Narodowego^[22]. Działania te nie przyniosły rezultatów.

Park Narodowy Dolina Dolnej Odry

Utworzony 28 czerwca 1995 roku na terenie brandenburskiego powiatu Uckermark w Niemczech Park Narodowy Doliny Dolnej Odry (niem. Nationalpark Unteres Odertal), obejmujący obszar 10 418 ha na lewym brzegu Odry, stanowi część polsko-niemieckiego zespołu obszarów chronionych, obejmującego po polskiej stronie Park Krajobrazowy Dolina Dolnej Odry i Cedyński Park Krajobrazowy. Dokumentacja projektowa parku powstała w 1991 roku, przy czym zakładała utworzenie parku narodowego po obu stronach granicy (autorami dokumentacji byli profesorowie Michael Succow i Mieczysław Jasnowski). Od tego czasu trwają starania o pełne zrealizowanie tego projektu, które inicjowane są przez Stowarzyszenie Przyjaciół Niemiecko-Polskiego Europejskiego Parku Narodowego Dolina Dolnej Odry (Verein der Freunde des Deutsch-Polnischen Europa-Nationalparks Unteres Odertal e.V.) z siedzibą w Criewen koło Schwedt/Oder.

Park powołany został w celu ochrony dna doliny Odry wraz z jej starorzeczami i kompleksami szuwarów, łąk zalewowych i lasów łęgowych. Zbocza doliny Odry porastają lasy mieszane, miejscami także murawy kserotermiczne. Zróżnicowanie siedlisk jest znaczne i warunkuje występowanie ogromnej różnorodności gatunkowej flory i fauny, zwłaszcza ptaków.

Lasy Mirachowskie

Przed II wojną światową czynione były przygotowania do utworzenia w kompleksie Lasów Mirachowskich (7000 ha) Parku Narodowego ze względu na walory krajobrazowo-przyrodnicze (jeziora, leśne uroczyska, liczny starodrzew) oraz unikatową florę i faunę (żółw błotny, paproć górska podrzeń żebrowiec). Jednak wiele roślin (tyrfobiontów) w tym rejonie zanikło w wyniku melioracji torfowisk prowadzonych w okresie PRL^[23], podobnie działalność człowieka doprowadziła do wyginięcia głuszca, chronionego na tym obszarze już od 1916 roku. Aktualnie walory tego obszaru chronione są w rezerwatach Staniszewskie Zdroje, Kurze Grzędy, Żurawie Błota, Jezioro Turzycowe, Leśne Oczko, Staniszewskie Błoto, Lubogoszcz i Szczelina Lechicka.

Inne

Poza ww. wysuwano również projekty utworzenia Parków Narodowych: Knyszyńskiego, Orawskiego, Janowskiego, Sobiborskiego, Chełmskiego, Puszczy Śląskiej^[24], Stawów Milickich^[25] oraz Podziemnego Parku Narodowego – Kopalni Soli Wieliczka^[26].

Trudności prawne związane z tworzeniem nowych parków narodowych w Polsce

W uchwale z dnia 7 września 2020 r. Rada Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego oceniła negatywnie istniejący stan prawny dotyczący możliwości tworzenia oraz powiększania parków narodowych w Polsce:

{{Cytat}} Gołe linki: "źródło".

Galeria

• 

  Białowieski Park Narodowy

• 

  Pieniński Park Narodowy

• 

  Świętokrzyski Park Narodowy

• 

  Babiogórski Park Narodowy

• 

  Tatrzański Park Narodowy

• 

  Ojcowski Park Narodowy

• 

  Wielkopolski Park Narodowy

• 

  Kampinoski Park Narodowy

• 

  Karkonoski Park Narodowy

• 

  Woliński Park Narodowy

• 

  Słowiński Park Narodowy

• 

  Bieszczadzki Park Narodowy

• 

  Roztoczański Park Narodowy

• 

  Gorczański Park Narodowy

• 

  Wigierski Park Narodowy

• 

  Drawieński Park Narodowy

• 

  Poleski Park Narodowy

• 

  Biebrzański Park Narodowy

• 

  Park Narodowy Gór Stołowych

• 

  Magurski Park Narodowy

• 

  Park Narodowy Bory Tucholskie

• 

  Narwiański Park Narodowy

• 

  Park Narodowy Ujście Warty

Zobacz też

• Ochrona przyrody w Polsce
• Parki krajobrazowe w Polsce
• Rezerwaty przyrody w Polsce
• Odznaka Turystyczno-Krajoznawcza PTTK „Znam Parki Narodowe”

Uwagi

Przypisy

Linki zewnętrzne

W Wikimedia Commons znajdują się multimedia związane z tematem: Parki narodowe w Polsce

• Polskie parki narodowe. Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska.
• Wyszukiwarka parków narodowych, krajobrazowych i obszarów chronionych na świecie
• Informacja NIK o funkcjonowaniu parków narodowych w zakresie zachowania, zrównoważonego użytkowania oraz odnawiania zasobów przyrody (2006) (pol.)
• Informacja NIK o wynikach kontroli funkcjonowania parków narodowych (2001) (pol.)