Ośmiotysięcznik

Ośmiotysięcznik – popularne wśród himalaistów, jak również miłośników gór i geografów, określenie szczytu, którego wierzchołek wznosi się na 8000 lub więcej metrów nad poziom morza. Ze względu na zastosowane kryterium minimalnej deniwelacji względnej wynoszące minimum 500 metrów^[1] przyjmuje się, że na Ziemi znajduje się czternaście głównych ośmiotysięczników – 10 w Himalajach i 4 w Karakorum. Wśród nich wyróżnia się pięć tak zwanych wysokich ośmiotysięczników, czyli Mount Everest, K2, Kanczendzonga, Lhotse i Makalu, mających ponad lub prawie 8500 metrów. Niezwykłe znaczenie 8000 metrów występuje tylko w układzie metrycznym miar. W anglosaskim układzie miar wysokości szczytów podaje się w stopach i wtedy pojawiają się dwudziesto- i dwudziestopięciotysięczniki.

Czternastkę ośmiotysięczników nazywa się czasem niezbyt precyzyjnie Koroną Himalajów; prawidłowo jest to Korona Himalajów i Karakorum. Nie należy jej mylić z Koroną Ziemi, którą stanowią najwyższe szczyty górskie poszczególnych kontynentów.

Zdobywanie ośmiotysięczników jest trudne, ryzykowne i długotrwałe ze względu na panujące tam warunki i konieczność aklimatyzacji. Na wysokości 8000 metrów ciśnienie atmosferyczne, i tym samym ciśnienie cząstkowe tlenu, jest znacznie niższe niż na poziomie morza. Powoduje to zmniejszenie gradientu między tętnicami a komórkami mięśniowymi, a więc upośledza dostarczanie tlenu do intensywnie pracującego organizmu. Obszary leżące powyżej 8000 m n.p.m. nazywane są strefą śmierci, gdyż człowiek nie jest w stanie przeżyć na tej wysokości dłużej niż kilka dni. Nawet wyrównywanie niedoboru tlenu w organizmie przez korzystanie z butli tlenowej nie pozwala na dłuższe przebywanie w strefie śmierci. Bardzo niskie ciśnienie przyczynia się bowiem do zmniejszenia zdolności przyłączania tlenu do hemoglobiny, co z kolei powoduje obrzęk płuc, a nawet obrzęk mózgu. Inne objawy choroby wysokościowej mogą pojawić się już znacznie niżej. Dodatkowo powyżej 8000 metrów organizm nie potrafi przyswajać pożywienia i jego bilans energetyczny jest ujemny. To wszystko spowodowało, że pierwsze wejście człowieka na wierzchołek szczytu ośmiotysięcznego miało miejsce dopiero w 1950 roku (Annapurna). Wcześniej jednak osiągano i przekraczano granicę ośmiu tysięcy metrów, na przykład podczas prób zdobycia Everestu przez wyprawy brytyjskie w latach 20. XX wieku.

Pierwsze wejścia

Na jasnofioletowym tle oznaczono szczyty w Karakorum; pozostałe znajdują się w Himalajach.

Lp.	Nazwa	Wysokość m n.p.m.	Pierwsze wejście	Pierwsi zdobywcy	Pierwsze wejście zimowe	Pierwsi zdobywcy zimą
1	Mount Everest	8848[2][3]	1953-05-2929 maja 1953	Edmund Hillary Tenzing Norgay	1980-02-1717 lutego 1980	Krzysztof Wielicki Leszek Cichy
2	K2	8611	1954-07-3131 lipca 1954	Achille Compagnoni Lino Lacedelli	2021-01-1616 stycznia 2021	Nirmal Purja Gelje Sherpa Mingma David Sherpa Mingma Tenzi Sherpa Dawa Tempa Sherpa Pem Chhiri Sherpa Mingma Gyalje Sherpa Kili Pemba Sherpa Dawa Tenjing Sherpa Sona Sherpa[4]
3	Kanczendzonga	8586	1955-05-2525 maja 1955	George Band Joe Brown	1986-01-1111 stycznia 1986	Jerzy Kukuczka Krzysztof Wielicki
4	Lhotse	8516	1956-05-1818 maja 1956	Fritz Luchsinger Ernst Reiss	1988-12-3131 grudnia 1988	Krzysztof Wielicki
5	Makalu	8463	1955-05-1515 maja 1955	Lionel Terray Jean Couzy	2009-02-099 lutego 2009	Denis Urubko Simone Moro
6	Czo Oju	8201	1954-10-1919 października 1954	Sepp Joechler Herbert Tichy Psan Dawa Lama	1985-02-1212 lutego 1985	Maciej Berbeka Maciej Pawlikowski
7	Dhaulagiri	8167	1960-05-1313 maja 1960	Kurt Diemberger Albin Schelbert Nawang Dorje Nima Dorje Peter Diener Ernst Forrer	1985-01-2121 stycznia 1985	Andrzej Czok Jerzy Kukuczka[5]
8	Manaslu	8156	1956-05-099 maja 1956	Toshio Imanishi Gyalzen Norbu	1984-01-1212 stycznia 1984	Maciej Berbeka Ryszard Gajewski
9	Nanga Parbat	8126	1953-07-033 lipca 1953	Hermann Buhl	2016-02-2626 lutego 2016	Muhammad Ali Alex Txikon Simone Moro[6]
10	Annapurna I	8091	1950-06-033 czerwca 1950	Maurice Herzog Louis Lachenal	1987-02-033 lutego 1987	Artur Hajzer Jerzy Kukuczka
11	Gaszerbrum I	8068	1958-07-055 lipca 1958	Andrew Kauffman Pete Schoening	2012-03-099 marca 2012	Adam Bielecki Janusz Gołąb
12	Broad Peak	8047	1957-06-099 czerwca 1957	Hermann Buhl Kurt Diemberger Marcus Schmuck Fritz Wintersteller	2013-03-055 marca 2013	Maciej Berbeka Adam Bielecki Tomasz Kowalski Artur Małek
13	Gaszerbrum II	8035	1956-07-077 lipca 1956	Joseph Larch Fritz Moravec Hans Willenpart	2011-02-022 lutego 2011	Denis Urubko Simone Moro Cory Richards
14	Sziszapangma	8013	1964-05-022 maja 1964	Xu Jing Zhang Junyan Wang Fuzhou Wu Zongyue Chen Shan Sodnam Dorje Cheng Tianliang Migmar Zhaxi Dorje Yun Deng	2005-01-1414 stycznia 2005	Piotr Morawski Simone Moro

Pierwsze wejścia kobiet

Lp.	Nazwa	Wysokość m n.p.m.	Pierwsze wejście	Pierwsze zdobywczynie	Pierwsze wejście zimowe	Pierwsze zdobywczynie zimą
1	Mount Everest	8848	16 maja 1975	Junko Tabei
2	K2	8611	23 czerwca 1986	Wanda Rutkiewicz Liliane Barrard[a]
3	Kanczendzonga	8586	18 maja 1998	Ginette Harrison
4	Lhotse	8516	10 maja 1996	Chantal Mauduit
5	Makalu	8463	18 maja 1990	Kitty Calhoun-Grissom
6	Czo Oju	8201	13 maja 1984	Věra Komárková Dina Stěrbova	10 lutego 1993	Marianne Chapuisat
7	Dhaulagiri	8167	6 maja 1982	Lutgaarde Vivijs
8	Manaslu	8156	4 maja 1974	Mieko Mori Naoko Nakaseko Masako Uchida
9	Nanga Parbat	8126	27 czerwca 1984	Liliane Barrard	25 stycznia 2018	Élisabeth Revol[7]
10	Annapurna I	8091	15 października 1978	Věra Komárková Irene Miller
11	Gaszerbrum I	8068	27 lipca 1982	Marie-José Valençot
12	Broad Peak	8047	30 czerwca 1983	Krystyna Palmowska
13	Gaszerbrum II	8035	12 sierpnia 1975	Halina Krüger-Syrokomska Anna Okopińska
14	Sziszapangma	8013	30 kwietnia 1981	Junko Tabei

Zdobywcy wszystkich głównych ośmiotysięczników

Źródło: Zestawienie na 8000ers.com. [dostęp 2014-08-30].

Lp.	Imię i nazwisko	Okres	Kraj	Uwagi
1	Reinhold Messner	1970–1986	Włochy	6 nowych dróg, wszystkie wejścia bez użycia butli tlenowych, 2 samotnie
2	Jerzy Kukuczka	1979–1987	Polska	9 nowych dróg, 4 zimowe, 2 ze wspomaganiem tlenem z butli, 1 samotnie
3	Erhard Loretan	1982–1995	Szwajcaria	2 nowe drogi, 1 zimowe, wszystkie wejścia bez użycia butli tlenowych
4	Carlos Carsolio	1985–1996	Meksyk	3 nowe drogi, 1 z tlenem
5	Krzysztof Wielicki	1980–1996	Polska	2 nowe drogi, 3 zimowe, 1 z tlenem, 6 samotnie
6	Juanito Oiarzabal	1985–1999	Hiszpania	1 nowa droga; za pierwszym razem Mount Everest zdobył z dodatkowym tlenem (1993), za drugim bez (2001)
7	Sergio Martini	1983–2000	Włochy	2 z tlenem
8	Park Young-seok	1993–2001	Korea Południowa	1 zimowe, 5 z tlenem
9	Um Hong-gil	1988–2001	Korea Południowa	3 z tlenem
10	Alberto Iñurrategi	1991–2002	Hiszpania	1 nowa droga, 1 zimowe, wszystkie wejścia bez użycia butli tlenowych
11	Han Wang-yong	1994–2003	Korea Południowa	3 z tlenem
12	Ed Viesturs	1989–2005	Stany Zjednoczone	wszystkie wejścia bez użycia butli tlenowych
13	Silvio Mondinelli	1993–2007	Włochy	wszystkie wejścia bez użycia butli tlenowych
14	Iván Vallejo	1997–2008	Ekwador	wszystkie wejścia bez użycia butli tlenowych
15	Denis Urubko	2000–2009	Kazachstan	3 nowe drogi, 1 zimowe, wszystkie wejścia bez użycia butli tlenowych
16	Ralf Dujmovits	1990–2009	Niemcy	1 z tlenem
17	Veikka Gustafsson	1993–2009	Finlandia	wszystkie wejścia bez użycia butli tlenowych
18	Andrew Lock	1993–2009	Australia	1 z tlenem
19	João Garcia	1993–2010	Portugalia	1 nowa droga, wszystkie wejścia bez użycia butli tlenowych
20	Piotr Pustelnik	1990–2010	Polska	1 samotne[8], 1 nowa droga, 7 z tlenem[9]
21	Edurne Pasaban	2001–2010	Hiszpania	pierwsza kobieta, 2 z tlenem
22	Abele Blanc	1992–2011	Włochy	1 z tlenem; za pierwszym razem Mount Everest zdobył z dodatkowym tlenem (1992), za drugim bez (2010)
23	Mingma Sherpa	2000–2011	Nepal	5 z tlenem
24	Gerlinde Kaltenbrunner	1998–2011	Austria	druga kobieta, pierwsza kobieta bez użycia butli tlenowych
25	Wasilij Piwcow	2001–2011	Kazachstan	1 z tlenem; ostatni szczyt (K2) wspólnie z Żumajewem
25	Maksut Żumajew	2001–2011	Kazachstan	bez użycia butli tlenowych; ostatni szczyt (K2) wspólnie z Piwcowem
27	Kim Jae-soo	1990–2011	Korea Południowa	5 z tlenem
28	Mario Luciano Panzeri	1988–2012	Włochy	wszystkie wejścia bez użycia butli tlenowych
29	Hirotaka Takeuchi	1995–2012	Japonia	3 z tlenem
30	Chhang Dawa	2001–2013	Nepal
31	Kim Chang-Ho	2005–2013	Korea Południowa	wszystkie wejścia bez użycia butli tlenowych
32	Jorge Egocheaga	2002–2014	Hiszpania
33	Radek Jaroš	1998–2014	Czechy
34-35	Nives Meroi[10]	1998–2017	Włochy	wszystkie wejścia bez wspomagania tlenem z mężem Romano Benet
34-35	Romano Benet[10]	1998–2017	Włochy	wszystkie wejścia bez wspomagania tlenem z żoną Nives Meroi
36	Peter Hámor[11]	1998–2017	Słowacja
37	Azim Gheychisaz[12]	2008–2017	Iran	Kontrowersja – nie wszyscy uznają zdobycie przez niego Manaslu
38	Ferran Latorre[13]	1999–2017	Hiszpania
39	Òscar Cadiach[14]	1984–2017	Hiszpania	wszystkie wejścia bez użycia butli tlenowych
40	Kim Migon[15][16]	2000–2018	Korea Południowa
41	Sanu Sherpa[17]	2006–2019	Nepal
42	Nirmal Purja[18]	2019	Nepal	wszystkie wejścia z użyciem butli tlenowych w rekordowym czasie 189 dni
43	Mingma Gyabu Sherpa[19][20]	2010–2019	Nepal

W latach 1997–2010 Koreanka Oh Eun-sun zdobyła rzekomo wszystkie ośmiotysięczniki, jednak w grudniu 2010 roku wykazano, że wejście na Kanczendzongę w 2009 nie miało miejsca. Tym sposobem pierwszą kobietą (a 21. osobą) z Koroną Himalajów i Karakorum została Edurne Pasaban, zdobywając Sziszapangmę 17 maja 2010^[21][22].

Polska Korona Himalajów i Karakorum kobiet

18 maja 2009, po wejściu Kingi Baranowskiej na Kanczendzongę, Polska została pierwszym krajem, którego przedstawicielki zdobyły wszystkie czternaście ośmiotysięczników^[23].

Lp.	Nazwa	Imię i nazwisko	Data zdobycia[23]
1	Gaszerbrum II	Halina Krüger-Syrokomska Anna Okopińska	12.08.1975
2	Mount Everest	Wanda Rutkiewicz	16.10.1978
3	Broad Peak	Krystyna Palmowska	30.06.1983
4	Nanga Parbat	Anna Czerwińska Krystyna Palmowska Wanda Rutkiewicz	15.07.1985
5	K2	Wanda Rutkiewicz	23.06.1986
6	Sziszapangma	Wanda Rutkiewicz	18.09.1987
7	Gaszerbrum I	Ewa Panejko-Pankiewicz Wanda Rutkiewicz	16.07.1990
8	Czo Oju	Wanda Rutkiewicz	26.09.1991
9	Annapurna I	Wanda Rutkiewicz	22.10.1991
10	Lhotse	Anna Czerwińska	21.05.2001
11	Makalu	Anna Czerwińska	25.05.2006
12	Dhaulagiri I	Kinga Baranowska	01.05.2008
13	Manaslu	Kinga Baranowska	05.10.2008
14	Kanczendzonga	Kinga Baranowska	18.05.2009

Zobacz też

• lista najwyższych szczytów Ziemi
• Złoty Czekan

Uwagi

Przypisy

Linki zewnętrzne

Zobacz hasło ośmiotysięcznik w Wikisłowniku

• 8000ers.com (ang.)