Menachem Begin

Menachem Begin
מנחם בגין
	; Menachem Begin (1978)
Imię i nazwisko po urodzeniu	Menachem Begin
Data i miejsce urodzenia	16 sierpnia 1913 ; Brześć, Imperium Rosyjskie
Data i miejsce śmierci	9 marca 1992 ; Tel Awiw
	Premier Izraela
Okres	od 20 czerwca 1977; do 10 października 1983
Przynależność polityczna	Likud
Poprzednik	Icchak Rabin
Następca	Icchak Szamir
	Minister obrony
Okres	od 28 maja 1980; do 5 października 1981
Przynależność polityczna	Likud
Poprzednik	Ezer Weizman
Następca	Ariel Szaron
Okres	od 14 lutego 1983; do 23 lutego 1983
Przynależność polityczna	Likud
Poprzednik	Ariel Szaron
Następca	Mosze Arens
	Minister komunikacji
Okres	od 20 czerwca 1977; do 24 października 1977
Przynależność polityczna	Likud
Poprzednik	Aharon Uzan
Następca	Me’ir Amit
	Minister spraw zagranicznych
Okres	od 23 października 1979; do 10 marca 1980
Przynależność polityczna	Likud
Poprzednik	Mosze Dajan
Następca	Icchak Szamir
	Minister sprawiedliwości
Okres	od 20 czerwca 1977; do 24 października 1977
Przynależność polityczna	Likud
Poprzednik	Chajjim Josef Cadok
Następca	Szemu’el Tamir
	Minister pracy i opieki społecznej
Okres	od 20 czerwca 1977; do 24 października 1977
Przynależność polityczna	Likud
Następca	Jisra’el Kac
	Minister transportu
Okres	od 20 czerwca 1977; do 24 października 1977
Przynależność polityczna	Likud
Poprzednik	Gad Ja’akowi
Następca	Me’ir Amit
	Minister rolnictwa
Okres	od 19 czerwca 1983; do 10 października 1983
Przynależność polityczna	Likud
Poprzednik	Simcha Erlich
Następca	Pesach Grupper
	Minister bez teki w 13., 14. i 15. rządzie
Okres	od 15 czerwca 1967; do 6 sierpnia 1970
Przynależność polityczna	Gahal
	Odznaczenia
	Pokojowa Nagroda Nobla
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

Menachem Begin ⁱ (hebr. מנחם בגין, ur. 16 sierpnia 1913 w Brześciu^[a], zm. 9 marca 1992 w Tel Awiwie) – izraelski polityk, działacz syjonistyczny, przywódca Bejtaru w Polsce, żołnierz Armii Andersa, lider podziemnej organizacji militarnej Irgun, premier Izraela w latach 1977–1983, pierwszy prawicowy szef rządu izraelskiego w historii państwa – stał na czele osiemnastego i dziewiętnastego rządu Izraela. Poseł do Knesetu w latach 1949–1984. Laureat Pokojowej Nagrody Nobla za rok 1978 (razem z prezydentem Egiptu Anwarem as-Sadatem)^[1].

Życiorys

Młodość

Urodził się w jako syn Ze’ewa-Dowa i Hasji Biegunów. Jako dziecko należał do organizacji skautowej Ha-Szomer Ha-Cair, natomiast w wieku 16 lat związał się z rewizjonistycznym, młodzieżowym ruchem narodowo-radykalnym Bejtar^[2]. Studiował prawo na Uniwersytecie Warszawskim, które ukończył w 1935^[3]. W 1938 został przywódcą Bejtaru w Polsce^[3]. Koncentrował się na szkoleniach wojskowych (organizowanych nieoficjalnie przez rząd II RP), przygotowując siły do walki zbrojnej w Palestynie o utworzenie państwa żydowskiego, przeciwko Arabom i Brytyjczykom^[4]^[5]^[6].

II wojna światowa

Po agresji Niemiec na Polskę we wrześniu 1939 uciekł do Wilna^[3], które po krótkiej okupacji przez Armię Czerwoną zostało w październiku 1939 przekazane przez ZSRR Litwie. Po okupacji Litwy przez Armię Czerwoną 15 czerwca 1940 i jej aneksji przez ZSRR 3 sierpnia 1940 został aresztowany przez NKWD, przetrzymywany w więzieniu na Łukiszkach w Wilnie i skazany na osiem lat łagru na Syberii^[3]. Zwolniony w 1942 r. na mocy układu Sikorski-Majski wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR (Armii Andersa)^[3]. Jej dowódca, generał Anders, latem 1942 ewakuował polskich żołnierzy z ZSRR do Iranu.

Jako kapral podchorąży Armii Polskiej na Wschodzie przybył do Palestyny. W Palestynie kilkuset żydowskich żołnierzy zdezerterowało, za cichym przyzwoleniem polskiego dowództwa^[7], by zasilić w przeważającej mierze kadry podziemia wojskowego Hagany. W odróżnieniu od nich Begin przed odejściem z Armii Andersa uzyskał zwolnienie z przysięgi wojskowej^[8], a dopiero następnie wstąpił w struktury Irgunu i stanął na ich czele.

W Izraelu

W walce o utworzenie państwa żydowskiego Begin był zwolennikiem stosowania terroru. Brał m.in. udział w przygotowywaniu zamachu na Hotel Króla Dawida w Jerozolimie, w którym 26 lipca 1946 zginęło 91 osób (41 Palestyńczyków, 28 Brytyjczyków, 17 Żydów, 2 Ormian oraz Rosjanin, Grek i Egipcjanin). 27 kwietnia 1947 na jego rozkaz, w odwecie za wykonanie wyroku śmierci na członkach Irgunu, terroryści powiesili dwóch porwanych żołnierzy brytyjskich, co wywołało antysemickie zamieszki w Wielkiej Brytanii. Radykalna postawa Begina doprowadziła go do konfliktu z większością liderów ruchu syjonistycznego. Jest obarczany odpowiedzialnością za masakrę ludności palestyńskiej w Dajr Jasin w dniach 9–11 kwietnia 1948, gdzie zginęło od 107 do 120 Palestyńczyków. Informacje o masakrze były jednym z powodów masowego exodusu Palestyńczyków (ok. 750 000 uchodźców) ze spornych terytoriów.

Po powstaniu państwa Izrael w maju 1948 Begin rozpoczął karierę polityczną. Założył partię Herut (Wolność) i został jej pierwszym przewodniczącym. Begin był charyzmatycznym liderem prawicowej opozycji, często występującym w parlamencie i na publicznych demonstracjach.

W latach 50. był przywódcą ruchu sprzeciwiającego się przyjęciu reparacji od Niemiec. Według Eliezera Sudita, współorganizatora nieudanego zamachu na Konrada Adenauera w 1952, zaangażowany w ten spisek był również Begin. Śmierć kanclerza RFN miała w założeniu storpedować negocjacje porozumienia o odszkodowaniach za Holocaust^[9].

Po Kampanii Sueskiej z 1956 przeciwstawiał się wycofaniu Izraela z Półwyspu Synaj.

Później w połączeniu z innymi ugrupowaniami prawicowymi Herut przerodził się w prawicowy blok Likud (Jedność), z ramienia którego Begin objął 20 czerwca 1977 urząd premiera^[3]. W polityce wewnętrznej wspierał żydowskie osadnictwo na terytoriach okupowanych (tzw. Samaria i Judea), prowadząc m.in. kampanie na rzecz powrotu do Izraela Żydów rosyjskich i etiopskich.

Przeszedł do historii wraz z prezydentem Anwarem Sadatem jako negocjator izraelsko-egipskiego traktatu pokojowego w 1979. Obaj przywódcy za doprowadzenie do podpisania porozumienia otrzymali Pokojową Nagrodę Nobla (16 grudnia 1978). W rezultacie zawartych porozumień, na wiosnę 1982 Begin przeprowadził ewakuację Półwyspu Synaj^[3].

W czerwcu 1981 podjął kontrowersyjną decyzję o zbombardowaniu przez izraelskie lotnictwo wojskowe irackiego ośrodka nuklearnego w Osirak, w pobliżu Bagdadu, mimo sprzeciwu m.in. lewicowej opozycji z Szimonem Peresem na czele.

Przez cały okres swoich rządów Begin był zwolennikiem zwalczania OWP. W ramach tych działań w 1978 izraelska armia przeprowadziła operację „Litani”, a w 1982 rozpoczęła inwazję zbrojną na Liban. W miarę narastania strat w izraelskich siłach zbrojnych oraz pod wpływem wydarzeń w obozach Sabra i Szatila, za które Begina obarczono odpowiedzialnością polityczną, nasiliły się protesty społeczeństwa izraelskiego przeciwko jego rządowi.

15 września 1983 Begin ustąpił z urzędu premiera i wycofał się z życia politycznego. Przyczyną był pogarszający się stan zdrowia. Cierpiał na cukrzycę i chorobę serca^[10]. Po śmierci żony popadł w depresję i opuszczał mieszkanie głównie w celu odwiedzenia jej grobu^[10]. Następnie pisał publikacje o współczesnej historii Izraela oraz wspomnienia z ZSRR (m.in. wydany w Polsce „Czas białych nocy”).

Zmarł 9 marca 1992 w Tel Awiwie.

Życie prywatne

Żonaty z Alizą Arnold. Miał z nią syna – Ze’ewa (również polityka) i dwie córki^[10].

Upamiętnienie

W Izraelu upamiętniają Begina m.in. ulice jego imienia w Tel Awiwie, Ramat ha-Szaron, Ramat Ganie czy Sederot^[11] Menahem Begin – zachodnia obwodnica Jerozolimy. W Jerozolimie także mieści się Centrum Pamięci Menahema Begina^[12].

W Polsce znajduje się tablica pamiątkowa w holu Auditorium Maximum Uniwersytetu Warszawskiego (2001)^[13] oraz informacja na tablicy MSI umieszczonej na fasadzie gmachu Dawnego Żydowskiego Domu Akademickiego, gdzie jako student Wydziału Prawa UW mieszkał Menachem Begin^[14].

W filmie Atak na Entebbe w reżyserii Irvina Kershnera w rolę Begina wcielił się David Opatoshu^[15].

Zobacz też

Uwagi

↑ Zdarza się, że przypisuje mu się imię i nazwisko Mieczysław Biegun. Jednak ani jego biografowie (Eric Silver, Avi Shilon, Ofer Grosbard, Daniel Gordis), ani jego teczka z Uniwersytetu Warszawskiego sprawdzana przez dr Piotra Gontarczyka tego nie potwierdzają. W wykazie wykładów i ćwiczeń z roku 1931, gdy rozpoczął studia, figuruje jako Menachem Begin. Podobnie w II Sprawozdaniu Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. Romualda Traugutta w Brześciu nad Bugiem za rok szkolny 1929–1939. Za: Jan Kociszewski, Phillip Earl Steele, Menachem Begin. Polak „urodzony w Jerozolimie”, w: [[Rzeczpospolita (gazeta)|Rzeczpospolita]] Plus Minus nr 276, 2021-11-26.

Przypisy

↑ Menachem Begin – z Armii Andersa do walki o państwo Izrael (pol.). sww.w.szu.pl. [dostęp 2018-05-13].
↑ Hanna Węgrzynek: Begin Menachem w Żydzi Polscy. Historie niezwykłe. Warszawa: Demart, 2010, s. 29. ISBN 978-83-7427-392-3.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Menachem Begin, prime minister of Israel (ang.). Encyclopaedia Britannica. [dostęp 2018-05-13].
↑ Żydzi w Polsce. Dzieje i kultura. Leksykon. Jerzy Tomaszewski (red.). Warszawa: Cyklady, 2001, s. 34. ISBN 83-86-85958-X.
↑ „Betar” – film dok., reż. Robert Kaczmarek, scen. Piotr Gontarczyk.
↑ Jarosław Sołtys: Sanacyjna Polska pomagała syjonistom. 2004-12-14. [dostęp 2012-05-16].
↑ Generał Władysław Anders wydał polskiej żandarmerii poufny rozkaz nieścigania zbiegów.
↑ Stefan Korboński: Żydzi w czasie okupacji (pol.). [dostęp 16 stycznia 2009].
↑ Zabić kanclerza RFN, „Gazeta Wyborcza”, 13 czerwca 2006 [dostęp 2020-05-06] .
↑ ^a ^b ^c Menachem Begin, Prime Minister (1913–1992) (ang.). biography.com. [dostęp 2018-05-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-05-14)].
↑ Bulwar.
↑ The Menachem Begin Heritage Center.
↑ Tablica upamiętniająca Menachema Begina (ul. Krakowskie Przedmieście 26/28).
↑ Michał Pilich: Warszawska Praga. Przewodnik. Warszawa: Fundacja Centrum Europy, 2005, s. 47. ISBN 83-9223305-7-9.
↑ Atak na Entebbe w bazie IMDb (ang.)

Bibliografia

JamesJ. Feron JamesJ., Menachem Begin, Guerrilla Leader Who Became Peacemaker, nytimes.com, 10 marca 1992 [dostęp 2014-03-04] (ang.).
Begin’s Legacy / The man who transformed Israel, haaretz.com
Menachem Begin (ang.) – profil na stronie Knesetu.

Galeria

Menachem Begin na spotkaniu przywódców Betaru w Warszawie 1939 (w pierwszym rzędzie pierwszy z lewej). Pierwszy z prawej Włodzimierz Żabotyński
Begin po aresztowaniu przez NKWD 1940
Menachem Begin w mundurze Armii Polskiej na Wschodzie, Tel Awiw-Jafa, grudzień 1942. Obok żona Aliza.
Menachem Begin (w pierwszym rzędzie pierwszy z lewej) w mundurze Armii Polskiej na Wschodzie, Palestyna, grudzień 1942. Obok żona Aliza.
Menachem Begin w sierpniu 1948
Anwar Sadat, Jimmy Carter i Menachem Begin, Camp David 17 września 1978
Tablica upamiętniająca Menachema Begina w holu Auditorium Maximum Uniwersytetu Warszawskiego

[Biegun-1] Zdarza się, że przypisuje mu się imię i nazwisko Mieczysław Biegun. Jednak ani jego biografowie (Eric Silver, Avi Shilon, Ofer Grosbard, Daniel Gordis), ani jego teczka z Uniwersytetu Warszawskiego sprawdzana przez dr Piotra Gontarczyka tego nie potwierdzają. W wykazie wykładów i ćwiczeń z roku 1931, gdy rozpoczął studia, figuruje jako Menachem Begin. Podobnie w II Sprawozdaniu Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. Romualda Traugutta w Brześciu nad Bugiem za rok szkolny 1929–1939. Za: Jan Kociszewski, Phillip Earl Steele, Menachem Begin. Polak „urodzony w Jerozolimie”, w: [[Rzeczpospolita (gazeta)|Rzeczpospolita]] Plus Minus nr 276, 2021-11-26.

[sww.w.szu.pl-2] Menachem Begin – z Armii Andersa do walki o państwo Izrael (pol.). sww.w.szu.pl. [dostęp 2018-05-13].

[3] Hanna Węgrzynek: Begin Menachem w Żydzi Polscy. Historie niezwykłe. Warszawa: Demart, 2010, s. 29. ISBN 978-83-7427-392-3.

[Encyclopaedia_Britannica-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Menachem Begin, prime minister of Israel (ang.). Encyclopaedia Britannica. [dostęp 2018-05-13].

[5] Żydzi w Polsce. Dzieje i kultura. Leksykon. Jerzy Tomaszewski (red.). Warszawa: Cyklady, 2001, s. 34. ISBN 83-86-85958-X.

[6] „Betar” – film dok., reż. Robert Kaczmarek, scen. Piotr Gontarczyk.

[7] Jarosław Sołtys: Sanacyjna Polska pomagała syjonistom. 2004-12-14. [dostęp 2012-05-16].

[8] Generał Władysław Anders wydał polskiej żandarmerii poufny rozkaz nieścigania zbiegów.

[9] Stefan Korboński: Żydzi w czasie okupacji (pol.). [dostęp 16 stycznia 2009].

[10] Zabić kanclerza RFN, „Gazeta Wyborcza”, 13 czerwca 2006 [dostęp 2020-05-06] .

[biography.com-11] Menachem Begin, Prime Minister (1913–1992) (ang.). biography.com. [dostęp 2018-05-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-05-14)].

[12] Bulwar.

[13] The Menachem Begin Heritage Center.

[14] Tablica upamiętniająca Menachema Begina (ul. Krakowskie Przedmieście 26/28).

[15] Michał Pilich: Warszawska Praga. Przewodnik. Warszawa: Fundacja Centrum Europy, 2005, s. 47. ISBN 83-9223305-7-9.

[16] Atak na Entebbe w bazie IMDb (ang.)

[17] 26.02 do 17.03.1969 po śmierci premiera jego obowiązki pełnił Jigal Allon

[18] w dniu zaprzysiężenia

[19] 1968 wicepremier

[20] rwszych dni działania rządu

[21] w dniu zaprzysiężenia

[22] rwszych dni działania rządu

[23] IX 1970 minister

[:1-24] w dniu zaprzysiężenia

[:2-25] rwszych dni działania rządu

[:3-26] I 1981 minister

[zap-27] w dniu zaprzysiężenia

[pierwsze-28] rwszych dni działania rządu

[a]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[A]

[B]

[C]

[D]

[A]

[B]

[C]

[A]

[B]

[C]

[A]

[B]

Podstawowe pojęcia	Ruch syjonistyczny Hymn Izraela Ziemia Izraela Auto-Emacypacja Program bazylejski Plan Uganda Plan Biltmore Państwo żydowskie Altneuland Alija Alija Bet Prawo powrotu Kibuc Osadnictwo żydowskie w Palestynie Antysemityzm Deklaracja Balfoura Biała księga Churchilla Rezolucja ZO ONZ nr 181 Deklaracja niepodległości Izraela Izrael I wojna izraelsko-arabska Flaga Izraela Postsyjonizm Antysyjonizm
Nurty syjonizmu	Syjonizm polityczny Syjonizm socjalistyczny Syjonizm religijny Syjonizm rewizjonistyczny Chrześcijański syjonizm
Organizacje syjonistyczne	Światowa Organizacja Syjonistyczna Kongres Syjonistyczny Komitet Wykonawczy Organizacji Syjonistycznej Nowa Organizacja Syjonistyczna Agencja Żydowska Żydowski Fundusz Narodowy Żydowskie Towarzystwo Kolonizacyjne Żydowski Trust Kolonialny Legion Żydowski Histadrut Centralne Archiwum Syjonistyczne Betar Brit he-Chajal Irgun Lechi Ha-Szomer Ha-Cair He-Chaluc
Ruchy syjonistyczne	Bilu Chowewej Syjon Poalej Syjon Ruch Kibucowy Mizrachi
Syjoniści	Cwi Hirsz Kaliszer Moses Hess Leon Pinsker Samuel Mohylewer Aszer Ginsberg Natan Birnbaum Theodor Herzl Max Nordau Leo Motzkin Dow Ber Borochow Naftali Herc Imber Dawid Wolffsohn Chaim Weizman Mosze Lejb Lilienblum Nachum Sokołow Nachman Syrkin Max Bodenheimer Edmond James de Rothschild Icchak Jakob Reines Otto Warburg Nachum Goldmann Eliezer ben Jehuda
Inni działacze i członkowie	Aharon Dawid Gordon Martin Buber Rachel Bluwstein Hugo Bergmann Henrietta Szold Ze’ew Żabotyński Meir Bar-Ilan Chaim Arlosoroff Zalman Szazar Awraham Kuk Arthur Ruppin Dawid Ben Gurion Menachem Usyszkin Abba Achimeir Chajjim Boger Berl Katznelson Alexander Zaïd Josef Sprinzak Izrael Szochat Josef Trumpeldor Gershom Scholem Jicchak Ben Cewi Menachem Begin

Organizacje i ruchy	Betar Brit he-Chajal Brit ha-Birjionim Grupa Bergsona Keren Tel Chaj Narodowa Federacja Pracy Nowa Organizacja Syjonistyczna Rewizjonistyczni maksymaliści Unia Syjonistów Rewizjonistów
Organizacje paramilitarne	Irgun Lechi Żydowski Związek Wojskowy
Partie polityczne	Herut Lista Bojowników
Postacie	Abba Achimeir Arje Altman Mosze Arens Jan Bader Menachem Begin Elijjahu Ben Elisar Uri-Cewi Grinberg Me’ir Grossman Jisra’el Eldad Paweł Frenkel Jirmejahu Halperin Natan Jelin-Mor Jehoszua Jewin Marek Kahan Josef Klausner Ja’akow Meridor Szemu’el Merlin Bencijjon Netanjahu Mordechaj Olmert Aharon Cwi Propes Jonatan Ratosz Dawid Razi’el Leon Rodal Josef Schechtman Awraham Stern Henryk Strasman Icchak Szamir Miron Szeskin Józef Szofman Eli’ezer Szostak Dawid Wdowiński Ari Żabotyński Ze’ew Żabotyński
Olej ha-Gardom	Mordechaj Alkachi Mosze Barzani Eljahu Bejt-Curi Szlomo Ben Josef Eljahu Chakim Awszalom Chawiw Jechiel Drezner Me’ir Fejnsztejn Dow Gruner Eliezer Kaszani Me’ir Nakar Ja’akow Wajs
Wydarzenia	Atak na klub oficerski w Jerozolimie Atak na stację kolejową w Jerozolimie Atak na więzienie w Akce Bitwy o Jerozolimę (1948) Bitwa o Stare Miasto Jerozolimy Internowanie w Afryce Masakra w Dajr Jasin Masakra w rafinerii w Hajfie Operacja „Agatha” Rewolta Sezon polowań Sprawa Altaleny Zamach na hotel King David w Jerozolimie Zdobycie Jafy Zamach na pociąg Kair-Hajfa
Prasa	Chad Ness Chazit ha-Am Di Tat Ha-Maszkif Jerozolima Wyzwolona (gazeta) Trybuna Narodowa
Sport	Beitar Jerozolima Beitar Tel Awiw
Powiązane	Hebrajski Ruch Oporu Josef Trumpeldor Legion Żydowski Tel Chaj

Premier	Golda Meir
Wicepremier	Jigal Allon
Ministrowie	Chajjim Gewati Mosze Dajan Mosze Kol Zalman Aran Ze’ew Szerf Abba Eban Jisra’el Barzilaj Mordechaj Bentow Ja’akow Szimszon Szapira Josef Almogi Elijjahu Sason Jisra’el Jeszajahu Zerach Warhaftig Chajjim Mosze Szapira Mosze Karmel Josef Burg Menachem Begin Jisra’el Galili Pinchas Sapir Josef Sapir
Wiceministrowie	Aharon Uzan Jehuda Sza’ari Aharon Jadlin Kalman Kahana Cewi Dinstein Arje Eli’aw Binjamin Szachor Szelomo-Jisra’el Ben-Me’ir

Premier	Menachem Begin
Wicepremierzy^[A]	Simcha Erlich Dawid Lewi
Ministrowie^[A]	Mordechaj Cippori Ariel Szaron Ja’akow Meridor Zewulun Hammer Jicchak Berman Jicchak Moda’i Joram Aridor Icchak Szamir Eli’ezer Szostak Aharon Abuchacira Gidon Patt Mosze Nissim Josef Burg Juwal Ne’eman Chajjim Korfu
Wiceministrowie^[B]	Aharon Uzan^[B] Dow Szilanski Micha’el Dekel Pesach Grupper Mosze Kacaw Mordechaj Cippori Mirjam Glazer-Ta’asa Chajjim Kaufman Jehuda Ben-Me’ir Ben-Cijjon Rubin Chajjim Drukman Dawid Sziffman
Późniejsi członkowie rządu	Mosze Arens Awraham Szarir Mordechaj Ben-Porat Sara Doron (ministrowie)