Maria Konopnicka

Maria Konopnicka
Ilustracja
Imię i nazwisko

Maria Stanisława Konopnicka

Data i miejsce urodzenia

23 maja 1842
Suwałki

Data i miejsce śmierci

8 października 1910
Lwów

Narodowość

polska

Dziedzina sztuki

literatura piękna
literatura dla dzieci i młodzieży

Epoka

realizm

Muzeum artysty

Muzeum Marii Konopnickiej w Żarnowcu

Ważne dzieła
Faksymile

Maria Stanisława Konopnicka z domu Wasiłowska, krypt. i ps. „M. K.”, „K.”, „Ko-mar”, „Jan Sawa”, „Marko”, „Jan Waręż”, „Humanus”, „Ursus”, „Mruczysław Pazurek”[1] (ur. 23 maja 1842[2] w Suwałkach, zm. 8 października 1910 we Lwowie) – polska poetka i nowelistka okresu pozytywizmu, krytyk literacki, publicystka i tłumaczka; jedna z najwybitniejszych pisarek w historii literatury polskiej[3][4].

Życiorys

Dzieciństwo

Dom narodzin Marii Konopnickiej w Suwałkach, ob. muzeum

Maria Konopnicka była córką Józefa Wasiłowskiego h. Ślepowron (1813-1878) i Scholastyki z Turskich h. Dołęga (1820-1854)[5]. Jej rodzice w 1841 zamieszkali w Suwałkach, w domu przy dzisiejszej ul. Tadeusza Kościuszki 31 (wówczas Petersburskiej 200)[3][6]. W 1849, kiedy Maria miała siedem lat, Wasiłowscy przenieśli się do Kalisza i zamieszkali na Warszawskim Przedmieściu, w mieszkaniu na parterze pałacu Puchalskich[7] (należącym pierwotnie do Józefa Grzegorza Puchalskiego, chirurga wojskowego, pułkownika wojsk Księstwa Warszawskiego) przy dzisiejszym pl. Jana Kilińskiego 4 (wówczas Stawiszyńskim Przedmieściu), naprzeciw fabryki Beniamina Repphana. Matka Marii zmarła w 1854 i została pochowana na Cmentarzu Miejskim w Kaliszu. Ojciec Marii był prawnikiem[8], obrońcą Prokuratorii Generalnej i patronem Trybunału Cywilnego w Kaliszu, znawcą i miłośnikiem literatury pięknej. Wychowywał córki w tradycji chrześcijańskiej, bez kobiecego wpływu. Atmosfera powagi, żarliwego patriotyzmu i surowych nauk moralnych miała duży wpływ na Marię. W latach 1855–1856 uczyła się z siostrą na pensji sióstr sakramentek w Warszawie i tam poznała Elizę Pawłowską (po mężu Orzeszkową). Przyjaźń ich, scementowana wspólnymi zainteresowaniami literackimi, przetrwała całe życie Marii.

Brat Marii, student politechniki w Liège Jan Wasiłowski[9], poległ 19 lutego 1863 w powstaniu styczniowym, w bitwie pod Krzywosądzem, w pierwszej bitwie oddziału, w którym służył. Jedna z sióstr, Celina (ur. 1850 w Kaliszu[10]) wyszła za mąż za Włodzimierza Świrskiego, pochodzącego z kniaziowskiej rodziny herbu Lis, oficera armii rosyjskiej[11], ich synem był Jerzy Świrski, wiceadmirał, dowódca polskiej Marynarki Wojennej w czasie II wojny światowej.

Przez wiele lat trudno było ustalić jej datę urodzenia, gdyż artystka odmładzała się o kilka lat (od 4 do 6), w dodatku o młodszym bracie mówiła jak o starszym[12].

Młodość i początki twórczości

Akt ślubu Marii Konopnickiej z 1862, ze zbiorów Archiwum Państwowego w Poznaniu

10 września 1862 w kościele św. Mikołaja w Kaliszu[13] Maria Wasiłowska poślubiła Jarosława Konopnickiego herbu Jastrzębiec, starszego od niej o 12 lat[14]. Po ślubie wyjechała z Kalisza i zamieszkała w Bronowie, a następnie w Gusinie w ówczesnej guberni kaliskiej (dziś województwo łódzkie)[15]. Jarosław, najstarszy z braci, zarządzał kluczem dóbr rodzinnych, w skład których wchodziły wsie: Konopnica, Bronówek i Bronów. Majątek ten był pokaźny, ale zaniedbany[16].

Konopniccy pod koniec 1863 i na początku 1864 spędzili czas w Wiedniu i Dreźnie. Maria Szypowska – autorka biografii Konopnickiej pisała na ten temat następująco: „Musiał jednak Jarosław brać jakiś udział w powstaniu, jeśli z żoną i malutkim synkiem wyjechał za granicę, do Wiednia i do Drezna. Pierwszy opublikował wiadomość o tym Naimski – przyczyny wyjazdu nie podał wprost, ale była ona oczywista dla czytelników prasy wychodzącej pod carską cenzurą: >>Tak mieszkali i żyli w Bronowie pp. Jarosławostwo Konopniccy prawie od ślubu swego [...] z przerwą w latach 1863 i 1864, kiedy oboje pp. Konopniccy bawili z synem najstarszym w Niemczech<<”[17].

W czasie dziesięciu lat małżeństwa Maria urodziła ośmioro dzieci. Władysław i Stefan zmarli zaraz po urodzeniu (prawdopodobnie w latach 1864–1865), Tadeusz (ur. 1 czerwca 1863, zm. 1891)[18], Zofia (ur. 1866), Stanisław (ur. 1867), Jan (ur. 1868), Helena (ur. 1870) i najmłodsza Laura (ur. 1872)[19][20].

Konopnicka nie mogła – jak napisała później w jednym ze swych autobiograficznych wierszy – znieść ograniczeń, jakie narzucał jej mąż. Nie chciała być na jego utrzymaniu i nie odpowiadała jej rola gospodyni domowej. Jarosławowi nie podobały się literackie zainteresowania żony, która zadebiutowała i zaczęła pisać właśnie w czasie ich małżeństwa[14]. W 1872 sprzedano majątek w Bronowie i rodzina Konopnickich przeniosła się do dzierżawionego Gusina. Tu napisała poemat W górach, który przychylnie zrecenzował Henryk Sienkiewicz, dzięki czemu poetka uwierzyła w swój talent i postanowiła sama zadbać o dzieci i siebie. W 1876 poetka rozstała się z mężem i podjęła decyzję o opuszczeniu Gusina, w 1877 przeniosła się z dziećmi do Warszawy, gdzie mieszkała do 1890. Wyjazd z dziećmi do Warszawy utrwaliła w wierszu Przed odlotem. Mimo rozstania Konopnicka nie zerwała kontaktów z Jarosławem; wysłała mu pieniądze na podróż do Krakowa na jubileusz swej twórczości. Mąż później zbankrutował, zmarł prawdopodobnie w 1902. [16].

Komentarzem do trudnej sytuacji materialnej, w jakiej znalazł się mąż Konopnickiej Jarosław może być następujący fragment z opracowania Marii Szypowskiej pt.: Konopnicka jakiej nie znamy[21]: >>Pani Jadwiga Kokeli, córka Honoriusza Konopnickiego, brata Jarosława, mówiła mi - przekazuje H. Sutarzewicz - że stryj jej był <<wielkim chłopomanem>> i jego trudności finansowe wynikały w dużej mierze stąd, że wykupywał chłopów od służby w rosyjskim wojsku, płacąc za to po 400 rubli od głowy". Oczywiście "400 rubli" jest błędem drukarskim lub pomyłką wynikłą z nieznajomości ówczesnego wysokiego kursu rubla. Ale sama informacja o wykupywaniu chłopów z wojska znajduje potwierdzenie w liście Konopnickiej do męża z 20 stycznia 1890, w którym mu wyrzuca brak starań o uwolnienie Jana i Stanisława od pójścia "w rekruty": "Staraj się ułatwić synom to trudne przejście choć w setnej części tak gorliwie, jak niegdyś ułatwiałeś je pierwszemu lepszemu parobkowi"<<.

Maria Konopnicka, fotografia portretowa z lat 80. XIX w.

Poetka zaczęła pracę w stolicy, udzielając korepetycji[12]. W 1878 nagle zmarł jej ojciec. W tym też roku zaczęła uczestniczyć w konspiracyjnych i jawnych akcjach społecznych. W 1882 odbyła podróż do Austrii i Włoch, w 1884 w Czechach poznała J. Vrchlickiego, z którym nawiązała korespondencję.

Dzieliła swoje dzieci na trójkę „złą” i „dobrą”, w pewnym momencie postanowiła się od nich uniezależnić[12]. Gdy najmłodsza córka została posłana do szkoły, Konopnicka wyniosła się ze stolicy; od tego czasu dzieci odwiedzała, wspomagała finansowo i korespondowała, ale czas wykorzystywała na swój rozwój, spędzała go między innymi w Wenecji, Zakopanem, Monachium czy Krakowie[12].

Swego czasu głośna była sprawa córki Heleny, oskarżonej o wiele kradzieży, która wsławiła się także sfingowaniem własnego samobójstwa, czy próbą targnięcia się na życie matki. Poetka wykreśliła Helenę ze swojego serca, nazywała ją „wyrodkiem” i „okropną istotą”[12]. Gdy córka została uznana za niepoczytalną i przebywała w kolejnych zakładach zamkniętych, matka nie interesowała się ani jej losem, ani dziecka, które urodziła, w listach odnotowywała jedynie pieniądze, które wysyłała na utrzymanie[12].

Ludwik Krzywicki nazywał Konopnicką z tamtego okresu „niewiastą mocno kochliwą”[12], a jej nazwisko łączono z wieloma mężczyznami, m.in. młodszym o 17 lat dziennikarzem Janem Gadomskim[12], nie ma żadnej pewności, że dla któregoś z nich miała cieplejsze uczucia. Jeden adorator, filozof i historyk Maksymilian Gumplowicz potraktował odrzucenie wyjątkowo poważnie i zastrzelił się w 1897 przed hotelem w Grazu, gdzie mieszkała Konopnicka z Marią Dulębianką[12]. Nie ma żadnych informacji, czy Konopnicka przeżyła szczególnie tę śmierć[22].

Dwór w Żarnowcu, prezent od narodu dla Marii Konopnickiej

Na 25-lecie pracy pisarskiej (1903) Konopnicka otrzymała w darze narodowym dworek w Żarnowcu[23] koło Krosna na Pogórzu Karpackim.

Lena Magnone datuje, że pierwsze spotkanie z Marią Dulębianką miało miejsce najpóźniej w 1886 roku; w 1889 Dulębianka została pierwszy raz wymieniona w liście[12][24]. Według niektórych autorów kobiety przez następne dwadzieścia lat były partnerkami życiowymi[25][26]. 8 września 1903 Dulębianka wprowadziła się razem z Konopnicką do dworku w Żarnowcu, gdzie miała swoją pracownię. Razem odbywały stąd podróże do Austrii, Francji, Niemiec, Włoch i Szwajcarii, których klimat służył zdrowiu Konopnickiej[27][28]. Dulębianka została wprowadzona do kręgu rodzinnego, brała udział w zjeździe Konopnickich i uroczystym jubileuszu poetki[12].

Życie literackie

Maria Konopnicka debiutowała w 1870 w Kaliszu wierszem W zimowy poranek ogłoszonym pod pseudonimem „Marko” w dzienniku „Kaliszanin[29][30]; utwór został dobrze przyjęty. Kaliszowi poświęciła trzy utwory poetyckie: dwa zatytułowane Kaliszowi (1888, 1907) i Memu miastu (1897).

Portret Marii Konopnickiej, drzeworyt Aleksandra Regulskiego według rysunku Józefa Buchbindera (1883)

Cykl lirycznych wierszy W górach zamieścił rok później „Tygodnik Ilustrowany”. Bardzo szybko jej twórczość poetycka przepełniona patriotyzmem i szczerym liryzmem, stylizowana „na swojską nutę” zdobyła powszechne uznanie. Pierwszy tomik Poezji wydała w 1881, następne ukazały się w latach 1883[31], 1887[32], 1896.

W latach 1884–1886 redagowała pismo dla kobiet „Świt[33]; próbując zradykalizować jego program, wywołała sprzeciw zachowawczej opinii i cenzury. Współpracowała z tygodnikiem dla kobiet „Bluszcz”. Otrzymała tytuł członka honorowego Towarzystwa Szkoły Ludowej[34].

Nowele pisała od początku lat osiemdziesiątych XIX wieku aż do śmierci. Zaczęło się od dziennikarskich doświadczeń Konopnickiej, w czasie redagowania przez nią „Świtu”. Początkowo czerpała inspiracje z doświadczeń Prusa, Orzeszkowej, a następnie rozwinęła własne pomysły w dziedzinie małych form. Nowela Dym opublikowana została w 1893.

Maria Konopnicka zajmowała się także krytyką literacką, którą uprawiała od 1881, początkowo na łamach „Kłosów”, „Świtu”, „Gazety Polskiej”, „Kuriera Warszawskiego”, następnie w wielu innych pismach. Do 1890 przeważały artykuły recenzyjne o tekstach współczesnych autorów polskich i zagranicznych. Konopnicka jest znana z części swojego dorobku obejmującego prozę i tworzonego dla dzieci. Utwory Konopnickiej dla dzieci ogłaszane od 1884, eliminujące natrętny dydaktyzm, rozbudzające wrażliwość odbiorców były nowością w tej dziedzinie pisarstwa.

Już będąc znaną pisarką, Konopnicka wróciła do wspomnień z lat dzieciństwa spędzonych w Suwałkach. Poświęciła im dwa utwory: Z cmentarzy i Anusia. Około 1890 pojawiły się w poezji Konopnickiej nowe zainteresowania tematyczne, zwłaszcza dziełami kultury europejskiej i nowe sposoby nawiązań do tradycji.

W 1908 w czasopiśmie „Gwiazdka Cieszyńska” (nr 90 z 7 listopada)[35] Konopnicka opublikowała Rotę, wiersz, który stanowił punkt kulminacyjny publicystycznej kampanii poetki przeciwko polityce germanizacyjnej w zaborze pruskim[36]. W połowie listopada utwór został przedrukowany w krakowskim miesięczniku „Przodownica”.

Utwory Konopnickiej zawierają protest przeciwko niesprawiedliwości społecznej i ustrojowi niosącemu ucisk i krzywdę. Nacechowane są patriotyzmem, liryzmem i sentymentalizmem.

Konopnicka współpracowała z wydawnictwami, prasą krajową, organizacjami społecznymi trzech zaborów, a także uczestniczyła w międzynarodowym proteście przeciwko prześladowaniu dzieci polskich we Wrześni (1901–1902). Brała udział w walce o prawa kobiet, akcji potępiającej represje władz pruskich, w pomocy na rzecz więźniów politycznych i kryminalnych.

Z powodu swojej twórczości atakowana przez kler i środowiska klerykalne. Biskup Karol Niedziałkowski określił ją nawet mianem poganki. Dowodem rzeczowym zarzutu bluźnierstwa poetki wobec Boga stał się dwuwiersz:

Lecz krzyż czarny
Stał nieruchomy i ciemny na stole
Jak milczące wobec łez ołtarze
[37].

Marię Konopnicką zaatakowała także redakcja konserwatywnego tygodnika „Rola”, zupełnie nieświadomie przyczyniając się do wzrostu popularności autorki, przez co w Krakowie i we Lwowie przyjmowana była bardzo uroczyście[38].

W czasie okupacji niemieckiej całość jej twórczości trafiła na niemieckie listy proskrypcyjne traktowana za szkodliwą i niepożądaną z przeznaczeniem do zniszczenia[39].

Śmierć

Grób Marii Konopnickiej na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie

Rok przed śmiercią schorowana Konopnicka polecała pamięci dzieci swą towarzyszkę życia, nazywając ją swoją opatrznością[12].

Maria Konopnicka zmarła na zapalenie płuc 8 października 1910 w sanatorium „Kisielki” we Lwowie. Została pochowana 11 października 1910 na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie, w Panteonie Wielkich Lwowian (II rondo, 5 aleja). Pogrzeb, zorganizowany przez Marię Dulębiankę, stał się wielką manifestacją patriotyczną, w której udział wzięło blisko 50 000 osób. Z powodu wydanego zakazu przez arcybiskupa Józefa Bilczewskiego ceremonia pogrzebowa odbyła się bez udziału duchowieństwa i bez planowanej mowy biskupa Władysława Bandurskiego[40]. Popiersie nagrobne wykonała Luna Drexlerówna[41], na cokole wyryto fragment wiersza Konopnickiej Na cmentarzu:

...Proście wy Boga o takie mogiły,
Które łez nie chcą, ni skarg, ni żałości,
Lecz dają sercom moc czynu, zdrój siły
Na dzień przyszłości...
[42]

Zniszczone podczas II wojny światowej popiersie Konopnickiej zostało odtworzone w okresie powojennym[kiedy?] przez ukraińskiego rzeźbiarza Wołodymyra Skołozdrę[43].

Poglądy

Mimo wiary w Boga i częstego się na niego powoływania, Konopnicka była jednocześnie przeciwniczką instytucji Kościoła katolickiego, nie miała także najlepszego zdania o Leonie XIII[12]. W liście do córki napisała: O, zgnilizna sama te klechy! (12 lutego 1897)[12]. Drażniła ją także religijność na pokaz[12].

Odbiór

Adam Grzymała-Siedlecki uznał ją za „geniusza komunikatywności”. Stefan Żeromski opisał w Dziennikach poetkę jako wieszcza jego pokolenia[44].

Na początku swojej drogi była twórczynią kontrowersyjną, atakowaną przede wszystkim ze strony środowisk katolicko-narodowych[12]. Wydanie Z przeszłości (1881) zostało ocenione w „Przeglądzie Katolickim”: „Myśl jej jest bezbożna i bluźniercza. Na kruchej podstawie kilku faktów, odpowiednio przeinaczonych w rymach swoich, rzuciła w twarz Kościołowi raz jeszcze nędzną zniewagę, jaką tylokrotnie już rzucali nań jego wrogowie. Nowością w tej zniewadze jest nie myśl sama, lecz nowa tylko złość”[12]. Dokonania Konopnickiej, w roli redaktorki naczelnej kobiecego pisma „Świt” katolicka „Rola” oceniała w 1902 roku: „W «Świcie» uprawiał się postępowy, czyli pogański liberalizm, z przymieszką żydowszczyzny”[12].

Zdaniem Krzysztofa Tomasika, Maria Konopnicka należy do grona najbardziej znanych, a jednocześnie najbardziej ośmieszonych polskich pisarek, a jej twórczość stała się synonimem narodowej grafomanii. Na dowód swoich słów przytacza: dyskusję rozpętaną przez Kingę Dunin tekstem Literatura polska czy literatura w Polsce?, w której Konopnicką przywoływano jako przykład złego pisarstwa, które ciągle jest zmorą dzieci w szkole; stwierdzenie Grażyny Borkowskiej z leksykonu Pisarki polskie określające pisarkę: „Dziś uchodzi za poetkę drugorzędną” czy Antoniego Pawlaka, który uznał w „NewsweekuRotę za pieśń grafomańską[12][45].

Wywód genealogiczny Marii Konopnickiej[46]

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Wawrzyniec Wasiłowski (1756-1806)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Stanisław Wasiłowski
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Regina Dziewnowska
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Józef Ludwik Wasiłowski (1813-1878)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Maciej Paczuski
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Rozalia Paczuska (1790-1879)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Wiktoria
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Maria Stanisława Wasiłowska (Konopnicka) (1842–1910)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Bartłomiej Turski (1777–1842)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Scholastyka Turska (1820-1854)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Jan Olszewski (1726-1773/5)
 
 
 
 
 
 
 
Marcin Olszewski (1760–1821)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Rozalia Kukowska
 
 
 
 
 
 
 
Tekla Olszewska (1790-1848?)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Scholastyka Śniechowska (1776–1836)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Twórczość

Zbiory nowel

Dla dzieci

Zbiory wierszy

Wiersze (wybór)

  • W zimowy poranek (1870)
  • Kaliszowi (1888 i 1907)
  • Memu miastu (1897)
  • Rota (1908)
  • Stefek Burczymucha
  • Wolny najmita
  • W poranek
  • Tęsknota
  • Noc
  • Kubek
  • Jaś nie doczekał
  • Pieśń o domu[48]
  • Tam, w moim kraju, w dalekiej stronie

Poematy

Strona tytułowa Pana Balcera w Brazylii (wyd. 1910)

Przekłady

Upamiętnienie

Upamiętnienie
Pomnik Marii Konopnickiej w Gdańsku
Pomnik Marii Konopnickiej w Bydgoszczy
Tablica Marii Konopnickiej w Przeworsku
Kamień pamiątkowy przy ulicy Piekarskiej w Warszawie
Pomnik Marii Konopnickiej w Warcinie
Pomnik Marii Konopnickiej w Suwałkach
Ławeczka Marii Konopnickiej w Suwałkach
Pomnik w Kaliszu

Społeczność Suwałk zorganizowała wieczór poświęcony jej twórczości i zapoczątkowano zbiórkę pieniędzy na tablicę pamiątkową. Władze carskie sprzeciwiały się tej inicjatywie. Dopiero w 25-lecie śmierci, 8 października 1935, na ścianie domu, w którym urodziła się poetka, umieszczono pamiątkową tablicę. W 2010 postawiono poetce kolejny pomnik w centrum Suwałk[50].

W lutym 1957 powołano Muzeum Marii Konopnickiej w Żarnowcu; otwarcie ekspozycji nastąpiło 15 września 1960, po przeprowadzeniu prac remontowych i konserwatorskich. Postawiono również pomniki we Wrześni, Warszawie (w 1966), Kaliszu (1969), Bydgoszczy oraz Gdańsku (1977).

Decyzją Międzynarodowej Unii Astronomicznej na cześć pisarki jeden z kraterów na Wenus został nazwany Konopnicka.

Imieniem pisarki został również ochrzczony statek Polskiej Marynarki Handlowej Maria Konopnicka.

W 1960 otwarto szlak pieszy im. Marii Konopnickiej – szlak wiedzie przez miejscowości związane z pobytem Marii Konopnickiej na ziemi poddębickiej w latach 1862–1872.

22 października 1966 we Wrocławiu, przy ul. Wincentego Kraińskiego 1, otwarto Szkołę Podstawową Nr 104 im. Marii Konopnickiej, która aktualnie, tj. od 1 września 2018, nosi numer 29[51].

23 sierpnia 1973 otwarto Muzeum im. Marii Konopnickiej w Suwałkach. Ówczesne władze miejskie przekazały do dyspozycji muzeum trzy pokoje w zabytkowym klasycystycznym, piętrowym budynku przy ul. Tadeusza Kościuszki 31, w którym poetka urodziła się i mieszkała do jesieni 1849.

W 1978 Narodowy Bank Polski wprowadził do obiegu monetę o wartości 20 zł z wizerunkiem Marii Konopnickiej[52].

W Suwałkach utworzony został szlak turystyczny im. Marii Konopnickiej „Krasnoludki są na świecie” z plenerowymi figurkami dziesięciu krasnali, bohaterów baśni O krasnoludkach i o sierotce Marysi[53].

Uchwałą Sejmu RP IX kadencji z 14 października 2021 zdecydowano o ustanowieniu roku 2022 Rokiem Marii Konopnickiej[54].

Przypisy

  1. Jan Baculewski. Konopnicka z Wasiłowskich Maria Stanisława… S. 576.
  2. Akt urodzenia nr 296/1842, parafia rzymskokatolicka w Suwałkach.
  3. a b Maria Konopnicka w serwisie Culture.pl.
  4. Maria Konopnicka. libernovus.pl.
  5. Genealogia Marii Konopnickiej na portalu http://www.sejm-wielki.pl/b/11.100.75
  6. Zob.: Zygmunt Filipowicz, Suwalskie lata Marii Konopnickiej, Suwałki: Stowarzyszenie Przyjaciół Suwalszczyzny, 2010. ISBN 978-83-913350-6-2.
  7. Halina Sutarzewicz: Asnyk, Konopnicka i Dąbrowska w Kaliszu. Warszawa: Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, 1977, s. 28.
  8. Konrad Naylor, 100 postaci, które miały największy wpływ na dzieje Polski. Puls 1996, s. 642.
  9. Bronisław Wojciechowski: Z Kroczowa i Konopnicy Konopniccy herbu Jastrzębiec: dzieje rodu. Warszawa, Łomianki: Zbigniew Damec, 1984, s. 58. OCLC 169863744.
  10. Halina Sutarzewicz: Śladami życia i twórczości Marii Konopnickiej: Z Suwałk do Kalisza (pol.). info.kalisz.pl. [dostęp 2017-04-05].
  11. Marek Herma: Świrski Jerzy Włodzimierz (pol.). polskaipetersburg.pl, 2016-04-16. [dostęp 2017-04-05].
  12. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Krzysztof Tomasik, Homobiografie, Warszawa: Krytyka Polityczna, 2014.
  13. Barbara Stanisławczyk: Ostatni krzyk. Od Katynia do Smoleńska historie dramatów i miłości. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis, 2011, s. 311. ISBN 978-83-7510-814-9.
  14. a b O Marii Konopnickiej na stronie Liber Novus.
  15. Halina Sławińska, Maria Konopnicka w Bronowie i Gusinie: 70 rocznica śmierci Marii Konopnickiej. XX-lecie Muzeum Marii Konopnickiej w Żarnowcu, Warszawa: Sport i Turystyka, 1981, ISBN 83-217-2330-6, OCLC 11953197 [dostęp 2021-01-18].
  16. a b Janina Pucek, Maria Konopnicka w: „Minął miesiąc. Biuletyn Samorządowy Starostwa Powiatowego w Poddębicach”, nr 11(15)/2008.
  17. Maria Szypowska: Konopnicka, jakiej nie znamy, Poznań, 2014, Wyd. Zysk i S-ka, s. 68-69.
  18. Maria Szypowska: Konopnicka, jakiej nie znamy, Poznań, 2014, Wyd. Zysk i S-ka, s. 63.
  19. Daty urodzenia dzieci zaczerpnięto z pracy Maria Szypowska: Konopnicka, jakiej nie znamy, Poznań, 2014, Wyd. Zysk i S-ka, gdzie autorka na s.74, cytuje następującą informację Zofii Mickiewiczowej z Konopnickich skierowaną do T. Czapczyńskiego, a mianowicie: „Miała ośmioro dzieci, z których dwoje zmarło we wczesnym dzieciństwie. Najstarszy Tadeusz, ur. w 1863, zmarł w 1891, Stanisław, ur. 1865, Zofia, ur. 1866, Jan, ur. 1869, Helena, ur. 1870, zmarła młodo, Laura, ur. 1872 (Władysław i Stefan umarli jako małe dzieci)”. Dalej wspomniana autorka pisała (tamże, s.74): „Akt urodzenia sporządzony w 1878 roku (odnaleziony przez H. Sławińską) stwierdza, że Stanisław urodził się 14 stycznia 1867, Jan – 11 marca 1868. Jeśli dokumenty nie mylą... Bo oto metryka ślubu Jana (odnaleziona przez J. Wegnera) stwierdza, że Jan urodził się 3 marca 1868. 8 czerwca Maria pisała: >>Nowością także jest piąte już dziecko Janek, więc i ciaśniej u nas będzie, i w nocy nie zawsze spać można – a to nowość wcale niemiła<<. Jeżeli Jan był piątym dzieckiem, to jedno z tych zmarłych niemowląt musiało urodzić się w 1864 lub 1865. Widzimy więc, że pamięć sędziwej informatorki Czapczyńskiego była zawodna. Musimy też wyjaśnić pewne jej sformułowanie że „Helena, ur. 1870, zmarła młodo” – w każdym razie żyła jeszcze w 1903 i to żyła bardzo intensywnie, zbyt intensywnie jak na gusty rodziny [...]”.
  20. Iwona Kienzler: Maria Konopnicka, rozwydrzona bezbożnica. Warszawa: Bellona, 2014, s. 50. ISBN 978-83-11-13687-8.
  21. Maria Szypowska: Konopnicka jakiej nie znamy, wyd. Zysk i S-ka, Poznań, 2014, s.87
  22. Krzysztof Tomasik: Wielcy i niezapomniani: Maria Konopnicka na innastrona.pl.
  23. Władysław Dubis, Zdzisław Łopatkiewicz, Dworek Marii Konopnickiej w Żarnowcu. Historia i teraźniejszość, Warszawa: Sport i Turystyka, 1980, ISBN 83-217-2278-4, OCLC 265047135 [dostęp 2021-01-18].
  24. Lena Magnone: Maria Konopnicka i Maria Dulębianka. [dostęp 2010-02-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (7 marca 2010)].
  25. Krzysztof Tomasik, Homobiografie, Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2008.
  26. Katarzyna Zwolak, Maria Dulębianka. Barwy kampanii, [w:] Ewa Furgał (red.), Krakowski Szlak Kobiet. Przewodniczka po Krakowie emancypantek, Fundacja Przestrzeń Kobiet, 2009, ISBN 978-83-928639-0-8.
  27. Krzysztof Tomasik: Homobiografie. Pisarki i pisarze polscy XIX i XX wieku, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2008.
  28. Katarzyna Zwolak, Maria Dulębianka. Barwy kampanii, [w:] Ewa Furgał (red.), Krakowski Szlak Kobiet. Przewodniczka po Krakowie emancypantek, Fundacja Przestrzeń Kobiet, Kraków 2009, s. 75, ISBN 978-83-928639-0-8.
  29. Maria Lenikówna. Debiut Konopnickiej. „Pamiętnik Literacki”, s. 199–206, 1972 (pol.). 
  30. Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny. Julian Krzyżanowski (red.). T. 1: A–M. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1984, s. 412. ISBN 83-01-05368-2.
  31. Maria Konopnicka, Poezye. Serya druga, Gebethner i Wolff, 1883, Warszawa [dostęp 2018-02-20].
  32. Maria Konopnicka, Poezye. Serya trzecia, Gebethner i Wolff, 1887, Warszawa [dostęp 2018-02-20].
  33. Maria Zawialska, „Świt” Marii Konopnickiej. Zarys monograficzny tygodnika dla kobiet, Wrocław 1978.
  34. Sprawozdanie z działalności Towarzystwa Szkoły Ludowej za rok 1912. Kraków: 1913, s. LXXIII.
  35. Gwiazdka Cieszyńska, nr 90 (7 listopada 1908 r.), polona.pl [dostęp 2018-05-09].
  36. Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny. Julian Krzyżanowski (red.). T. 2: N–Ż. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1985, s. 310. ISBN 83-01-05369-0.
  37. Roman Warecki, Ołtarz i tron. Warszawa 1966, s. 88–90.
  38. Iwona Kienzler, Maria Konopnicka rozwydrzona bezbożnica. Bellona Warszawa 2015, s. 226.
  39. Praca zbiorowa, Upominki od narodu. Jubileusze, rocznice, obchody pisarzy, Żarnowiec 2010, s. 291–292.
  40. Iwona Kienzler, Maria Konopnicka rozwydrzona bezbożnica. Warszawa 2015, s. 239.
  41. Kronika. „Gazeta Lwowska”, s. 7, nr 300 z 8 listopada 1933. 
  42. Aleksander Medyński: Ilustrowany przewodnik po cmentarzu Łyczakowskim. Lwów: 1937, s. 64.
  43. Magia Lwowa, Styl.pl [dostęp 2018-04-29] (pol.).
  44. Maria Konopnicka | Życie i twórczość | Artysta, Culture.pl [dostęp 2019-03-22] (ang.).
  45. Krzysztof Tomasik | Publicysta i inni, Konopnicka pod maską Matki Polki, KrytykaPolityczna.pl, 15 listopada 2012 [dostęp 2019-03-22] (pol.).
  46. Praca zbiorowa, Upominki od narodu. Jubileusze, rocznice, obchody pisarzy, Żarnowiec 2010, s. 335–370.
  47. a b Jan Data: Maria Konopnicka (pol.). [dostęp 2010-02-15].
  48. Maria Konopnicka, Poezye w nowym układzie. 3, Pieśni i piosenki, wyd. 1903, polona.pl [dostęp 2018-07-06].
  49. Anita Kłos. „Fatalità” i „Tempeste” Ady Negri w przekładzie Marii Konopnickiej. „Przekładaniec”. 24, s. 111–127, 2010. DOI: 10.4467/16891864PC.11.006.0205. ISSN 1425-6851. [dostęp 2018-05-17]. 
  50. https://web.archive.org/web/20130413151003/http://m.onet.pl/wiadomosci/kraj,2chpc.
  51. Wrocław – Gimnazjum nr 29, Wrocław – Szkoła Podstawowa nr 29, 2012 [zarchiwizowane z adresu 2019-04-04].
  52. Janusz Parchimowicz, Katalog monet polskich obiegowych i kolekcjonerskich od 1916., 2014.
  53. Szlak turystyczny im. Marii Konopnickiej „Krasnoludki są na świecie”. Oficjalny portal miasta Suwałki. [dostęp 2018-08-20].
  54. M.P. z 2021 r. poz. 990.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Informacja

Artykuł Maria Konopnicka w polskiej Wikipedii zajął następujące miejsca w lokalnym rankingu popularności:

Prezentowana treść artykułu Wikipedii została wyodrębniona w 2022-05-31 na podstawie https://pl.wikipedia.org/?curid=3826