| ||
Data i miejsce urodzenia | 9 marca 1934 Kłuszyno | |
Data i miejsce śmierci | 27 marca 1968 okolice Kirżacza | |
Narodowość | rosyjska | |
Funkcja | pilot kosmonauta | |
Łączny czas misji kosmicznych | 1 godzina 48 minut | |
Misje | Wostok 1 | |
Stopień wojskowy | pułkownik Radzieckich Sił Powietrznych | |
Wyuczony zawód | pilot | |
Odznaczenia | ||
Jurij Aleksiejewicz Gagarin (ros. Юрий Алексеевич Гагарин, ur. 9 marca 1934 w Kłuszynie, zm. 27 marca 1968 w okolicach Kirżacza) – radziecki kosmonauta, pierwszy człowiek w przestrzeni kosmicznej[1] (1961), Bohater Związku Radzieckiego, Lotnik Kosmonauta ZSRR.
Urodził się we wsi Kłuszyno koło Gżacka (przemianowanego w 1968 na Gagarin), w obwodzie smoleńskim. W 1949, po ukończeniu 15 lat, rzucił szkołę średnią (po ukończeniu sześciu klas, „żeby nauczyć się jakiegoś fachu”)[2] w Gżacku. W 1949 został przyjęty do szkoły zawodowej przy zakładach metalowych (fabryka maszyn rolniczych) w Lubiercach. Tam szkolił się na odlewnika i zdobył zawód odlewnika-formierza[3]. Wiosną 1951 rozpoczął naukę w Szkole Technicznej w Saratowie nad Wołgą. Uprawiał sporty: zimą były to narty i łyżwy, latem lekkoatletyka i koszykówka. Jego pasją stała się nauka latania i skoki spadochronowe[3]. W 1954 wstąpił do aeroklubu i rozpoczął naukę pilotażu. W lipcu 1954 wykonał pierwszy samodzielny lot na Jaku-18. 24 sierpnia 1955 roku ukończył kurs w saratowskim aeroklubie. W tym samym roku Jurij, w wieku 21 lat, skończył szkołę z najwyższą oceną i rozpoczął naukę w Wojskowej Szkole Lotniczej w Orenburgu nad rzeką Ural. 8 stycznia 1956 złożył przysięgę, w lutym awansował na sierżanta. 26 marca 1957 wykonał pierwszy samodzielny lot odrzutowcem MiG-15[2]. 6 listopada ukończył szkołę z oceną celującą i awansował na stopień porucznika[2]. W czasie lotu orbitalnego został awansowany do stopnia majora. Kolejne awanse: 12 lipca 1962 r. stopień podpułkownika, a 6 listopada 1963 pułkownika. Po locie w kosmos Nikita Chruszczow odznaczył go Orderem Lenina.
Pod koniec lat 50. XX w. był pilotem MiG-ów w 769 pułku lotnictwa myśliwskiego w Łuostari w obwodzie murmańskim, przy kole podbiegunowym[3][4]. 8 marca 1960 wyjechał z bazy Nikiel do Gwiezdnego Miasteczka pod Moskwą[2]. W dniach 20–22 lipca 1961 r. Gagarin przebywał w Polsce (Warszawa, Katowice, Zielona Góra) na zaproszenie rządu PRL i PZPR[5]. 21 grudnia 1963 roku pułkownik Gagarin został mianowany zastępcą dyrektora ośrodka szkolenia kosmonautów, podlegającemu bezpośrednio Nikołajowi Kamaninowi. Od 1 września 1961 do 2 marca 1968 był studentem Akademii Technicznej Lotnictwa im. N.J. Żukowskiego(ros.) w Moskwie. 17 lutego 1968 obronił dyplom[6]. Jako temat rozprawy wybrał problem budowy samolotu kosmicznego ze skrzydłami, nadającego się do wielokrotnego użycia.
W roku 1960 został jednym z dwudziestu pilotów, którzy rozpoczęli przygotowania do lotów w kosmos. Treningi odbywały się w tajemnicy, a grupa kandydatów do pierwszego lotu w kosmos została potem zmniejszona do sześciu. W szkoleniu wyróżniali się Jurij Gagarin i Gierman Titow[3]. 10 kwietnia 1961 Komisja Państwowa zdecydowała, że to właśnie on będzie pierwszym człowiekiem, który poleci na orbitę okołoziemską[7]. O wyborze Gagarina przesądziło jego pochodzenie społeczne z prostej klasy pracującej[3].
Pod koniec lat 60. władze ZSRR planowały, aby Jurij Gagarin był także pierwszym człowiekiem, który wyląduje na Księżycu. Po śmierci Komarowa (24 kwietnia 1967) władze ZSRR, nie chcąc stracić wielkiej gwiazdy, postanowiły trzymać Gagarina jak najdalej od kosmosu, dlatego został on wykluczony ze wszystkich lotów kosmicznych. Chciano wykorzystać popularność kosmonauty i dać mu wysokie stanowisko polityczne.
Jurij Gagarin stał się pierwszym człowiekiem w przestrzeni kosmicznej i pierwszym sowieckim kosmonautą. Brał udział w jednej misji kosmicznej: Wostok 1. 12 kwietnia 1961 roku odbył w statku kosmicznym Wostok lot po orbicie satelitarnej Ziemi, dokonując jednokrotnego (niepełnego) jej okrążenia w ciągu 1 godziny 48 minut.
Związane z lotem momenty, które przeszły do historii według czasu GMT:
Był to pierwszy w dziejach ludzkości lot człowieka w przestrzeni kosmicznej. Ciekawostką jest jednak to, jak należy ten lot sklasyfikować od strony formalnej, gdyż Gagarin nie doleciał swoim statkiem kosmicznym do Ziemi, lecz katapultował się z niego, zresztą zgodnie z planem i osiągnął powierzchnię Ziemi na spadochronie. Fakt ten był początkowo zatajany przez ZSRR[8] co najmniej do czasu uzyskania potwierdzenia przez FAI rekordu wysokości lotu, rekordu czasu lotu i rekordu wielkości masy wyniesionej na orbitę. Niezależnie jednak od sposobu lądowania FAI uznała lot Gagarina[9].
Hasłem wywoławczym podczas podróży kosmicznej był „Cedr” (ros. Кедр – cedr). W czasie lotu Gagarin śpiewał pieśń Ojczyzna słyszy, Ojczyzna wie (ros.: Родина слышит, Родина знает)[10][11]. Pierwsze wersy pieśni brzmią następująco: Ojczyzna słyszy, Ojczyzna wie | Gdzie jej syn leci w niebo... Ta patriotyczna pieśń została skomponowana przez Szostakowicza w roku 1951 (opus 86), słowa napisał Jewgenij Dolmatowski.
Data startu | Statek kosmiczny | Data lądowania | Statek kosmiczny | Funkcja | Czas trwania |
---|---|---|---|---|---|
12 kwietnia 1961 | Wostok 1 | 12 kwietnia 1961 | Wostok 1 | pilot kosmonauta | 1 godzina 48 minut |
27 marca 1968 Gagarin i jego instruktor lotniczy Władimir Sieriogin zginęli w katastrofie samolotu treningowego MiG-15 UTI, 21 km od miasta Kirżacz.
Przyczyny katastrofy przez długi czas nie zostały jednoznacznie wyjaśnione. Wszystkie znalezione szczątki samolotu zostały zaspawane w beczkach i przeznaczone do przechowania „na czas nieograniczony”. Według pułkownika Eduarda Szerszera, jednego z członków komisji powołanej do wyjaśnienia „Sprawy Gagarina”, do przyczyn katastrofy, które uznawano za pewne, należały[12][13]:
W kilku książkach pojawia się opinia, że w samolocie zatrzymał się silnik[14], według innych źródeł – w kabinie pilota otwarty był nawiew powietrza, który spowodował dehermetyzację kabiny[15]. Hipotez jest wiele. Prawdziwe przyczyny mogą być wyjaśnione, jeśli dochodzenie w sprawie katastrofy zostanie wznowione[12][16].
8 kwietnia 2011 roku Rosyjska Agencja Kosmiczna ogłosiła, że za katastrofę najprawdopodobniej był odpowiedzialny sam Gagarin. Na podstawie odtajnionych dokumentów komisji badającej wypadek poinformowano, że wypadek spowodował manewr wykonany przez pilota[17].
W sierpniu 2013 podano prawdopodobną przyczynę katastrofy, w której zginął Gagarin. Aleksiej Leonow, który przebywał w pobliżu katastrofy po latach ujawnił okoliczności wypadku. Według jego opisu pilot samolotu Su-15 odbywający lot testowy na wysokości 10 000 metrów zszedł na niższy pułap wbrew procedurze lotu. W wyniku zachmurzenia nie widział samolotu Gagarina i przeleciał niebezpiecznie blisko niego. Prawdopodobnie minął MiG-a o 10-15 metrów. W wyniku tego maszyna, którą pilotował Gagarin, zaczęła obracać się wokół własnej osi, wpadła w korkociąg przy prędkości 750 km na godzinę i w efekcie runęła na ziemię.
Jurij Gagarin został uroczyście pochowany na Cmentarzu przy Murze Kremlowskim.
Ojciec Gagarina, Aleksiej Iwanowicz, był stolarzem, a matka, Anna Timofijewna Gagarina (20 grudnia 1903–12 czerwca 1984)[18] pracowała fizycznie jako dojarka w kołchozie. Pochodzenie społeczne przesądziło o wyborze Gagarina na pierwszego oficjalnego kosmonautę – to, że jego ojciec był niewykwalifikowanym robotnikiem, matka zaś pracownicą kołchozu[3].
Będąc w szkole lotniczej poznał Walentinę Goriaczewą, młodszą od niego o rok, z którą zawarł związek małżeński 27 października 1957 roku[2]. 10 kwietnia 1959 roku urodziła się ich pierwsza córka Lena[2], a 7 marca 1961 r. druga córka Gala[19][2].
Był ochrzczonym i wierzącym prawosławnym, który ochrzcił swoje dzieci. Zdaniem przyjaciół kosmonautów, przypisywane mu słowa: „Patrzyłem i patrzyłem, ale nigdzie Boga nie widziałem”, nigdy nie zostały przez niego wypowiedziane[20].
Otrzymał m.in.:
W muzyce:
Artykuł Jurij Gagarin w polskiej Wikipedii zajął następujące miejsca w lokalnym rankingu popularności:
Prezentowana treść artykułu Wikipedii została wyodrębniona w 2021-06-13 na podstawie https://pl.wikipedia.org/?curid=2608