Jugosławia

Jugosławia – nazwa państwa narodów południowosłowiańskich (słowo jug w językach owych narodów oznacza „południe”), używana do 1918 r. jako koncepcja polityczna, od 1918 dla Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców, następnie od 1929 r. już oficjalne dla Królestwa Jugosławii, od 1945 r. Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii, a po jej rozpadzie (w latach 1991–1992) dla Federalnej Republiki Jugosławii będącej federacją Serbii i Czarnogóry – do 2003, a w latach 2003–2006 Serbii i Czarnogóry jako konfederacji.

Kalendarium

 Osobny artykuł: Historia Jugosławii.

XIX wiek – początek XX wieku – pojawiła się w umysłach intelektualistów serbskich i chorwackich idea powstania Jugosławii – państwa południowych Słowian. Argumentem za utworzeniem takiego państwa było etniczne pokrewieństwo poszczególnych grup narodowościowych i zagrożenie przez wspólnych wrogów – Austriaków, Greków, Węgrów i Włochów, a także słowiańskich Bułgarów.

Do 1914 sytuacja ziem południowosłowiańskich wyglądała następująco:

• Bośnia i Hercegowina stanowiła mozaikę trzech narodów: Serbów, Chorwatów i Boszniaków. Serbowie i Chorwaci mieli wyraźne poczucie odrębności narodowej. Inaczej było z Boszniakami – istniejące w średniowieczu Królestwo Bośni nie zdołało w nich takiego poczucia wyrobić. Po najeździe tureckim przeważająca część Boszniaków przyjęła islam, a niektórzy z nich zrobili kariery na dworze sułtańskim w Stambule. Od 1908 stała się prowincją monarchii austro–węgierskiej (→Kryzys bośniacki), choć już od 1878 znajdowała się pod administracją austriacką, pozostając tylko pod nominalnym zwierzchnictwem sułtana.
• Chorwacja od kilkuset lat pozostawała w unii z Węgrami (z wyjątkiem Dalmacji, stanowiącej osobny austriacki kraj koronny), tworzącymi do 1918 wspólne państwo z Austrią. Węgry – jako silniejszy partner tej unii – zdominowały elitę społeczno-kulturalną Chorwacji i w efekcie zaczęła ona ulegać powolnej madziaryzacji. W XIX wieku na ziemiach chorwackich rozpoczął się proces odrodzenia narodowego, w którym główną rolę odgrywało bogate mieszczaństwo.
• Czarnogóra – położone w górach królestwo pozostawało niezależne i nigdy nie zostało podbite przez Imperium Osmańskie.
• Macedonia – przed wojnami bałkańskimi w granicach imperium osmańskiego, potem podzielona między Serbię, Bułgarię i Grecję. Zamieszkana przez Słowian, których Bułgarzy uważali za Bułgarów, a Grecy za mówiących słowiańskim językiem Greków. Sami mieszkańcy tej krainy określali się mianem Macedończyków.
• Słowenia – była częścią Austrii, a przetrwanie narodu słoweńskiego było możliwe dzięki kulturze słoweńskich chłopów i działaniom duchownych protestanckich.
• Serbia – od 1878 niezależne państwo (Księstwo Serbii, następnie Królestwo Serbii), początkowo pod władzą proaustriackiej dynastii Obrenowiciów, później pod władzą prorosyjskiej dynastii Karadziordziewiciów.

28 czerwca 1914 – organizacja serbskich nacjonalistów „Czarna Ręka” dokonała w Sarajewie zamachu na austriackiego następcę tronu arcyksięcia Ferdynanda. Stało się to bezpośrednią przyczyną wybuchu I wojny światowej. Człowiekiem, który oddał strzały do arcyksięcia, był urodzony w Bośni Gawriło Princip. W ten symboliczny sposób rozpoczęli ją południowi Słowianie. Wybuch I wojny światowej stworzył warunki do realizacji idei utworzenia Jugosławii.

1915 – został powołany przez zwolenników wspólnego państwa południowych Słowian Komitet Jugosłowiański.

1917 – przewodniczący Komitetu Jugosłowiańskiego, Ante Trumbić i premier Serbii Nikola Pašić, podpisali na wyspie Korfu deklarację o zjednoczeniu Słowian południowych w niezależnym królestwie pod panowaniem dynastii Karadziordziewiciów.

październik 1918 – powstała w Zagrzebiu Rada Narodowa Słoweńców, Chorwatów i Serbów, której zadaniem było reprezentowanie południowych Słowian z Austro-Węgier, a chorwacki Sabor (parlament) zerwał unię z Węgrami.

30 października 1918 – cesarz Karol I Habsburg przekazał marynarkę wojenną Austro-Węgier powstającemu Państwu Słoweńców, Chorwatów i Serbów^[1].

31 października 1918 – proklamowanie Państwa Słoweńców, Chorwatów i Serbów. Komitet Jugosłowiański stał się jego reprezentacją w Paryżu.

listopad 1918 – deklaracje o zjednoczeniu z Serbią złożyły Wojwodina i Czarnogóra, a zagrzebska Rada Narodowa uchwaliła zjednoczenie ziem Słowian południowych w jedno państwo.

1 grudnia 1918 – proklamowano zjednoczone Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców (SHS) pod berłem regenta Serbii – Aleksandra I Karadziordziewicia. Komitet Jugosłowiański zaprzestał działalności. Nowe państwo było punktem styku czterech religii (katolicyzm, prawosławie, islam, judaizm) oraz ojczyzną kilku narodów i grup etnicznych, z których wszystkie były w przeszłości zaangażowane w drobne konflikty^[2]. Powstało państwo o powierzchni 247 542 km², o charakterze głównie wyżynno-górskim.

1918–1920 – po klęsce Austrii w I wojnie światowej prowadzone są bezskuteczne wysiłki opanowania Karyntii przez Królestwo SHS. W 1919 Słowenia otrzymała niewielką część Karyntii (Słoweńska Karyntia). Południowy, również niewielki skrawek, uzyskały Włochy, pozostała część na mocy plebiscytu w 1920 wcielona została do Austrii. W 1919 Rijeka została przyznana Królestwu SHS.

1920 – na mocy Traktatu w Rapallo między Królestwem SHS a Włochami uregulowano częściowo spory terytorialne.

1920–1921 – Królestwo SHS wraz z Czechosłowacją i Rumunią utworzyło Małą Ententę w celu wspólnego przeciwstawiania się terytorialnym roszczeniom Węgier. Ten system wzajemnych sojuszy trwał do 1938.

1921 – nastąpiła koronacja Aleksandra I Karadziordziewicia na króla Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców. W tym samym roku parlament (Skupsztina) nowego państwa uchwalił demokratyczną konstytucję. Życie polityczne w Królestwie SHS od początku zdominował konflikt między dążącymi do dominacji Serbami a Chorwatami i Macedończykami. Centralistyczny system rządów w nowym państwie, zwłaszcza podział administracyjny likwidujący historyczne obszary Chorwacji, wzbudził niezadowolenie w społeczeństwie chorwackim.

1928 – poseł z Czarnogóry zastrzelił w Skupsztinie trzech przywódców Chorwackiej Partii Chłopskiej, w tym Stjepana Radicia, jej założyciela.

6 stycznia 1929 – w zaistniałej po zamachu sytuacji, groźnej dla istnienia państwa, Aleksander I zawiesił konstytucję i zdecydował się na rządy osobiste; początek dyktatury.

3 października 1929 – zmieniono nazwę kraju na Królestwo Jugosławii i dokonano podziału kraju na okręgi (zwane: banowiny), znosząc historyczne ukształtowanie krain, z których powstało Królestwo SHS.

1931 – król Aleksander I nadał Jugosławii nową konstytucję, wzmacniającą władzę monarchy, ograniczającą prawa i wolności obywatelskie oraz samą demokrację.

9 października 1934 – Aleksander I zginął w Marsylii, w zamachu zorganizowanym przez terrorystów chorwackich i macedońskich (operacja „Miecz teutoński”^[3]). W imieniu jedenastoletniego następcy tronu, króla Piotra II Karadziordziewicia, władzę przejęła Rada Regencyjna z uwagi na jego małoletność.

27 marca 1941 – zamach stanu zorganizowany przez generała Dušana Simovicia. W jego wyniku Piotr II Karadziordziewić obejmuje samodzielnie władzę i dymisjonuje Radę Regencyjną oraz rząd.

6 kwietnia 1941 – atak III Rzeszy na Jugosławię. Po dwunastu dniach walk państwo jugosłowiańskie upada, a jego ziemie zostają rozdzielone pomiędzy Niemcy i państwa sojusznicze: Włochy, Węgry i Bułgarię. Z okupantami współpracę podjął ruch ustaszów w celu dokonania secesji Chorwacji od państwa jugosłowiańskiego. Na czele ustaszów stanął Ante Pavelić.

Ważniejsze daty kwietniowe:

• 10 kwietnia – ogłoszenie niepodległości przez Chorwację
• 12 kwietnia – kapitulacja stolicy Jugosławii – Belgradu.
• 13 kwietnia – przystąpienie Węgier do wojny przeciwko Jugosławii.
• 15 kwietnia – Niepodległe Państwo Chorwackie przystępując do paktu trzech, staje się sojusznikiem III Rzeszy.
• 17 kwietnia – ogłoszenie kapitulacji Jugosławii.
• 1 maja – podział okupowanej Słowenii między Niemcy i Włochy.

1941–1945 – państwo jugosłowiańskie znajduje się pod okupacją. Część terytorium okupanci włączyli do swoich państw:

• północną Słowenię – do Niemiec,
• Wojwodinę (Baczkę), słoweńskie Prekmurje oraz chorwackie Baranję i Medimurje – do Węgier,
• Macedonię – do Bułgarii,
• południową część Słowenii i północno-zachodnią część Dalmacji (ze Splitem) oddano pod bezpośrednie rządy Włochów,

a w pozostałej części kraju:

• na terenie Chorwacji, Bośni, Hercegowiny, Slawonii i Sremu utworzono Niepodległe Państwo Chorwackie pod protektoratem niemieckim, z przywódcą Ante Pavelićem,
• w okrojonej Serbii Niemcy powołali marionetkowy rząd Milana Nedicia,
• Czarnogóra stała się włoskim protektoratem, a Kosowo, Metochię i niewielką część Macedonii Wardarskiej włączono do należącej wówczas do Włoch Wielkiej Albanii^[4].

Walkę przeciwko okupantom podjęli serbscy partyzanci – czetnicy pod dowództwem Dragoljuba Mihailovicia, wierni królowi i rządowi na emigracji oraz komunistyczni partyzanci Josipa Broza Tity. Wojna wyzwoleńcza w Jugosławii stała się wkrótce wojną domową, gdyż po stronie Niemców walczyli chorwaccy ustasze i oddziały gen. Nedicia, a czetnicy w czasie wojny zaczęli walczyć przede wszystkim z komunistami, a nie z Niemcami, z którymi nawet kolaborowali. Już w 1941 Mihailović podpisał z okupacyjnymi wojskami włoskimi formalny pakt o wzajemnym nieatakowaniu. Wobec zaistniałej sytuacji pomoc aliantów, pierwotnie wysłana do oddziałów prokrólewskich, została skierowana do oddziałów komunistycznych Tity.

maj 1945 – koniec II wojny światowej. Do przejęcia władzy w Jugosławii przygotowują się komuniści Josipa Broza Tity. Komuniści zaczynają rządy od eliminacji ustaszy i czetników. Wyłącznym celem ustanowienia federacji było utrzymanie odrębnych narodów pod wspólnym sztandarem^[5]. Komuniści zamierzali zmusić Słowenię i Chorwację do przyłączeni się do federacji, dlatego nie mogli pozwolić, by słoweńscy i chorwaccy nacjonaliści utrudniali ten proces, dlatego część z nich została zabita, a część uwięziona^[6].

listopad 1945 – opanowany przez komunistów parlament ustanowił w Jugosławii republikę, pozbawiając Karadziordziewiciów tronu.

Utworzono Socjalistyczną Federacyjną Republikę Jugosławii (SFRJ) złożoną z sześciu republik:

• Serbii ze stolicą w Belgradzie – w skład której wchodziły autonomiczny region Wojwodina oraz mający podobny status okręg Kosowo
• Chorwacji ze stolicą w Zagrzebiu
• Macedonii ze stolicą w Skopju
• Bośni i Hercegowiny ze stolicą w Sarajewie
• Słowenii ze stolicą w Lublanie
• Czarnogóry ze stolicą w Titogradzie (obecnie Podgorica).

styczeń 1946 – parlament uchwalił konstytucję, która usankcjonowała zniesienie monarchii i przeprowadzoną już wcześniej nacjonalizację przemysłu.

1945–1980 – rządy Josipa Broza Tity – niepodzielnie panującą w powojennej Jugosławii siłą polityczną była partia Związek Komunistów Jugosławii, na której czele stał dowódca komunistycznej partyzantki z okresu II wojny światowej, marszałek Josip Broz Tito. Partia ta jako jedna z niewielu w bloku wschodnim cieszyła się realnym poparciem społeczeństwa. Rządzona przez Titę Jugosławia była nie mniej totalitarną dyktaturą niż którekolwiek z pozostałych państw socjalistycznych w Europie wschodniej. Jednocześnie Tito prowadził politykę niezależności od ZSRR. Jej skutkiem był, z jednej strony, ostry konflikt ze Stalinem w latach 1947–1948, z drugiej, uzyskanie pomocy gospodarczej od Zachodu. Jugosławia, która została przez komunistów skonstruowana jako państwo formalnie federalne, faktycznie po dyktatorsku rządzone przez Titę, zostaje państwem komunistycznym poza blokiem sowieckim. Charyzma przywódcy i rządy silnej ręki utrzymywały spokój w państwie.

1980 – śmierć marszałka Josipa Broza Tity.

Rozpad Jugosławii

 Osobny artykuł: Rozpad Jugosławii.

Jugosławia w latach 80.

Pod koniec życia Josip Broz Tito dążył do poprawy pozycji najsłabszych republik: Bośni i Hercegowiny, Czarnogóry, Kosowa, Macedonii i Wojwodiny. Działanie te nie przyniosły spodziewanych efektów^[7]. Rozpad Jugosławii był procesem długotrwałym i wynikał z kilku czynników: załamania gospodarki, nieumiejętnej polityki rządu, wpływu upadku rządów komunistycznych w Europie (szczególnie podczas jesieni ludów w 1989 roku), śmierci Broz Tity^[8], odrodzeniu idei narodowych po uchwaleniu nowej konstytucji w 1974 roku (koncepcja powołania Wielkiej Serbii przy jednoczesnym dążeniu do utrzymania jedności państwa za wszelką cenę^[9]). Dodatkowym czynnikiem mającym wpływ na relacje republik w Jugosławii były animozje po II wojnie światowej. Serbowie chorwaccy nadal pamiętali zbrodnie popełnione przez chorwackich ustaszy^[10]. W latach 80. serbscy nacjonaliści posługiwali się narracją historyczną, podkreślających zbrodnie dokonane przez Chorwatów^[11]. Dużą rolę w rozpadzie Jugosławii odegrała Serbia. Od 1981 roku narastał konflikt pomiędzy Serbami a Albańczykami z Kosowa. Serbowie niechętnie odnosili się do przyznania szerokiej autonomii Kosowu i Wojwodinie. Stanowisko serbskie wymagało zgody trzech stron, co znacznie ograniczało procesy decyzyjne. Od lat 70. w Kosowie odbywały się albańskie manifestacje i demonstracje, w których uczestnicy żądali poszanowania swoich praw jako mniejszości narodowej oraz zwiększenia udziału Albańczyków w polityce republiki. Problem ten był ignorowany przez władze SFRJ^[12]. W 1987 roku przywództwo w Związku Komunistów Jugosławii objął Slobodan Milošević, prowadzący zdecydowaną politykę wymierzoną przeciwko Albańczykom^[8]. W 1990 roku Milošević rozpoczął tworzenie formacji paramilitarnych pod jego bezpośrednią kontrolą^[10].

Niepodległość Słowenii, Chorwacji i Macedonii

8 i 22 kwietnia 1990 roku odbyły się wybory parlamentarne i prezydenckie w Słowenii. Wybory parlamentarne zwyciężyła Demokratyczna Opozycja Słowenii (DEMOS), koalicja skupiająca partie opowiadające się za niepodległością Słowenii i rozpoczęciu integracji z Europą Zachodnią, a wybory prezydenckie wygrał Milan Kučan. W pierwszej turze otrzymał 44,4% głosów, a w drugiej 58,3%^[13]. 2 lipca 1990 roku parlament Słowenii uchwalił Deklarację suwerenności państwowej Republiki Słowenii. Deklaracja nie była równoznaczna z ogłoszeniem niepodległości^[14]. 23 grudnia odbyło się referendum w Słowenii, gdzie za niepodległością opowiedziało się 89% uprawnionych do głosowania^[15]. 22 i 23 kwietnia oraz 6 i 7 maja 1990 roku odbyły się wybory parlamentarne w Chorwacji. Wybory zwyciężyła Chorwacka Wspólnota Demokratyczna (Hrvatska demokratska zajednica, HDZ) Franjo Tuđmana, zdobywając 42% głosów. 30 maja 1990 roku parlament Chorwacji wybrał na prezydenta Tuđmana^[13].

19 maja 1991 roku w Chorwacji przeprowadzono referendum narodowościowe. Frekwencja wyniosła 83%, za niepodległością Chorwacji opowiedziało się 94,17% głosujących. Referendum nie odbyło się w Krajinie. Po ogłoszeniu wyników rząd Chorwacji ogłosił, że państwo odłączy się od federacji, jeśli Jugosławia nie przekształci się w konfederację do 30 czerwca 1991 roku^[16]. Ostatnie Słowenia i Chorwacja ogłosiły niepodległość dnia 25 czerwca 1991 roku. W odpowiedzi Serbowie z Serbskiego Regionu Autonomicznego w Krajinie i bośniackiej Krajiny proklamowali Deklarację, w którym ogłosiły dążenie do zjednoczenia terenów zamieszkałych przez Serbów^[17]. Po ogłoszeniu przez Słowenię niepodległości, 27 czerwca Jugosłowiańska Armia Ludowa (serb. Jugoslovenska narodna armija, JNA) zaatakowała Słowenię, rozpoczynając tym samym wojnę dziesięciodniową. Celem JNA było uniemożliwienie usamodzielnienia się Słowenii, która mogłaby zachęcić pozostałe republiki do ogłoszenia niepodległości, a celem Słowenii było wyparcie wojsk JNA^[18]. Działania zbrojne przerwano 7 lipca^[19]. Wojna zakończyła się zwycięstwem Słowenii^[20]. W wojnie zginęło 19 Słoweńców, 44 żołnierzy JNA i 12 cudzoziemców^[18].

28 czerwca 1991 JNA zaatakowała Chorwację, rozpoczynając tym samym wojnę w Chorwacji^[21]. Regularna wojna w Chorwacji rozpoczęła się 15 lipca. JNA zaatakowała Chorwację w celu obrony integralności państwa, jednak z czasem najważniejszym celem JNA była obrona ludności serbskiej. W pierwszych dniach wojny wśród żołnierzy JNA byli Serbowie i Chorwaci, jednak ci drudzy stopniowo dezerterowali z wojska^[22]. 21 grudnia 1991 roku Republika Serbskiej Krajiny proklamowała niepodległość^[21]. Obie strony konfliktu dopuszczały się mordów na ludności cywilnej^[23]. Po obu stronach konfliktu zginęło ok. 10 tys. żołnierzy i osób cywilnych, a 3 tys. uznano za zaginione^[24]. Wojna w Chorwacji zakończyła się 12 listopada 1995 roku^[25].

11 listopada 1990 roku w Macedonii odbyły się wybory parlamentarne. Wybory wygrała Wewnętrzna Macedońska Organizacja Rewolucyjna – Demokratyczna Partia Narodowej Jedności Macedonii^[26]. Deklarację niepodległości Macedonia ogłosiła 17 września 1991 roku^[27].

Bośnia i Hercegowina

Bośnia i Hercegowina była republiką zamieszkaną przez Muzułmanów (nazywanych również Boszniakami; 43,47% mieszkańców), Serbów (31,4%) i Chorwatów (17,3%)^[28]. Muzułmanie zostali uznani za osobny naród w 1961 roku^[29]. 20 grudnia 1990 roku prezydentem Bośni i Hercegowiny został Alija Izetbegović, przewodniczący Partii Akcji Demokratycznej (bośn. Stranka Demokratske Akcije, SDA)^[30]. W dniach od 29 lutego do 1 marca 1992 roku w Bośni i Hercegowinie odbyło się referendum niepodległościowe, zbojkotowane przez Serbów^[31]. 3 marca 1992 roku w Bosanskim Brodzie doszło do pierwszych starć pomiędzy Serbami a Muzułmanami. Za początek wojny w Bośni uważa się zaatakowanie przez serbskich snajperów mieszkańców Sarajawa uczestniczących w proteście przeciwko polityce partii nacjonalistycznych^[32].

Początkowo wojna była konfliktem między Serbami, a Muzułmanami i Chorwatami, początkowo będącymi ze sobą w sojuszu. Serbowie mogli liczyć na nieoficjalną pomoc JNA (przemianowaną w Armię Jugosławii dnia 19 maja 1992 roku) i serbskich formacji paramilitarnych^[33][34]. W lipcu 1992 roku powołano Chorwacką Republikę Herceg-Bośni. Na czele nowego państwa stanął Mate Boban^[35]. W październiku 1992 roku Chorwaci zaatakowali Muzułmanów^[36].

Od 5 kwietnia 1992 roku do 29 lutego 1995 roku JNA i siły Republiki Serbskiej oblegały Sarajewo. Podczas oblężenia miasta zginęło lub zaginęło ponad 10 tys. osób^[37]. W lipcu 1995 roku wojska serbskie zaatakowały Srebrenicę. Po zajęciu miasta gen. Ratko Mladić wydał rozkaz zamordowania mężczyzn w wieku od 15 do 65 lat. W masakrze zginęło ok. 7100 osób^[38]. Wydarzenia w Srebrenicy były bezpośrednim powodem interwencji NATO w Jugosławii^[39]. Operacja Deliberate Force rozpoczęła się 30 sierpnia 1992 roku^[40]. W wyniku działań wojennych w Bośni i Hercegowinie zginęło od 70 do 300 tys. Muzułmanów, Serbów i Chorwatów. Większość ofiar stanowiła ludność cywilna^{[41][42][43][44]}.

1 listopada 1995 roku w Dayton rozpoczęły się negocjacje pomiędzy przywódcami Federalnej Republiki Jugosławii, Chorwacji oraz Bośni i Hercegowiny. Celem rozmów było zakończenie konfliktów na Bałkanach. 21 listopada 1995 roku zakończyły się w rozmowy, a porozumienie pokojowe podpisano 14 grudnia w Paryżu^[45].

Kosowo

30 września 1990 roku w Kosowie odbyło się referendum niepodległościowe, gdzie 99% głosujących opowiedziało się za niepodległością^[46]. W maju 1992 roku odbyły się nielegalne wybory parlamentarne, które zwyciężyła Demokratyczna Liga Kosowa. Urząd prezydenta w samozwańczej republice objął Ibrahim Rugova^[47]. Na początku lat 90. w Kosowie zaczęła formować się Armia Wyzwolenia Kosowa (alb. Ushtria Çlirimtare Kosovës; UÇK)^[47][48]. Głównym celem UÇK było zjednoczenie ziem zamieszkałych przez ludność albańską. Pod koniec 1998 roku UÇK stała się zorganizowanym ruchem partyzanckim^[49]. Opinia międzynarodowa bezskutecznie próbowała rozwiązać konflikt w Kosowie. 28 stycznia 1999 roku NATO zagroziła skonfliktowanym stronom, że jeżeli odrzucą przygotowaną przez Grupę Kontaktową do spraw byłej Jugosławii plan pokojowy, to sojusz rozpocznie interwencję zbrojną. 6 lutego w Ramboulliet pod Paryżem rozpoczęły się rozmowy pomiędzy przedstawicielami Jugosławii a Kosowa. W wyniku nacisków Stanów Zjednoczonych strona kosowska podpisała proponowane warunki, a politycy Federalnej Republiki Jugosławii odrzucili część postulatów, ograniczających suwerenność Federalnej Republiki Jugosławii^[50][51]. Fiasko rozmów w Ramboulliet skłoniło NATO do rozpoczęcia interwencji w Federalnej Republice Jugosławii. 24 marca 1999 roku rozpoczęła się operacja Allied Force^[52]. Porozumienie pokojowe pomiędzy Rządem Federalnej Republiki Jugosławii a siłami NATO podpisano 9 czerwca^[53].

Federalna Republika Jugosławii

27 kwietnia 1992 roku Serbia i Czarnogóra proklamowały Federalną Republikę Jugosławii (FRJ), określaną również mianem „Trzeciej Jugosławii” bądź też po prostu „Jugosławią”. Kraj znalazł się w izolacji międzynarodowej za sprawą prowadzenia wojen w Chorwacji i Bośni. Federalna Republika Jugosławii uchodziła w Serbii za kontynuację dawnej Jugosławii, jednak zagranicą państwo to postrzegano jako zupełnie nowy kraj, nie mający nic wspólnego z SFRJ^[54]. 20 grudnia 1992 roku w Serbii odbyły się wybory parlamentarne i prezydenckie. Wybory parlamentarne wygrała Socjalistyczna Partia Serbii (serb. Socijalistička partija Srbije; SPS), a prezydenckie Slobodan Milošević^[55]. Pierwszym prezydentem Federalnej Republiki Jugosławii był Dobrica Ćosić. Slobodan Milošević objął urząd prezydenta Federalnej Republiki Jugosławii dnia 25 czerwca 1997 roku^[56]. W wyniku nieuznania zwycięstwa Vojislava Koštunicy w pierwszej turze wyborów prezydenckich z 24 września 2000 roku odbyły się masowe protesty społeczne, które doprowadziły do odsunięcia od władzy Miloševicia^[57].

4 lutego 2003 roku Federalna Republika Jugosławii przekształciła się w Serbię i Czarnogórę^[58]. 3 czerwca 2006 roku Czarnogóra ogłosiła niepodległość^[59]. 17 lutego 2008 roku Kosowo jednostronnie ogłosiło niepodległość^[60]. Do końca 2019 roku Kosowo uznało 98 państw^[61].

Liczba ludności

• Dwudziestolecie międzywojenne – 14 mln^[62]
• 1940 – ok. 16 mln^[63]
• 1945 – ok. 15 mln^[63]
• 1950 – ok. 15,7 mln^[64]

Zobacz też

Zobacz kolekcję cytatów o Jugosławii w Wikicytatach

Zobacz hasło Jugosławia w Wikisłowniku

• jugoslawizm
• hymn Jugosławii – hymn wszechsłowiański
• hymn pierwszej Jugosławii

Przypisy

Bibliografia

• Leslie Benson: Jugosławia. Historia w zarysie. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2011. ISBN 978-83-233-3202-2.
• Ryszard Bilski: Kocioł bałkański. Warszawa: Świat Książki, 2000. ISBN 83-7227-502-5.
• Jarosław Chodak: Czy mogliśmy przewidzieć Arabską Wiosnę?. W: Agnieszka Kolasa-Nowak, Wojciech Misztal: Społeczne światy wartości. Lublin: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, 2012. ISBN 978-83-7784-161-7.
• Maciej Czerwiński: Chorwacja. Dzieje, kultura, idee. Kraków: 2020. ISBN 978-83-66419-09-4.
• Andrzej Gaca, Krystyna Kamińska, Zbigniew Naworski: Historia i współczesność. Świat i Polska, ludzie i poglądy. T. 2. Toruń: Towarzystwo Wspierania Nauki sp. z o.o. „GLOB”, 2000. ISBN 83-904818-2-0.
• Agata Jagiełło, Jarosław Tondera. Uśpiony konflikt Bośni i Hercegowiny. 20 lat niepodległości. „Zeszyty Naukowe WSOWL”. 1 (167), 2013. Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Łączności. 
• Mirella Korzeniewska-Wiszniewska: Serbia pod rządami Slobodana Miloševicia: Serbska polityka wobec rozpadu Jugosławii w latach dziewięćdziesiątych XX wieku. Kraków: Wydawnictwo UJ, 2008. ISBN 978-83-233-2584-0.
• Zbigniew Kuźniar, Artur Fronczyk. Wojna etniczna w byłej Jugosławii – źródła i skutki. „Zeszyty naukowe WSOWL”. 2 (168), 2013. 
• Marcin Lasoń. Interwencja zbrojna w Kosowie i Libii jako przykłady współczesnych interwencji zbrojnych. „Bezpieczeństwo. Teoria i Praktyka”. 1, 2018. Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego. ISSN 1899-6264. 
• Marcinko Marcin: Wyzwoleńcza Armia Kosowa: analiza struktury i ocena działalności. W: Paweł Czubik: Bałkany u progu zjednoczonej Europy. Kraków: Uniwersytet Jagielloński, 2008.
• Monika Trawczyńska. Geneza i konsekwencje konfliktu w Bośni i Hercegowinie w latach 1992–1995. „Wrocławskie Studia Erazmiańskie. Zeszyty studenckie”, 2009. Katedra Doktryn Politycznych i Prawnych WPAiE UWr. 
• Michał Jerzy Zacharias. Ku rozpadowi Jugosławii (1990–1991). „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej”. XXXVIII, 2003. 
• Zawada Przemysław: Łamanie praw człowieka podczas rozpadu Jugosławii, w latach 1991–1995. W: Oblicza współczesnych konfliktów zbrojnych. Tomasz Okraska (red.). Katowice: Uniwersytet Śląski, 2014. ISBN 978-83-940948-0-5.