Jerzy Hoffman

Jerzy Hoffman

Jerzy Hoffman – Warszawa, 21 lutego 2016
Data i miejsce urodzenia	15 marca 1932 Kraków
Zawód	reżyser, scenarzysta
Współmałżonek	1) Marlena Nazarian 2) Walentyna 3) Jagoda Prądzyńska
Lata aktywności	od 1954
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Jerzy Julian Hoffman (ur. 15 marca 1932 w Krakowie^[1]) – polski reżyser i scenarzysta filmowy. Działalność reżyserską rozpoczął jako dokumentalista, współpracując z Edwardem Skórzewskim, z którym nakręcił także filmy fabularne Gangsterzy i filantropi oraz Prawo i pięść. Sławę zdobył przede wszystkim jako twórca adaptacji Sienkiewiczowskiej Trylogii (Pan Wołodyjowski, Potop, Ogniem i mieczem), osadzonej w czasach XVII-wiecznej Rzeczypospolitej. Był także realizatorem filmów obyczajowych i wojennych.

Życiorys

Młodość i wykształcenie

Jerzy Hoffman urodził się w Krakowie w zasymilowanej rodzinie żydowskiej, jako syn dwojga lekarzy Zygmunta Hoffmana (1898-1979) i Marii z domu Schmelkes (1898-1998). Jego rodzice ukończyli studia lekarskie i praktykowali zawód od 1929, zamieszkując w Gorlicach^[2]. Po wybuchu II wojny światowej wraz z rodziną uciekł na wschodnie tereny kraju, gdzie mieszkał początkowo w Tarnopolu, następnie Stryju i Daszawie. W 1940 został wywieziony wraz z najbliższą rodziną na Syberię^[3], gdzie zmarli m.in. jego dziadkowie ze strony ojca. Członkowie jego rodziny, którzy pozostali na terenach okupowanych przez Niemców w większości stali się ofiarami Holocaustu^[4].

Jego ojciec w 1943 wstąpił do 1 Polskiej Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki^[4]. Dzięki przysłanym przez niego dokumentom rodzina Hoffmanów mogła latem 1945 wrócić do Polski, gdyż rodziny wojskowych miały wówczas pierwszeństwo^[4][5].

Podczas nauki szkolnej działał w komunistycznych organizacjach harcerskich działających pod patronatem ZWM i ZMP^[6]. Po zdaniu matury w Bydgoszczy w 1950 podjął studia reżyserskie we Wszechrosyjskim Państwowym Instytucie Kinematografii w Moskwie i ukończył je w 1955^[5]. Podczas studiów Hoffman poznał innego adepta reżyserii, Edwarda Skórzewskiego, z którym podjął wieloletnią współpracę^[7].

Działalność filmowa

Działalność w filmie dokumentalnym (1954–1962)

Hoffman zadebiutował wraz ze Skórzewskim w 1954 roku filmem dokumentalnym Czy jesteś wśród nich?!, inscenizowaną produkcją ukazującą działalność wandali^[8]. W podobnym stylu utrzymany był dokument Uwaga, chuligani! (1955), który poprzez ukazywanie bandytyzmu w Warszawie stanowił bunt wobec propagandy socrealistycznej, rozpoczynając tzw. czarną serię w polskim dokumencie^[9]. W 1956 roku tandem Hoffman-Skórzewski zrealizował dokument inscenizowany Dzieci oskarżają oraz film turystyczny Jaś i Małgosia^[10][11]; w 1957 roku duet reżyserski stworzył reportaże Sopot 1957 oraz Na drogach Armenii^[12][13], natomiast w 1958 roku – reportaż Pamiątka z Kalwarii^[14], film etnograficzny Karuzela Łowicka^[15] oraz Tor; ten ostatni był poświęcony historii Komunistycznej Partii Polski^[16]. W roku 1959 Hoffman i Skórzewski zrealizowali reportaże Typy na dziś i Gaudeamus^[17][18], a w 1960 roku – Dwa preludia, Reportaż prosto z patelni, Pocztówki z Zakopanego i Dwa oblicza Boga^{[19][20][21][22]}. W 1961 roku powstał dokument Aby kwitło życie..., będący filmem propagującym Wojsko Polskie^[23], natomiast w 1962 roku ukazały się trzy reportaże o rewolucji kubańskiej: Spotkali się w Hawanie, Patria o Muerte i Hawana 61^[24][25][26].

Pierwsze filmy fabularne (1962–1967)

W 1962 roku Hoffman i Skórzewski zrealizowali pierwszy film fabularny pt. Gangsterzy i filantropi. Składał się z dwóch komediowych nowel o przestępcach, którzy spotykają się w więziennej karetce: gangsterach, którzy zorganizowali skok na furgonetkę z pieniędzmi oraz oszuście podającym się za kontrolera Inspekcji Handlowej^[27]. Obaj reżyserzy kontynuowali działalność dokumentalną: w 1963 ukazał się kolejny dokument duetu pod nazwą Visitez Zakopane^[28].

W 1964 roku Hoffman i Skórzewski stworzyli film Prawo i pięść na podstawie powieści Józefa Hena Toast. Był on opowieścią o byłym więźniu obozu koncentracyjnego (w rolę wcielił się Gustaw Holoubek), który po II wojnie światowej trafia na Ziemie Odzyskane i podejmuje walkę z szabrownikami. Krytycy określali Prawo i pięść mianem polskiego westernu^[29]. W tym samym roku Hoffman opracował już samodzielnie film montażowy 1956-1957, będący częścią cyklu dokumentalnego Chwila wspomnień^[30].

W 1965 roku Hoffman i Skórzewski nakręcili film obyczajowy Trzy kroki po ziemi, stanowiący trzy nowele o tematyce współczesnej. Został on doceniony przez krytykę filmową, zdobywając Srebrny Medal na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Moskwie^[31]. Był to zarazem koniec wieloletniej współpracy obu reżyserów: w 1966 roku Hoffman zrealizował już samodzielnie reportaż Jarmark cudów^[32], natomiast rok później – telewizyjny film Ojciec o młodzieńcu przyprowadzającym na rozmowę do szkoły nieznajomego dorożkarza^[33].

Pan Wołodyjowski i Potop (1969–1974)

Jako że cenzura ingerowała w jego wcześniejsze dzieła o tematyce współczesnej, Hoffman zdecydował się na podjęcie tematyki historycznej. Na warsztat wziął ostatnią powieść Trylogii Henryka Sienkiewicza pod tytułem Pan Wołodyjowski, poświęconą fikcyjnej postaci XVII-wiecznego patrioty polskiego podczas wojen na południu Polski^[34]. W filmowym Panu Wołodyjowskim w tytułową rolę wcielił się Tadeusz Łomnicki; inne charakterystyczne role zagrali Mieczysław Pawlikowski jako Zagłoba i Daniel Olbrychski jako Azja^[35]. Rok 1968 był czasem podsycanych przez ówczesne władze nastrojów antysemickich w Polsce^[36]. Hoffmanowi jako reżyserowi pochodzenia żydowskiego środowiska Służby Bezpieczeństwa sugerowały wyjazd z Polski; ten ripostował, iż w takim razie pojedzie do Związku Radzieckiego. Ze względu na wpływy, jakie miał reżyser w ówczesnej Polsce, więcej już nie był nakłaniany do ucieczki z kraju^[37]. Mimo to odebrano mu prawa do realizacji serialu opartego na Panu Wołodyjowskim pod tytułem Przygody pana Michała, a na stołku reżyserskim przy tej serii zastąpiono go Pawłem Komorowskim^[38]. Mimo wielkich trudności z realizacją filmu ostatecznie ukazał się on w 1969 roku, gdy opadła fala antysemickiej nagonki. Pan Wołodyjowski został ciepło przyjęty zarówno przez krytyków, jak i przez widzów, bijąc rekordy popularności; otrzymał Złotą Kaczkę dla najlepszego filmu polskiego^[35]. Po tym filmie fabularnym w 1970 roku Hoffman zrealizował dokument A najmilsze jest Mazowsze^[39].

Sukces ekranizacji ostatniej części Trylogii sprawił, że Hoffman mógł podjąć prace nad środkowym jej ogniwem, Potopem opisującym czasy wojny polsko-szwedzkiej lat 1655–1660. Prace nad filmem zajęły 535 dni zdjęciowych i pochłonęły ogromne nakłady, sięgające około stu milionów ówczesnych złotych^[40][41]; kontrowersje wśród krytyków wywołało ponowne obsadzenie Olbrychskiego w zupełnie innej od Azji roli Andrzeja Kmicica^[42]. Wystawnie zekranizowany Potop odniósł jednak wielki sukces: obejrzało go w kinach 27 milionów widzów^[43], otrzymał też przyznawane po raz pierwszy Złote Lwy na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych^[44], wreszcie został nominowany do Oscara dla najlepszego filmu nieanglojęzycznego, przegrywając rywalizację z Amarcordem w reżyserii Federica Felliniego^[45].

Kolejne filmy sprzed epoki transformacji (1976–1984)

Po wielkim powodzeniu, jaki osiągnął Potop, Jerzy Hoffman zdecydował się na ekranizację – trzecią w dziejach polskiego kina – powieści Heleny Mniszkówny pt. Trędowata (1976). Początkowo scenariusz do filmowej Trędowatej napisał Stanisław Dygat, jednak wycofał swe nazwisko z czołówki, gdy Hoffman podjął głęboką ingerencję w scenariusz^[46]. Ponieważ pierwowzór powszechnie był uważany za symbol kiczu w literaturze, także jego adaptacja spotkała się z niepochlebnymi recenzjami krytyków^[47]. Odskocznią od tego melodramatu był film wojenny Do krwi ostatniej... (1978), opisujący szlak wojenny 1. Warszawskiej Dywizji Piechoty^[48]; w 1979 roku ukazała się jego telewizyjna, serialowa wersja^[49].

W 1980 roku Hoffman został kierownikiem artystycznym Zespołu Filmowego „Zodiak”^[50]. W ramach tego zespołu podjął prace nad kolejną adaptacją powieści, tym razem wybierając Znachora autorstwa Tadeusza Dołęgi-Mostowicza, której bohaterem jest lekarz doznający amnezji^[51]. Filmowy Znachor (1981) zyskał wielką popularność wśród widowni, natomiast krytycy byli bardziej sceptyczni, wskazując na zbytnią nostalgię filmu i karykaturalne przedstawienie rzeczywistości^[52]. Ostatnim filmem zrealizowanym przez Hoffmana przed transformacją ustrojową był Wedle wyroków twoich... (1983) o dramacie egzystencji Żydów w trakcie II wojny światowej, jednak został odrzucony przez krytyków ze względu na nieprzekonującą wizję zagłady Żydów^[53]. W latach 1983–1987 Hoffman sprawował funkcję wiceprezesa Zarządu Głównego Stowarzyszenia Filmowców Polskich^[5].

Filmy realizowane w epoce III Rzeczypospolitej (1992–)

W 1992 roku, już po transformacji ustrojowej, Hoffman zrealizował melodramat Piękna nieznajoma o romansie między porucznikiem rosyjskim a nieznajomą kobietą^[54]. Przygotowywał się jednak głównie do realizacji pierwszego ogniwa Sienkiewiczowskiej Trylogii, osnutego wokół powstania Chmielnickiego Ogniem i mieczem, którego nie mógł zrealizować z przyczyn politycznych w czasach PRL^[55]. Ze względu na trudności z uzyskaniem środków na realizację filmu Hoffman poszukiwał sponsorów w bankach^[56]; do sfinansowania Ogniem i mieczem Hoffman użył pieniędzy z pożyczki hipotecznej^[57], a na potrzeby filmu studio Zodiak przekształcił w prywatną spółkę producencką^[58]. Superprodukcja filmowa Ogniem i mieczem (1999), zrealizowana za osiem milionów dolarów, była wielkim przebojem w Polsce^[5], została też ciepło przyjęta w mediach amerykańskich^[59]. Mimo to zamiast dzieła Hoffmana do rywalizacji o Oscara dla najlepszego filmu nieanglojęzycznego Komitet Kinematografii zgłosił Pana Tadeusza Andrzeja Wajdy, który nie uzyskał nawet nominacji^[60]. W 2000 roku Ogniem i mieczem ukazał się w telewizyjnej wersji serialowej^[61].

Kolejną produkcją Hoffmana była Stara baśń. Kiedy słońce było bogiem (2003), oparta na podstawie powieści autorstwa Józefa Ignacego Kraszewskiego. Tematyką Starej baśni jest legenda dotycząca genezy powstania dynastii Piastów. Dzieło Hoffmana doczekało się pozytywnych ocen krytyków za sprawność reżyserii^[62], a także wyemitowanej w 2004 roku wersji serialowej^[63]. Po Starej baśni w 2007 roku reżyser zrealizował swój kolejny dokument pod nazwą Ukraina. Narodziny narodu^[64].

Następnie Hoffman podjął prace nad własnym, pozbawionym oparcia w literackich pierwowzorach freskiem na temat Bitwy Warszawskiej. Efektem tego był film 1920 Bitwa Warszawska (2011), pierwsza w historii kina polskiego superprodukcja wykorzystująca technologię trójwymiarową^[65]. Nowość technologiczna nie szła jednak w parze z pochlebnymi recenzjami krytyków; wskazywali oni na nieudaną próbę naśladownictwa języka Sienkiewicza i rysowany grubą kreską scenariusz^[66][67].

Styl filmowy

Jako dokumentalista Jerzy Hoffman wraz z Edwardem Skórzewskim przyczynił się do narodzin „szkoły polskiej” w filmie dokumentalnym, przełamując schematy socrealistyczne tego typu produkcji; starał się zwracać uwagę na zgodność sztuki filmowej z rzeczywistością. W różnorodnej twórczości fabularnej Hoffmana z kolei zaznaczona jest jego fascynacja tematyką historyczną. Reżyser specjalizował się w spektakularnych widowiskach, jak również w tzw. kinie popularnym, obliczonym na zdobycie jak największej liczby widzów^[5].

Życie osobiste

W trakcie studiów Hoffman ożenił się z mieszkającą w Erywaniu Ormianką – Marleną Nazarian^[68], z którą ma córkę Joannę^[69]. Jego drugą żoną była Walentyna z domu Trachtenberg (1935-1998)^[70]. Po jej śmierci ożenił się z Jagodą Prądzyńską^[71].

Został członkiem honorowego komitetu poparcia Bronisława Komorowskiego przed wyborami prezydenckimi w Polsce w 2015 roku^[72].

Mieszka w Warszawie i w Sikorach Juskich na Mazurach.

Filmografia

Nagrody i odznaczenia

W ciągu lat pracy artystycznej Jerzy Hoffman został uhonorowany wieloma nagrodami i odznaczeniami, między innymi Złotymi Lwami (w 1974 za Potop) oraz wielokrotnie zdobytymi Nagrodami Ministra Kultury i Sztuki. W 1988 otrzymał honorowy tytuł „Zasłużony dla kultury polskiej”. W 2000 został uhonorowany Superwiktorem za całokształt twórczości; inne jego nagrody honorowe to Polska Nagroda Filmowa „Orzeł”, przyznana w 2000 (dla najlepszego producenta za Ogniem i mieczem) i 2006 (osiągnięcie życia), oraz Platynowe Lwy otrzymane w 2009 na festiwalu w Gdyni^[50]. W 1999 został honorowym obywatelem Gorlic^[73], a w 2003 – Bydgoszczy^[74]. 18 sierpnia 2017 roku został uhonorowany przez władze Ińska podczas 44 Ińskiego Lata Filmowego – odsłonił tablicę na promenadzie, która została nazwana jego imieniem oraz otrzymał Złotą Rybkę Ińskiego Lata Filmowego za całokształt twórczości.

Hoffman otrzymał również następujące odznaczenia:

• 1959 – Złoty Krzyż Zasługi^[50]
• 1974 – Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski^[75]
• 1983 – Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski^[50]
• 1984 - Medal 40-lecia Polski Ludowej^[76]
• 1999 – Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (postanowieniem prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego z 5 listopada „za wybitne zasługi dla kultury polskiej, za osiągnięcia w pracy twórczej i artystycznej”)^[50][77]
• 2000 – Order „Za zasługi” III klasy (Ukraina)^[78]
• 2005 – Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”^[79]
• 2011 – Medal Pamiątkowy „Pro Masovia”^[80]
• 2016 – wyróżnienie „Narodowi i Ojczyźnie” przyznawane przez Zespół Szkół SIGiE im. K. Adamieckiego w Ostrołęce za wybitne zasługi w służbie Polsce^[81]

Przypisy

Bibliografia

• Maria Oleksiewicz: 535 dni Potopu. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1975.
• Marta Sztokfisz: Jerzy Hoffman. Gorące serce. Warszawa: Wydawnictwo Marginesy, 2011. ISBN 978-83-928431-3-9.

Linki zewnętrzne

• Jerzy Hoffman w bazie Akademii Polskiego Filmu
• Jerzy Hoffman w bazie filmpolski.pl
• Jerzy Hoffman w bazie IMDb (ang.)
• Jerzy Hoffman w bazie FilmWeb