Jaworów (miasto)

  1. Strona główna
  2. Polska Wikipedia
  3. Jaworów (miasto)
Jaworów
Яворів
Ilustracja
Ratusz
Herb
Herb
Państwo  Ukraina
Obwód  lwowski
Rejon jaworowski
Prawa miejskie 1569
Burmistrz Ihor Hrabowski
Powierzchnia 23,35 km²
Wysokość 229 m n.p.m.
Populacja (2020)
• liczba ludności
• gęstość
12 946
554,5 os./km²
Nr kierunkowy +380 3259
Kod pocztowy 81000
Położenie na mapie obwodu lwowskiego
Mapa konturowa obwodu lwowskiego, po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Jaworów”
Położenie na mapie Ukrainy
Mapa konturowa Ukrainy, blisko lewej krawiędzi nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Jaworów”
Ziemia49°56′23″N 23°23′09″E/49,939722 23,385833
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
Portal Ukraina

Jaworów (ukr. Яворів, Jaworiw) – miasto na Ukrainie, w obwodzie lwowskim, na zachód od Lwowa, na Płaskowyżu Tarnogrodzkim, nad rzeką Szkło (dopływ Sanu), siedziba administracyjna rejonu jaworowskiego. 12 946 mieszkańców (2020)[1], dla porównania w 2001 było ich 13 285[2].

Znajduje tu się stacja kolejowa Jaworów, położona na linii Zatoka - Jaworów.

Historia

Cerkiew św. Jura
Kościół pw. Świętych Piotra i Pawła
Nagrobek Emila Schutta (Buczacz)

Pierwsza wzmianka pochodzi z roku 1436[3]. Wzmianki z lat 1376[4] i 1408[5] są błędne (dokument 1376 nie wymienia Jaworowa[6]; dokument 1408 jest błędnie datowany – został on wystawiony 1478 lub w 1488 r.[7]). Miasto królewskie położone było w XVI wieku w województwie ruskim. W 1569 roku Jaworów otrzymał prawa magdeburskie od króla Zygmunta II Augusta. Znajdował się tu zamek wybudowany w XIV wieku. W tej rezydencji król Jana III Sobieskiego w 1683 roku otrzymał gratulacje od papieża Innocentego XI po zwycięstwie nad Turkami pod Wiedniem[8]. Resztki zamku Sobieskiego służyły w okresie zaborów za areszt.

W Jaworowie w roku 1619 wydrukowana została sztuka dramatyczna Jakuba Gawatha pt. Tragaedia, albo Wizerunk śmierci przeświątego Jana Chrzciciela, przesłańca Bożego.

Do 1772 roku Jaworów był ważnym ośrodkiem handlowym i rzemieślniczym (obuwniczym) na szlaku Lwów – Jarosław. W okresie zaborów było miastem powiatowym w austriackiej prowincji Galicja. W 1914 roku miasto liczyło 10 500 mieszkańców (w tym 1500 Polaków, 2700 Żydów, dużą społeczność stanowili Czesi[potrzebny przypis]).

W 1908 założono gimnazjum w Jaworowie[9].

W okresie Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej Ukraińcy zamordowali w Jaworowie 17 Polaków, po wcześniejszych torturach i próbie wymuszenia na nich przyznania się do rzekomego spisku wobec nowej władzy ukraińskiej[10]. 4 czerwca 1922 roku w ramach pierwszego wystąpienia UWO zdetonowano bombę pod koszarami Policji Państwowej[11].

W okresie dwudziestolecia międzywojennego w Jaworowie mieściła się polska Państwowa Szkoła Przemysłu Drzewnego. W 1926 roku w Jaworowie została zorganizowana Szkoła Podoficerów Zawodowych Kawalerii, której pierwszym komendantem został major Tadeusz Komorowski, późniejszy generał dywizji, komendant główny Armii Krajowej i Naczelny Wódz. W drugiej połowie lat 30. XX wieku do Jaworowa została przeniesiona ze Lwowa Kadra 6 Dywizjonu Taborów.

 Osobny artykuł: Bitwa pod Jaworowem.

Do września 1939 roku miasto powiatowe w województwie lwowskim.

25 czerwca 1941 roku zdobyty przez Wehrmacht[12]. Po zajęciu miasta przez Niemców Ukraińcy dokonali pod koniec czerwca 1941 roku pogromu Żydów[13]. Ukraińska milicja wraz z hitlerowcami zniszczyła synagogę, bito i zabijano Żydów. Działacze OUN-B ogłosili deklarację odnowienia państwa ukraińskiego[14]. Także w tym czasie[13] (względnie w lipcu 1941[12]) Policja Bezpieczeństwa rozstrzelała 15 Żydów wskazanych przez Ukraińców[13]; miał być to odwet za zabójstwa na miejscowych[12]. Podczas okupacji Niemcy dokonali zagłady ludności żydowskiej Jaworowa. Największa akcja eksterminacyjna w 1942 roku miała miejsce w listopadzie - gestapo wywiozło 1,3 tys. osób do obozu śmierci w Bełżcu a na miejscu zostało zabitych 400[13]-500[12] osób. Po tej akcji utworzono w Jaworowie tzw. getto wtórne, do którego zwieziono Żydów z okolicznych miejscowości, łącznie około 6[13]-7[12] tys. osób. Z powodu fatalnych warunków panujących w getcie zimą 1942-43 roku zmarła niemal połowa jego więźniów[12]. Tych, którzy przeżyli zimę, gestapo rozstrzelało w kwietniu 1943 roku w lesie w Porudnie, jedynie 200 osób przeniesiono do obozu janowskiego[12][13].

Pod okupacją niemiecką w Polsce siedziba gminy Jaworów[15].

Podczas czystki etnicznej w Małopolsce Wschodniej Jaworów był miejscem do którego ściągali polscy uchodźcy w okolicznych miejscowości[16] i skąd później ewakuowali się dalej na zachód[17]. Tych, którzy zostali, w większości ekspatriowano w 1945 roku[18].

Silnie zbombardowany[19], 24 lipca 1944 roku Jaworów został zajęty przez Armię Czerwoną[20]. 16 sierpnia 1945 na mocy traktatu granicznego pomiędzy Tymczasowym Rządem Jedności Narodowej a rządem ZSRR włączony do Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej w składzie ZSRR.

27 maja 1947 roku ukraińskie podziemie wysadziło w powietrze pomnik Lenina[21].

W latach 60-90. XX wieku pod Jaworowem eksploatowano bogate złoża siarki (Jaworowskie Zagłębie Siarkowe). Po upadłym kombinacie pozostały wyrobiska i zdegradowane tereny pomiędzy Jaworowem a Nowojaworowskiem[18].

Od 1991 na terytorium niepodległej Ukrainy.

Rada Miejska Jaworowa w 2011 roku nadała honorowe obywatelstwo miasta Jaworowa Stepanowi Banderze i Romanowi Szuchewyczowi[22].

W Jaworowie działa oddział Towarzystwa Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej[23].

Zabytki

  • cerkiew pw. św. Jura z przełomu XIX i XX w.[18]
  • cerkiew pw. Narodzenia Bogardzicy (1670)[18]
  • cerkiew pw. Zaśnięcia Bogarodzicy (1670)[18]
  • d. klasztor bazylianek (XIX w), współcześnie szpital[18].
  • kościół pw. Świętych Piotra i Pawła z XVII w. Podominikański, przebudowany na początku XIX w. W latach 1945-1989 zamknięty, obecnie (2007 r.) odremontowany i czynny[18].
  • ratusz (XIX w.)[18]
  • synagoga została zniszczona w 1941 r.
  • zamek[24]. Pozostały po nim fortyfikacje ziemne i przebudowany budynek skarbca[18].
 Osobny artykuł: Zamek w Jaworowie.

Urodzeni w Jaworowie

Ludzie związani z Jaworowem

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Jaworowem.

Przypisy

  1. ↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2020 року (ukr.).
  2. ↑ Liczby ludności miejscowości obwodu lwowskiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 5 grudnia 2001 roku (ukr.).
  3. ↑ Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie. – Lwów, 1870. – T. 2 / [oprac. O. Pietruski, X. Liske]. – S. 151–154. – Nr. 85.
  4. ↑ Webersfeld E. Jaworów (monografia historyczna, etnograficzna i statystyczna). – Lwów, 1909. – S. 2.
  5. ↑ Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 168.
  6. ↑ Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie. – Lwów, 1875. – T. 5 / [oprac. O. Pietruski, X. Liske]. – S. 13–14. – Nr. 11.
  7. ↑ Смерека Б. Документ з ранньої історії міста Яворів 14?8 року // Zaporizhzhia Historical Review. – Запоріжжя, 2019. – Вип. 1 (52). – С. 11
  8. ↑ Andrzej Kępiński: Ukraina - po obu stronach Dniestru. Poznań: Zysk i S-ka, grudzień 2013, s. 145, seria: Człowiek poznaje świat. ISBN 978-83-7785-346-7.
  9. ↑ Zygmunt Zagórowski: Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, zawodowych, seminarjów nauczycielskich oraz wykaz zakładów naukowych i władz szkolnych. Rocznik II. Warszawa-Lwów: Książnica-Atlas, 1926, s. 134.
  10. ↑ Florentyna Rzemieniuk, Unici Polscy 1596-1949, Siedlce 1998, s. 198
  11. ↑ Lucyna Kulińska, Działalność terrorystyczna i sabotażowa nacjonalistycznych organizacji ukraińskich w Polsce w latach 1922-1939, Kraków 2009, ISBN 978-83-7188-147-3, s. 162
  12. ↑ a b c d e f g Холокост на территории СССР: Энциклопедия, Red. I.A. Altman, Moskwa 2009, ISBN 978-5-8243-1296-6 s.1127-1128
  13. ↑ a b c d e f Jaworów - społeczność żydowska przed 1989 (pol.). Wirtualny sztetl. [dostęp 2016-04-09].
  14. ↑ Grzegorz Rossoliński-Liebe, Stepan Bandera: The Life and Afterlife of a Ukrainian Nationalist. Fascism, Genocide, and Cult, Stuttgart: Ibidem Verlag, 2014, s. 168, ISBN 978-3-8382-0604-2, ISBN 978-3-8382-0686-8.
  15. ↑ Amtliches Gemeinde- und Dorfverzeichnis fuer das GG
  16. ↑ Lucyna Kulińska, Dzieje Komitetu Ziem Wschodnich na tle losów ludności polskich Kresów w latach 1943-1947. Tom I. Kraków 2002, ISBN 83-88527-32-0, s. 236
  17. ↑ Polska i Ukraina w latach trzydziestych–czterdziestych XX wieku. Nieznane dokumenty z archiwów służb specjalnych. Tom 4. Część druga, Warszawa-Kijów 2005, s. 1061
  18. ↑ a b c d e f g h i j Grzegorz Rąkowski, Ziemia Lwowska. Przewodnik po Ukrainie Zachodniej. Część III, Pruszków: Rewasz, 2007, s. 506-511, ISBN 978-83-89188-66-3, OCLC 189428719.
  19. ↑ Stepan Makarczuk, Straty ludności w Galicji Wschodniej w latach II wojny światowej (1939-1945), Polska-Ukraina: trudne pytania, tom 6, Warszawa 2000, s. 244
  20. ↑ ВОВ-60 - Сводки. [dostęp 2009-08-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-08-10)].
  21. ↑ Grzegorz Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa: Instytut Studiów Politycznych PAN, 2006, s. 518, ISBN 83-88490-58-3, OCLC 838973434.
  22. ↑ Jaworów i Nowojaworowsk honorują Banderę i Szuchewycza
  23. ↑ Towarzystwo Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej
  24. ↑ Jaworów. [dostęp 14.8.14].
  25. ↑ Odznaczenia jubileuszowe. „Nowa Reforma”, s. 5, Nr 277 z 3 grudnia 1898. 

Bibliografia

  • Edward Webersfeld - Jaworów : monografia historyczna, etnograficzna i statystyczna. – Lwów : Nakł. Magistratu M. Jaworowa, druk. Wł. Łozińskiego, 1904, 82 s.
  • Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. III, Warszawa, 1880–1902, ss. 519-27.

Linki zewnętrzne

Powiat jaworowski (1920–1939)
Przynależność wojewódzka
Miasta / Prawa miejskie (1920–34 →)
Miasteczka (1920–34)
Gminy miejskie (1920–39 →)
Gminy wiejskie zbiorowe
(1934–39 →)
Legenda
  • * częściowo włączona do ZSRR w 1944
Miasta obwodu lwowskiego

Flag of Lviv Oblast.svg

Informacja

Artykuł Jaworów (miasto) w polskiej Wikipedii zajął następujące miejsca w lokalnym rankingu popularności:

O stronie

Prezentowana treść artykułu Wikipedii została wyodrębniona w 2022-03-24 na podstawie https://pl.wikipedia.org/?curid=434169