Data i miejsce urodzenia | 8 kwietnia 1897 Warszawa |
---|---|
Data i miejsce śmierci | 26 lipca 1974 Warszawa |
Doktor habilitowany nauk przyrodniczych | |
Specjalność: zoologia, fizjologia | |
Alma Mater | Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie |
Doktorat | 1924 – fizjologia Uniwersytet Warszawski |
Habilitacja | 1946 – fizjologia Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie |
Nauczyciel akademicki | |
Uczelnia | Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie |
Uczelnia | Uniwersytet Warszawski |
Uczelnia | Państwowa Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Warszawie |
Dyrektor Miejskiego Ogrodu Zoologicznego w Warszawie | |
Okres spraw. | 1928–1951 |
Poprzednik | Wenanty Burdziński |
Następca | Jan Landowski |
Odznaczenia | |
|
Jan Żabiński (ur. 8 kwietnia 1897 w Warszawie, zm. 26 lipca 1974 tamże)[1] – polski zoolog, fizjolog, popularyzator zoologii, wieloletni dyrektor Ogrodu Zoologicznego w Warszawie, powstaniec warszawski.
Przed wybuchem I wojny światowej trenował lekkoatletykę – specjalizował się w sprintach na 100 m. Z wynikiem 11,1 s (bardzo dobrym jak na tamte czasy) był wieloletnim rekordzistą Warszawy w biegu na tym dystansie[2].
Stopień inżyniera agronomii uzyskał w SGGW, doktorat z fizjologii obronił w Uniwersytecie Warszawskim, habilitował się w Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie.
Od 1919 służył w odrodzonym Wojsku Polskim, był też uczestnikiem wojny polsko-bolszewickiej, za co po raz pierwszy został odznaczony Krzyżem Walecznych.
Mając już poważny dorobek naukowy, został organizatorem Ogrodu Zoologicznego w Warszawie, a w 1929 został powołany na dyrektora Ogrodu. Pełnił tę funkcję do marca 1951.
W latach 1918–1944 prowadził pracę dydaktyczną w szkołach średnich, w SGGW i tajnym Uniwersytecie Warszawskim.
We wrześniu 1939 zoo, które było położone blisko jednej z baterii artylerii obrony przeciwlotniczej Warszawy, zostało zbombardowane. Wiele zwierząt wówczas zginęło lub uciekło z ogrodu. Warto dodać, że zwierzęta z warszawskiego ogrodu zoologicznego były także zjadane przez głodujących mieszkańców Warszawy[3]. Niektóre z niebezpiecznych drapieżników zostały zastrzelone w obawie przed zagrożeniem dla bezpieczeństwa mieszkańców miasta. Wiele z pozostałych Niemcy wywieźli później do innych ogrodów (m.in. w Berlinie, Królewcu, Hanowerze i Wiedniu).
Opustoszałe pomieszczenia Jan Żabiński wraz z żoną Antoniną wykorzystywali do ukrywania Żydów szmuglowanych z terenu warszawskiego getta. W przemycie tym Żabiński osobiście brał udział, odwiedzając getto pod pozorem poszukiwania odpadów do karmienia świń, hodowanych wówczas na terenie ogrodu. W ciągu trzech lat przez zoo przeszły setki uciekinierów, niektórzy z nich mieszkali w piwnicy modernistycznej willi dyrektora ogrodu, nazywanej willą Pod Zwariowaną Gwiazdą, w której mieszkali Żabińscy[4][5]. Tę działalność dr. Żabińskiego i jego żony uhonorował izraelski instytut Jad Waszem, nadając obojgu w 1965 tytuł Sprawiedliwych wśród Narodów Świata[6]. Wśród uratowanych przez nich była m.in. rzeźbiarka Magdalena Gross[6][7]. Żabiński wspierał też m.in. przebywającego w getcie entomologa Szymona Tenenbauma, który powierzył mu swoją kolekcję okazów bezkręgowców[4].
Żabiński, jako aktywny członek ruchu oporu, wykorzystywał ogród zoologiczny do celów konspiracyjnych o czym świadczy przechowywanie amunicji zakopanej na wybiegu dla słoni, natomiast większą ilość materiałów wybuchowych ukrywano w szpitalu dla zwierząt[3].
Był członkiem Armii Krajowej ps. „Franciszek”, dosłużył się stopnia porucznika[8]. W powstaniu warszawskim dowodził plutonem kompanii Kedywu „Kolegium C” w batalionie „Kiliński”[8]. Po kapitulacji powstania jeniec Stalagu XI A Gross Lübars, Stalagu XI A Altengrabow, Stalagu X B Sandbostel i Oflagu X C Lübeck[9].
Pod koniec 1945 wrócił do Polski i przystąpił do odbudowy zniszczonego ogrodu zoologicznego[1]. Podjął także pracę naukową oraz popularyzatorską, głównie w Polskim Radiu. Ogółem, od 1926 wygłosił, ponad 1500 pogadanek radiowych[1]. Od 1947 był członkiem Państwowej Rady Ochrony Przyrody[1]. Popularyzował akcję przywracania żubra przyrodzie, od 1947 redagował „Księgi Rodowodowe Żubrów”[1].
W 1951 z uwagi na swoją AK-owską przeszłość został zmuszony do rezygnacji ze stanowiska dyrektora Ogrodu Zoologicznego w Warszawie. W latach 1952–1953 wykładał fizjologię zwierząt w Państwowej Wyższej Szkole Pedagogicznej w Warszawie[1].
Żonaty z pisarką Antoniną z domu Erdman[10]. Spoczywa wraz z nią na warszawskich Powązkach (kw. 212–III–4)[11]. Był synem Józefa i Heleny z domu Strzeszewskiej. Miał 3 siostry: Hannę Petrynowską, Józefę Zaorską i Marię Michalinę Augustę Czerniewicz z domu Żabińska[12].
Jan Żabiński wydał ponad 60 książek popularnonaukowych, a także 6 przekładów oraz 32 prace i rozprawy naukowe.
Artykuł Jan Żabiński w polskiej Wikipedii zajął następujące miejsca w lokalnym rankingu popularności:
Prezentowana treść artykułu Wikipedii została wyodrębniona w 2022-02-25 na podstawie https://pl.wikipedia.org/?curid=85875