| ||
13 zwycięstw | ||
podpułkownik dyplomowany pilot Wing Commander | ||
Data i miejsce urodzenia | 15 kwietnia 1915 Ursynów | |
Data i miejsce śmierci | 3 stycznia 1986 Paryż | |
Przebieg służby | ||
Lata służby | 1936–1967 | |
Siły zbrojne | Wojsko Polskie Polskie Siły Zbrojne | |
Formacja | Lotnictwo Wojska Polskiego Armée de l’air RAF Siły Powietrzne Katangi Siły Powietrzne Biafry | |
Jednostki | 111 Eskadra Myśliwska, Dywizjon GCD I/55, Dywizjon 303 | |
Stanowiska | dowódca Dywizjonu 303, dowódca 3 Polskiego Skrzydła Myśliwskiego | |
Główne wojny i bitwy | II wojna światowa: | |
Późniejsza praca | przemytnik, najemnik | |
Odznaczenia | ||
Jan Zumbach, ps. „Kaczor Donald”, „Johan”[1] (ur. 14 kwietnia[2] 1915 w Ursynowie[3], zm. 3 stycznia 1986 w Paryżu) – podpułkownik dyplomowany pilot Wojska Polskiego, podpułkownik (ang. Wing Commander) Królewskich Sił Powietrznych, as myśliwski Polskich Sił Powietrznych na obczyźnie, kawaler Krzyża Srebrnego Orderu Wojennego Virtuti Militari.
Jan Eugeniusz Ludwik Zumbach był wnukiem szwajcarskiego emigranta i synem Eugeniusza, który posiadał podwójne obywatelstwo: polskie i szwajcarskie. Sam także posiadał obywatelstwo szwajcarskie. W latach 1922–1935 mieszkał w Bobrowie k. Brodnicy (w II Rzeczypospolitej woj. pomorskie), gdzie jego ojciec uzyskał pohakatowski majątek ziemski. Matka Jana, Alina Gorzechowska, pochodziła z okolic Płocka, ze starej rodziny ziemiańskiej[4]. W 1935 roku ukończył Gimnazjum Polskie im. Marszałka Stanisława Małachowskiego w Płocku. W 1936 roku Jan Zumbach wstąpił na ochotnika do lotnictwa i służby wojskowej, dokonując oszustwa, gdyż do wojska wstąpić mogły jedynie osoby posiadające polskie obywatelstwo. Jako dowód tożsamości przedstawił dokument, który nie podawał jego obywatelstwa. W 1938 roku ukończył Szkołę Podchorążych Lotnictwa w Dęblinie (XI promocja, 52 lokata), został promowany na podporucznika pilota. Przed II wojną światową służył w 111 eskadrze myśliwskiej. Na skutek kolizji z samochodem, który rozstawiał oświetlenie do nocnych lotów, przy lądowaniu w maju 1939 roku, trafił do szpitala, a następnie przeszedł rehabilitację. Po wybuchu wojny nie udało mu się odnaleźć swojej jednostki i 17 września przedostał się z Polski do Rumunii. Następnie przez Bejrut dotarł drogą morską do Francji.
Po przybyciu do Francji, tak jak pozostali polscy lotnicy, został skierowany do Centrum Wyszkolenia Lotnictwa Polskiego w bazie Lyon-Bron. 13 maja 1940 roku został przydzielony do I Klucza Kominowego (Kr) dowodzonego przez majora Krasnodębskiego. Klucz ten został włączony do francuskiego dywizjonu GCD I/55, chroniącego lotniska w Châteaudun, następnie Étampes. Do spotkań z nieprzyjacielem dochodziło jednak rzadko i Zumbach nie odniósł tam sukcesów bojowych. Pod koniec kampanii francuskiej Zumbach został przydzielony do klucza dowodzonego przez Franciszka Skibę. 16 czerwca ewakuowany do Bordeaux, a następnie 21 czerwca – do Wielkiej Brytanii (na statku „Kmicic”).
W Wielkiej Brytanii Jan Zumbach został 2 sierpnia 1940 roku przydzielony do polskiego dywizjonu myśliwskiego 303, stacjonującego na lotnisku Northolt i latającego na myśliwcach Hawker Hurricane Mk I. Dywizjon ten wszedł do akcji w końcowej, trzeciej fazie bitwy o Anglię. Pierwsze zwycięstwo Zumbach odniósł 7 września 1940 roku, zestrzeliwując dwa bombowce Dornier Do 17. W toku bitwy o Anglię do 27 września zestrzelił ponadto 5 myśliwców Bf 109 i bombowiec He 111 oraz 1 Bf 109 prawdopodobnie.
23 grudnia 1940 roku Jan Zumbach został odznaczony Krzyżem Srebrnym Virtuti Militari, a 1 lutego 1941 roku po raz pierwszy Krzyżem Walecznych. 9 maja 1941 roku lądował awaryjnie na skutek zestrzelenia. W roku 1941 zestrzelił dwa Bf 109 i jeden prawdopodobnie. 20 października otrzymał brytyjskie odznaczenie Distinguished Flying Cross (DFC). Po odpoczynku od służby bojowej między grudniem 1941 roku a marcem 1942 roku, kiedy służył w jednostce treningowej, powrócił do Dywizjonu 303 ze stopniem kapitana, obejmując w nim dowództwo jednej z eskadr. 17 maja 1942 roku został wyznaczony dowódcą dywizjonu 303 – funkcję tę sprawował do grudnia 1942 roku. Podczas operacji nad kontynentem w 1942 roku zestrzelił myśliwiec Fw 190 i dwa prawdopodobnie oraz zespołowo dwa bombowce niemieckie. W styczniu 1943 roku otrzymał stopień Wing Commandera, czyli podpułkownika.
15 kwietnia 1943 roku został dowódcą 3 Polskiego Skrzydła Myśliwskiego. W tym okresie ukończył Wyższą Szkołę Lotniczą. 1 września 1943 roku otrzymał brytyjski stopień Squadron Leader. Od 4 sierpnia 1944 roku do 30 stycznia 1945 roku dowodził 133 Polskim Skrzydłem Myśliwskim. 30 stycznia 1945 roku przeniesiono go do 84. Grupy Myśliwskiej. 7 kwietnia 1945 roku został wzięty do krótkotrwałej niewoli, z której powrócił 12 maja 1945 roku. W październiku 1946 roku wystąpił ze służby wojskowej i zamieszkał w Szwajcarii.
Podczas II wojny światowej zestrzelił, według oficjalnych danych, 13 samolotów na pewno i 5 prawdopodobnie. Oprócz Krzyża Srebrnego Orderu Virtuti Militari nr 8825 został odznaczony czterokrotnie Krzyżem Walecznych, dwukrotnie Medalem Lotniczym, Polowym Znakiem Pilota nr 431 i dwukrotnie brytyjskim Zaszczytnym Krzyżem Lotniczym (DFC with Bar)[5]. Otrzymał ponadto pamiątkowe Gwiazdę 1939-1945, Medal za Wojnę 1939-1945 oraz Medal Obrony.
Po II wojnie światowej Zumbach pędził żywot awanturnika. Zajmował się przemytem, był współwłaścicielem firmy lotniczo-taksówkarskiej, która prowadziła działalność przemytniczą, a następnie – posługując się pseudonimem Johnny „Kamikaze” Brown – walczył jako najemnik w Afryce[6]. W 1962 roku przyjął ofertę utworzenia lotnictwa Katangi i dowodzenia nim. Zorganizował zakup Douglasów A-26 Invaderów, które stały się trzonem lotnictwa Katangi, zwerbował pilotów i mechaników. Lotnictwo Katangi pod jego dowództwem bombardowało siły rządowe Konga. Pod koniec roku siły lotnicze kontyngentu szwedzkiego ONZ zniszczyły większość lotnictwa Katangi. Po upadku secesji Zumbach uciekł z polskimi pilotami do Angoli.
W 1967 roku powrócił do Afryki, tym razem w związku z propozycją dowodzenia lotnictwem Biafry. Oprócz faktycznego dowodzenia Zumbach brał osobiście udział w nalotach nielicznych bombowców biafryjskich na rządowe pozycje nigeryjskie. Między innymi latając bombowcem A-26 Invader uszkodził on flagową nigeryjską fregatę NNS „Nigeria”[7]. Podczas nalotu na lotnisko w Makurdi zabił szefa sztabu armii nigeryjskiej. Również ta secesja, tak jak Katangi, zakończyła się klęską, co w sporej mierze spowodowane było nadużyciami pośredników w zakupie broni i sprzętu wojskowego.
Jan Zumbach zmarł w niewyjaśnionych okolicznościach 3 stycznia 1986 roku we Francji, został pochowany w Polsce na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera D 4 rz. 3 m. 2)[8]. Władze francuskie zamknęły śledztwo w sprawie jego śmierci bez podania powodów.
1 września 2018 roku w 100. rocznicę odzyskania przez Polskę Niepodległości oraz w 100-lecie lotnictwa polskiego lotnictwa wojskowego w miejscowości Napoleon nastąpiło oficjalne otwarcie Muzeum 303, którego patronem został Jan Zumbach. Założycielem tej unikatowej na skalę krajową placówki, prezentującej oryginalne zabytki techniki lotniczej oraz pamiątki związane z polskim lotnictwem wojskowym jest Tomasz Kajkowski. Pracami muzeum kieruje Stowarzyszenie Muzeum 303, które zostało powołane spośród uczestników zebrania założycielskiego w dniu 27 października 2018 roku. W swoich założeniach realizuje misje upowszechniania wśród młodzieży szkolnej i osób dorosłych historii polskich pilotów walczących w Wielkiej Brytanii, a przede wszystkim Dywizjonu 303. Ekspozycję stałą stanowią oryginalne pamiątki po wszystkich formacjach lotniczych walczących w I i II wojnie światowej.
Artykuł Jan Zumbach w polskiej Wikipedii zajął następujące miejsca w lokalnym rankingu popularności:
Prezentowana treść artykułu Wikipedii została wyodrębniona w 2021-06-13 na podstawie https://pl.wikipedia.org/?curid=83826