James Dean

  1. Strona główna
  2. Polska Wikipedia
  3. James Dean
James Dean
Ilustracja
James Dean (ok. 1953)
Imię i nazwisko

James Byron Dean

Data i miejsce urodzenia

8 lutego 1931
Marion

Data i miejsce śmierci

30 września 1955
Cholame

Zawód

aktor

Lata aktywności

1950–1955

podpis
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Strona internetowa

James Byron Dean (ur. 8 lutego 1931 w Marion, zm. 30 września 1955 w Cholame) – amerykański aktor filmowy, telewizyjny i teatralny, dwukrotnie nominowany do Oscara.

Niedługo po swojej śmierci stał się ikoną popkultury (początkowo w Stanach Zjednoczonych, później także w innych krajach), jak również światowego kina oraz nonkonformistycznej postawy życiowej. Przyczyniła się do tego przede wszystkim rola zbuntowanego nastolatka Jima Starka w filmie Buntownik bez powodu. Pozostałe dwie znaczące produkcje z jego udziałem, Na wschód od Edenu i Olbrzym, chociaż wszystkie powstały w okresie, gdy aktor dopiero zdobywał sławę, umocniły jego status w kulturze masowej, który przypieczętowała nagła śmierć Deana w wieku zaledwie 24 lat. Jest pierwszą osobą, która otrzymała pośmiertnie nominację do Oscara w kategorii najlepszy aktor i jedyną, która otrzymała ją dwukrotnie (kilka osób zdobyło więcej niż jedną pośmiertną nominację, ale w różnych kategoriach). American Film Institute umieścił go na 18. miejscu na liście największych aktorów wszech czasów (The 50 Greatest American Screen Legends)[1].

Dzieciństwo i młodość

Był synem Wintona Deana i Mildred Wilson Dean, urodził się w miejscowości Marion w Indianie. Gdy miał sześć lat wraz z rodziną przeniósł się do Santa Monica w Kalifornii. W następnych latach Dean bardzo zżył się z matką – była to jedyna osoba, która potrafiła zrozumieć Jimmy’ego[2]. Matka zachęcała Deana do gry na skrzypcach i lekcji tańca w amatorskim teatrzyku[3]. Uczęszczał do szkoły podstawowej w Brentwood do roku 1940, kiedy to jego matka zmarła na raka. Nie potrafiący poradzić sobie z wychowaniem dziewięciolatka, ojciec wysłał chłopca do Fairmount w Indianie, gdzie zamieszkał na farmie u swojego stryjostwa, Ortense i Marcusa Winslowów. Rozpoczął naukę w szkole średniej, wychowywany był w duchu kwakierskim. Chłopiec poszukiwał kogoś, w kim mógłby znaleźć oparcie, co sprawiło, że zaprzyjaźnił się z pastorem metodystów Jamesem DeWeerdem. Duchowny miał niemały wpływ na chłopca, zwłaszcza na mające rozwinąć się w późniejszym czasie zainteresowanie walkami byków, wyścigami samochodowymi i teatrem. Według Billy’ego J. Harbina, Dean utrzymywał intymne stosunki z pastorem, które rozpoczęły się w ostatniej klasie szkoły średniej i „trwały przez wiele lat”[4]. Osiągał mizerne wyniki w nauce, dobrze grał jednak w baseball i koszykówkę, uczęszczał również na zajęcia kółka aktorskiego i brał udział w konkursach recytatorskich (jeden z nich wygrał; wygłaszając monolog The Madman Charlesa Dickensa, rozpoczął go głośnym krzykiem[3]). Po ukończeniu szkoły średniej (16 maja 1949) przeniósł się do Kalifornii, gdzie ze swoim beagle’em Maksem zamieszkał u ojca i macochy. Zapisał się do Santa Monica College na prawo, niedługo później przeniósł się na Uniwersytet Kalifornijski w Los Angeles, aby studiować aktorstwo, co poróżniło go z ojcem. Starał się o przyjęcie do bractwa Sigma Nu, jednak bezskutecznie. Studiując na Uniwersytecie Kalifornijskim, pobił trzystu pięćdziesięciu ubiegających się o rolę Malcolma w inscenizacji Makbeta Shakespeare’a. Od tego czasu uczęszczał na warsztaty aktorskie Jamesa Whitmore’a. W styczniu 1951 porzucił szkołę, aby na poważnie zająć się aktorstwem.

Aktorstwo

Na ekranie po raz pierwszy pojawił się w 1950 roku w telewizyjnej reklamie Pepsi[5]. Po porzuceniu szkoły otrzymał kilka drobnych ról, m.in. Jana apostoła w serialu Family Theatre (odcinek Hill Number One, wyemitowany 4 kwietnia 1951; po wyświetleniu owego odcinka dziewczęta z jednej z katolickich szkół założyły pierwszy fanklub Deana[3]), a także jako statysta w filmach Bagnet na broń, Marynarzu, strzeż się i Has Anybody Seen My Gal? W owym okresie rola trenera boksu w Marynarzu, strzeż się była jedyną, w której wypowiedział jakąś kwestię, chociaż w żadnym z powyższych filmów nie został wymieniony na liście płac. Poszukując pracy w Hollywood, pracował również jako parkingowy przy studiu CBS. W tym czasie poznał Rogersa Bracketta, reżysera radiowego, który zaproponował mu pomoc w rozwinięciu kariery oraz lokum[6][7].

W październiku 1951 roku, za namową Whitmore’a i Bracketta, Dean przeniósł się do Nowego Jorku, gdzie pracował przy teleturnieju Beat the Clock, gościnnie wystąpił także w kilku serialach telewizji CBS – The Web, Studio One, Lux Video Theater. W tym samym czasie występował również na Broadwayu, gdzie otrzymał nagrodę dla najlepiej zapowiadającego się aktora. Niedługo później przyjęty został do Actors Studio, gdzie pod okiem Lee Strasberga ćwiczył aktorstwo metodyczne. Dumny z przynależności do owego stowarzyszenia, w liście z 1952 roku napisał do rodziny: To najlepsza szkoła aktorska, jest tu kilku wspaniałych ludzi, takich jak Marlon Brando, Julie Harris, Arthur Kennedy, Mildred Dunnock. Niewielu może się tu dostać. To jedna z najlepszych rzeczy, jaka może przytrafić się aktorowi. Jestem jedną z najmłodszych przyjętych osób[6]. Jego kariera zaczęła się rozwijać, zagrał jeszcze kilka ról w popularnych na początku lat 50. serialach, m.in. Kraft Television Theater, Robert Montgomery Presents czy Danger and General Electric Theater. W tworzonym dla CBS serialu Omnibus zagrał rolę niezadowolonego z życia nastolatka, bardzo podobną do tej, która przyniosła mu sławę po Buntowniku bez powodu. Był to też jeden z pierwszych seriali dramatycznych, w których wykorzystano rockandrollową muzykę (Crazy Man, Crazy Billa Halleya), co w roku 1953 było rzadko spotykane. W 1954 roku wystąpił w sztuce Bachir, będącej inscenizacją Immoralisty André Gide’a, a pozytywne recenzje, jakie po niej otrzymał, otworzyły mu drzwi do Hollywood[8].

Na wschód od Edenu

 Osobny artykuł: Na wschód od Edenu (film).

W 1953 roku reżyser Elia Kazan poszukiwał odtwórcy roli Caleba Traska do przygotowywanej adaptacji Na wschód od Edenu Johna Steinbecka. Książka opisuje losy trzech pokoleń rodów Trasków i Hamiltonów, skupiając się zwłaszcza na dwóch starszych pokoleniach zamieszkujących dolinę Salinas w Kalifornii. Akcja powieści rozgrywa się na przestrzeni kilkudziesięciu lat, od połowy XIX wieku, do pierwszej połowy XX. Film skupia się jednak przede wszystkim na żyjącym w 1917 roku Calebie Trasku, buntowniczym synu pobożnego i wiecznie niezadowolonego z niego ojca (Raymond Massey), który pragnie poznać swoją matkę, burdelmamę z pobliskiego miasteczka (Jo van Fleet). Przed castingiem Kazan stwierdził, że chciałby obsadzić w roli Cala Marlona Brando. Scenarzysta filmu, Paul Osborn, zasugerował reżyserowi, aby powierzyć tę rolę Deanowi. James spotkał się ze Steinbeckiem, a gdy ten bardzo entuzjastycznie przyjął propozycję obsadzenia go w roli Caleba, praktycznie nieznany aktor otrzymał swoją pierwszą poważną rolę. 8 marca 1954 roku Dean opuścił Nowy Jork i wyruszył do Los Angeles, gdzie kręcono zdjęcia. Debiut w Na wschód od Edenu sprawił, że Dean mógł ubiegać się o rolę Jima Starka w Buntowniku bez powodu – w obu filmach wcielił się w samotnego buntownika i nierozumianego wyrzutka, desperacko pragnącego rodzicielskiej miłości ojca.

Wiele scen z udziałem Deana nie znalazło się w scenariuszu, jak np. ta, w której tańczy w polu fasoli czy bawi się swetrem, wracając pociągiem do domu w dniu, gdy po raz pierwszy zobaczył matkę. Jedną z najznamienitszych zaimprowizowanych przez aktora scen jest ta, w której ojciec nie chce przyjąć od niego pieniędzy, które Cal zarobił dla niego jako rekompensatę za fiasko, które go spotkało. W scenariuszu Caleb wybiega z domu, jednak Dean niespodziewanie podchodzi do Masseya i zaczyna płakać. Scena ta, w której na twarzy Masseya widać autentyczne zmieszanie, tak spodobała się reżyserowi, że ostatecznie trafiła do filmu.

W 1955 roku Amerykańska Akademia Filmowa nominowała pośmiertnie Deana jako najlepszego aktora pierwszoplanowego. Była to pierwsza oficjalna pośmiertna nominacja dla aktora w historii Akademii (Jeanne Eagels została nominowana jako najlepsza aktorka w roku 1929, jednak nieoficjalnie, kiedy inne były zasady wyboru najlepszego aktora).

Buntownik bez powodu

 Osobny artykuł: Buntownik bez powodu.
Dean w Buntowniku bez powodu

Pomysł nakręcenia filmu narodził się już w drugiej połowie lat 40., w roku 1947 w pięciominutowych zdjęciach próbnych wziął udział Marlon Brando, jednak w owym czasie scenariusz nie był jeszcze kompletny. Scenariusz napisano całkowicie od nowa na początku lat 50., ostateczna jego wersja nie ma nic wspólnego ze zdjęciami z udziałem Brando, któremu nie zaproponowano żadnej roli w momencie, gdy rozpoczęto właściwe prace nad filmem. Rolę głównego bohatera, dzięki występowi w Na wschód od Edenu, otrzymał Dean, któremu przyniosła ona ogromną popularność. Film często wymieniany jest jako znamienny przykład buntu ówczesnej młodzieży. Poza Deanem główne role w filmie zagrali Natalie Wood i Sal Mineo, zaś reżyserem został Nicholas Ray.

Olbrzym

 Osobny artykuł: Olbrzym (film).

Olbrzym wydany został w 1956 roku, kilka miesięcy po śmierci Deana. Zagrał w nim u boku znanych już wtedy Elizabeth Taylor i Rocka Hudsona. Wcielił się w postać podobną do Jima Starka i Cala Traska, w rolę bogatego Jetta, potentata naftowego z Teksasu. Ponieważ grał postać starszą niż w poprzednich filmach, zafarbował włosy na siwo i trochę je obciął, aby postać wyglądała bardziej wiarygodnie.

Olbrzym był ostatnim filmem z udziałem Deana. Pod koniec filmu jego postać miała wygłosić pijacką przemowę na oficjalnym bankiecie, zwanym Ostatnią Wieczerzą, aby niedługo później niespodziewanie umrzeć. Aktor mówił tak niewyraźnie, że scenę należało nagrać raz jeszcze, jednak już z udziałem jego dublera, ponieważ Dean zmarł nim ukończono zdjęcia.

Znajdująca się w momencie śmierci Deana na pierwszych listach przebojów piosenka The Yellow Rose of Texas Mitcha Millera została wykorzystana w filmie na chwilę przed ostatnią sceną z udziałem Deana.

Za rolę w Olbrzymie Dean otrzymał drugą pośmiertną nominację dla najlepszego aktora (1956).

Wyścigi samochodowe i Little Bastard

Po otrzymaniu roli w Buntowniku bez powodu, Dean kupił przeznaczone do wyścigów mg T-type, a niedługo później białego forda country squire’a kombi. Zamienił mg na porsche 356 speedster, w którym brał udział w wyścigach. W marcu 1955, po zdyskwalifikowaniu innego zawodnika, zajął drugie miejsce w odbywających się w Palm Springs zawodach Road Races. W maju tego samego roku zajął trzecie miejsce w wyścigach w Bakersfield, w tym samym miesiącu, po awarii silnika, także czwarte miejsce w Santa Monica.

Podczas zdjęć do Buntownika zamienił speedstera na porsche 550 spyder, których to samochodów wyprodukowano jedynie dziewięćdziesiąt. Brał nim udział w wyścigu podczas kręcenia Olbrzyma, jednak wyjechał z trasy i nie ukończył go.

550 Deana opiekował się George Barris, który w późniejszym czasie zaprojektował filmowy batmobil. Samochód otrzymał przydomek Little Bastard (Mały Skurczybyk), który nadał mu Bill Hackman, z którym aktor pracował przy Olbrzymie. Dean poprosił Deana Jeffriesa, lakiernika samochodowego, o umieszczenie napisu Little Bastard na karoserii samochodu[9]. Gdy pokazał go Alecowi Guinnessowi, ten stwierdził, że pojazd wygląda „złowrogo” i dodał: „Jeśli wsiądziesz do tego auta, za tydzień znajdą cię w nim martwego”. Rozmowa ta miała miejsce 23 września 1955 roku, na siedem dni przed śmiercią Deana[10].

Śmierć i pogrzeb

Skrzyżowanie im. Jamesa Deana

30 września 1955 Dean i jego mechanik, Rolf Wütherich, przygotowywali 550 spydera Deana do wyścigów samochodowych, mających odbyć się w Salinas w Kalifornii. Początkowo samochód miał zostać przewieziony na miejsce w przyczepie, zaś aktor i jego ekipa – oprócz Wüthericha, również Hickman i fotograf Stratford Roth, mający zrobić fotorelację z wyścigu – mieli dojechać na miejsce fordem squire’em. W ostatniej chwili Dean zdecydował, że wraz z Wütherichem pojedzie porsche, żeby lepiej wyczuć samochód. O godzinie 15.30 został zatrzymany przez kalifornijską drogówkę i otrzymał mandat za przekroczenie prędkości (65 mil na godzinę na drodze z ograniczeniem do 55 mil). Kierowca forda również otrzymał mandat (55 mil na godzinę, jednak pojazd z przyczepą mógł poruszać się maksymalnie z prędkością 45 mil). Dean i Wütherich wyprzedzili forda, po czym zatrzymali się w Blackwell’s Corner w Lost Hills, żeby zatankować, a następnie spotkać się z Lance’em Reventlowem, zaprzyjaźnionym zawodnikiem.

Dean jechał na zachód drogą nr 466 (późniejsza droga stanowa nr 46). Niedaleko miejscowości Cholame zderzył się z fordem custom tudor, prowadzonym przez Donalda Turnupseeda, 23-letniego studenta California Polytechnic State University, który nie zauważył Deana. Według „Los Angeles Times” z 1 października 2005[11], zawiadomienie o wypadku odebrali policjanci z drogówki, Ron Nelson i jego partner, którzy akurat kończyli przerwę na kawę. Gdy przybyli na miejsce, zobaczyli Deana, którego ledwie żywego wnoszono do ambulansu. Wütherich przeleciał przez przednią szybę, jednak przeżył – złamał szczękę i doznał kilku innych obrażeń. Deana przewieziono do Paso Robles War Memorial Hospital, gdzie o 17.59 stwierdzono zgon. Ostatnimi znanymi słowami, jakie wypowiedział przed wypadkiem, były: Koleś się zatrzyma, przecież nas widzi[12]. W raporcie policyjnym dotyczącym prędkości, z jaką jechał Dean, a także przyczyn jego śmierci, Nelson napisał: Wrak samochodu i pozycja ciała pozwalały przypuszczać, że jechał z prędkością około 55 mil na godzinę (88 km/h). Wütherich zginął w wypadku samochodowym w Niemczech w 1981[13], po kilku próbach samobójczych.

Pomnik upamiętniający Jamesa Deana w Cholame. Aktor zginął w odległości około ośmiuset metrów od niego

Został pochowany na Park Cemetery w Fairmount[14]. W 1957 w Cholame postawiono upamiętniający go pomnik wykonany z betonu i stali nierdzewnej. Rzeźba otoczyła bożodrzew gruczołowaty rosnący naprzeciwko poczty w Cholame. Wykonana została w Japonii, a następnie przetransportowana na miejsce. Projektantem i ofiarodawcą pomnika był Seita Ōnishi, który wybrał bożodrzew po przyjrzeniu się miejscu, w którym zginął Dean, gdzie po wypadku umieszczono kilka znaków drogowych. Na rzeźbie umieszczono godziny narodzin i śmierci Deana oraz jego ulubiony wers z Małego Księcia Antoine’a de Saint-Exupéry’ego, odręcznie napisany przez przyjaciela aktora, Williama Basta: To, co najważniejsze, jest niewidoczne dla oka.

We wrześniu 2005 roku, dla uczczenia 50. rocznicy śmierci aktora, skrzyżowanie dróg nr 41 i 46 w Cholame nazwane zostało jego imieniem (lokalizacja skrzyżowania: 35°44′05″N 120°17′04″W/35,734722 -120,284444).

Odbiór

Wielu młodych Amerykanów, żyjących w czasie, kiedy popularne były najważniejsze filmy Deana, identyfikowały się z granymi przez niego postaciami, zwłaszcza z Jimem Starkiem z Buntownika bez powodu. Joe Hyams powiedział, że Dean był jedną z niewielu gwiazd, takich jak Rock Hudson czy Montgomery Clift, którzy seksualnie pociągali zarówno kobiety, jak i mężczyzn. Według Marjorie Garber, taka tendencja to jakiś nie dający się opisać dodatkowy czynnik, czyniący gwiazdą[15]. „Ikonizacja” Deana była wynikiem zapotrzebowania ówczesnej młodzieży, pozbawionej prawa głosu, na jakąś nośną postać, z którą nastolatkowie mogliby się identyfikować[16]. Dean stał się również symbolem biseksualizmu, który prezentował na ekranie[17]. Wrażliwość, jaką Dean okazywał w Buntowniku bez powodu postaci granej przez Sala Mineo, poruszyła homoseksualnych widzów przez swoją szczerość. Czytelnicy Gay Times okrzyknęli Deana gejowskim męskim symbolem wszech czasów[18].

Orientacja seksualna

Do dziś trwają spekulacje odnośnie do orientacji seksualnej Deana. Według niektórych był on biseksualistą, według innych – gejem. William Bast, biograf i najbliższy przyjaciel aktora, w swoich publikacjach wspomina o jego homoseksualnych kontaktach, znajomości barów i środowiska gejowskiego. O homoseksualnej orientacji Deana przekonani byli również m.in. biograf Natalie Wood, Gavin Lambert, oraz reżyser Buntownika bez powodu, Nicholas Ray. Marlon Brando w swojej biografii przyznał się do kontaktów seksualnych z Deanem, nie brak jednak relacji świadczących o seksualnych kontaktach Deana z kobietami. Aktor, zapytany bezpośrednio przez dziennikarza o swoją seksualność, odpowiedział: Nie jestem homoseksualistą, ale też nie zamierzam iść przez życie z jedną ręką związaną za plecami[19].

Filmografia

Produkcje kinowe

Rok Tytuł Postać Komentarz
1951 Bagnet na broń Doggie (niewymieniony w czołówce)
1952 Marynarzu, strzeż się Sekundant boksera (niewymieniony w czołówce)
Has Anybody Seen My Gal? chłopak przy fontannie (niewymieniony w czołówce)
1953 Trouble Along the Way statysta (niewymieniony w czołówce)
1955 Na wschód od Edenu Caleb Trask
Buntownik bez powodu Jim Stark
  • Nominacja do nagrody BAFTA
1956 Olbrzym Jett Rink

Filmy i seriale telewizyjne

Nagrody

Teatr

Występy na Broadwayu
Występy off-broadwayowskie
  • The Metamorphosis (1952) – na podstawie noweli Franza Kafki
  • The Scarecrow (1954)
  • Women of Trachis (1954)
  • La légende de Jimmy – musical Michela Bergera i Luca Plamondona

Filmy dokumentalne i biograficzne

Niekompletna lista nielicznych aktorskich biografii Deana oraz filmów i odcinków biograficznych seriali dokumentalnych poświęconych aktorowi. Wymieniono jedynie filmy: oficjalne, wydawane w kolejne rocznicy śmierci aktora, trwające co najmniej godzinę, zawierające wartościowe materiały bądź pozytywnie oceniane przez fanów Deana i miłośników kina[20].

  • 1957: The James Dean Story – dokument powstały niedługo po śmierci Deana, zawierający wywiady m.in. ze stryjostwem, u którego się wychowywał, zaprzyjaźnionym taksówkarzem czy właścicielem jego ulubionej restauracji w Los Angeles
  • 1974: James Dean we wspomnieniach (James Dean Remembered) – dokument telewizyjny powstały w 19. rocznicę śmierci Deana. Zawiera wywiady z Natalie Wood, Salem Mineo, Sammym Davisem Jr., Rockiem Hudsonem i Steve’em Allenem
  • 1975: James Dean: The First American Teenager – dokument zawierający wywiady m.in. z mieszkańcami Fairmount, którzy poznali go, gdy był dzieckiem
  • 1976: James Dean: Portrait of a Friend
  • 1988: Forever James Dean
  • 1991: James Dean: The Final Day – odcinek telewizyjnego miniserialu Naked Hollywood współtworzonego przez BBC. Zawiera wywiady w Williamem Bastem, Liz Sheridan i Mailą Nurmi, otwarcie rozmawia się o orientacji seksualnej Deana
  • 1996: James Dean: A Portrait – dokument telewizyjny
  • 1997: James Dean: Wyścig z przeznaczeniem (James Dean: Race with Destiny) – fabularyzowana biografia
  • 2001: James Dean: Buntownik? (James Dean) – fabularyzowana biografia telewizyjna
  • 2001: James Dean: Born Cool
  • 2002: James Dean: Outside the Lines – odcinek amerykańskiego serialu Biography, zawierający wywiady z Rodem Steigerem, Williamem Bastem i Martinem Landau
  • 2005: Niezwykła osobowość: James Dean we wspomnieniach (Sense Memories) – odcinek telewizyjnego serialu biograficznego American Masters, opowiadający o ostatnich osiemnastu miesiącach życia Deana[21]
  • 2005: James Dean: Wiecznie młody (James Dean: Forever Young) – dokument powstały w 50. rocznicę śmierci Deana. Zawiera wiele nigdy wcześniej nie publikowanych materiałów, na jego potrzebny twórcy odnaleźli m.in. 29 z 37 występów telewizyjnych aktora[21]
  • 2005: James Dean: Kleiner Prinz, Little Bastard – niemiecka biografia telewizyjna, zawierająca wywiady z Williamem Bastem, Marcusem Winslowem Jr. i Robertem Hellerem
  • 2005: James Dean: Mit Vollgas durchs Leben – austriacka biografia telewizyjna, zawiera wywiady z Rolf Wütherich i Williamem Bastem
  • 2006: Living Famously – odcinek dokumentalnego serialu biograficznego, wyprodukowany przez australijską telewizję, zawiera wywiady z Martinem Landau, Betsy Palmer, Williamem Bastem i Bobem Hinkle’em
  • 2006: September 30, 1955 – dokument o ostatnim dniu życia Deana

Odniesienia w popkulturze

Dean został wspomniany bądź jest bohaterem m.in. następujących utworów:

Philip J. Fry, bohater serialu Futurama, przypomina z wyglądu postać zagraną przez Deana w Buntowniku bez powodu. W książce Fobos Victora Dixena kanadyjski piosenkarz występujący jako postać epizodyczna jest opisywany jako „młody James Dean”. W sitcomie Happy Days na ścianie Fonziego widać plakat z Jamesem Deanem. Plakat z Deanem widać również w pokoju Razzo w Grease. W serialu Świat według Bundych Al i Bud kilkakrotnie wymieniają imię Deana, Bud m.in. przy jednym ze swoich licznych nieudanych podrywów.

W Ze śmiercią jej do twarzy (1992) Dean pojawia się na przyjęciu dla osób, które zakupiły specyfik zapewniający nieśmiertelność, zaś w Pulp Fiction (1994) przebrany jest za niego jeden z kelnerów w Jackrabbit Slim’s (w obydwu filmach w postać Deana wcielił się ten sam aktor, Eric Clark). Dean pojawia się także w jednym z odcinków animowanego serialu Family Guy (I Dream of Jesus, wyemitowanym 5 października 2008), gdzie głosu udziela mu Steve Callaghan. Nawiązania do Deana pojawiają się również w filmach Głośniej od bomb oraz Parnassus: Człowiek, który oszukał diabła, gdzie obok Rudolpha Valentino i księżnej Diany określony zostaje jako nieśmiertelne bóstwo żyjące w świadomości ludzi.

W książce Homeward Bound Harry’ego Turtledove’a, pisarza science-fiction specjalizującego się w historii alternatywnej, Dean nie ginie w wypadku, a pojawia się w jeszcze kilku innych filmach, m.in. Rescuing Private Ranfall, bazującym na Szeregowcu Ryanie.

Według „Forbesa”, dom Deana ciągle przynosi pięć milionów dolarów zysku rocznie[22].

Przypisy

  1. ↑ AFI’s 100 YEARS...100 STARS. American Film Institute. [dostęp 2018-12-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-05-26)]. (ang.).
  2. ↑ Michael DeAngelis, Gay Fandom and Crossover Stardom: James Dean, Mel Gibson and Keanu Reeves (Duke University Press, 2001), s. 97.
  3. ↑ a b c James Dean we wspomnieniach, 1974, reż. Jack Haley Jr. (dokument dostępny m.in. w dwupłytowym wydaniu DVD Buntownika bez powodu).
  4. ↑ Więcej szczegółów odnośnie do relacji Deana z pastorem znaleźć można w pracy zbiorowej B.J. Harbina, Kim Marry i Roberta A. Schankego The Gay and Lesbian Theatrical Legacy: A Biographical Dictionary of Major Figures in American Stage History in the Pre-Stonewall Era (University of Michigan Press, 2005), s. 133. Zobacz również: Joe i Jay Hyamsów, James Dean: Little Boy Lost (1992), s. 20. Według autorów Dean był molestowany przez swojego mentora, z nim przeżył pierwsze doświadczenia homoseksualne, DeWeerd zaś opisuje swoje relacje z Deanem jako zupełnie normalne.
  5. ↑ YouTube: Reklama pepsi z 1950 roku – pierwszy telewizyjny występ Jamesa Deana.
  6. ↑ a b William Bast, Surviving James Dean, New Jersey: Barricade Books, 2006.
  7. ↑ Więcej o znajomości Deana z Brackettem przeczytać można w książce Hyamsów James Dean: Little Boy Lost, s. 79.
  8. ↑ R. Reise, The Unabridged James Dean, 1991.
  9. ↑ Arthur St. Antoine. Interview: Dean Jeffries, Hollywood legend, Motor Trend Magazine.
  10. ↑ Alec Guinness, Blessings in Disguise (Random House, 1985, ISBN 0-394-55237-7), rozdz. 4, s. 34–35.
  11. ↑ Chawkins, Steve, Remembering a 'Giant', Los Angeles Times, 1 października 2005.
  12. ↑ Frascella, L., Weisel, A. Live Fast, Die Young: The Wild Ride of Making Rebel Without a Cause, s. 233, New York: Touchstone, 2005.
  13. ↑ 1955 survivor of Dean crash dies in wreck. „Wilmington Morning Star”, s. 3B, 1981-07-22. (ang.). 
  14. ↑ William Bjornstad: James Dean (1931-1955). findagrave.com. [dostęp 2014-08-29]. (ang.).
  15. ↑ Marjorie B. Garber, Bisexuality and the Eroticism of Everyday Life (2000), s. 140. Patrz również: Bisexuality and Celebrity w: Rhiel and Suchoff, The Seductions of Biography, s. 18.
  16. ↑ Perry, G., James Dean, s. 204, New York, DK Publishing, Inc., 2005.
  17. ↑ David Burner, Making Peace with the 60s (Princeton University Press, 1997), s. 244.
  18. ↑ Garry Wotherspoon and Robert F. Aldrich, Who’s Who in Gay and Lesbian History: from Antiquity to World War II (Routledge, 2001), s. 105.
  19. ↑ James Dean w bazie IMDb (ang.)
  20. ↑ Więcej informacji o każdym z wymienionych filmów znaleźć można w bazie IMDb.
  21. ↑ a b Film dostępny w Polsce w sprzedaży detalicznej bądź w ośmiopłytowym pakiecie James Dean Prestige Collection.
  22. ↑ Lisa DiCarlo: The Top Earners for 2004. 25 października 2004. [dostęp 2014-10-29].

Linki zewnętrzne

Informacja

Artykuł James Dean w polskiej Wikipedii zajął następujące miejsca w lokalnym rankingu popularności:

O stronie

Prezentowana treść artykułu Wikipedii została wyodrębniona w 2023-05-23 na podstawie https://pl.wikipedia.org/?curid=173904