Elvis Presley

Elvis Presley
Ilustracja
Presley w filmie Więzienny rock (1957)
Imię i nazwisko

Elvis Aaron Presley

Pseudonim

Król rock and rolla, Król

Data i miejsce urodzenia

8 stycznia 1935
Tupelo

Data i miejsce śmierci

16 sierpnia 1977
Memphis

Przyczyna śmierci

Zawał mięśnia sercowego

Instrumenty

gitara, fortepian

Typ głosu

baryton

Gatunki

rock, pop, country, rock and roll, contemporary pop / rock, rockabilly, country-pop, progresywne country[1]

Zawód

piosenkarz, aktor

Aktywność

19541977

Wydawnictwo

Sun Records, RCA Victor

Powiązania

Michael Jackson

Odznaczenia
Prezydencki Medal Wolności (Stany Zjednoczone)
Faksymile
Strona internetowa

Elvis Aaron Presley (wym. [ˈpɹɛsli][2]; ur. 8 stycznia 1935 w Tupelo, zm. 16 sierpnia 1977 w Memphis) – amerykański piosenkarz i aktor. Wykonywał muzykę z pogranicza rocka, popu, country, rock and rolla czy rockabilly[1].

Karierę muzyczną rozpoczął w 1954, kiedy to podjął współpracę z Samem Phillipsem, właścicielem wytwórni muzycznej Sun Records. Jako aktor zadebiutował rolą w filmie Kochaj mnie czule (1956). W 1958 został powołany do armii, a dwa lata później powrócił do nagrywania. Przez większość lat 60. XX wieku grał w filmach i nagrywał do nich ścieżki dźwiękowe. W 1968 wrócił do śpiewania na żywo po siedmioletniej przerwie. W 1973 wziął udział w Aloha from Hawaii, pierwszym koncercie nadawanym przez satelitę.

Pozostaje jedną z ważniejszych ikon popkultury XX wieku. Był jednym z popularniejszych muzyków popowych w USA, nawet w czasach tzw. brytyjskiej inwazji, kiedy to rynek muzyczny zdominował nowoczesny, europejski rock and roll i rock. Często nazywany „Królem rock and rolla” lub po prostu „Królem”. Określony przez magazyn „Billboard” najlepszym artystą lat 50. Szacowany nakład wszystkich wydawnictw muzycznych Presleya na całym świecie sięgnął ponad 600 mln płyt[3]. W 1986 został upamiętniony w muzeum Rock and Roll Hall of Fame.

Z powodzeniem śpiewał muzykę country, rhythm and blues, pop, rock, a także gospel, za którą trzy razy otrzymał Grammy Awards (za album How Great Thou Art z 1967 oraz He Touched Me z 1971, a także za wykonanie na żywo utworu gospel How Great Thou Art 20 marca 1974 w Memphis). Łącznie był nominowany do tej nagrody aż 14 razy, a w 1971 otrzymał Grammy za osiągnięcia życia.

Zmarł nagle 16 sierpnia 1977 po wielu latach nadużywania leków. Po śmierci został pożegnany przez prezydenta Stanów Zjednoczonych Jimmy’ego Cartera słowami: Jego muzyka i osobowość zmieniły oblicze amerykańskiej kultury. Był symbolem buntowniczego ducha naszego narodu[4].

W 2005 powstał film dokumentalny Elvis by the Presleys[5], natomiast w 2022 film fabularny Elvis, gdzie w rolę główną wcielił się Austin Butler.

Życiorys

Dzieciństwo

Dom urodzenia

Urodził się 8 stycznia 1935 o godz. 4:30 w Tupelo w stanie Missisipi jako syn Gladys Love Presley (ur. 25 kwietnia 1912, zm. 14 sierpnia 1958) i Vernona Presleya (ur. 10 kwietnia 1916, zm. 26 czerwca 1979)[6][7][8]. Jego przodkowie pochodzili w większości z Europy – matka była częściowo szkockiego, francusko-normandzkiego i (po praprababce) czirokeskiego pochodzenia, a ojciec miał szkocko-niemieckie korzenie. Urodził się jako bliźniak jednojajowy; jego brat – Jesse Garon – urodził się martwy[9]. Ich poród nastąpił w małym, dwupokojowym domu zbudowanym przez Vernona z powodu zbliżających się narodzin[7]. Gladys była uważana przez znajomych za osobę nadopiekuńczą względem syna, co – jak podkreśliło wielu biografów Presleya – znacznie odbiło się na jego psychice[10]. Vernon z kolei był mało ambitny i często zmieniał pracę[11]; w chwili narodzin synów pracował jako kierowca ciężarówki, był także drwalem oraz pracował na plantacjach bawełny i trzciny cukrowej[9][7].

Dorastał w skrajnie biednej rodzinie[9]. Jako dziecko razem z rodziną chodził do kościoła Zborów Bożych, który był jego pierwszą muzyczną inspiracją[12]. We wrześniu 1941 rozpoczął edukację w East Tupelo Consolidated, gdzie jego instruktorzy ocenili go jako „średniego”[13]. Odizolowany od rówieśników przez nadopiekuńczą matkę, w wolnych chwilach często słuchał radia – jego pierwszymi idolami muzycznymi byli Ernest Tubb, Jimmy Rodgers i Roy Acuff[14]. Zachęcony przez nauczyciela, który dostrzegł jego talent wokalny podczas porannych modlitw, 3 października 1945 wziął udział w konkursie piosenki, na którym po wykonaniu utworu „Old Shep” ostatecznie zajął piąte miejsce[15].

Rodzice

Jesienią 1948 wraz z rodzicami przeniósł się do Memphis[16] i zamieszkał na osiedlu Lauderdale Courts przy Audubon Drive[17]. Uczył się w Humes High School[18]. Z racji swojej nieśmiałości przed występami publicznymi rówieśnicy sporadycznie przezywali go „maminsynkiem”[19], jednocześnie wyśmiewali go i bili ze względu na jego ekstrawagancki styl ubierania się i charakterystyczną fryzurę[20]. Gdy nauczyciel muzyki powiedział mu, że nie ma talentu do muzyki, następnego dnia Presley przyniósł do szkoły gitarę i zaśpiewał utwór „Keep Them Cold Icy Fingers Off Me”, żeby udowodnić mu, że się myli[21]. W 1950 zaczął regularnie grać na gitarze pod nadzorem sąsiada Jesse Lee Densona[22]. Po ukończeniu nauki w 1953 rozpoczął wieczorowe kursy kształcące na elektryka, jednak ostatecznie porzucił naukę po zatrudnieniu się w Crown Electric Company jako kierowca ciężarówki[23][24].


Pierwsze nagrania

Studio wytwórni Sun Records

Chcąc sprawić mamie prezent urodzinowy, latem 1953 postanowił nagrać dla niej płytę w studiu należącym do Sama Phillipsa, właściciela wytwórni Sun Records[23][18]. Ostatecznie nagrał na taśmie piosenki „My Happiness” i „That’s When Your Heartaches Begin”[23]. Jedna z kopii taśmy – za sprawą Marion Keisker, która kontrolowała przebieg nagrań – trafiła do Phillipsa[23]. Producent początkowo nie zainteresował się nagraniami Presleya, on sam nagrał na własny użytek kolejne piosenki – „Casual Love Affair” i „I’ll Never Stand in Your Away”[25][18]. W lipcu na zaproszenie Phillipsa nagrał utwór „Without You”, nie wzbudzając jednak entuzjazmu producenta[26]. Podczas tej samej sesji zaczął parodiować sposób śpiewania Deana Martina, Billy’ego Eckstine’a i Billa Haleya, czym zachęcił Phillipsa do zaaranżowania mu spotkania z gitarzystą Scottym Moore’em, z którym wkrótce zaczął występować w klubach[27]. Chcąc poprawić sobie humor w przerwie podczas kolejnej sesji, zorganizowanej w lipcu 1954, zaczął grać na gitarze utwór Arthura Crudupa „That’s All Right, Mama”, co Phillips niezwłocznie zaczął nagrywać[28][29]. Trzy dni później DJ Dewey Phillips puścił nagranie w swoim programie Red, Hot, and Blue[30]. Słuchacze dzwonili do studia, żeby dowiedzieć się, kto jest wykonawcą piosenki, a wielu odbiorców uważało go za czarnoskórego[31]. 19 lipca wydał debiutancki singiel „That’s Alright (Mama)/Blue Moon of Kentucky”, który pod koniec miesiąca dotarł do trzeciego miejsca na liście Memphis Country Music[28]. 10 sierpnia w Overton Park Shell Auditorium zagrał swój pierwszy koncert, na którym został przychylnie przyjęty przez publiczność[28]. We wrześniu odbył kolejną sesję nagraniową, podczas której zarejestrował piosenki – „Good Rockin’”, „Tonight”, „I Don’t Care If the Sun Don’t Shine”, „Uncle Pen” i „Just Because”[10]. W tym samym miesiącu wystąpił w Grand Ole Opry w Nashville, jednak tym razem został wygwizdany przez konserwatywną widownię, która była zszokowana ekspresją i ruchami scenicznymi Presleya[28]. Rok zakończył kolejnymi sesjami dla Sun Records, podczas której nagrał utwory – „Oakie Boogie”, „Tomorrow Night”, „Milkcow Blues Boogie”, „You’re a Heartbreaker”, „My Baby’s Gone” i „I’m Left, You’re Right, She’s Gone”[32].

Wraz z upływem czasu Presley stał się popularniejszy między Tennessee a zachodnim Teksasem. W styczniu i lutym 1955 odbył sesje nagraniowe dla Sun Records, podczas których zarejestrował m.in. piosenki „I’ll Never Let You Go”, „Baby, Let’s Play House” i „Mystery Train”[23]. W międzyczasie promotor Bob Neal podpisał oficjalny dokument współpracy z artystą i skupił na nim uwagę pułkownika Toma Parkera, który umożliwił mu występy podczas lutowej trasy koncertowej swojego innego podopiecznego, Hanka Snowa[33]. W lipcu odbył ostatnią sesję dla Sun Records, podczas której powstały piosenki „I Forgot to Remember to Forget” i „Trying to Get to You”, a w sierpniu odnowił umowę z Nealem[34], a Parker został jego menedżerem i promotorem[35]. Grupa utrzymywała obszerny harmonogram trasy koncertowej przez drugą połowę roku[36]. Akompaniowali mu gitarzysta Scotty Moore i basista Bill Black[37].

Podczas zjazdu Country Disc Jockey na początku listopada Presley był określony mianem najbardziej obiecującego męskiego artysty roku[38], a kilka wytwórni płytowych – w tym Atlantic Records i RCA Victor – wyraziło chęć podpisania z nim kontraktu[39]. 21 listopada Parker i Phillips zawarli umowę z RCA Victor na sumę 40 tys. dolarów[40]. Presley w wieku 20 lat ciągle był małoletni, przez co kontrakt był podpisany przez jego ojca[41]. Phillips wówczas zrzekł się praw do twórczości Presleya, podobnie jak sam artysta, dlatego biografowie często uznają zawartą z Parkerem umowę za „najgorszy kontrakt stulecia”, który spowodował, że Presley stał się komercyjnym produktem kosztem bycia autentycznym artystą[42]. Pod koniec grudnia tego samego roku wytwórnia stale reklamowała swojego nowego wykonawcę, a do końca miesiąca wydała ponownie większość nagrań z Sun Records[43].

Kolejne piosenki, debiut filmowy i służba wojskowa

10 stycznia 1956 stworzył swoje pierwsze nagrania dla RCA w Nashville[44], zarejestrował wówczas piosenki „Heartbreak Hotel”, „I Got a Woman”, „Money Money”, „I’m Counting on You” i „I Was the One”[39]. 27 stycznia wydał singiel „Heartbreak Hotel[44], który osiągnął sukces komercyjny, rozchodząc się w nakładzie 2 mln egzemplarzy na świecie[45]. Na przełomie stycznia i lutego nagrał jeszcze kilka piosenek w studiu RCA – „Blue Suede Shoes”, „My Baby Left Me”, „One-Sided Love Affair”, „So Glad You’re Mine”, „Tutti Frutti”, „I’m Gonna Sit Right Now and Cry Over You”, „Lawdy, Miss Clawdy” i „Shake, Rattle and Roll”[46], które w marcu znalazły się na jego pierwszym albumie długogrającym, zatytułowanym po prostu Elvis Presley, który jeszcze przed premierą zamówiono w wówczas rekordowym nakładzie 362 tys. sztuk[42]. Wiosną odbył pierwszą trasę koncertową po USA[6]. Jego występy zachwycały licznie gromadzącą się pod sceną młodzież, za to oburzały miejscowych polityków i przedstawicieli organizacji religijnych, którzy określali je jako „skandaliczne” i „nieprzyzwoite”[47][48].

Presley na planie filmu Więzienny rock (1957).

Wiosną 1956 rozpoczął również karierę aktorską. Na zaproszenie wytwórni 20th Century Fox rozpoczął zdjęcia do westernu Kochaj mnie czule, który tuż po premierze wzbudził duże zainteresowanie szczególnie wśród młodej widowni[49][50]. W międzyczasie wydał singiel z piosenkami „I Want You, I Need You, I Love You” i „My Baby Left Me”[49]. 2 lipca nagrał utwory „Hound Dog”, „Don’t Be Cruel” i „Any Way You Want Me”, a singiel z pierwszymi dwiema piosenkami w krótkim czasie rozszedł się w nakładzie 5–6 mln egzemplarzy[51] i przez 11 tygodni pozostawał na pierwszym miejscu listy przebojów Hot 100[52]. Kilka dni później zagrał plenerowy koncert w Memphis, podczas którego powiedział: Wiecie, ci ludzie w Nowym Jorku w ogóle mnie nie zmienią. Pokażę wam dzisiaj jaki jest prawdziwy Elvis[53]. W sierpniu sędzia w Jacksonville na Florydzie, nakazała Presleyowi poskromić swoje zachowanie, z czego artysta zakpił na kolejnym koncercie, przez cały występ stojąc niemal nieruchomo na scenie w jednym miejscu, nie licząc poruszania małym palcem[54]. W tym czasie zaczęły ukazywać się na rynku pierwsze gadżety z wizerunkiem Presleya, m.in. koszulki, swetry, pióra, gitary, wody kolońskie oraz szminki [52]. We wrześniu za kwotę 50 tys. dol. dał występ w programie telewizyjnym Eda Sullivana; jego popisy sceniczne zostały jednak ocenzurowane, a operatorzy kamer kręcili go wyłącznie od pasa w górę, by nie demoralizować widzów widokiem rozkołysanych bioder Presleya[55][56]. Program z udziałem artysty odnotował rekordowe wyniki oglądalności – obejrzało go ok. 54 mln widzów, co dało stacji CBS ok. 83% udziału w rynku)[55]. W tym samym miesiącu wydał singiel z piosenkami „Love Me Tender” i „Anyway You Want Me”[57].

W grudniu 1956 prasa nadała mu nieformalny tytuł „króla rock and rolla[58][49], który przylgnął do niego do końca jego kariery. W pierwszej połowie 1957 wydał trzy single „Too Much”, „All Shook Up” i „Teddy Bear”, które dotarły do pierwszego miejsca na listach przebojów[59]. Wydał także minialbum pt. Peace in the Valley, na którym po raz pierwszy umieścił piosenki gospelowe[60]. Po podpisaniu siedmioletniego kontraktu z Paramount Pictures zagrał główne role w filmach wytwórni: Kochając ciebie i Więzienny rock, za występy w nich otrzymał gażę w wysokości 250 tys. dol. oraz 50% zysków[55]. Pierwszą produkcję promował singlem „Loving You”, który dotarł do pierwszego miejsca na amerykańskiej liście przebojów, oraz albumem z piosenkami z Kochając ciebie[61]. Pod koniec sierpnia 1957 wyruszył w kolejną trasę koncertową po USA[62], w kolejnym miesiącu wydał singiel „Jailhouse Rock”, a w listopadzie – minialbum z pozostałymi piosenkami z filmu Więzienny rock[62]. Po sukcesie ostatniej EP-ki nagrał album świąteczny pt. Elvis Christmas Album[62]. Do końca 1957 sprzedał 28 mln egzemplarzy wszystkich swoich singli oraz prawie 1 mln sztuk albumów studyjnych[55]. W tym okresie zaczął zażywać proszki nasenne z powodu bezsenności spowodowanej nieregularnymi godzinami pracy[63].

24 marca 1958 zgłosił się do komisji poborowej i został powołany do armii, zastrzegając sobie jedynie 60-dniowe odroczenie służby z racji kręcenia filmu Król Kreol[64]. Zgłaszając się do komisji, podkreślał, że nie chce być traktowany inaczej niż ktokolwiek inny, twierdził: Armia może zrobić ze mną wszystko, co chce[65]. Przypisano mu numer US 533110761[66]. W trakcie pobytu Presleya w wojsku wytwórnia podtrzymywała zainteresowanie wokół artysty, wydając kolejne nagrania: w marcu premierę miał album pt. Elvis Golden Records Vol. 1, który pozostał przez 50 tygodni na liście Billboard 200, a miesiąc później ukazał się singiel „Wear Ring Around Your Neck”, który dotarł do trzeciego miejsca na liście Hot 100[67]. W trakcie pełnienia służby wojskowej zaczął zażywać deksedrynę, która go pobudzała[63][68].

Na początku sierpnia 1958 u matki Presleya zdiagnozowano zapalenie wątroby, a jej stan gwałtownie się pogorszył, dlatego artysta został wypuszczony na przepustkę[67]; Gladys zmarła 14 sierpnia 1958 z powodu niewydolności serca i wątroby w wieku 46 lat[69]. Śmierć matki załamała Presleya[70][67]. 1 października trafił do 3. Dywizji Pancernej w Niemczech[71]. Oddał swoje wynagrodzenie z armii na cele charytatywne, poza tym zakupił telewizory do bazy i dodatkowy zestaw mundurów dla każdego kompana[72]. 3 marca 1960 zakończył służbę wojskową[73].

Powrót do śpiewania i spadek popularności

Elvis Presley w 1968.
Pomnik pamięci

Tuż po zakończeniu służby wojskowej powrócił do występowania w telewizji i nagrywania piosenek. W kwietniu 1960 wydał swój dziesiąty album w karierze – Elvis Is Back![74], a miesiąc później telewizja ABC wyemitowała program The Frank Sinatra Timex Show: Welcome Home Elvis, w którym zaśpiewał kilka piosenek[75]. W lipcu wydał singiel „It’s Now or Never”, który rozszedł się w nakładzie 9 mln egzemplarzy[75]. W tym samym miesiącu jego ojciec ożenił się z młodszą o 20 lat Dee Stanley, która miała trzech synów – Davida, Ricky’ego i Billy’ego – z poprzedniego małżeństwa; Elvis nie stawił się na ślubie ojca i macochy[76]. Pod koniec roku wydał singiel „Are You Lonesome Tonight?[77].

W tym samym czasie powrócił także do grania w filmach, do czego nakłonili go menedżerowie, upatrując w tym dużych zysków ze względu na duże zainteresowanie artystą wśród nastoletnich widzów[74]. W listopadzie 1960 premierę miał Żołnierski blues, w którym Presley zagrał – kolejną w swojej filmografii – główną rolę[78]. Choć produkcja okazała się komercyjnym sukcesem, Presley aspirował do grania w ambitniejszych produkcjach[78]. Wykreował poważniejsze role w Płonącej gwieździe (1960) i Dzikusie z prowincji (1961), jednak oba filmy okazały się sprzedażowymi i artystycznymi klapami, dlatego agenci Presleya ponownie zlecali mu mniej wymagające role, co zniechęciło artystę do pracy oraz występowania na dużym ekranie i nagrywania kolejnych ścieżek dźwiękowych[79]. Kolejny sukces przyniosła mu rola w Błękitnych Hawajach (1961)[80] oraz album z ścieżką dźwiękową do filmu, który promował singlem „Can’t Help Falling in Love”. Z powodu kontynuowania kariery filmowej zaprzestał grania koncertów[74]. Ostatni występ przed prawie ośmioletnią przerwą dał 26 marca 1961 w Pearl Harbor, a dochód z koncertu przekazał Funduszowi Pamięci Poległych na „USS Arizona”[81].

Przez następne kilka lat grał główne role w kolejnych mało ambitnych produkcjach, do których często nagrywał także ścieżki dźwiękowe. W marcu 1962 pojawił się w filmie Doścignąć marzenie[82], a miesiąc później wydał minialbum pt. Follow That Dream z piosenkami z produkcji. W czerwcu wydał album studyjny pt. Pot Luck[83], a z promującym płytę singlem „Kiss Me Quick” dotarł do pierwszego miejsca na liście UK Singles Chart, choć przepadł we własnym kraju, zajmując zaledwie 34. miejsce na liście Hot 100[84]. W drugiej połowie 1962 premierę miał jego singiel „She’s Not You” oraz dziesiąty film w dorobku – Kid Galahad, ponadto wydał singiel „Return to Sender” z następnego filmu – Dziewczyny! Dziewczyny! Dziewczyny!, do którego nagrał ścieżkę dźwiękową (zajęła trzecie miejsce na liście Billboard 200)[83]. W pierwszej połowie 1963 wystąpił w filmie Co się zdarzyło na Targach Światowych, do którego nagrał ścieżkę dźwiękową promowaną singlem „One Broken Heart for Sale”; utwór zajął drugie miejsce na liście przebojów Hot 100[85]. Wydał także singiel „You’re the Devil in Disguise”, który dotarł do trzeciego miejsca na amerykańskiej liście przebojów[68]. W drugiej połowie roku wydał album pt. Elvis Golden Records Vol. 3 oraz wystąpił w filmie Zabawa w Acapulco, do którego nagrał soundtrack pt. Fun in Acapulco[68]. W marcu 1964 premierę miał film Kochający się kuzyni, a w kolejnym miesiącu nagrana do niego ścieżka dźwiękowa pt. Kissin’ Cousins oraz film Miłość w Las Vegas, który był promowany przebojem „Viva Las Vegas”[86]. W drugiej połowie roku wydał singiel „Ain’t That Loving You Baby”, a w kinie ukazał się film Wagabunda wraz ze ścieżką dźwiękową[87].

W 1965 premierę miały kolejne trzy produkcje z Presleyem: Szczęśliwa dziewczyna (wraz ze ścieżką dźwiękową), Połaskotaj mnie i Harum Scarum (wraz z soundtrackiem), który uznawany jest przez krytyków za najgorszy film artysty[88]. W tym samym roku wydał album pt. Elvis for Everyone zawierający piosenki niefilmowe nagrane przez niego w latach 1954–1964[89]. W 1966 ukazały się kolejne filmy z Presleyem: Frankie i Johnny (wraz ze ścieżką dźwiękową), Podrap mnie w plecy (z albumem pt. Paradise, Hawaiian Style) i Sposób na spędzanie czasu (z płytą pt. Spinout)[90]. W 1967 zagrał główne role w filmach: Wielkie kłopoty, Łatwo przyszło, łatwo poszło i Piknik, do których tradycyjnie nagrał także ścieżki dźwiękowe (zatytułowane, kolejno: Double Trouble, Easy Come, Easy Go i Clambake)[91]. W tym samym roku wydał także album gospelowy pt. How Great Thou Art, za którą otrzymał nagrodę Grammy za najlepsze wykonanie pieśni religijnych[92]. W 1968 wydał album pt. Elvis Gold Records Vol. 4, a do kin trafiły kolejne filmy z udziałem Presleya: Trzymaj się z daleka, Joe, Wyścigi i Tylko ją kochaj[93]. Ostatni z filmów promował m.in. swoją interpretacją przeboju „A Little Less Conversation[94], która stała się przebojem.

O ile pierwsze filmy z udziałem Presleya cieszyły się dużą popularnością i uznaniem krytyków, ostatnie nie wzbudziły już większego zainteresowania widzów oraz otrzymywały chłodne recenzje[95]. Do 1968 artysta zagrał łącznie w 31 filmach[96]. By wytrwać w napiętym harmonogramie pracy, między kolejnymi zdjęciami zażywał leki pobudzające[68].

Powrót do koncertowania i rezydencja w Las Vegas

Zmuszony pogarszającą się sytuacją finansową spowodowaną zakończeniem kontraktu z wytwórnią filmową MGM i swoją rozrzutnością, w 1968 powrócił do występowania na żywo[97]. Pod koniec czerwca w Burbank nagrał koncert telewizyjny, który stacja NBC wyemitowała 3 grudnia 1968 pod nazwą Elvis[98]. Program zebrał 42% ogółu całkowitej widowni[99] i uzyskał przychylne recenzje od krytyków[100]. Jeszcze przed premierą programu nagrał i wydał album pt. Singer Presents Elvis Singing Flaming Star and Others, który sprzedawany był wyłącznie w sklepach firmy Singer, a tuż po emisji koncertu ukazała się płyta pt. jako Elvis (NBC TV Special)[98]. W tym czasie zrealizował także kolejne nagrania w studiu w Nashville, gdzie stworzył piosenki: „Guitar Man”, „Big Boss Man” i „High Heel Sneakers”[101].

W 1969 rozpoczął sześciotygodniową sesję nagraniową w American Sound Studio w Memphis[102], gdzie zarejestrował materiał łączący gatunki gospel, blues i rock’n’roll; wśród wówczas nagranych piosenek znalazły się przeboje: „Suspicious Minds” (1. miejsce na liście przebojów w sierpniu 1969), „In the Ghetto”, „Don’t Cry Daddy” i „Kentucky Rain[103]. 26 lipca 1969 zagrał swój pierwszy od lat koncert w International Hotel w Las Vegas[81], ostatecznie odbył miesięczną serię występów (po dwa koncerty każdego wieczoru) w tym hotelu, za co otrzymał gażę w wysokości 500 tys. dol.[103]. Nagrania z koncertów umieścił na albumie pt. From Memphis to Vegas/From Vegas to Memphis[104]. Koncerty zostały ciepło przyjęte przez publiczność i krytykę, dzięki czemu Presley podpisał pięcioletni kontrakt na występy w International Hotel[105]. Do końca roku wydał jeszcze single „Suspicious Minds” i „Don’t Cry Daddy” oraz pojawił się w filmach Charro!, Kłopoty z dziewczynami i Złamane śluby, który był ostatnim filmem fabularnym z jego udziałem[106].

Pod koniec stycznia 1970 rozpoczął kolejną serię występów w Las Vegas, wtedy też zaczął ubierać się w biały kombinezon z wysokim kołnierzem i spodniami-dzwonami, który stał się jego znakiem rozpoznawczym[107]. Nagrania z tych koncertów zostały umieszczone na albumach On Stage i Elvis in Person at the International Hotel, Las Vegas, Nevada oraz pokazane w filmie dokumentalnym Elvis: Tak to jest, do którego wydał również ścieżkę dźwiękową[108]. Oprócz tego w 1970 wypuścił jeszcze kilka albumów studyjnych: Let’s Be Friends, Almost in Love, Elvis’ Christmas Album i Back to Memphis oraz czteropłytową składankę pt. Worldwide 50 Gold Awards Hits Vol. 1[109]. 21 grudnia 1970 spotkał się z prezydentem USA Richardem Nixonem, by wyrazić i zaoferować swoją pomoc w zwalczaniu kultury narkotykowej i poprosić o przyznanie odznaki Biura ds. Narkotyków i Niebezpiecznych Leków[110]. Podczas spotkania uznał także muzykę zespołu The Beatles za „zagrożenie dla amerykańskiego ducha”[110]. W tym czasie odwiedził także siedzibę FBI w Waszyngtonie[111]. W 1970 zagrał łącznie 137 koncertów w USA[112][82].

W kolejnych latach kontynuował amerykańską trasę, a jednocześnie nagrywał nowe płyty. W 1971 wydał aż osiem albumów (studyjnych lub kompilacyjnych): Elvis Country (I’m 10,000 Years Old), który uchodzi za jedną z najlepszych płyt w dorobku Presleya, You’ll Never Walk Alone, Love Letters from Elvis, C’mon Everybody, Elvis the Other Sides – Worldwide Gold Award Hits, Vol. 2, I Got Lucky i Elvis Sings the Wonderful World of Christmas oraz zagrał 156 koncertów[113]. Rok później dał 164 występy, a kulisy trasy koncertowej po USA zostały pokazane w filmie dokumentalnym Elvis w trasie (1972)[82]. Mimo dużej popularności w kraju Tom Parker uniemożliwił Presleyowi granie w Europie, Azji i Australii, tłumacząc decyzję niewystarczająco opłacalnymi ofertami z tych kontynentów; pojawiały się także głosy mówiące o tym, że menedżer był nielegalnym emigrantem z Holandii, dlatego odrzucał propozycje koncertowe spoza Ameryki[114]. Również w 1972 wydał albumy: Elvis Now i He Touched Me, krążek koncertowy pt. Elvis at Recorded at Madison Square Garden (dokumentujący cztery koncerty w Nowym Jorku, na który sprzedano 80 tys. biletów) oraz składanki: Elvis Sings Hits from His Movies Vol. 1 i Burning Love and Hits from His Movies Vol. 2[115]. 14 stycznia 1973 wystąpił na organizowanej na Hawajach imprezie charytatywnej Aloha from Hawaii, która była pierwszym w historii koncertem transmitowanym na cały świat przez satelitę i zgromadziła ponad 1,5 mld telewidzów[116]. Materiał zarejestrowany podczas koncertu wydał później na albumie pt. Aloha from Hawaii: Via Satellite. Do końca roku wypuścił jeszcze składankę pt. Seperate Ways, którą promował coverem przeboju „Always on My Mind”, oraz dwa albumy: Elvis i Raised on Rock[117].

Ostatnie lata kariery

W 1974 zagrał serię koncertów z Memphis, które zostały zarejestrowane i wydane w formie albumu pt. Elvis: Recorded Live on Stage in Memphis[117]. Za wykonanie na żywo podczas jednego z występów utworu gospel „How Great Thou Art” dostał trzecią nagrodę Grammy[118]. W tymże roku zagrał łącznie 150 koncertów w USA oraz wypuścił albumy: Elvis: A Legendary Performer Volume 1, Good Times i Having Fun with Elvis on Stage[119][117]. W 1975 wydał płyty: Promised Land[120], który zajął pierwsze miejsce na listach przebojów country[121], i Elvis Today[120]. 21 sierpnia po trzech dniach występów w Las Vegas odwołał dalsze koncerty z powodu przemęczenia[120]. W 1976 wydał dwie składanki przebojów: Elvis: A Legendary Performer Volume 2 i The Sun Sessions oraz album studyjny pt. From Elvis Presley Boulevard, Memphis, Tennessee, z którym – choć sprzedał zaledwie 400 tys. egzemplarzy – dotarł do pierwszego miejsca na liście przebojów country[120][121].

W drugiej połowie lat 70. jakość jego koncertów spadła, a rozczarowana publiczność składała skargi na Presleya[122]. Dziennikarz Tony Scherman napisał w pierwszych miesiącach 1977: Elvis Presley stał się karykaturą. Nie jest już tak energiczny, jaki był wcześniej. Ma ogromną nadwagę. Jego umysł jest niszczony przez leki, które codziennie zażywa. Jest wyczerpany, co widoczne jest na jego występach[123]. W Aleksandrii w Luizjanie spędził na scenie mniej niż godzinę i był „niemożliwy do zrozumienia”[124]. Nie pojawił się na koncercie w Baton Rouge, bo nie był w stanie wstać z łóżka, a reszta jego trasy koncertowej została odwołana[124]. Mimo pogorszenia się jego stanu zdrowotnego nadal wyruszał w trasy koncertowe[125]. Pod koniec czerwca 1977 podczas koncertu w Rapid City w Dakocie Południowej „był tak zdenerwowany, że z trudem mógł swobodnie mówić do publiczności”. Według Samuela Roya, historyka zajmującego się życiem i karierą Presleya, artysta „nie był w stanie wykonać żadnego prostego ruchu”. Inny historyk zajmujący się problematyką życia ikony, Peter Guralnick, wspomina o tym, jak „fani stawali się coraz bardziej rozczarowani, a Elvis to obserwował, będąc ograniczony tylko do życia w swoim pokoju w Graceland[126]. Kuzyn Elvisa, Billy Smith, przypominał, jak Presley mógł godzinami siedzieć przed telewizorem i oglądać swoje ulubione skecze Monty Pythona lub swoje własne koncerty z lat 50., 60. i początku lat 70. Jego krewny zaobserwował jednak, że piosenkarz stawał się coraz bardziej obsesyjny[127]. W latach 1969—1977 zagrał łącznie 1094 koncerty w USA[128].

W marcu 1977 wydał album studyjno-koncertowy pt. Welcome to My World[120]. 6 czerwca wypuścił swój ostatni singiel „Way Down”, 20 dni później w Indianapolis zagrał swój ostatni koncert, a w lipcu premierę miał album pt. Moody Blue[92], który zajął pierwsze miejsce na listach przebojów country[121]. Tytułowy singiel z płyty stał się setnym przebojem w jego karierze[129]. 5 sierpnia ukazała się książka Elvis: Co się stało?, którą napisali jego byli ochroniarze – Sonny i Red Westowie – w odwecie za zwolnienie z pracy w lipcu 1976 (powodem było pobicie jednego z amerykańskich rekwizytorów, który zażądał od Presleya 6 mln dol. odszkodowania za „uszkodzenie ciała”)[130][131]. Była to pierwsza książka mówiąca o „prawdziwym rock’n’rollowym życiu Elvisa”, w tym m.in. o zażywaniu przez niego narkotyków[132]. Presley próbował powstrzymać publikację książki, oferując duże sumy pieniędzy wydawnictwu i autorom[133][134].

Śmierć i pogrzeb

15 sierpnia 1977 udał się do dentysty, a w drodze powrotnej został sfotografowany przez jednego ze swoich wielbicieli – Roberta Calla; to zdjęcie jest ostatnim, które przedstawia Presleya żywego[135]. Nocą artysta rozegrał z częścią swojej świty partię racquetballa[135]. 16 sierpnia 1977 w godzinach popołudniowych miał wylecieć z Memphis, by rozpocząć swoją następną trasę koncertową po USA[136]; trasa miała rozpocząć się od występu w Portland w stanie Maine[137][138].

Ok. godz. 14:10 Ginger Alden znalazła go nieprzytomnego, leżącego w pozycji embrionalnej, w łazience jego posiadłości w Memphis w Graceland; początkowo zignorowała sytuację i dopiero po chwili wezwała personel Graceland, który podjął próbę ocucenia artysty techniką sztucznego oddychania[139]. Karetka pogotowia została wezwana do rezydencji ok. 14:30[140]. Mimo podejmowanych prób przywrócenia artysty do życia, resuscytacja krążeniowo-oddechowa zawiodła[141]. Akcję ratunkową prowadzili Charlie Crosby i Ulysses S. Jones, którzy stwierdzili, iż zgon Presleya nastąpił najpewniej na kilka godzin przed ich przyjazdem[142]. Śmierć muzyka została oficjalnie potwierdzona o godz. 15:30 w Baptist Memorial Hospital[136], jako przyczynę podano zatrzymanie akcji serca[143][144]. Policja nie wszczęła szczegółowego śledztwa w sprawie okoliczności śmierci Presleya[145].

Wiadomość o śmierci Presleya spowodowała płacz, smutek i histerię w Stanach Zjednoczonych i krajach komunistycznych. Dzień po stwierdzeniu zgonu artysty dziesiątki tysięcy ludzi zgromadziły się u bram Graceland, chcąc po raz ostatni zobaczyć piosenkarza w otwartej trumnie[146]. Jeden z kuzynów artysty, Billy Mann, za sumę 18 tys. dol. sprzedał zdjęcie martwego muzyka magazynowi „National Enquirer”[146], a numer gazety z tą fotografią na okładce stał się najbardziej kupowanym w historii tego magazynu[147]. Niedługo później redakcja odrzuciła propozycję Ginger Alden, która zaoferowała za 105 tys. dol. artykuł o jej życiu i relacjach z Presleyem; swoją decyzję przedstawiciele gazety tłumaczyli obawą przed ewentualnym pozwem oraz problemami prawnymi kobiety[148]. Presley nie przekazał jej nic w swoim testamencie[149], a jedyną spadkobierczynią została jego córka[150].

Grób Presleya w Graceland

Pogrzeb piosenkarza odbył się 18 sierpnia 1977 w Graceland. W pobliżu willi pędzący samochód przejechał dwie kobiety i spowodował ich śmierć, a trzecia kobieta została poważnie ranna[151]. Ok. 50 tys. gapiów pojawiło się na ulicach, które przemierzała procesja wioząca ciało Presleya[152]. Artysta został pochowany na cmentarzu Forest Hill[153]. Po pogrzebie miała miejsce nieudana próba kradzieży zwłok Presleya i jego matki, a w następnych dniach zwłoki zostały ekshumowane i ponownie pogrzebane w tzw. Meditation Gardens w Graceland.

Spór o przyczynę śmierci

Po śmierci Presleya nie ustają spekulacje wokół okoliczności zgonu artysty[154]. Teorie spiskowe uwzględniają m.in. śmierć z przyczyn naturalnych, przypadkowe przedawkowanie leków i samobójstwo[154]. Wokół śmierci Presleya od lat krąży także teoria głosząca, że artysta wcale nie umarł, a jedynie upozorował własną śmierć[155][156], w czym miało mu pomóc FBI, obejmując go programem ochrony świadków w celu ochrony przed mafią[154]. Na kilka miesięcy przed śmiercią toczyło się bowiem postępowanie w sprawie oszustwa, którego ofiarą padł Presley i jego ojciec[157]. Według jednej z wersji, skremowano jego „brata bliźniaka” lub woskową figurę, a on sam wiedzie do dziś życie na marginesie świata.

Nie brakuje również teorii, jakoby Presley został zamordowany[158]. Bliscy artysty ujawnili posiadanie dowodów na to, że jeden z niezależnych fotoreporterów współpracujących dla magazynu „National Enquirer” został wezwany do Graceland na kilka godzin przed odkryciem zwłok piosenkarza[159]. Zwracano uwagę także na fakt, iż sypialnia oraz łazienka, w której znaleziono ciało Presleya, zostały sprzątnięte niedługo po śmierci artysty[160].

We wrześniu 1979 sprawa śmierci Presleya była tematem odcinka programu dokumentalnego telewizji ABC 20/20, którego autorzy – Charles Thompson i James Cole – próbowali dotrzeć do informacji dotyczących okoliczności zgonu artysty i dowieść, że muzyk nie zmarł z przyczyn naturalnych[161]; dokument obejrzało 17 mln telewidzów[162].

W 1990 doktor George Nichopoulos, który był obecny przy znalezieniu martwego artysty, stwierdził w konspekcie swojej książki Who Killed Elvis Presley?, że Presley zmarł wskutek złamania karku po uderzeniu w tył głowy[163]. 5 maja 2010 stwierdził natomiast, że Presley zmarł z powodu chronicznego zaparcia spowodowanego niedrożnością jelit, które mogło być uleczone jedynie operacyjnie poprzez zabieg kolostomii (mający na celu usunięcie części okrężnicy chorego), ale muzyk nie zgodził się na zabieg, co mogło kosztować go życie[164][165][166].

W 2027 zostanie ujawnione sprawozdanie z sekcji zwłok artysty[144].

Po 1977

Graceland jako Narodowy Pomnik Historyczny USA – desygnacja (marzec 2006)

Jego ostatnia płyta zrealizowana za życia, zatytułowana Elvis in Concert, została wydana 3 października 1977 razem z programem telewizyjnym zrealizowanym oraz wyemitowanym przez telewizję CBS pod tym samym tytułem.

W ciągu zaledwie kilku dni po śmierci Presleya jego piosenki podbiły listy przebojów w wielu krajach, m.in. w Stanach Zjednoczonych i w Wielkiej Brytanii[167]. W latach 1977–1981 sześć pośmiertnie wydanych singli podbiło listy przebojów w USA[168].

Od sierpnia do grudnia 1977 sprzedano prawie 200 mln egzemplarzy albumów Presleya[169].

Po śmierci ojca Presleya w czerwcu 1979 kontrolę nad majątkiem przejęła Priscilla Beaulieu Presley. W 1982 rezydencja Graceland została otwarta dla fanów i turystów[170] – co roku do posiadłości przybywa ponad 600 tys. odwiedzających, co czyni ją drugim – po Białym Domu – najczęściej odwiedzanym budynkiem w Stanach Zjednoczonych[171]. W 2006 posiadłość została zakwalifikowana jako Narodowy Pomnik Historyczny USA[172].

W 1980 premierę miała książka Elvis: We Love You Tender autorstwa Dee, Ricky’ego, Billy’ego i Davida Stanleyów (macochy i braci przyrodnich Presleya), w której opisali swoje życie z piosenkarzem[173]. W 1986 David Stanley wydał książkę Life with Elvis, w której ujawnił szczegóły ostatnich lat życia Presleya[174].

Presley został wprowadzony do Rock and Roll Hall of Fame (1986), Country Music Hall of Fame (1998), Gospel Music Hall of Fame (2001) i Rockabilly Hall of Fame (2007)[175].

W 2005 trzy dawne hity Presleya: „Jailhouse Rock”, „One Night/I Got Stung” i „It’s Now or Never” ponownie podbiły listy przebojów w Wielkiej Brytanii. Siedemnaście singli zostało ponownie wydanych w 2005, z czego pięć było jednocześnie na pięciu pierwszych miejscach list przebojów w Wielkiej Brytanii.

Magazyn „Forbes” określił Presleya jako najwięcej zarabiającego nieżyjącego celebrytę z rocznym dochodem 45 mln dol.[176]. W 2006 został zdegradowany do drugiej pozycji na tej liście[177], po czym w 2007 i 2008 ponownie piastował pierwsze miejsce[178][179], po śmierci Michaela Jacksona w 2009 został on zdegradowany do czwartej pozycji na tej liście[180], w 2010 ponownie powrócił na drugą pozycję[181], utrzymał ją także w 2011.

Według szacunków z połowy 2011, jest aż 15 tys. różnych rodzajów gadżetów związanych z Presleyem[182].

W listopadzie 2018 został pośmiertnie uhonorowany najwyższym amerykańskim odznaczeniem, Prezydenckim Medalem Wolności[183].

Życie prywatne

Odbywając służbę wojskową w Niemczech w drugiej połowie lat 50., poznał 14-letnią Priscillę Beaulieu[184][185]. W obawie przed atakami prasy i oskarżeniami o związek z nieletnią, para przez pierwsze kilka lat spotykała się potajemnie[186]. W tym czasie spotykał się także z Anitą Wood, która jednak po czterech latach związku go porzuciła[187]. Presley pod koniec grudnia 1966 oświadczył się Priscilli Beaulieu, a 1 maja 1967 poślubił ją podczas ceremonii w apartamencie artysty w hotelu Aladdin w Las Vegas[96][188]. 1 lutego 1968 urodziła im się córka, Lisa Marie Presley[189]. Po tym, jak wskutek zdrad Presleya żona odeszła od niego wiosną 1972, artysta nawiązał romans z Lindą Thompson[190][128]. 18 sierpnia 1973 wraz z Priscillą złożyli dokumenty rozwodowe[191], a 9 października sąd w Santa Monica orzekł koniec ich małżeństwa[192][193]. W 1976 Thompson rozstała się z Presleyem po czterech i pół roku nieformalnego związku[194], pozostali jednak w przyjacielskich relacjach[122]. W listopadzie 1976 poznał 20-letnią Ginger Alden, której oświadczył się w styczniu 1977 i z którą pozostawał w nieformalnym związku aż do swojej śmierci[195].

Złoty zegarek elektroniczny Elvisa Presleya (mikrokomputer Pulsar-2900, wyświetlacz LED ze szkłem z syntetycznego rubinu). Wykonany na indywidualne zamówienie przez firmę Pulsar / Hamilton w Bostonie. Model P2 egzemplarz nr: 10288 z grudnia 1972. Podarowany przez Elvisa swojemu lekarzowi dr Eliasowi Ghanemowi (dedykacja na deklu). Obecnie kolekcja prywatna – USA.

W 1957 zakupił za 100 tys. dol. 14-akrową posiadłość Graceland w Memphis, w której mieszkał do końca życia[196][52]. Miał także domy w Bel Air i Palm Springs[197]. Kolekcjonował drogie samochody[198] i broń palną[199], posiadał również samoloty[200]. Znany był z rozrzutności i wyjątkowej szczodrości – kupował samochody i sprawiał inne, drogie prezenty nie tylko członkom rodziny i współpracownikom, ale także przypadkowym ludziom[201][202].

Od lat 50. cierpiał na bezsenność, z tego powodu zażywał środki nasenne[203], przy czym jednocześnie przyjmował deksedrynę na pobudzenie[203]. Był uzależniony także od leków nasennych i przeciwbólowych, w tym barbituranów, oraz amfetaminy[204]. Cierpiał także na wiele innych dolegliwości, m.in. na jaskrę, wysokie ciśnienie krwi oraz uszkodzenie wątroby i jelita grubego spowodowane nadużywaniem narkotyków[205]. Przez jakiś czas uczęszczał na terapię u psychiatry[206].

By zachować anonimowość, podczas wyjazdów często meldował się w hotelach pod fikcyjnymi personaliami „John Burrows”[207]. Na cudze nazwiska zamawiał również leki oraz zgłaszał się do szpitala z powodu problemów zdrowotnych związanych z uzależnieniami[206].

Posądzanie o rasizm

Richard Nixon i Elvis Presley; 21 grudnia 1970

Kiedy Dewey Philips po raz pierwszy puścił „That’s All Right” w radiu Memphis, wielu słuchaczy kontaktowało się z radiem przez telefon lub za pomocą telegramu, zakładając, że wykonawca tego utworu był rasy czarnej[208]. Od samego początku swojej kariery Elvis miał szacunek do afroamerykańskich wykonawców i ich muzyki, mimo segregacji rasowej i uprzedzeń do Afroamerykanów na Południu Stanów Zjednoczonych. W wywiadzie z 1956 roku artysta opowiadał, jak godzinami mógł słuchać czarnego muzyka bluesowego Arthura Crudupa[209]. Gazeta redagowana i skierowana głównie do Afroamerykanów, The Memphis World, napisała o tym, jak Elvis – „fenomen rock’n’rolla” – „zniósł segregację rasową w Memphis”, bawiąc się bez skrępowania w parku rozrywki w dzielnicy zamieszkanej w większości przez ludzi rasy czarnej[209]. Później temu incydentowi nadano nazwę „kolorowej nocy”. Takie zachowania prezentowane przez Presleya zagwarantowały mu akceptację ze strony Afroamerykanów w pierwszych latach jego kariery[209]. Z drugiej strony według Arnolda Shawa z magazynu Billboard: „wielu białych dorosłych ludzi nie tolerowało Presleya za to, że rozpowszechniał «rock’n’roll», który ma korzenie w społecznościach rasy czarnej i zwracał uwagę na ich kulturę”[210].

Kombinezon, w który Presley był ubrany podczas ostatniego występu

Mimo pozytywnego wizerunku, jaki zyskał Presley w oczach Afroamerykanów, w połowie 1957 roku pojawiła się plotka o jego rasistowskich poglądach. Mówiła ona, że Presley wypowiedział się o czarnoskórych w następujący sposób: „Jedyną rzeczą, jaką czarni mogą dla mnie zrobić, jest kupowanie moich płyt i pastowanie moich butów”. Dziennikarz z afroamerykańskiego tygodnika „Jet”, Louis Robinson, postanowił śledzić te plotki. W trakcie kręcenia ujęć do kolejnego filmu-musicalu Presleya, Jailhouse Rock, dziennikarz przeprowadził krótki wywiad z gwiazdą. Presley zaprzeczył, aby padła taka wypowiedź lub też w jakikolwiek inny sposób popierał poglądy rasistowskie. Jednak Robinson nie uwierzył Presleyowi, a wręcz był przekonany po wysłuchaniu zeznań wielu osób, że Elvis był zdeklarowanym rasistą[209][211]. Czarnoskóry wykonawca bluesowy Ivory Joe Hunter, który słyszał plotkę, po wizycie w Graceland pewnego późnego popołudnia powiedział o Presleyu: „Był jednym z najbardziej uprzejmych ludzi, jakich kiedykolwiek spotkałem”[212]. Mimo że plotka została praktycznie całkowicie zdementowana po wizycie Huntera, przez dziesiątki lat była wykorzystywana przeciwko Presleyowi[213].

Zazdrość i niechęć, która powodowała i napędzała takie zachowania, była spowodowana tym, że Elvis u szczytu kariery miał „rzucić swoich czarnych przyjaciół w niepamięć”[211]. W XXI wieku stwierdzenie, że „Presley ukradł muzykę czarnym”, znajduje jeszcze zwolenników[213][214]. Znanym afroamerykańskim artystą, który odrzucał tę plotkę, był Jackie Wilson, który powiedział: „Wielu ludzi oskarżało Elvisa o «kradzież czarnej muzyki», gdy tak naprawdę prawie każdy afroamerykański wykonawca skopiował wizerunek i ruchy Elvisa”[215]. Podczas całej kariery Presley odrzucał jakiekolwiek stwierdzenia o swoich rasistowskich poglądach.

Symbol seksu

Plakat filmu Dziewczyny! Dziewczyny! Dziewczyny!, przedstawiający Elvisa, trzymającego młodą kobietę

W latach 50. w recenzjach prasowych pojawiało się dużo odwołań do sex appealu i atrakcyjności fizycznej Presleya. „Był piękny, niezwykle urokliwy”, powiedział krytyk muzyczny Mark Feeney[216]. Reżyser Steve Binder, który nie był fanem muzyki Presleya aż do momentu zobaczenia jego występu w telewizji z 1968, wypowiedział się o Presleyu w następujący sposób: Powiem to najprościej jak mogę. Czy jesteś kobietą, czy mężczyzną – to nie robi żadnej różnicy. On na pewno przyciągnąłby twój wzrok. Tak dobrze wyglądał, że jeśli nie wiedziałabyś, że jest gwiazdą, a wszedłby do twojego pokoju w twojej obecności – wiedziałabyś, że jesteś tam z kimś wyjątkowym[217]. Jego ruchy na koncertach, a także fizyczne piękno było odpowiedzialne za coraz częstsze spoglądanie na Presleya z erotycznego punktu widzenia[218]. W jego nekrologu Lester Bangs określił go jako „faceta, który wprowadził seks do kultury masowej”[219]. Słowa Eda Sullivana o tym, że „Presley ma plastikową butelkę w spodniach” od razu wywołały wiele plotek i insynuacji[220].

Mimo że wizerunek Presleya był określany jako ikona heteroseksualności, to niektórzy krytycy mówią o tym, że był on „niejednoznaczny”. Brett Farmer, widząc Presleya tańczącego i śpiewającego w filmie Jailhouse Rock, określił go jako przedstawiającego „specyficzny i w pewien sposób inny erotyczny styl płci męskiej”[221]. Według Yvonne Tasker, „Elvis pokazał nowy obraz heteroseksualnej białej klasy robotniczej jako agresywnej”[222].

Obwołanie Presleya symbolem seksu przyczyniło się do powstawania plotek o jego romansach z Hollywoodzkimi gwiazdami filmowymi. Mówiono, że romansował z: Natalie Wood (w latach 50.)[223], Connie Stevens, Ann-Margret i Tuesday Weld (w latach 60.)[224] oraz Candice Bergen i Cybill Shepherd (w latach 70.). June Juanico, jedna z wcześniejszych dziewczyn Presleya, obwiniała Parkera za dobieranie mu partnerek z myślą o zarobku[225]. Presley nie czuł się komfortowo, gdy plotkowano o jego romansach w sferach aktorskich Hollywood, zwłaszcza że większość z medialnych rewelacji było nieprawdziwych[226].

Legenda

Gwiazda króla w Hollywood Walk of Fame
Gwiazda Elvisa Presleya na Alei Gwiazd w Krakowie

„Przed Elvisem nie było niczego”, powiedział członek brytyjskiego zespołu rockowego The Beatles, John Lennon[227].

Po pierwszym występie w The Ed Sullivan Show w 1956 roku Presley został zauważony i był w centrum uwagi całego narodu amerykańskiego[228]. Jako jeden z prekursorów „rock’n’rolla”, nie był on tylko kimś, kto określił nowy gatunek w muzyce, ale odcisnął swój ślad także w kulturze młodzieżowej i w modzie[229]. Rock’n’roll, mając swoje początki w twórczości czarnoskórych Amerykanów, nie był popularny aż do czasu pojawienia się Elvisa. Presley, „będąc białym i brzmiąc jak czarnoskóry, otworzył drzwi do kultury popularnej dla Afroamerykanów”. Wraz z pojawieniem się Presleya narodził się nowy rodzaj akceptacji rasowej[230]. Czarnoskóry pionier rock’n’rolla Little Richard powiedział: On był integratorem. Elvis był jak zbawienie. Nigdy nie puściliby muzyki czarnoskórych, gdyby nie on. On otworzył drzwi dla muzyki czarnoskórych.[231] Al Green, czarnoskóry artysta, który był prekursorem innego gatunku – soulu, powiedział: „On rozkruszył lód dla nas wszystkich”[232]. Elvis Presley zwrócił także uwagę ludzi na świat muzyki. W wieku dwudziestu jeden lat, kiedy pojawił się w telewizyjnym show Sullivana, został jednym z najpopularniejszych ludzi na całej planecie[233].

Nazwisko, głos i image Presleya są bez zastanowienia rozpoznawane przez większość populacji ludzkiej dookoła globu[234]. Zainspirował wielu odtwórców. Od dekad, stanowi najczęściej odwzorowywaną osobistość przez odtwórców. W Stanach Zjednoczonych prawie każdy stan, (z wyjątkiem trzech) ma swój fanklub Elvisa. Fankluby są także w wielu innych krajach na całej planecie[235]. Według wielu ankiet i badań Presley jest największym człowiekiem w dziejach kultury popularnej. „Elvis Presley jest największym artystą XX wieku” – powiedział kompozytor Leonard Bernstein. „On rozpoczął nową falę i zmienił wszystko – muzykę, język, modę. Od tego zaczęła się ta cała rewolucja społeczno-kulturalna. Lata sześćdziesiąte powstały z tego.” – powiedział Bob Dylan, wokalista będący jedną z głównych postaci kultury masowej od ponad czterech dekad[236]. Dylan powiedział, że gdy pierwszy raz słyszał Presleya, było to jak „prawdziwa ucieczka z więzienia”[232].

Legenda „króla rock-and-rolla” przetrwała jego śmierć. Miliony jego fanów w ogóle nie przyjęły tego faktu do wiadomości, wierząc, że uciekł on w prywatność i wiedzie gdzieś spokojne życie na marginesie wielkiego świata. Do dziś, choć coraz rzadziej, bulwarowe pisma przynoszą informacje o jego miejscach schronienia. Jego muzyka ciągle utrzymuje popularność. Doczekał się też wielu trybutowych artystów, którzy z mniejszym lub większym powodzeniem naśladują jego muzykę i sceniczną osobowość.

Elvis P. jest wymieniony w piosence pt. Czas ołowiu z repertuaru polskiej grupy Budka Suflera. Autorem tekstu jest Marek Dutkiewicz, a kompozytorem Romuald Lipko[237].

Dyskografia

Filmografia

 Osobny artykuł: Filmografia Elvisa Presleya.

Upamiętnienie w Polsce

Elvis Presley. Pomnik w Krakowie.
  • W Krakowie pamięć o Presleyu wciąż jest żywa dzięki działającemu nieprzerwanie od początku lat dziewięćdziesiątych Fan Clubowi Elvisa Presleya i organizowanym tu na cześć artysty licznym imprezom, zwłaszcza rocznicowym. Podobne kluby działają w wielu miastach Polski m.in. toruńsko-bydgoski[238].
  • Jest patronem alei w Krakowie (od 2003 roku), która znajduje się we wschodniej części uroczyska Skałki Twardowskiego[239].
  • Od 2018 roku Presley ma swoją gwiazdę w Krakowie w alei gwiazd na bulwarze Czerwieńskim, pod wzgórzem wawelskim[238].
  • Pomnik (głaz z podobizną twarzy artysty) poświęcony królowi rocka przy alei Elvisa Presleya - odsłonięty w 2005 roku (autor Jerzy Brataniec). Głaz do wykonania pomnika podarowała kopalnia w Czatkowicach)[240][241]
  • W 1986 roku ukazała się pierwsza polska biografia Elvisa Presleya autorstwa Leszka C. Strzeszewskiego pt. „Elvis”[242].
  • W 2016 roku w Teatrze Nowym w Poznaniu miała miejsce premiera sztuki w reżyserii Michała Siegoczyńskiego pt. „Elvis”. Sztuka znajduje się w repertuarze teatru do dnia dzisiejszego[243].
  • W 2016 roku Mariusz Ogiegło wydał w formie książkowej publikację „Elvis. Człowiek, którego nigdy nie zapomnisz”. Zawiera ona 26 wywiadów z osobami związanymi prywatnie lub zawodowo z Presleyem, które przeprowadził autor.
  • Ten sam autor w 2020 roku wydał kolejną książkę poświęconą Presleyowi - „Elvis. Wszystkie płyty króla 1956–1966”. W roku 2022 ukazała się druga część - „Elvis. Wszystkie płyty króla 1966-1977”[244][245].

Przypisy

  1. a b Richie Unterberger, Elvis Presley – Biography, AllMusic, Cytat: Genre: Pop / Rock Country Styles: Contemporary Pop/Rock, Early Pop/Rock, Rock & Roll, Rockabilly, AM Pop, Country-Pop, Traditional Country, Progressive Country (ang.).
  2. Charles Harrington Elster: The Big Book of Beastly Mispronunciations. Houghton Mifflin, 2006, s. 391. ISBN 978-0-618-42315-6. Autor podaje, że niektórzy wymawiają jego nazwisko [ˈpɹɛzli], jednak Presley, jego rodzina i ludzie z nim pracujący używali wymowy [ˈpɹɛsli]. Wymowa [ˈpɹɛsleɪ] odpowiadająca spolszczonej preslej nie jest używana w języku angielskim.
  3. 'Elvis 75' hundred-song box set celebrates late rock singer’s 75th birthday. The Independent, 2009-10-19. [dostęp 2014-12-19]. (ang.).
  4. Wiesław Weiss: Rock Encyklopedia. Warszawa: Iskry, 1991, s. 437. ISBN 83-207-1374-9.
  5. Elvis by the Presleys w bazie IMDb (ang.)
  6. a b Parker 1995 ↓, s. 23.
  7. a b c Szabłowska 1991 ↓, s. 11.
  8. Ernst Jorgensen, Peter Guralnick: Elvis Day by Day: The Definitive Record of His Life and Music. Ballantine, 1999, s. 3.
  9. a b c Parker 1995 ↓, s. 24.
  10. a b Szabłowska 1991 ↓, s. 12.
  11. Peter Guralnick: Last Train to Memphis: The Rise of Elvis Presley. 1994, s. 11–12, 23–24.
  12. Peter Guralnick: Last Train to Memphis: The Rise of Elvis Presley. 1994, s. 13–14.
  13. Peter Guralnick: Last Train to Memphis: The Rise of Elvis Presley. 1994, s. 15–16.
  14. Szabłowska 1991 ↓, s. 13.
  15. Peter Guralnick: Last Train to Memphis: The Rise of Elvis Presley. 1994, s. 17–18.
  16. Peter Guralnick: Last Train to Memphis: The Rise of Elvis Presley. 1994, s. 32–33.
  17. Szabłowska 1991 ↓, s. 13, 32.
  18. a b c Parker 1995 ↓, s. 25.
  19. Peter Guralnick: Last Train to Memphis: The Rise of Elvis Presley. 1994, s. 35–38.
  20. Szabłowska 1991 ↓, s. 8, 14.
  21. Peter Guralnick: Last Train to Memphis: The Rise of Elvis Presley. 1994, s. 36.
  22. Peter Guralnick: Last Train to Memphis: The Rise of Elvis Presley. 1994, s. 40–41.
  23. a b c d e Szabłowska 1991 ↓, s. 17.
  24. Parker 1995 ↓, s. 31.
  25. Szabłowska 1991 ↓, s. 10, 17.
  26. Szabłowska 1991 ↓, s. 18.
  27. Szabłowska 1991 ↓, s. 18, 20.
  28. a b c d Szabłowska 1991 ↓, s. 20.
  29. Peter Guralnick: Last Train to Memphis: The Rise of Elvis Presley. 1994, s. 94–97.
  30. Charles L Ponce de Leon: Fortunate Son: The Life of Elvis Presley. 2007, s. 43.
  31. Peter Guralnick: Last Train to Memphis: The Rise of Elvis Presley. 1994, s. 100–101.
  32. Szabłowska 1991 ↓, s. 14.
  33. Peter Guralnick: Last Train to Memphis: The Rise of Elvis Presley. 1994, s. 144, 159, 167–168.
  34. Ernst Jorgensen, Peter Guralnick: Elvis Day by Day: The Definitive Record of His Life and Music. Ballantine, 1999, s. 45.
  35. Parker 1995 ↓, s. 8.
  36. Ernst Jorgensen: Elvis Presley–A Life in Music: The Complete Recording Sessions. 1998, s. 29.
  37. Ernst Jorgensen: Elvis Presley–A Life in Music: The Complete Recording Sessions. 1998, s. 10–11.
  38. Ernst Jorgensen: Elvis Presley–A Life in Music: The Complete Recording Sessions. 1998, s. 31.
  39. a b Szabłowska 1991 ↓, s. 23.
  40. Frank Coffey, David Stanley: The Elvis Encyclopedia. 1998, s. 28–29.
  41. Elvis Presley. W: Colin Escott: The Encyclopedia of Country Music. 1998, s. 421.
  42. a b Szabłowska 1991 ↓, s. 24–25.
  43. Frank Coffey, David Stanley: The Elvis Encyclopedia. 1998, s. 29.
  44. a b Frank Coffey, David Stanley: The Elvis Encyclopedia. 1998, s. 30.
  45. Szabłowska 1991 ↓, s. 24.
  46. Szabłowska 1991 ↓, s. 25.
  47. Parker 1995 ↓, s. 19–20, 29.
  48. Szabłowska 1991 ↓, s. 31.
  49. a b c Szabłowska 1991 ↓, s. 27.
  50. Parker 1995 ↓, s. 30.
  51. Szabłowska 1991 ↓, s. 28, 32.
  52. a b c Szabłowska 1991 ↓, s. 32.
  53. Ernst Jorgensen: Elvis Presley–A Life in Music: The Complete Recording Sessions. 1998, s. 51.
  54. Ernst Jorgensen, Peter Guralnick: Elvis Day by Day: The Definitive Record of His Life and Music. Ballantine, 1999, s. 80–81.
  55. a b c d Parker 1995 ↓, s. 32.
  56. Szabłowska 1991 ↓, s. 27–28.
  57. Szabłowska 1991 ↓, s. 28.
  58. „His original status as the King of Rock and Roll has never been seriously challenged, and he’s remained a bottomless source of inspiration for the generations of rock and rollers who’ve taken up the cause in the decades since that July night in Memphis”. Schinder, Scott (2008), Icons of Rock: An Encyclopedia of the Legends who Changed Music Forever, Greenwood Publishing Group, p. 2, ISBN 978-0-313-33846-5.
  59. Harrison Salisbury, Presley Records a Craze in Soviet, 3 lutego 1957, s. 4.
  60. Szabłowska 1991 ↓, s. 34.
  61. Szabłowska 1991 ↓, s. 34–35.
  62. a b c Szabłowska 1991 ↓, s. 35.
  63. a b Parker 1995 ↓, s. 43.
  64. Parker 1995 ↓, s. 36.
  65. Peter Guralnick: Last Train to Memphis: The Rise of Elvis Presley. 1994, s. 461–474.
  66. Szabłowska 1991 ↓, s. 37.
  67. a b c Szabłowska 1991 ↓, s. 38.
  68. a b c d Szabłowska 1991 ↓, s. 75.
  69. Parker 1995 ↓, s. 38.
  70. Peter Guralnick: Last Train to Memphis: The Rise of Elvis Presley. 1994, s. 474–480.
  71. Charles L Ponce de Leon: Fortunate Son: The Life of Elvis Presley. 2007, s. 115.
  72. Dick Clayton, James Heard: Elvis: By Those Who Knew Him Best. 2003, s. 160.
  73. Szabłowska 1991 ↓, s. 41.
  74. a b c Szabłowska 1991 ↓, s. 42.
  75. a b Szabłowska 1991 ↓, s. 57.
  76. Parker 1995 ↓, s. 46–47.
  77. Szabłowska 1991 ↓, s. 58.
  78. a b Parker 1995 ↓, s. 55.
  79. Szabłowska 1991 ↓, s. 42–43, 55–56.
  80. Parker 1995 ↓, s. 58.
  81. a b Szabłowska 1991 ↓, s. 62.
  82. a b c Szabłowska 1991 ↓, s. 67.
  83. a b Szabłowska 1991 ↓, s. 69.
  84. Szabłowska 1991 ↓, s. 76.
  85. Szabłowska 1991 ↓, s. 73.
  86. Szabłowska 1991 ↓, s. 76–77.
  87. Szabłowska 1991 ↓, s. 77.
  88. Szabłowska 1991 ↓, s. 81–82.
  89. Szabłowska 1991 ↓, s. 82.
  90. Szabłowska 1991 ↓, s. 83–86.
  91. Szabłowska 1991 ↓, s. 88–92.
  92. a b Szabłowska 1991 ↓, s. 88.
  93. Szabłowska 1991 ↓, s. 93–94.
  94. Szabłowska 1991 ↓, s. 93.
  95. Parker 1995 ↓, s. 62, 65.
  96. a b Parker 1995 ↓, s. 62.
  97. Parker 1995 ↓, s. 67.
  98. a b Szabłowska 1991 ↓, s. 94.
  99. Peter Guralnick: Careless Love: The Unmaking of Elvis Presley. 1999, s. 293, 296.
  100. Szabłowska 1991 ↓, s. 61.
  101. Szabłowska 1991 ↓, s. 54.
  102. Parker 1995 ↓, s. 67–68.
  103. a b Parker 1995 ↓, s. 68.
  104. Szabłowska 1991 ↓, s. 95.
  105. Parker 1995 ↓, s. 69.
  106. Szabłowska 1991 ↓, s. 95, 97.
  107. Szabłowska 1991 ↓, s. 64.
  108. Szabłowska 1991 ↓, s. 64, 97–98.
  109. Szabłowska 1991 ↓, s. 97–98.
  110. a b Parker 1995 ↓, s. 84–85.
  111. Glen Jeansonne, David Luhrssen, Dan Sokolovic: Elvis Presley, Reluctant Rebel: His Life and Our Times. 2011, s. 172.
  112. Parker 1995 ↓, s. 70.
  113. Szabłowska 1991 ↓, s. 67, 98–99.
  114. Szabłowska 1991 ↓, s. 67, 69.
  115. Szabłowska 1991 ↓, s. 99.
  116. Adam Victor: The Elvis Encyclopedia. 2008, s. 10.
  117. a b c Szabłowska 1991 ↓, s. 100.
  118. Ernst Jorgensen: Elvis Presley–A Life in Music: The Complete Recording Sessions. 1998, s. 381.
  119. Parker 1995 ↓, s. 115.
  120. a b c d e Szabłowska 1991 ↓, s. 101.
  121. a b c Keith Caulfield, The King of Crossover’s No. 1 Hits, 18 września 2004, s. 24.
  122. a b Parker 1995 ↓, s. 122.
  123. https://www.southingtonschools.org/userlogin.cfm?resourceid=5339&filename=The%20Death%20of%20Elvis%2Edocx.
  124. a b Peter Guralnick: Careless Love: The Unmaking of Elvis Presley. 1999, s. 628.
  125. Szabłowska 1991 ↓, s. 87–88.
  126. Peter Guralnick: Careless Love: The Unmaking of Elvis Presley. 1999, s. 634.
  127. Peter Guralnick: Careless Love: The Unmaking of Elvis Presley. 1999, s. 212, 642.
  128. a b Szabłowska 1991 ↓, s. 84.
  129. Szabłowska 1991 ↓, s. 87.
  130. Parker 1995 ↓, s. 121.
  131. Stanley, David; Coffey, Frank. The Elvis Encyclopedia, s. 148.
  132. Szabłowska 1991 ↓, s. 891–92.
  133. Elvis the #1 Hits: The Secret History of the Classics, s. 79.
  134. Szabłowska 1991 ↓, s. 891.
  135. a b Szabłowska 1991 ↓, s. 92.
  136. a b Parker 1995 ↓, s. 152.
  137. Peter Guralnick: Careless Love: The Unmaking of Elvis Presley. 1999, s. 645–648.
  138. elvis-in-concert.com, elvis-in-concert.com [dostęp 2017-11-23] [zarchiwizowane z adresu 2006-07-17].
  139. Parker 1995 ↓, s. 14–15, 157.
  140. Parker 1995 ↓, s. 13.
  141. Parker 1993 ↓, s. 14–15.
  142. Parker 1993 ↓, s. 13–15.
  143. Robert Matthew-Walker: Elvis Presley. A Study in Music. 1979, s. 26.
  144. a b Parker 1995 ↓, s. 16.
  145. Parker 1995 ↓, s. 162.
  146. a b Parker 1995 ↓, s. 172.
  147. Hopkins, Jerry. Elvis–The Biography, s. 386.
  148. Peter Guralnick: Careless Love: The Unmaking of Elvis Presley. 1999, s. 660.
  149. Adam Victor: The Elvis Encyclopedia. 2008, s. 581–582.
  150. Parker 1995 ↓, s. 175.
  151. Matthew-Walker, Robert. Elvis Presley. A Study in Music, s. 26.
  152. Parker 1995 ↓, s. 173.
  153. Pendergast, Sara; Pendergast, Tom. St. James Encyclopedia of Popular Culture. 4th ed. St. James Press.
  154. a b c Parker 1995 ↓, s. 11.
  155. Coady, DA, Conspiracy Theories and Official Stories, International Journal of Applied Philosophy, 17, (2) s. 197–209. ISSN 0739-098X (2003) [Refereed Article].
  156. Dead Elvis: a chronicle of a cultural obsession.G Marcus – 1991 – Doubleday Books.
  157. Parker 1995 ↓, s. 152, 162–163.
  158. Parker 1995 ↓, s. 175–176.
  159. Parker 1995 ↓, s. 176.
  160. Parker 1995 ↓, s. 164.
  161. Parker 1995 ↓, s. 200–203.
  162. Parker 1995 ↓, s. 203.
  163. Parker 1995 ↓, s. 232–233.
  164. Elvis Presley’ irregular life – and death | Boston Herald, bostonherald.com [dostęp 2017-11-23] [zarchiwizowane z adresu 2017-04-13] (ang.).
  165. A little less constipation... Elvis killed by bad bowel action, doctor says, news.com.au [dostęp 2017-11-23].
  166. Here’s what really killed Elvis Presley – Rediff.com Movies, movies.rediff.com [dostęp 2017-11-23].
  167. Whitburn, Joel. The Billboard Book of Top 40 Country Hits. 2nd ed, s. 276.
  168. Whitburn, Joel. The Billboard Book of Top 40 Country Hits. 2nd ed. Billboard Books; 2006, s. 273.
  169. Szabłowska 1991 ↓, s. 98.
  170. Parker 1995 ↓, s. 225.
  171. Brown, Peter Harry; Broeske, Pat H. Down at the End of Lonely Street: The Life and Death of Elvis Presley, s. 433.
  172. National Historic Landmarks Program (NHL) [dostęp 2017-11-23].
  173. Parker 1995 ↓, s. 177–178.
  174. Parker 1995 ↓, s. 178.
  175. Jody Cook: Graceland National Historic Landmark Nomination Form. 2004, s. 33.
  176. Top-Earning Dead Celebrities – Forbes.com, forbes.com [dostęp 2017-11-23] [zarchiwizowane z adresu 2007-11-01].
  177. Top-Earning Dead Celebrities – Forbes.com.
  178. Top-Earning Dead Celebrities, forbes.com [dostęp 2017-11-23] (ang.).
  179. Top-Earning Dead Celebrities, forbes.com [dostęp 2017-11-23] (ang.).
  180. Attention Required!, forbes.com [dostęp 2019-12-29] [zarchiwizowane z adresu 2012-07-31].
  181. In Pictures: The 13 Top-Earning Dead Celebs – No. 2 Elvis Presley – Forbes.com.
  182. http://latimesblogs.latimes.com/nationnow/2011/08/elvis-presley.html.
  183. Elvis Presley Awarded the Presidential Medal of Freedom, graceland.com [dostęp 2019-11-28].
  184. Adam Victor: The Elvis Encyclopedia. 2008, s. 415.
  185. Parker 1995 ↓, s. 42.
  186. Parker 1995 ↓, s. 42–43, 46–47, 56–57.
  187. Szabłowska 1991 ↓, s. 51.
  188. Peter Guralnick: Careless Love: The Unmaking of Elvis Presley. 1999, s. 261–263.
  189. Peter Guralnick: Careless Love: The Unmaking of Elvis Presley. 1999, s. 171.
  190. Parker 1995 ↓, s. 98.
  191. Peter Guralnick: Careless Love: The Unmaking of Elvis Presley. 1999, s. 474.
  192. Ernst Jorgensen, Peter Guralnick: Elvis Day by Day: The Definitive Record of His Life and Music. Ballantine, 1999, s. 329.
  193. Szabłowska 1991 ↓, s. 81.
  194. Parker 1995 ↓, s. 8, 134.
  195. Parker 1995 ↓, s. 142–143.
  196. Parker 1995 ↓, s. 33, 61.
  197. Parker 1995 ↓, s. 60, 114.
  198. Parker 1995 ↓, s. 33.
  199. Parker 1995 ↓, s. 75.
  200. Parker 1995 ↓, s. 119–120.
  201. Parker 1995 ↓, s. 66, 115, 235.
  202. Szabłowska 1991 ↓, s. 32, 73.
  203. a b Parker 1995 ↓, s. 61.
  204. Parker 1995 ↓, s. 74, 80, 105–106.
  205. Elvis special: Doctor Feelgood | From the Observer | The Guardian, guardian.co.uk [dostęp 2017-11-23] (ang.).
  206. a b Parker 1995 ↓, s. 116.
  207. Parker 1995 ↓, s. 76.
  208. Guralnick, Peter. Last Train to Memphis: The Rise of Elvis Presley, s. 100–101.
  209. a b c d Guralnick, Peter. „How Did Elvis Get Turned Into a Racist?” The New York Times.
  210. Denisoff, R. Serge. Solid Gold: The Popular Record Industry, s. 22.
  211. a b Question of the Month – Jim Crow Museum at Ferris State University.
  212. Guralnick, Peter. Last Train to Memphis: The Rise of Elvis Presley, s. 426.
  213. a b Helen Kolawole: He wasn’t my king. „The Guardian”. 
  214. Myrie, Russell. Don’t Rhyme for the Sake of Riddlin’: The Authorized Story of Public Enemy, s. 123–124.
  215. Pittsburgh Post-Gazette – Google News Archive Search, news.google.com [dostęp 2017-11-23].
  216. Mark Feeney: Elvis at 75: Can we ever again see the performer, not the punch line?. Boston Globe, 2010-01-03. [dostęp 2014-01-21]. (ang.).
  217. Martin Ashley: How High Should Boys Sing?. 2009, s. 76.
  218. Parker 1995 ↓, s. 29.
  219. Gilbert B Rodman: Elvis After Elvis, The Posthumous Career of a Living Legend. 1996, s. 58.
  220. Marjorie Garber: Vested Interests: Cross-Dressing and Cultural Anxiety. 1997, s. 366.
  221. Farmer, Brett. Spectacular Passions: Cinema, Fantasy, Gay Male Spectatorships. 2nd ed. s. 86.
  222. Tasker, Yvonne. „Cowgirl Tales”. In: Codell, Julie F., editor. Genre, Gender, Race, and World Cinema: An Anthology, s. 208.
  223. Parker 1995 ↓, s. 28.
  224. Parker 1995 ↓, s. 57, 60.
  225. Girls! Girls! Girls! / From small-town women to movie stars, Elvis loved often but never true – SFGate, sfgate.com [dostęp 2017-11-23].
  226. Kirchberg, Connie; Hendrickx, Marc. Elvis Presley, Richard Nixon, and the American Dream.
  227. Quotes about Elvis, elvis.com [dostęp 2017-11-23] [zarchiwizowane z adresu 2014-10-26].
  228. How Big Was The King? – CBS News, cbsnews.com [dostęp 2017-11-23] (ang.).
  229. Sadie, Stanley, editor. The Norton/Grove Concise Encyclopedia of Music, s. 638.
  230. Bertrand, Michael T. Race, Rock, and Elvis, s. 94.
  231. Rodman, Gilbert B. Elvis After Elvis, The Posthumous Career of a Living Legend, s. 193.
  232. a b Adam Victor: The Elvis Encyclopedia. 2008, s. 356.
  233. Arnett, Jeffrey Jensen. Adolescence and Emerging Adulthood: A Cultural Approach, s. 400.
  234. Doss, Erika Lee. Elvis Culture: Fans, Faith, and Image.
  235. Lott, Eric. „All the King’s Men: Elvis Impersonators and White Working-Class Masculinity”. In: Stecopoulos, Harry; Uebel, Michael, editors. Race and the Subject of Masculinities. Duke University Press; 1997.
  236. Keogh, Pamela Clarke. Elvis Presley: The Man, The Life, The Legend. Simon & Schuster; 2004.
  237. Marek Dutkiewicz: Jolka, Jolka pamiętasz?. Warszawa: Wydawnictwo Edipresse Książki, 2015, s. 117–119. ISBN 978-83-7945-066-4.
  238. a b Elwis Presley dołączy do krakowskiej alei gwiazd. [dostęp 2022-04-20].
  239. Patroni krakowskich ulic. [dostęp 2022-04-20].
  240. Pamięci Elvisa Presleya. [dostęp 2022-04-20].
  241. Kraków, aleja Elvisa Presleya. [dostęp 2022-04-20].
  242. Elvis. [dostęp 2022-04-20].
  243. Elvis. [dostęp 2022-04-20].
  244. Wszystkie płyty króla. [dostęp 2022-04-20].
  245. Wszystkie płyty króla. [dostęp 2022-04-20].

Bibliografia

  • Peter Guralnick: Last Train to Memphis: The Rise of Elvis Presley. Little, Brown, 1994. ISBN 0-316-33225-9.
  • Peter Guralnick: Careless Love: The Unmaking of Elvis Presley. Back Bay Books, 1999. ISBN 0-316-33297-6.
  • Charles L Ponce de Leon: Fortunate Son: The Life of Elvis Presley. Macmillan, 2007. ISBN 0-8090-1641-9.
  • Ernst Jorgensen, Peter Guralnick: Elvis Day by Day: The Definitive Record of His Life and Music. Ballantine, 1999. ISBN 0-345-42089-6.
  • Ernst Jorgensen: Elvis Presley–A Life in Music: The Complete Recording Sessions. St Martin’s Press, 1998. ISBN 0-312-18572-3.
  • Frank Coffey, David Stanley: The Elvis Encyclopedia. Virgin Books, 1998. ISBN 0-7535-0293-3.
  • Elvis Presley. W: Colin Escott: The Encyclopedia of Country Music. Oxford University Press, 1998. ISBN 0-19-517608-1.
  • Martin Ashley: How High Should Boys Sing?. Ashgate, 2009. ISBN 978-0-7546-6475-8.
  • Gilbert B Rodman: Elvis After Elvis, The Posthumous Career of a Living Legend. Routledge, 1996. ISBN 0-415-11002-5.
  • Marjorie Garber: Vested Interests: Cross-Dressing and Cultural Anxiety. Routledge, 1997. ISBN 0-415-91951-7.
  • Adam Victor: The Elvis Encyclopedia. Overlook Duckworth, 2008. ISBN 1-58567-598-9.
  • Dick Clayton, James Heard: Elvis: By Those Who Knew Him Best. Virgin Publishing, 2003. ISBN 0-7535-0835-4.
  • Robert Matthew-Walker: Elvis Presley. A Study in Music. Midas Books, 1979. ISBN 0-85936-162-4.
  • Glen Jeansonne, David Luhrssen, Dan Sokolovic: Elvis Presley, Reluctant Rebel: His Life and Our Times. ABC-CLIO, 2011. ISBN 978-0-313-35904-0.
  • Jody Cook: Graceland National Historic Landmark Nomination Form. United States Department of the Interior, 2004.
  • Keith Caulfield. The King of Crossover’s No. 1 Hits. „Billboard”, 18 września 2004. 
  • Harrison Salisbury. Presley Records a Craze in Soviet. „The New York Times”, 3 lutego 1957. 
  • John Parker, Kto zabił króla? Danuta Górska (tłum.), Wydawnictwo Alfa, 1995, ISBN 83-7001-931-5.
  • Maria Szabłowska, Elvis. Amerykański sen, Wydawnictwo Ring, 1991, ISBN 5905279053229.

Informacja

Artykuł Elvis Presley w polskiej Wikipedii zajął następujące miejsca w lokalnym rankingu popularności:

Prezentowana treść artykułu Wikipedii została wyodrębniona w 2023-11-10 na podstawie https://pl.wikipedia.org/?curid=22936