Edward VIII Windsor

Edward VIII
— Z Bożej łaski Król Wielkiej Brytanii, Irlandii i brytyjskich dominiów zamorskich król, obrońca wiary, cesarz Indii —
Król Wielkiej Brytanii i cesarz Indii
Okres	od 20 stycznia 1936 do 11 grudnia 1936 (abdykacja)
Poprzednik	Jerzy V Windsor
Następca	Jerzy VI Windsor
Dane biograficzne
Dynastia	Windsorowie
Data i miejsce urodzenia	23 czerwca 1894 Richmond
Data i miejsce śmierci	28 maja 1972 Paryż
Ojciec	Jerzy V Windsor
Matka	Maria Teck
Żona	Wallis Simpson
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Edward VIII, właśc. Edward Albert Chrystian Jerzy Andrzej Patryk Dawid, ang. Edward Albert Christian George Andrew Patrick David (ur. 23 czerwca 1894 w Richmond, zm. 28 maja 1972 w Paryżu) – książę Walii od 1911 (inaugurowany na zamku w Caernarfon), król Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej i dominiów, cesarz Indii, Obrońca Wiary od 20 stycznia 1936 do abdykacji 11 grudnia 1936. Po ustąpieniu z tronu otrzymał tytuł księcia Windsoru (Duke of Windsor).

Wczesne lata życia

Przyszły król Edward VIII urodził się 23 czerwca 1894 w White Lodge w Richmond w hrabstwie Surrey. Był najstarszym synem księcia Yorku (późniejszego króla Jerzego V) i Marii Teck, córki Franciszka, księcia Teck. Został ochrzczony w Green Drawing Room w White Lodge 16 lipca 1894 przez arcybiskupa Canterbury, Edwarda White'a Bensona. Imię Edward otrzymał po swoim dziadku, księciu Walii (późniejszym Edwardzie VII), Albert otrzymał na prośbę swojej prababki, królowej Wiktorii, na pamiątkę jej męża, Chrystian na pamiątkę pradziadka Chrystiana IX, króla Danii. Imiona Jerzy, Andrzej, Patryk i Dawid otrzymał na cześć świętych patronów Anglii, Szkocji, Irlandii i Walii. Książę był nazywany przez swoją rodzinę imieniem Dawid.

Rodzice Edwarda, książę i księżna Yorku, nie zajmowali się zbytnio wychowywaniem dzieci, podobnie jak większość brytyjskich rodziców z klasy wyższej. Opiekę nad Edwardem i jego młodszym rodzeństwem sprawowały nianie. Ojciec był dla Edwarda bardzo surowy. Przyszły król wspominał później o strachu, który go ogarniał, gdy szambelan oświadczał: „Jego Królewska Mość życzy sobie zobaczyć się z panem w bibliotece”. Kiedy mały Edward został przez nianię zaprezentowany swoim rodzicom, rozpłakany chłopczyk nie wywarł na nich pozytywnego wrażenia.

W 1906 Edward wstąpił jako kadet do szkoły marynarki w Osborne House w Cowes. W 1908 został przydzielony do bazy morskiej w Dartmouth. Edward dobrze się uczył i miał dobre stopnie ze wszystkich przedmiotów. Wyjątkiem była matematyka. Jego ówcześni wychowawcy opisywali księcia jako mającego „przesadną potrzebę podobania się, zjednywania sobie ludzi”. W 1911 w Dartmouth Edward zapadł na świnkę, która szalała wówczas wśród kadetów. Choroba miała u niego wyjątkowo ostry przebieg i później niektórzy stwierdzali w tym przyczynę jego młodocianego i zniewieściałego wyglądu. Świnka może też powodować bezpłodność. Niektórzy (np. Donald Spoto) uważają, że stało się tak w wypadku Edwarda, który miał zdawać sobie sprawę ze swojej bezpłodności, co miało zaważyć na jego decyzji o abdykacji.

Książę Walii

Kiedy w 1910 zmarł król Edward VII, a ojciec księcia Edwarda został królem Jerzym V, młody Edward automatycznie uzyskał tytuły księcia Kornwalii i księcia Rothesay. 23 czerwca 1910 ojciec mianował go księciem Walii i hrabią Chester. Oficjalna inwestytura odbyła się na zamku w Caernarfon 13 lipca 1911. Po raz pierwszy od 1616 (inwestytura księcia Karola, późniejszego Karola I) ceremonia odbyła się w Walii, co było pomysłem wpływowego walijskiego polityka, Davida Lloyda George’a, podówczas konstabla zamku Caernarfon i Kanclerza Skarbu w liberalnym rządzie Asquitha.

Z ceremonii w Caernarfon Edward zapamiętał śmieszny strój, który musiał założyć na uroczystość – krótkie spodnie z białej satyny, okrągłe nakrycie głowy i średniowieczny płaszcz z czerwonego weluru podbitego gronostajami. Edward uważał ten strój za „niedorzeczne przebranie” i zgodził się go założyć dopiero po burzliwej dyskusji z ojcem.

W 1912 Edward przebywał kilka miesięcy w Paryżu u markiza de Breteuil, aby doskonalić się w języku francuskim. Po powrocie do Wielkiej Brytanii wystąpił z Royal Navy i rozpoczął naukę w oksfordzkim Magdalen College. Uczelnię opuścił po 3 latach bez żadnego tytułu naukowego. Jego ocena uniwersytecka brzmiała: „Nigdy nie będzie miał skłonności do książek”. Wzorem swojego dziadka Edwarda VII książę Walii interesował się modą. Pod pewnymi względami wiódł jednak żywot ascety – jadł i spał niewiele, nawet pił bez zakąszania z powodu obsesyjnej obawy przed tyciem.

Kariera w armii

Po wybuchu I wojny światowej w 1914 Edward wstąpił do Grenadierów Gwardii (Grenadier Guards). Na początku wojny był trzymany z dala od frontu i pozwalano mu jedynie na odwiedzanie szpitali. 29 września 1914 o mało nie zginął, kiedy podczas inspekcji oddziałów w Vermelles pocisk artyleryjski trafił w jego samochód, zabijając kierowcę. Książę jednak usilnie naciskał, aby przeniesiono go do jednostek frontowych. W końcu udało mu się dopiąć swego. Promowany na oficera, Edward przejawiał w okopach zamiłowanie do ryzyka i pogardę śmierci. Cóż tam moja śmierć, mam czterech braci – mówił.

Minister wojny, lord Kitchener, miał jednak inne poglądy na kwestię życia i śmierci następcy tronu i odwołał Edwarda z linii frontu. Resztę wojny książę spędził w Sztabie Generalnym jako adiutant dowódcy Brytyjskiego Korpusu Ekspedycyjnego, generała Johna Frencha. Wojnę zakończył w Mons w Belgii, jako major przydzielony do sztabu głównego Kanadyjskiego Korpusu Ekspedycyjnego. W 1916 otrzymał Military Cross, chociaż twierdził, że nań nie zasłużył.

Królewskie obowiązki

Po zakończeniu wojny książę Walii zaczął pasjonować się wyścigami konnymi. Brał nawet udział jako dżokej w steeplechase (wyścigach z przeszkodami), ale po pechowym upadku ojciec zabronił mu uprawiania tego sportu. Edward spróbował więc sił w lotnictwie i uczył się pilotażu, ale to też spotkało się z zakazem ojca. Król Jerzy V widział syna w roli „nadzwyczajnego ambasadora” Korony i nakazywał mu odwiedzać kolejne kraje brytyjskiego imperium. Na pokładzie HMS „Renown” podjął w latach 1919–1935 szereg oficjalnych wizyt w ponad 50 krajach.

Książę nie czuł się dobrze podczas tych podróży. Protokół, oficjalne przemowy, przyjęcia i formalistyka ogromnie mu ciążyły. W swoim dzienniku pisał: „Jakaż to niedorzeczność te wizyty oficjalne! I jakie marnotrawstwo czasu!”. W latach 20. i 30. stał się jedną z najczęściej fotografowanych osób na świecie, jednak przerażało go niekiedy religijne uwielbienie tłumów, czasami wręcz starających się go dotknąć jak bożka^{[potrzebny przypis]}.

Edward nie lubił oficjalnych przyjęć, przepadał natomiast za ludźmi oryginalnymi i uwielbiał suto zakrapiane imprezy. Podczas pobytu w Wielkiej Brytanii zawsze przejawiał zainteresowanie problematyką gospodarczą, odwiedzał ośrodki przemysłowe i okręgi górnicze.

Romanse

W 1930 Jerzy V dał Edwardowi własną rezydencję w Fort Belvedere niedaleko Sunningdale w hrabstwie Berkshire. Tutaj Edward nawiązał wiele romansów. Upodobał sobie starsze od niego mężatki. Wśród nich były dziedziczka angloamerykańskiej fortuny tekstylnej Freda Dudley Ward, amerykańska aktorka filmowa Mildred Harris i lady Furness. Ta ostatnia przedstawiła Edwarda w 1930 Bessie Wallis Simpson, żonie biznesmena Ernesta Simpsona (wcześniejszej rozwódce). Edward i Wallis spotkali się ponownie w 1931 (Wallis Simpson została wówczas przedstawiona rodzinie królewskiej) i 1932. Księciu przypadła do gustu niezależność Amerykanki i jej bezpośredniość.

Kiedy w 1933 lady Furness wyjeżdżała do Stanów Zjednoczonych, powierzyła Edwarda (którego nazywała „człowieczkiem”) opiece pani Simpson (Mrs Simpson, jak zwała ją prasa). Właśnie wtedy Edward i Wallis zostali kochankami. Królowi Jerzemu nie przypadały do gustu romanse syna. Król często wyrażał obawę, co stanie się, gdy Edward odziedziczy koronę. W roli swojego dziedzica widział młodszego syna, Alberta, księcia Yorku, i swoją ulubioną wnuczkę, Elżbietę. Powiedział nawet: „Mam nadzieję i modlę się do Boga, że mój najstarszy syn Edward nigdy się nie ożeni i nie będzie miał dzieci, a wtedy nic nie będzie stało na przeszkodzie w drodze Bertiego i Lilibet do tronu”.

Miłosny związek Edwarda i amerykańskiej rozwódki znalazł się w kręgu zainteresowań specjalnego oddziału londyńskiej policji, która miała za zadanie zbadać prawdziwą naturę ich związku. Zachował się niedatowany raport opisujący wizytę pary w sklepie z antykami. Sprzedawca stwierdził, że „dama wydawała się mieć POW („Prince of Wales”, książę Walii) całkowicie pod pantoflem”. Związek następcy tronu wzbudzał zainteresowanie ówczesnych elit politycznych, i to nie tylko brytyjskich.

Król Edward VIII

Król Jerzy V zmarł w nocy 20 stycznia 1936 i książę Walii wstąpił na tron pod imieniem Edwarda VIII. Następnego dnia złamał protokół, przypatrując się proklamacji swojej osoby jako króla z okna St. James's Palace w towarzystwie pani Simpson. Był również pierwszym brytyjskim królem, który latał samolotem – przyleciał z Sandringham do Londynu na specjalne posiedzenie Tajnej Rady, związane z jego wstąpieniem na tron.

Społeczeństwo brytyjskie wychodziło właśnie z głębokiego kryzysu gospodarczego i wiązało wielkie nadzieje z nowoczesnym i wysportowanym królem, który wolał jazz od dud. Edward cieszył się wówczas ogromną popularnością w społeczeństwie, mniejszą jednak w kręgach związanych z IV Rządem Narodowym pod przewodnictwem konserwatysty Stanleya Baldwina. Jego poglądy budziły niepokój rządu. Konsternację powodowały głównie zażyłe stosunki z ambasadorem III Rzeszy w Londynie, Joachimem von Ribbentropem. Pracownik francuskiej ambasady, Girard de Charbonnières, pisał: Czy należy na tej podstawie wnioskować, że przeczuwający to premier postanowił pozbyć się Edwarda VIII, zanim ten zdążyłby zaszkodzić, i że królewski romans z panią Simpson był tylko pretekstem? Nie sądzę, by tak było, niemniej jest rzeczą pewną, że odejście monarchy nie sprawiło rządowi przykrości.

Królowi zarzucano również naruszenie konstytucyjnego obowiązku powściągliwości w kwestiach politycznych. Świadczy o tym reakcja na słowa wypowiedziane w listopadzie 1936 podczas wizytacji kopalń w południowej Walii na widok panującej nędzy: „Trzeba coś zrobić”. Króla oskarżano również o dążenia absolutystyczne. Edward później wspominał: „Nie zamierzałem nic więcej, niż otworzyć okna i wpuścić do szacownej instytucji trochę świeżego powietrza, jakim miałem w zwyczaju oddychać, gdy byłem księciem Walii. Moją skromną ambicją było poszerzenie nieco podstaw monarchii, uwrażliwienie jej na nowe uwarunkowania naszych czasów”.

16 lipca 1936 miał miejsce zamach na życie króla. Zamachowcem był Irlandczyk, Jerome Brannigan (znany też jako George Andrew McMahon). Miał on zamiar wystrzelić, gdy król wyjedzie konno z Constitution Hill niedaleko pałacu Buckingham. Policja zauważyła jednak rewolwer i obezwładniła niedoszłego zamachowca. Podczas procesu Brannigam twierdził, że do zamachu na króla wynajęła go „zagraniczna władza”, a on poinformował o tym planie MI5 i chciał mu pomóc w ujęciu prawdziwego winowajcy. Sąd nie uwierzył w jego wersję i skazał go na rok więzienia. Obecnie wydaje się, że Brannigam rzeczywiście miał kontakty z MI5, ale nie sposób określić ich charakteru.

Tymczasem pojawiły się plotki mówiące o tym, że król zamierza poślubić Wallis Simpson, która złożyła już pozew rozwodowy w sądzie w Ipswich. Latem 1936 król afiszował się z kochanką podczas rejsu po Morzu Śródziemnym na pokładzie luksusowego jachtu „Nahlin”. Na prośbę Edwarda brytyjska prasa powstrzymywała się od komentowania romansu (uważało się wówczas, że nie godzi się dżentelmenowi atakować członka rodziny królewskiej, któremu etykieta zabraniała odpowiadać na ataki), jednak bez skrępowania opisywały go gazety zagraniczne. 27 października sąd ostatecznie orzekł rozwód Wallis Simpson. Nic już teoretycznie nie stało na przeszkodzie jej małżeństwu z królem. Teoretycznie, gdyż temu związkowi sprzeciwiały się rodzina królewska, opinia publiczna, Kościół i rząd.

Kryzys abdykacyjny

16 listopada 1936 Edward zaprosił do pałacu Buckingham premiera Baldwina. Podczas spotkania wyraził chęć poślubienia Wallis Simpson. Baldwin poinformował króla, że jego związek jest „moralnie nie do zaakceptowania”. Małżeństwu króla z dwukrotną rozwódką sprzeciwiał się również Kościół, a Brytyjczycy nie tolerowali myśli o Wallis Simpson jako swojej królowej.

Edward zaproponował wówczas małżeństwo morganatyczne, ale pomysł ten został odrzucony przez brytyjski gabinet oraz rządy dominiów Korony brytyjskiej. Premierzy Australii, Kanady i Południowej Afryki wyrazili swój stanowczy sprzeciw wobec tego małżeństwa, Wolne Państwo Irlandzkie wyraziło swoją obojętność i bezstronność w sprawie królewskiego małżeństwa, natomiast rząd Nowej Zelandii, który po raz pierwszy usłyszał wówczas o Wallis Simpson, wyraził tylko swoje wielkie zdziwienie. Dowiedziawszy się o tym, Edward powiedział, że „w Australii nie ma wielu ludzi” i nie mają oni nic do powiedzenia w tej kwestii.

Król poinformował Baldwina, że abdykuje, jeżeli nie będzie mógł poślubić swojej wybranki. Podczas spotkania z królem 2 grudnia 1936 Baldwin dał mu trzy wyjścia: zrezygnować z małżeństwa z Wallis Simpson, poślubić ją wbrew stanowisku gabinetu albo abdykować. Jasne było, że Edward nie porzuci myśli o ślubie, z kolei ślub bez zgody ministrów spowodowałby podanie się rządu do dymisji i kryzys konstytucyjny. Król wybrał więc abdykację. 3 grudnia prasa przerwała milczenie i skrytykowała związek króla. Wallis ukryła się przed dziennikarzami w Cannes. Król stracił poparcie społeczeństwa, przeciwko niemu była klasa polityczna. Wprawdzie magnat prasowy lord Beaverbrook, mający poparcie Churchilla, zaproponował utworzenie „partii królewskiej” i obronę króla, ale nie miało to znaczenia (pojawił się również pomysł, że w razie utrzymania się Edwarda na tronie i dymisji gabinetu Baldwina nowym premierem zostanie właśnie Churchill).

Dokumenty abdykacyjne król podpisał 10 grudnia 1936 w Fort Belvedere. Obecni przy tym byli jego trzej młodsi bracia – książę Yorku (jednocześnie następca tronu), książę Gloucester i książę Kentu. 11 grudnia Edward po raz ostatni użył królewskiej prerogatywy i podpisał Królewską ustawę o abdykacji 1936. Obowiązywała ona tylko w Wielkiej Brytanii. Tego samego dnia ustawy o sukcesji tronu zostały podpisane przez władze dominiów Korony. Irlandia podpisała ustawę o stosunkach zagranicznych dopiero 12 grudnia.

W nocy 11 grudnia 1936 książę Edward wygłosił na falach BBC mowę pożegnalną do narodu napisaną z pomocą Churchilla. Wyjaśnił w niej motywy swojej abdykacji. Słynne zdanie z tego przemówienia brzmi: „Uwierzcie mi, gdy mówię do was, że uznałem za niemożliwe dźwiganie wielkiego ciężaru odpowiedzialności bez pomocy i wsparcia kobiety, którą kocham”^[1].

Melodramatyczne przemówienie, zamiast wzbudzić sympatię Brytyjczyków, zabrzmiało w ich uszach drobnomieszczańsko. Społeczeństwo nie wybaczyło królowi porzucenia państwa dla amerykańskiej rozwódki. Nie okazało więc żalu, gdy 12 grudnia 1936 Edward opuścił Anglię na pokładzie HMS „Fury” i udał się do Australii. Jego następcą, jako król Jerzy VI, został książę Yorku.

„Kłopotliwy książę Windsoru”

Nadanie tytułu

12 grudnia 1936 na pierwszym zebraniu Tajnej Rady król Jerzy VI oznajmił, że chce, aby pierwszą decyzją jego panowania było przyznanie jego bratu tytułu księcia Windsoru i najwyższych klas brytyjskich orderów. Chociaż oficjalne dokumenty zostały podpisane dopiero 8 marca 1937, Edward był już wcześniej określany jako książę Windsoru. Jako książę krwi królewskiej nie mógł on startować do wyborów w Izbie Gmin ani też wypowiadać się na tematy polityczne w Izbie Lordów.

Dokumenty datowane na 27 maja 1937 przyznawały księciu Windsoru „tytuł, tytulaturę i atrybuty Królewskiej Wysokości”, zaznaczały jednak, że „jego żona i potomkowie, jeśli takowi będą, nie będą mieli do nich żadnych praw”. Wśród brytyjskich ministrów zdania na temat tytulatury Edwarda były podzielone. Niektórzy uważali, że Wallis Simpson jako żona Edwarda powinna otrzymać wszystkie tytuły związane z godnością żony księcia krwi królewskiej. Z kolei inni argumentowali, że Edward zrzekając się tronu utracił prawo do wszystkich tytułów. 14 kwietnia 1937 prokurator generalny sir Donald Somervell przedstawił ministrowi spraw wewnętrznych, Johnowi Simonowi, memorandum podsumowujące poglądy jego samego, parlamentarnego radcy Granville'a Rama i lorda adwokata T.M. Coopera:

• Zgadzamy się z tym, że książę Windsoru nie powinien mieć pretensji do tytułu Królewskiej Wysokości. Innymi słowy, nic nie stoi na przeszkodzie, aby decyzja Króla o abdykacji spowodowała usunięcie go z listy posiadających prawa do królewskich tytułów.
• Kwestia ta musi być jednak rozważona z uwzględnieniem faktu, że z jak najbardziej usprawiedliwionych powodów książę posługuje się tym tytułem za wyraźną zgodą Jego Królewskiej Mości oraz że zwracano się do niego w ten sposób przy formalnych okazjach i w formalnych dokumentach.
• Doszliśmy także do wniosku, że nie ma żadnych podstaw prawnych do przyznania analogicznego tytułu żonie księcia Windsoru. Naszym zdaniem prawo do nadawania tego tytułu jest prerogatywą Króla, który może je nadawać lub nie, w zależności od sytuacji.

Książę Windsoru poślubił Wallis Simpson w prywatnej ceremonii 3 czerwca 1937 w Chateau de Candé, niedaleko Tours we Francji. Kiedy Kościół Anglii odmówił uznania tego małżeństwa, proboszcz z hrabstwa Durham, wielebny Robert Anderson Jardine, zaoferował gotowość do udzielenia ślubu, co książę z radością przyjął. Edward chciał zaprosić na ślub swoich braci, książąt Gloucester i Kentu, oraz kuzyna, lorda Louisa Mountbattena, ale Jerzy VI kategorycznie zabronił komukolwiek z rodziny królewskiej uczestniczenia w tej ceremonii. Również w kolejnych latach Edward i jego żona byli traktowani przez rodzinę królewską z dużym dystansem. Książę Windsoru otrzymał też zakaz pojawiania się na dworze królewskim.

Konflikt o tytuł Królewskiej Wysokości był pierwszym, który wybuchł dookoła osoby byłego króla. Kolejny dotyczył spraw finansowych. Rząd odmówił umieszczenia księcia Windsoru na liście cywilnej. Książę utrzymywał się więc z pensji płaconej mu przez brata. Zakończyło się to jednak, kiedy Edward zażądał większej stawki. Spowodowało to pogorszenie się relacji Edwarda z resztą rodziny królewskiej. Pokłócił się również z własną matką, pisząc do niej w 1939, że „dalsza normalna korespondencja między nami jest niemożliwa”. Nastąpiło także zerwanie kontaktów z bratem. W pierwszych dniach panowania Jerzego VI Edward telefonował prawie codziennie, domagając się pieniędzy i tytułu Królewskiej Wysokości dla jego żony. Telefony te irytowały króla Jerzego i zakazał połączeń z bratem.

Książę sądził początkowo, że będzie mógł wrócić do Wielkiej Brytanii po roku lub dwóch latach spędzonych na wygnaniu we Francji. Jednak król Jerzy VI (z poparciem swojej matki i żony, królowej Elżbiety) zagroził mu sankcjami, jeśli pojawi się na Wyspach bez pozwolenia. Król i królowa musieli jednak wypłacać Edwardowi dochody z zamku Balmoral i Sandringham House, które Edward odziedziczył po swoim ojcu Jerzym V i które nie przypadły Jerzemu VI automatycznie po abdykacji brata.

Nazistowskie sympatie

W 1935 kanclerz Rzeszy Adolf Hitler odrzucił traktat wersalski (przywrócił pobór do wojska i publicznie ogłosił remilitaryzację Niemiec), czym rzucił wyzwanie istniejącemu porządkowi międzynarodowemu^[2]. Edward jeszcze jako książę Walii utrzymywał serdeczne kontakty z niemieckim ambasadorem Leopoldem von Hoeschem. Gdy objął tron, ambasador wypowiadał się, że według niego nowy król wykazywał wiele sympatii dla narodu niemieckiego, w przeciwieństwie do poprzednika. Jak się okazało, ambasador był niemieckim szpiegiem i dzięki tej znajomości zdobywał wiele danych dla rosnącej w siłę III Rzeszy. Wydaje się prawdopodobne, że remilitaryzacja Nadrenii w marcu 1936, która nastąpiła właśnie w okresie panowania Edwarda na tronie brytyjskim, powiodła się między innymi dzięki tym informacjom^[3]. W 1937 para książęca odwiedziła Niemcy (wbrew woli brytyjskiego rządu) i spotkała się z Hitlerem w Berchtesgaden. Wizyta była szeroko komentowana przez niemieckie media. Rozmowa z Hitlerem trwała godzinę, odbyła się po niemiecku w serdecznej atmosferze. Książę zapewniał później, że nie rozmawiano o sprawach politycznych, a wizyta miała na celu zgłębianie problematyki społecznej, między innymi taniego budownictwa mieszkaniowego. Książę został jednak przyłapany na wykonywaniu nazistowskiego pozdrowienia. Edward zwiedził też nazistowski ośrodek szkoleniowy Ordensburg Krossinsee koło Złocieńca.

Para książęca osiadła we Francji. Kupili tam pałac La Croë na Lazurowym Wybrzeżu. Kiedy we wrześniu 1939 wybuchła II wojna światowa, książę podjął starania o powrót do Wielkiej Brytanii i zgłosił gotowość służenia ojczyźnie na każdej placówce, na którą skieruje go król. Jerzy wyraził zgodę na przyjazd brata do Londynu. Księcia przywiózł lord Mountbatten na pokładzie HMS „Kelly”. Edwarda jednak natychmiast odesłano do Francji, gdzie jako generał major został przydzielony do Brytyjskiej Misji Wojskowej w Vincennes.

W lutym 1940 niemiecki ambasador w Hadze hrabia Julius von Zech-Burkersroda ogłosił, że książę Windsoru był przyczyną ujawnienia alianckich planów obrony Belgii. Podczas niemieckiej ofensywy w maju 1940 książę z żoną uciekli na południe, na początku do Biarritz, a w czerwcu 1940 do Hiszpanii. W lipcu przenieśli się do Lizbony, gdzie zamieszkali u bankiera o nazistowskich sympatiach.

Pronazistowskie sympatie księcia i jego gotowość do negocjacji pokojowych z Hitlerem skłoniły brytyjskie władze do wysłania księcia jak najdalej od miejsca politycznych wydarzeń. W sierpniu premier Churchill mianował księcia gubernatorem Bahamów. Zanim Edward odpłynął z Lizbony, próbował go porwać kierowany przez Waltera Schellenberga niemiecki wywiad, aby ponownie ogłosić go królem. Kierujący akcją Reinhard Heydrich, starając się dostać jak najszybciej do portu, zderzył się jednak z ciężarówką. Odpływając z Lizbony ekskról poinformował niemieckiego posła, barona Oswalda von Hoyningen-Huene, że jakakolwiek akcja polityczna z jego udziałem jest bezcelowa, ponieważ w Anglii nie ma zainteresowania zbliżeniem z Niemcami^[4]. 17 sierpnia 1940 książę Windsoru z żoną przybyli na Bahamy.

Książę Windsoru zostając gubernatorem stał się jednocześnie pierwszym monarchą, który sprawował cywilną funkcję polityczną. Nie lubił swojego stanowiska, a jego metody uważane były za rasistowskie. Wyspy opisywał jako „trzeciorzędną brytyjską kolonię”. Pozostał jednak na tym stanowisku do 1945. W 1943 chciał opuścić swoją placówkę, jednak kiedy Churchill zaproponował mu stanowisko gubernatora Bermudów, książę zdecydował się pozostać na Bahamach. Z urzędu ustąpił ostatecznie 15 marca 1945.

Austriacki ambasador, który był przyjacielem Jerzego V, wierzył, że Edward podziwiał nazizm i był zagorzałym antykomunistą, a także, że opowiadał się za sojuszem z Niemcami. Pamięć Edwarda o „niekończących się scenach koszmaru” I wojny światowej miała skłaniać go do polityki ustępstw na rzecz zachowania pokoju. Hitler uznawał Edwarda za przyjaznego nazistowskim Niemcom i miał powiedzieć, że „jego (tzn. Edwarda) abdykacja była dla nas wielką stratą”. Wielu historyków uważa, że Hitler przygotowywał przywrócenie tronu Wielkiej Brytanii Edwardowi, który miał ustanowić faszystowskie rządy w Wielkiej Brytanii.

Uważa się, że książę (a zwłaszcza księżna) sympatyzowali z nazizmem przed II wojną i podczas jej trwania, a decyzja Edwarda o pozostaniu na Bahamach miała służyć ukryciu tych sympatii. W 1940 książę powiedział: „W ciągu ostatnich 10 lat Niemcy całkowicie zmieniły się jako społeczeństwo. Kraje, które nie potrafią samodzielnie dokonać takiej przemiany, winny poddać się polityce Niemiec”. Podczas okupacji Francji książę poprosił wojska niemieckie o ochronę jego francuskich posiadłości, prośba ta została spełniona. Brytyjskie Foreign Office wyraziło swój sprzeciw, kiedy para książęca planowała rejs na jachcie szwedzkiego magnata, Axela Wenner-Grena, którego amerykański wywiad niesłusznie uważał za bliskiego przyjaciela Hermanna Göringa. Lord Caldecote pisał do Churchilla tuż przed wyjazdem księcia na Bahamy, że książę „znany z pronazistowskich sympatii może stać się centrum intryg”.

W kwietniu 1941 Niemcy rozpowszechnili plotkę, że prezydent Roosevelt nakazał nadzór policyjny pary książęcej, kiedy ta odwiedzała Palm Beach na Florydzie. Były książę wirtemberski (który był mnichem w amerykańskim klasztorze) poinformował FBI, że księżna jest kochanką ambasadora von Ribbentropa, pozostaje z nim w bliskich stosunkach i wciąż przesyła mu tajne informacje.

Po wojnie książę napisał w swoich pamiętnikach, że podziwiał Niemców, ale zaprzeczył pronazistowskim sympatiom. O Hitlerze napisał: „Führer uderzył mnie swoją niecodzienną osobowością, swoją teatralną postawą i narzucającą się prezencją”.

Po II wojnie światowej

Pod koniec lata 1945 Edward udał się do Londynu, by przedyskutować warunki swojego powrotu. Król Jerzy zdecydowanie jednak odmówił księżnej wstępu na dwór. Edward wraz z żoną zdecydowali się więc zamieszkać w Paryżu przy bulwarze Sucheta, gdzie francuski rząd podarował im mieszkanie. Edward zaczął pisać pamiętniki, które zostały wydane w 1951 pod tytułem: Wspomnienia pewnego króla. Książę czasami wybierał się do Anglii. Zatrzymywał się wtedy w hotelu Claridge’s. Uczestniczył w pogrzebie swojego brata Jerzego VI w 1952, ale na koronację bratanicy Elżbiety II rok później nie został zaproszony. W 1953 Edward i Wallis przeprowadzili się do domu przy Lasku Bulońskim, wynajętego od władz Paryża. Tam spędzili najbliższe lata, urozmaicane podróżami do Nowego Jorku i hiszpańskiej Marbelli.

Elżbieta II zakończyła wypłacanie rocznej renty dla stryja w związku z wypłynięciem na światło dzienne akt z Marburga (Marburg Files). Dokumenty te potwierdzały ścisłe kontakty księcia z nazistami na najwyższym szczeblu władzy, w tym zapewnienia, że jest sens dalszego bombardowania Anglii, gdyż jakoby opór jego rodaków słabł, co doprowadzi do pokoju. Królowa zakazała mu wstępu do kraju. Sama para książęca pojawiła się w programie Edwarda R. Murrowa Person to Person. Złożyła również wizytę prezydentowi Eisenhowerowi w 1955.

W 1964 „The Sunday Times” rozpoczął kampanię na rzecz powrotu księcia Windsoru do Wielkiej Brytanii, potępiając anachroniczne postępowanie pałacu Buckingham wobec byłego króla, „skazanego za zbrodnię miłości”. W Izbie Gmin konserwatyści domagali się reemigracji byłego króla. Królowa Elżbieta była jednak nieugięta. Nigdy nie uznała też ciotki jako księżnej Windsoru, co samej zainteresowanej nie przeszkadzało. Dopiero 10 marca 1965, kiedy książę był operowany w Londynie z powodu odklejenia siatkówki, bratanica odwiedziła go i zgodziła się na obecność księżnej Wallis. W następnych latach książę i księżna Windsoru regularnie odwiedzali Anglię. Po raz ostatni miało to miejsce w 1968 podczas pogrzebu Maryny, księżnej Kentu.

W 1970 para pojawiła się w 50-minutowym wywiadzie dla BBC. W tym samym roku zostali zaproszeni do Białego Domu przez prezydenta Nixona, w podzięce za przyjęcie go w Paryżu w latach 60., gdy jego kariera polityczna się załamała.

Mimo młodzieńczego wyglądu, książę Edward był wtedy już starym człowiekiem, wyniszczonym przez długotrwałe palenie i picie. Brat Jerzego VI zaczął interesować się ogrodnictwem. W listopadzie 1971 wykryto u niego raka krtani w stanie tak zaawansowanym, że operacja była bezcelowa. Królowa Elżbieta wykorzystała oficjalną wizytę w Paryżu i odwiedziła stryja 19 maja 1972 w parku Bagatela. 29 maja 1972 książę zmarł w ramionach swojej żony, szepcąc „Kochanie...”. Został pochowany podczas prywatnej ceremonii we Frogmore niedaleko Windsoru. Z okazji jego pogrzebu księżna Windsoru zatrzymała się w pałacu Buckingham. Zmarła w 1986 i została pochowana obok męża.

Dziedzictwo

• Życie Edwarda zostało opisane w trylogii Robertsona Daviesa. Jeden z jej bohaterów, Boy Staunton, darzy podziwem Edwarda VIII, spotyka się z nim i przyjmuje jego imię.
• Edward pojawia się również w książce The Leader Guya Waltersa, która przedstawia alternatywną wersję historii, gdzie Edward pozostaje królem, a Wallis Simpson zostaje królową. Rządzą razem powojenną faszystowską Anglią i są sprzymierzeni z Hitlerem, ale walczy z nimi główny bohater książki, kapitan James Armstrong.
• Książka Hannah Green pt. I Never Promised You a Rose Garden.
• Piosenka calypso pt. Edward VIII autorstwa Trynidadczyka Lorda Caressera z 1937.
• W kreskówce z 1963 Królik Bugs wspomina, że był krawcem księcia Windsoru.
• Film telewizyjny The Woman I Love z Richardem Chamberlainem w roli Edwarda.
• Miniserial Edward and Mrs. Simpson z 1978 z Edwardem Foxem w roli Edwarda.
• W 2006 ukazała się książka Martina Allena pt. Tajny układ – jak książę Windsoru zdradził aliantów, w której autor szczegółowo opisuje kontakty księcia z Niemcami w 1939 oraz publikuje fotokopie listu księcia do Hitlera.
• Film o związku Wallis i Edwarda, W.E., wyreżyserowała Madonna w 2011.
• Od imienia księcia nazwano trofeum drużynowe Prince of Wales Trophy w północnoamerykańskich rozgrywkach hokeja na lodzie NHL.
• W amerykańsko-brytyjskim serialu telewizyjnym The Crown została przedstawiona jego postać, którą zagrał Alex Jennings.

Tytuły

• 1894–1898: Jego Wysokość, książę Edward z Yorku (His Highness, Prince Edward of York)
• 1898–1901: Jego Królewska Wysokość, książę Edward z Yorku (His Royal Highness, Prince Edward of York)
• 1901: Jego Królewska Wysokość, książę Edward z Kornwalii i Yorku (His Royal Highness Prince Edward of Cornwall and York)
• 1901–1910: Jego Królewska Wysokość, książę Edward z Walii (His Royal Highness Prince Edward of Wales)
• 1910: Jego Królewska Wysokość, książę Kornwalii (His Royal Highness The Duke of Cornwall)
• 1910–1936: Jego Królewska Wysokość, książę Walii (His Royal Highness The Prince of Wales)

W Szkocji

• 1910–1936: Jego Królewska Wysokość, książę Edward, książę Rothesay (His Royal Highness The Prince Edward, Duke of Rothesay)
• 1936: Jego Królewska Mość, Król (His Majesty The King)

Okazjonalnie, poza Zjednoczonym Królestwem, i z szacunku w Indiach

• 1936: Jego Cesarska Mość, Król-Imperator (His Imperial Majesty The King-Emperor)
• 1936–1937: Jego Królewska Wysokość, książę Edward (His Royal Highness The Prince Edward)
• 1937–1972: Jego Królewska Wysokość, książę Windsoru (His Royal Highness The Duke of Windsor) – używany bezpośrednio po abdykacji

Przypisy

Bibliografia

• Michael Bloch, The Duke of Windsor's War, Weidenfeld and Nicolson, Londyn, 1982, ​ISBN 0-297-77947-8​
• Frances Donaldson, Edward VIII, Weidenfeld and Nicolson, Londyn, 1974, ​ISBN 0-297-79667-4​
• Charles Phillips: The Illustrated Encyclopedia of Royal Britain. John Haywood, Richard G. Wilson (konsult.). New York: Metro Books, 2011. ISBN 978-1-4351-1835-5.
• Philip Ziegler, King Edward VIII • The Official Biography, Nowy Jork, 1991, ​ISBN 0-394-57730-2​

Linki zewnętrzne

• The Duke of Windsor Dies at 77, [w:] Reuters [online], nytimes.com, 28 maja 1972 [dostęp 2014-05-26]  (ang.).

Poprzednik Jerzy V Windsor

Król Kanady 1936

Następca Jerzy VI Windsor

Poprzednik Jerzy V Windsor

Król Australii 1936

Następca Jerzy VI Windsor

Poprzednik Jerzy V Windsor

Król Nowej Zelandii 1936

Następca Jerzy VI Windsor

Poprzednik Jerzy V Windsor

Król Południowej Afryki 1936

Następca Jerzy VI Windsor

Poprzednik Jerzy V Windsor

Król Nowej Fundlandii 1936

Następca Jerzy VI Windsor

Poprzednik Charles Cecil Dundas

Gubernator Bahamów 1940-1945

Następca William Lindsay Murphy