Edward Snowden

Edward Joseph Snowden
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

21 czerwca 1983
Elizabeth City, Karolina Północna, USA

Zawód, zajęcie

informatyk, aktywista wolnościowy

Faksymile
Strona internetowa

Edward Joseph Snowden (wym. [ˈɛdwɚd ˈsnoʊ̯dən]; ur. 21 czerwca 1983 w Elizabeth City) – amerykański demaskator, były pracownik CIA i zleceniobiorca zatrudniony przez firmy Dell oraz Booz Allen Hamilton[1] na umowach dla NSA, który ujawnił na łamach prasy kilkaset tysięcy poufnych, tajnych i ściśle tajnych dokumentów NSA, co zostało opisane przez prasę jako największy wyciek tajnych informacji w historii USA[2]. Poszukiwany przez władze USA pod zarzutem ujawnienia tajemnic państwowych i szpiegostwa[3]. Na początku sierpnia 2013 Snowden otrzymał azyl tymczasowy w Rosji[4], a w październiku 2020 prawo stałego pobytu[5]. Pod koniec września 2022 na mocy dekretu podpisanego przez prezydenta Rosji Władimira Putina otrzymał rosyjskie obywatelstwo[6].

Ujawnienie tajnych dokumentów

Edward Snowden ujawnił:

  • informacje o programie PRISM, pozwalającemu masowo podsłuchiwać rozmowy Amerykanów i obywateli innych krajów, prowadzone poprzez telefon VoIP i Internet. Według Snowdena PRISM umożliwia Agencji Bezpieczeństwa Narodowego przeglądanie poczty elektronicznej, dostęp do czatów i wideoczatów oraz czerpanie informacji z serwisów społecznościowych. W programie PRISM biorą udział Microsoft (Hotmail), Google (Gmail i YouTube), Yahoo!, Facebook, Skype, AOL, Apple Inc. i Paltalk[7][8].
  • Snowden przekazał dziennikarzom kopię tajnego postanowienia sądu FISC z dnia 25 kwietnia 2013 roku, zgodnie z którym jeden z głównych amerykańskich operatorów sieci telefonii komórkowej Verizon jest zobowiązany codziennie przekazywać Agencji Bezpieczeństwa Narodowego metadane dotyczące wszystkich rozmów, zarówno wewnątrzkrajowych, jak też i międzynarodowych, zawierające numery telefoniczne dzwoniącego i przyjmującego rozmowę, IMEI telefonów, datę i godzinę oraz długość rozmowy oraz miejsce, z którego telefonowano[9].
  • że służby Stanów Zjednoczonych szpiegowały instytucje Unii Europejskiej i ponad 30 czołowych polityków na świecie. Podsłuchiwany mógł być m.in. telefon komórkowy kanclerz Niemiec Angeli Merkel[10].
  • że amerykańskie służby specjalne od 2009 roku niezgodnie z obowiązującym prawem wchodziły do sieci komputerowych wschodnioazjatyckiej sieci Pacnet, a także chińskich operatorów telefonii komórkowej, celem uzyskania dostępu do treści milionów SMS. Zgodnie z oświadczeniem hongkońskiej gazety Sunday Morning Post przekazał redakcji dokumenty, potwierdzające ten fakt[11].
  • informacje o istnieniu brytyjskiego programu inwigilacji Tempora i oznajmił, że nie posługuje się iPhone, gdyż mają one zintegrowane oprogramowanie, które pozwala śledzić użytkownika. Zamiast smartfonów Snowden posługuje się zwykłymi telefonami komórkowymi[12].

17 czerwca 2013 dziennik „The Guardian”, powołując się na dane uzyskane od Snowdena podał, że służby specjalne Wielkiej Brytanii i USA prowadziły monitoring komputerów i podsłuchiwały zagranicznych polityków i urzędników, biorących udział w spotkaniu grupy G20 w Londynie w 2009. Zajmowały się tym brytyjski GCHQ i amerykańska NSA. Prócz tego brytyjskie służby specjalne w czasie trwania spotkania prowadziły podsłuch telefonicznych rozmów prezydenta Rosji Dmitrija Miedwiediewa[13][14].

Snowden podkreślił, że nie wyjawił wszystkich posiadanych informacji.

Dokładnie przestudiowałem każdy dokument, by upewnić się, że jego ujawnienie istotnie posłuży interesom społeczeństwa (...). Istnieje wiele rozmaitych dokumentów, ujawnienie których miałoby istotne konsekwencje, lecz ja nie odkryję ich, gdyż mój cel to jawność, a nie szkodzenie ludziom[15].

Fakt ten został później potwierdzony przez dyrektora NSA Alexandera, który występując na forum Council on Foreign Relations powiedział, że Snowden przekazał dziennikarzom od 50 do 200 tysięcy tajnych dokumentów, które będą stopniowo wychodzić na światło dzienne[16]. Według danych wewnętrznego raportu Pentagonu, treść którego wyszła na jaw w styczniu 2014 roku, Snowden przechwycił 1,7 miliona tajnych plików; większość dokumentów dotyczy „życiowo ważnych operacji amerykańskiej armii, floty, piechoty morskiej i sił powietrznodesantowych”[17].

Domniemany udział innych państw

Przewodniczący komitetów do spraw wywiadu Izby Reprezentantów i Senatu Mike Rogers i Dianne Feinstein wyrazili przypuszczenie, że ponieważ Snowden nie miał technicznych możliwości samodzielnie przejąć setek tysięcy tajnych dokumentów i ponieważ jego działania były prowadzone na tak szeroką skalę, jak również fakt, iż po ucieczce z USA mógł swobodnie się przemieszczać, to jego działania mogły być prowadzone przy pomocy rosyjskiego wywiadu. Jednak śledztwo, przeprowadzone przez FBI, nie wykazało, żeby Snowdenowi pomagał ktoś z zewnątrz. Sam zaś Snowden zaprzeczył twierdzeniom, jakoby w jego działaniach brały udział inne państwa[18].

Reakcje międzynarodowe

Zwolennicy Edwarda Snowdena pod Pałacem Prezydenckim w Warszawie, 5 lipca 2013

W czerwcu 2013 roku Szwecja i Wielka Brytania, jako jedyne kraje, zablokowały w PE propozycję dyskusji dotyczącej oskarżeń amerykańskiego szpiegostwa wobec instytucji UE i jej polityków. Reprezentanci Litwy, ówczesnego kraju-przewodniczącego UE, starali się bezskutecznie przekonać ministra spraw zagranicznych Szwecji Carla Bildta do zmiany decyzji[19].

W październiku 2015 roku Parlament Europejski wezwał kraje członkowskie do wycofania zarzutów karnych, o ile takie zostały przedstawione, wobec Edwarda Snowdena i „zapobiegnięcia jego ekstradycji w uznaniu dla jego statusu osoby zgłaszającej przypadki naruszenia i obrońcy praw człowieka na szczeblu międzynarodowym”. Jednocześnie europarlament jest „bardzo rozczarowany tym, że większość państw członkowskich i instytucji UE nie uznała tej kwestii za pilną i nie wyraziła gotowości do poważnego potraktowania kwestii poruszonych w rezolucji”[10].

Ucieczka

Snowden udał się do Hongkongu, a potem liniami lotniczymi Aerofłotu do Moskwy, dokąd przybył 23 czerwca 2013 i gdzie czekał na niego samochód z rejestracją dyplomatyczną, prawdopodobnie Ekwadoru. Snowden uzyskał pomoc od organizacji WikiLeaks i jej założyciela Juliana Assange[20]. W wielu krajach odmówiono mu azylu. Wenezuela zaproponowała mu azyl 6 czerwca 2013[21]. Kiedy znalazł się na lotnisku w Moskwie okazało się że USA cofnęło mu paszport, więc nie mógł dalej podróżować. Przez miesiąc znajdował się strefie tranzytowej Szeremietiewo, w sierpniu Snowden otrzymał azyl w Rosji na okres jednego roku. Tego samego dnia Snowden opuścił lotnisko w towarzystwie reprezentantki WikiLeaks Sarah Harrison[4]. Okres azylu został przedłużony w 2017, według słów jego adwokata, Anatolija Kuczereny, do roku 2020[22]. Według Kuczereny dokładne miejsce jego pobytu nie zostanie ujawnione[23]. Edward Snowden jest pod ochroną oficerów Departamentu Kontrwywiadu Wojskowego FSB.

Nagrody

We wrześniu 2013 nominowany do Nagrody Sacharowa przez grupę Zieloni – Wolny Sojusz Europejski oraz Zjednoczona Lewica Europejska – Nordycka Zielona Lewica, 30 września znalazł się na liście finalistów[24].

W 2013 roku profesor socjologii szwedzkiego uniwersytetu w Umeå Stefan Svallfors nominował Snowdena do Pokojowej Nagrody Nobla za bohaterski wkład, który Edward Snowden wniósł kosztem wielkich osobistych wyrzeczeń, ujawniając amerykańską inwigilację, która stoi w sprzeczności z prawem krajowym i międzynarodowymi postanowieniami[25].

W 2014 laureat nagrody Right Livelihood, nazywanej „Alternatywną Nagrodą Nobla”, za „odwagę i kompetencję w demaskowaniu bezprzykładnego rozmiaru inwigilacyjnych praktyk państwa”[26].

Edward Snowden w kulturze

W 2016 w kinach miała miejsce premiera filmu na podstawie jego historii Snowden[27] w reżyserii Olivera Stone’a. W postać Edwarda Snowdena wcielił się Joseph Gordon-Levitt[28]. W tym samym roku Edward Snowden wystąpił również w utworze „Exit” Jeana-Michela Jarre’a[29].

17 września 2019 odbyła się międzynarodowa premiera książki Edwarda Snowdena pt. "Pamięć nieulotna" (ang. "Permanent record"), opisująca kulisy m.in. sprawy ujawnienia tajnych dokumentów rządu amerykańskiego w 2013 roku. W oryginalnej dystrybucji książka została wydana przez wydawnictwo Macmillan Publishers. W Polsce za dystrybucję odpowiedzialne jest wydawnictwo Insignis Media[30].

Ukazały się książki dotyczące Edwarda Snowdena:

Przypisy

  1. Greenwald, Glenn; MacAskill, Ewen; Poitras, Laura (June 9, 2013). „Edward Snowden: the whistleblower behind the NSA surveillance revelations”. The Guardian (London).
  2. Hosenball, M. (November 14, 2013). NSA chief says Snowden leaked up to 200,000 secret documents. Reuters.
  3. Obama wezwał Rosję do wydania Edwarda Snowdena. Polskie Radio.pl. [dostęp 2013-06-26].
  4. a b Сноуден получил временное убежище в России. ria.ru.
  5. Edward Snowden gets permanent residency in Russia - lawyer - CNN, edition.cnn.com [dostęp 2020-11-25].
  6. Reuters, Putin grants Russian citizenship to U.S. whistleblower Snowden, „Reuters”, 26 września 2022 [dostęp 2022-09-26] (ang.).
  7. U.S., British intelligence mining data from nine U.S. Internet companies in broad secret program - The Washington Post, www.washingtonpost.com [dostęp 2017-11-17] (ang.).
  8. NSA Prism program taps in to user data of Apple, Google and others. Guardian.
  9. Verizon forced to hand over telephone data – full court ruling. Guardian.
  10. a b Parlament Europejski broni Snowdena przed ekstradycją. "Wycofać zarzuty wobec niego". Portal Spraw Zagranicznych.
  11. Edward Snowden claims US hacks Chinese phone messages. telegraph.co.
  12. iPhone может шпионить за своим владельцем.
  13. Британские спецслужбы пытались перехватить переговоры Дмитрия Медведева.
  14. СМИ: Д. Медведев на саммите G20 в Лондоне был под колпаком спецслужб. top.rbc.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-20)]..
  15. Edward Snowden: the whistleblower behind the NSA surveillance revelations. The Guardian.
  16. АНБ США считает, что Эдвард Сноуден передал журналистам до 200 тыс. секретныхдокументов.
  17. Новости NEWSru.com: Сноуден украл у АНБ 1,7 миллиона секретных файлов, подсчитали в Пентагоне.
  18. Невольник чести. gazeta.ru.
  19. Sverige stoppar spionsamtal. Sveriges Radio.
  20. Snowden arrives at Moscow airport from Hong Kong, BBC 23 juni 2013.
  21. Venezuela erbjuder Snowden asyl, DN 6 juli 2013.
  22. Russia Extends Edward Snowden’s Asylum (ang.). New York Times.
  23. Сноуден покинул транзитную зону "Шереметьево" и пересек границу РФ - пришла справка от ФМС (ros.).
  24. Edward Snowden makes shortlist for EU freedom of thought prize after Green nomination.
  25. Västerbottens Kuriren Umeåprofessorn: Ge Snowden fredspriset.
  26. 2014 Awards honour courageous and effective work for human rights, freedom of the press, civil liberties and combatting climate change (ang.). [dostęp 2014-09-24].
  27. Film „Snowden” Olivera Stone’a wchodzi do kin. Zmarnowana okazja. wyborcza.pl. [dostęp 2016-11-18].
  28. John Lynch: Joseph Gordon-Levitt explains that odd Edward Snowden voice he does in his new biopic (ang.). Business Insider, 12.08.2016. [dostęp 2017-01-04].
  29. Adam Gabbatt: Edward Snowden releases techno song with Jean-Michel Jarre (ang.). theguardian.com. [dostęp 2016-04-28].
  30. Pamięć nieulotna – autobiografia Edwarda Snowdena. Zapowiedź międzynarodowej premiery, www.insignis.pl [dostęp 2019-09-24].

Informacja

Artykuł Edward Snowden w polskiej Wikipedii zajął następujące miejsca w lokalnym rankingu popularności:

Prezentowana treść artykułu Wikipedii została wyodrębniona w 2022-10-01 na podstawie https://pl.wikipedia.org/?curid=2974711