| ||
Data i miejsce urodzenia | 16 sierpnia 1906 Kraków, Austro-Węgry | |
Data i miejsce śmierci | 1 maja 1989 Warszawa, Polska | |
Przewodniczący Rady Państwa | ||
Okres | od 12 sierpnia 1964 do 11 kwietnia 1968 | |
Przynależność polityczna | Polska Zjednoczona Partia Robotnicza | |
Poprzednik | Aleksander Zawadzki | |
Następca | Marian Spychalski | |
Zastępca przewodniczącego Rady Państwa | ||
Okres | od 15 maja 1961 do 12 sierpnia 1964 | |
Przynależność polityczna | Polska Zjednoczona Partia Robotnicza | |
I sekretarz KC PZPR | ||
Okres | od 20 marca 1956 do 21 października 1956 | |
Przynależność polityczna | Polska Zjednoczona Partia Robotnicza | |
Poprzednik | Bolesław Bierut | |
Następca | Władysław Gomułka | |
Minister rolnictwa | ||
Okres | od 10 stycznia 1957 do 27 października 1959 | |
Przynależność polityczna | Polska Zjednoczona Partia Robotnicza | |
Poprzednik | Antoni Kuligowski | |
Następca | Mieczysław Jagielski | |
Minister administracji publicznej | ||
Okres | od 7 kwietnia 1945 do 28 czerwca 1945 | |
Przynależność polityczna | Polska Partia Robotnicza | |
Poprzednik | Stanisław Sopicki[1] Józef Maślanka[2] | |
Następca | Władysław Kiernik | |
Odznaczenia | ||
Edward Mieczysław Ochab, ps. „Feliks”, „Łukasz”, „Paweł”, „Ludwik”, „Adam”, „Wicek”, „Karol”[3] (ur. 16 sierpnia 1906 w Krakowie, zm. 1 maja 1989 w Warszawie) – polski polityk i działacz społeczny, działacz komunistyczny. Członek tajnego Centralnego Biura Komunistów Polski przy Komitecie Centralnym WKP (b) (1944). Generał brygady Wojska Polskiego, I sekretarz KC PZPR w 1956 i przewodniczący Rady Państwa w latach 1964–1968. Poseł do Krajowej Rady Narodowej, na Sejm Ustawodawczy oraz na Sejm PRL I, II, III i IV kadencji, członek Komisji Wojskowej Biura Politycznego KC PZPR nadzorującej ludowe Wojsko Polskie od maja 1949[4], nadzorujący prace Komitetu Słowiańskiego w Polsce, przewodniczący Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej w latach 1950–1952, przewodniczący Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu w latach 1965–1968. Budowniczy Polski Ludowej.
Wywodził się z chłopskiej rodziny z miejscowości Szówsko k. Jarosławia. Jego ojciec, Józef, był urzędnikiem w biurze adresowym, natomiast matka, Maria z domu Muller, robotnicą rolną[5][3]. W 1912 rozpoczął naukę w Szkole Wydziałowej w Krakowie. Od stycznia do września 1921 pracował jako robotnik w drukarni oraz warsztatach powroźniczych. Przez cztery lata uczył się w Akademii Handlowej w Krakowie. Po ukończeniu szkoły we wrześniu 1925 został buchalterem w Składnicy Kółek Rolniczych w Wieliczce. Ukończył wyższe studium spółdzielcze na Uniwersytecie Jagiellońskim w 1927[6]. W tym samym roku została mu przyznana wojskowa kategoria „B”. Po rocznym odroczeniu 15 czerwca 1928 Powiatowa Komisja Uzupełnień Kraków-Miasto przyznała mu kategorię „A”. 1 sierpnia 1928 został skierowany do Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty w Zaleszczykach. Z powodu sympatii komunistycznych i niesubordynacji w październiku został usunięty ze Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty. W lutym 1928 uzyskał prawo do skrócenia służby wojskowej do 15 miesięcy[7]. Od połowy lat dwudziestych działał w ruchu spółdzielczym.
Latem 1929 wstąpił do Komunistycznej Partii Polski, za co był pięciokrotnie aresztowany. Należał też do Komunistycznego Związku Młodzieży Polski[3]. W latach 1933 i 1938 skazany na karę więzienia – dzięki czemu uniknął represji wielkiej czystki, które dotknęły działaczy KPP przebywających w ZSRR[8]. Uwolniony 7 września 1939 po ucieczce strażników więziennych. Udał się do Garwolina, jednak 11 września wrócił do Warszawy i wstąpił do 2 Robotniczego Pułku Obrony Warszawy (Robotnicza Brygada Obrony Warszawy), a następnie po kapitulacji stolicy przedostał się na teren okupacji sowieckiej[9]. Do chwili ataku Niemiec na ZSRR przebywał w Kijowie i Saratowie, gdzie pracował w sowieckim Wydawnictwie Literatury w Językach Obcych. Od czerwca 1941 do lutego 1942 był dowódcą drużyny w 750 Batalionie Robotniczym służył jako ochotnik w Armii Czerwonej[10].
Współorganizator Związku Patriotów Polskich oraz 1 Armii Wojska Polskiego w ZSRR. Skierowany przez Wszechzwiązkową Komunistyczną Partię (bolszewików) do 1 Polskiej Dywizji im. Tadeusza Kościuszki[11], od maja 1943 w stopniu podporucznika był w niej jednym z oficerów politycznych współpracującym z NKWD[11]; powierzono mu funkcję wykładowcy i kierownika szkoły dla podoficerów politycznych 2 Pułku Piechoty 1 Dywizji. Pod koniec grudnia 1943 w stopniu porucznika został mianowany zastępcą dowódcy ds. polityczno-wychowawczych powstającej wówczas 3 Dywizji Piechoty im. Romualda Traugutta; odpowiadał za szkolenie polityczne żołnierzy. Uczestniczył w bitwie pod Lenino[12]. W jednym ze swoich raportów podsumowujących tę akcję pisał: „Ogromna większość żołnierzy pochodzących z tzw. kresów wschodnich pogodziła się z tym, że ziemie z większością ukraińską i białoruską wejdą w skład republik sowieckich. Powtarzają się pytania już nie o to, czy osadnicy odzyskają swoje stare parcele na kresach, lecz czy otrzymają odpowiednią rekompensatę w Polsce centralnej i zachodniej”[13].
W styczniu 1944 Edward Ochab wszedł w skład powołanego wówczas w Moskwie tajnego Centralnego Biura Komunistów Polski przy Komitecie Centralnym WKP (b), jako członek specjalnego zespołu złożonego z oficerów politycznych. Ich zadaniem była indoktrynacja polityczna w Wojsku Polskim, według linii ustalonej przez CBKP. Należał do najbardziej zaufanych członków tego zespołu, np. w maju 1944 wszedł – już jako major – do specjalnej politycznej komisji weryfikacyjnej, powstałej na mocy uchwały CBKP w Polskich Siłach Zbrojnych. W drugiej połowie 1944 był pułkownikiem i zastępcą dowódcy 1 Armii ds. polityczno-wychowawczych, a zarazem pełnomocnikiem Rady Wojennej tej armii. 25 lipca jako pełnomocnik Rady przybył na czele grupy operacyjnej (złożonej ze 152 oficerów i podoficerów) do Lublina w celu przygotowania tam siedziby Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego. W pierwszych dniach sierpnia 1944 został włączony w skład Komitetu Centralnego Polskiej Partii Robotniczej. Podczas obrad Krajowej Rady Narodowej w Lublinie (9–11 września 1944) mówił: „Organizuje się w Polsce rząd demokratyczny i dawne chwasty nie mogą więcej istnieć, wrócić do władzy. (...) Niestraszna jest dla nas wroga polityka AK, idąca na rękę hitlerowskim przywódcom. (...) Jasną jest rzeczą, że należy spowodować, aby z ludźmi takimi rozprawić się po wojskowemu (...). Oni są w stanie nam szkodzić i ich należy zniszczyć”[14].
23 listopada objął kierownictwo resortu administracji publicznej PKWN. Po powołaniu 31 grudnia 1944 Rządu Tymczasowego został wiceministrem administracji publicznej. Od kwietnia do czerwca 1945 był ministrem administracji publicznej w dotychczasowym rządzie, a od lipca 1945 do lutego 1946 kierownikiem Wydziału Propagandy KC PPR, od grudnia 1945 zasiadając jednocześnie w Sekretariacie KC PPR[3]. Od 11 kwietnia 1945 był pełnomocnikiem generalnym rządu na Ziemie Zachodnie i Północne[15]. W latach 1946–1948 skierowano go na Śląsk, gdzie został I sekretarzem PPR w Katowicach. W tym czasie przewodniczył również „Społem” podczas tzw. bitwy o handel.
W czerwcu 1948 objął funkcję prezesa „Centralnego Związku Spółdzielczego” w celu podporządkowania, niezależnego dotąd od władz państwowych, ruchu spółdzielczego. 21 sierpnia 1948 przyjęto odpowiednie ustawy, które dały mu – jako przewodniczącemu CZS – prawo nadzoru, rewizji, opiniowania celowości istnienia oraz zatwierdzania statutów spółdzielni. W dniach 23–24 września 1948, w czasie obrad plenum Komisji Centralnej Związków Zawodowych, mianowano go na szefa „Centralnych Związków Zawodowych”; w sposób ostateczny zamknęło to proces całkowitego uzależniania związków zawodowych od reżimu komunistycznego; stały się one organizacją mającą przede wszystkim współdziałać w wymuszaniu zwiększenia produkcji. W okresie wewnątrzpartyjnej walki z tzw. gomułkowszczyzną wiernie stanął po stronie Bolesława Bieruta, ostro atakując Władysława Gomułkę za jego tzw. prawicowo-nacjonalistyczne odchylenia; w nagrodę za swoją postawę we wrześniu 1948 został wybrany ponownie w skład Sekretariatu KC PPR, z którą w grudniu tego samego roku przystąpił do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Od listopada 1948 do marca 1954 był kolejno w PPR i PZPR członkiem Biura Organizacyjnego, od maja 1950 także jego Sekretariatu. Od momentu powstania PZPR do listopada 1968 zasiadał w jej Komitecie Centralnym. Do marca 1954 był jednocześnie zastępcą członka, a następnie do lipca 1968 członkiem Biura Politycznego KC PZPR[3].
Sprawował po II wojnie światowej funkcje polityczne w wojsku (w lipcu 1949 mianowany został generałem brygady), obejmując w 1949 funkcję wiceministra obrony narodowej (12 czerwca 1950 został odwołany) oraz szefa Głównego Zarządu Politycznego Wojska Polskiego. W listopadzie 1949 został członkiem Ogólnokrajowego Komitetu Obchodu 70-lecia urodzin Józefa Stalina[16]. 6 marca 1953 stanął na czele Ogólnonarodowego Komitetu Uczczenia Pamięci Józefa Stalina[17].
W latach 1950–1956 był jednym z sekretarzy Komitetu Centralnego PZPR. Po śmierci Bolesława Bieruta od marca do października 1956 pełnił funkcję I sekretarza tej partii. W PZPR reprezentował nurt środka, niezależny tak od „natolińczyków”, jak i „puławian”. W 1956 jego energiczna akcja zapobiegła wkroczeniu do Polski wojsk radzieckich, zaniepokojonych rozwojem wypadków w „bratnim kraju”[18]. Następnie do 1957 i w latach 1959–1964 (od 1959 do 1960 jako p.o.) ponownie był sekretarzem KC[3], odpowiadał za oświatę[19].
W latach 1957–1959 minister rolnictwa (na którym nie najlepiej się znał – co przyznawali nawet jego współpracownicy). W latach 1961–1964 zastępca przewodniczącego Rady Państwa, a od 12 sierpnia 1964 do 11 kwietnia 1968 jej przewodniczący[20]. 19 marca 1966 przekazał kardynałowi Stefanowi Wyszyńskiemu odmowną decyzję władz w sprawie zaproszenia papieża Pawła VI, na obchody uroczystości tysiąclecia Chrztu Polski[20].
Po wydarzeniach marcowych, 8 kwietnia 1968 Biuro Polityczne KC PZPR przyjęło jego rezygnację z funkcji państwowych i partyjnych[21].
Pogrzeb Edwarda Ochaba odbył się 8 maja 1989 na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie[22]. W pogrzebie uczestniczyli m.in. członek Biura Politycznego KC PZPR Kazimierz Barcikowski, który wygłosił przemówienie pożegnalne, członkowie Biura Politycznego KC PZPR Stanisław Ciosek, Józef Czyrek, Zbigniew Michałek i Marian Orzechowski, sekretarz KC PZPR Zygmunt Czarzasty, zastępcy przewodniczącego Rady Państwa Zenon Komender i Tadeusz Szelachowski, wicepremier Janusz Patorski, a także minister współpracy gospodarczej z zagranicą Dominik Jastrzębski[23]. W imieniu przyjaciół i współpracowników Edwarda Ochaba pożegnał były minister spraw zagranicznych Stefan Jędrychowski[22].
Miał opinię przewidującego koniunkturalisty; zawsze popierał tych, którzy w danej chwili posiadali największą władzę; jedynym wyjątkiem była jego postawa w 1968, gdy z własnej woli zrzekł się wszystkich stanowisk państwowych i partyjnych. Żoną Edwarda Ochaba była Rozalia Ochab z domu Rachela Silbiger (1907–1996)[24], pochowana wraz z nim[22] (kwatera A4-tuje-1)[25]. Miał dwóch braci: Stanisława – polityka Stronnictwa Demokratycznego[26] i Jana – weterynarza. Córka Edwarda Ochaba Anna jest żoną Longina Pastusiaka, druga córka – Zofia (1943–2011) ukończyła studia na Wydziale Elektrycznym Politechniki Warszawskiej, przez wiele lat uczyła matematyki w warszawskich szkołach. Została pochowana na Cmentarzu Żydowskim w Warszawie[27]. Trzecia córka Maryna jest tłumaczką. Czwarta córka Wanda jest dziennikarką.
Był bohaterem jednego z wywiadów w książce Teresy Torańskiej Oni[28].
Fragment wywiadu z byłym przewodniczącym Rady Państwa w książce Oni, w którym Edward Ochab m.in. z dumą wspominał stalinowski okres polskiej historii:
Mimo wszystko uważam jednak ten okres 1944–55 za okres najważniejszy, historycznie doniosłego etapu rozwoju, rewolucyjnego, o przełomowym znaczeniu, nikt go z naszych dziejów nie wymaże. Jestem przekonany, że pozostanie w dziejach jako fundament nowej epoki, ludowej epoki, w marszu do społeczeństwa bezklasowego.
Artykuł Edward Ochab w polskiej Wikipedii zajął następujące miejsca w lokalnym rankingu popularności:
Prezentowana treść artykułu Wikipedii została wyodrębniona w 2021-06-16 na podstawie https://pl.wikipedia.org/?curid=33651