Dzwon Zygmunt

Dzwon Zygmunt
Ilustracja
Położenie
Państwo  Polska
Województwo  małopolskie
Miejscowość Kraków
Wieża Wieża Zygmuntowska na Wawelu
Kościół katedra wawelska
Historia
Odlany przez Hans Beham
Ufundowany przez Zygmunt I Stary
Odlany 1520
Zamontowany 9 lipca 1521[1]
Ważniejsze remonty 14 kwietnia 2001 – wymiana serca
Wymiary
Masa dzwonu 11 ton
Średnica 242 cm
Wysokość 241 cm
Grubość ścian 7–29 cm
Masa serca 365 kg
Pozostałe właściwości
Materiał brąz (80% miedź, 20% cyna)
Obsługiwany ręcznie, przez 12 dzwonników
Ton uderzeniowy g0
Zasięg 30 km
Położenie na mapie Starego Miasta w Krakowie
Mapa konturowa Starego Miasta w Krakowie, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Dzwon Zygmunt”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Dzwon Zygmunt”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Dzwon Zygmunt”
Położenie na mapie Krakowa
Mapa konturowa Krakowa, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Dzwon Zygmunt”
Ziemia50°03′17″N 19°56′09″E/50,054722 19,935833
Strona internetowa
Dzwon Zygmunt na krótko przed rozruchem, 2 listopada 2012
Tablica informacyjna umieszczona przy dzwonie
Stare serce dzwonu na półpiętrze wieży

Dzwon Zygmunt – najsłynniejszy polski dzwon, powszechnie, lecz nieprawidłowo, nazywany Dzwonem Zygmunta. Znajduje się na Wieży Zygmuntowskiej w północnej części katedry wawelskiej w Krakowie. Ufundowany przez Zygmunta I Starego, nazwany jego imieniem.

Historia

Dzwon wykonał w krakowskiej ludwisarni ludwisarz Hans Beham z Norymbergi w 1520 roku. Na płaszczu dzwonu widoczne są postacie świętych: Zygmunta i Stanisława. Znajdują się tam także herby Polski i Litwy. Na wieży umieszczono go 9 lipca 1521 roku[1]. 13 lipca 1521 Kraków po raz pierwszy usłyszał jego głos[2].

Według legendy, powtarzanej przez dawnych historyków[3], dzwon został odlany z mołdawskich armat zdobytych w bitwie pod Obertynem (1531), jednak bitwa miała miejsce 10 lat po zawieszeniu dzwonu. Według innej opinii Zygmunta wykonano z armat zdobytych pod Orszą (1514)[4][5]. W XIX wieku serce dzwonu trzykrotnie pękało, ale było bezzwłocznie naprawiane. W Wigilię 2000 r. stwierdzono kolejne pęknięcie. Uszkodzone serce zastąpiono nowo odlanym[6], a dotychczasowe oglądać można przy wejściu na Wieżę Zygmuntowską. Obecne serce dzwonu waży 365 kg i jest o 42 kg cięższe od starego.

Dzwon Zygmunt był największym polskim dzwonem do roku 1999, kiedy to przewyższył go masą i rozmiarem licheński dzwon Maryja Bogurodzica.

Znaczenie w kulturze Polski

Współcześnie Zygmunt bije w najważniejsze święta i uroczystości kościelne i narodowe. Rocznie takich okazji jest około 30, a są to między innymi Nowy Rok, Niedziela Palmowa, Wielkanoc, Dzień Konstytucji 3 Maja, Boże Ciało, Wszystkich Świętych, Święto Niepodległości, Boże Narodzenie. Prócz tego dzwon bije w chwilach ważnych dla Krakowa i Polski, w ostatnich latach między innymi:

Dane

Dzwon Zygmunt na rycinie z 1841
  • Ton uderzeniowy[6]: g0
  • Masa: dzwon z sercem, jarzmem, łożyskami i huśtawką z linami waży 12 600 kg; w tym serce dzwonu: 365 kg i klosz: 9650 kg[6]
  • Średnica klosza: 242 cm[6]
  • Wysokość klosza z koroną: 241 cm[6]
  • Grubość ścian: od 7 do 29 cm
  • Objętość: 1,2 m³
  • Stop: brąz (80% miedzi, 20% cyny)[16]
  • Płaskorzeźby: św. Zygmunta i św. Stanisława oraz wizerunki Orła Polskiego i Pogoni litewskiej
  • Łaciński napis głosi: Bogu Najlepszemu, Największemu i Dziewicy Bogurodzicy, świętym patronom swoim, znakomity Zygmunt, król Polski, ten dzwon godny wielkości umysłu i czynów swoich kazał sporządzić Roku Zbawienia 1520

Dzwon Zygmunt jest częścią zespołu historycznych dzwonów zawieszonych na Wieży Zygmuntowskiej katedry wawelskiej. Pozostałe, obecnie nieużywane, dzwony tego zespołu to Półzygmunt z 1463 roku (ton d¹, ok. 6500 kg), Kardynał z 1455 roku (ton es¹, ok. 3400 kg), Urban z 1757 roku (ton h0, ok. 3000 kg) i Głownik z 1460 roku (ton es¹, ok. 1800 kg).

Zawieszenie dzwonu Zygmunta obraz Jana Matejki z 1874

Dzwonnicy

Dzwon Zygmunt uruchamiany jest ręcznie, przez zespół 8-12 ludzi. Przywilej bicia w ten dzwon ma zamknięte grono około 35 dzwonników. Część z nich stowarzyszona jest w Bractwie Dzwonników Wawelskich[17]. Wśród dzwonników znajduje się jedna kobieta. Zgodnie z tradycją zapoczątkowaną przywilejem Zygmunta Starego praca dzwonników jest odpłatna. Współcześnie podzwonne wypłaca dzwonnikom po każdym dzwonieniu kapituła katedralna.

Według doniesień z 1925 wówczas firma ze Szwecji przekazała łożysko do dzwonu, wskutek czego możliwe miało być jego swobodne obsługiwanie przez jedną osobę, a nie jak dotąd 13[18].

Obsługa dzwonu jest pracą ciężką fizycznie, a bywa także niebezpieczną. Według legendy w latach 20. XX wieku niedoświadczony dzwonnik nie puścił liny i został wyciągnięty przez okno dzwonnicy. Szczęśliwie nie puszczał w dalszym ciągu liny, więc powracający dzwon wciągnął go przez to okno z powrotem na wieżę. Dzwonnik nie uległ zranieniu. Od tego czasu okna zostały zabezpieczone siatką. Według innej wersji dzwonnik nie został wciągnięty przez dzwon z powrotem na wieżę, lecz puścił linę będąc poza oknem i zginął po upadku. Historia ta nie znajduje jednak potwierdzenia w dokumentach, nie wspominają o niej akta katedry.

Zobacz też

Przypisy

  1. a b Biborski ↓, s. 64.
  2. Biborski ↓, s. 65.
  3. Feliks Koneczny, Święci w dziejach narodu polskiego, wyd. Michalineum 1988, str. 272
  4. Józef Szaniawski: Muzeum Narodowe. Zmiany po remoncie. „Dobry Znak” 12(94), 2012. [dostęp 2013-05-22].
  5. Józef Szaniawski: Polska czy rosyjska racja stanu. „Niedziela. Tygodnik Katolicki” nr 26, s. 18-19, 2012. [dostęp 2013-05-22].
  6. a b c d e Dzwony Katedry Na Wawelu – Królewski Dzwon Zygmunt (pol.). [dostęp 2017-07-24].
  7. Kazimierz Figlewicz, Kronika Katedry na Wawelu 1934-1982, wyd. Archiwum i Biblioteka Krakowskiej Kapituły Katedralnej, 2014, str. 236
  8. Dzwon „Zygmunt” będzie bił podczas pogrzebu Tadeusza Mazowieckiego, onet.pl, 2 listopada 2013 [dostęp 2013-11-02] [zarchiwizowane z adresu 2013-11-04].
  9. Dzwon Zygmunt oznajmił początek kanonizacji. regionalna.tvp.pl. [dostęp 2014-04-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-27)].
  10. Nie żyje wieloletni proboszcz katedry wawelskiej. tvn24.pl. [dostęp 2018-11-03].
  11. Kraków: Dzwon Zygmunt zabił ku pamięci biskupa Pieronka. interia.pl. [dostęp 2018-11-28].
  12. Krakowski Zygmunt będzie bił dla Francuzów. krakow.gosc.pl, 2019-04-17.
  13. Dźwięk Dzwonu Zygmunt uczcił powstańców styczniowych, Onet Kraków, 22 listopada 2019 [dostęp 2019-11-22] (pol.).
  14. ROZBRZMIAŁ DZWON ZYGMUNTA! ROZBRZMIEWA TYLKO W NAJWAŻNIEJSZYCH I NAJTRUDNIEJSZYCH CHWILACH, warszawawpigulce.pl, 25 marca 2020 [dostęp 2020-03-25] (pol.).
  15. Anna Piątkowska: Dźwięk dzwonów rozległ się w całym mieście! Krakowskie dzwony odpowiedziały na głos Zygmunta. Tłumy słuchały! (pol.). gazetakrakowska.pl, 2021-07-13. [dostęp 2021-07-14].
  16. Dzwon Zygmunta (pol.). [dostęp 2008-07-09].
  17. Bractwo Dzwonników Wawelskich
  18. Kronika religijna. U nas. Łożysko dla Dzwonu Zygmunta. „Rycerz Niepokalanej”. Nr 3, s. 69, 1925. 

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Informacja

Artykuł Dzwon Zygmunt w polskiej Wikipedii zajął następujące miejsca w lokalnym rankingu popularności:

Prezentowana treść artykułu Wikipedii została wyodrębniona w 2021-07-20 na podstawie https://pl.wikipedia.org/?curid=28293