Baku

Baku Bakı
Herb Flaga
Przydomek: Küləklər şəhəri („miasto wiatrów”)
Państwo	Azerbejdżan
Data założenia	V wiek
Burmistrz	Eldar Azizov
Powierzchnia	2130 km²
Wysokość	-28 m n.p.m.
Populacja (2018) • liczba ludności • gęstość	2 262 600[1] 1050 os./km²
Nr kierunkowy	+994
Kod pocztowy	AZ1000, AZ1002, AZ1006, AZ1044, AZ1063, AZ1072
Tablice rejestracyjne	10
Podział miasta	12 rejonów
Położenie na mapie Azerbejdżanu Baku
40°23′N 49°52′E/40,383333 49,866667
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Baku (azer. Bakı [bɑˈcɯ]) – stolica i największe miasto Azerbejdżanu, najstarszy i największy port na Morzu Kaspijskim. Znajduje się we wschodniej części kraju, na Półwyspie Apszerońskim. Położone jest na wysokości 28 m poniżej poziomu morza, będąc tym samym najniżej położoną stolicą świata oraz największym miastem położonym poniżej poziomu morza. W 2009 roku Baku zamieszkane było przez ponad 2 miliony mieszkańców, co stanowiło niemal 1/4 populacji Azerbejdżanu^[2].

W latach 1917–1920 w Baku funkcjonowała polska placówka o charakterze konsularnym.

Etymologia nazwy

Nazwa miasta pochodzi od perskiego Badkube oznaczającego „uderzenie wiatru” w związku z częstymi i silnymi wiatrami północno-zachodnimi nawiedzającymi ten obszar.

Geografia

Położenie

Położone w południowej części Półwyspu Apszerońskiego, na zachodnim brzegu Morza Kaspijskiego (Zatoka Bakijska). Położone w pobliżu pól naftowych.

Klimat

Baku znajduje się w strefie klimatu subtropikalnego półpustynnego (Klasyfikacja klimatów Köppena: BSk), z ciepłymi i suchymi latami oraz czasami wilgotnymi zimami. Silne wiatry występują przez cały rok. Blisko 10 dni rocznie, średnio po trzy w grudniu, styczniu i lutym mogą wystąpić opady śniegu.

Średnia temperatura i opady dla Baku

Miesiąc	Sty	Lut	Mar	Kwi	Maj	Cze	Lip	Sie	Wrz	Paź	Lis	Gru	Roczna
Średnie temperatury w dzień [°C]	6.6	6.3	9.8	16.4	22.1	27.3	30.6	29.7	25.6	19.6	13.5	9.7	18,1
Średnie dobowe temperatury [°C]	4.4	4.2	7.0	12.9	18.5	23.5	26.4	26.3	22.5	16.6	11.2	7.3	15,1
Średnie temperatury w nocy [°C]	2.1	2.0	4.2	9.4	14.9	19.7	22.2	22.9	19.4	13.6	8.8	4.8	12,0
Opady [mm]	21	20	21	18	18	8	2	6	15	25	30	26	210
Średnia liczba dni z opadami	6	6	5	4	3	2	1	2	2	6	6	6	49
Średnie usłonecznienie (w godzinach)	90	89	124	195	257	294	313	282	222	146	93	102	2207
Źródło: Światowa Organizacja Meteorologiczna[3], HKO[4] (dane z lat 1971-1990)

Podział administracyjny

Baku dzieli się na 12 rejonów:

• Binəqədi
• Nizami
• Nərimanov
• Nəsimi
• Pirallahı
• Qaradağ
• Sabunçu
• Suraxanı
• Səbail
• Xətai
• Xəzər
• Yasamal

Historia

Miasto Wewnętrzne, pałac szachów Szyrwanu i baszta Dziewicza w Baku[a]
Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Pałac szachów Szyrwanu
Państwo	Azerbejdżan
Typ	kulturowy
Spełniane kryterium	IV
Numer ref.	958
Region[b]	Europa i Ameryka Północna
Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	2000 na 24. sesji
Obiekt zagrożony	2003–2009
↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

Pierwsza wzmianka o osadzie na terenie dzisiejszego Baku pochodzi z II w.

• XII w. – stolica chanatu Szyrwanu
• XV–XVI w. – rezydencja władców z dynastii Szyrwanszachów
• 1509 – przyłączone do państwa perskiego (państwa Safawidów)
• 1747 – odrębny chanat azerbejdżański
• 1806 – pod panowaniem Rosji
• 1859 – miasto gubernialne
• 1917 – rządy przejęła tu Rada Delegatów Robotniczych
• 1918 – powstanie i upadek bolszewickiej Komuny Bakijskiej
• 1918 – 1920 powstanie Demokratycznej Republiki Azerbejdżanu, ostatecznie przyłączonej do Rosji Radzieckiej
• 1920 – 1991 stolica Azerbejdżańskiej SRR
• 20 stycznia 1990 – wojskowa pacyfikacja Baku wymierzona w rozwijający się azerski ruch antykomunistyczny i niepodległościowy - Czarny Styczeń. Ofiarą interwencji oddziałów armii radzieckiej padają 132 przypadkowe osoby cywilne, ponad 600 jest rannych^[5]
• 1991 – po rozpadzie ZSRR, stolica niezależnego Azerbejdżanu
• 2012 – miasto gościło 57. Konkurs Piosenki Eurowizji w specjalnie zbudowanej na potrzeby Eurowizji hali widowiskowo-sportowej Baku Crystal Hall.

Zabytki i atrakcje turystyczne

• Miasto Wewnętrzne (azer. İçəri Şəhər) – otoczona murami najstarsza część miasta z IX wieku. Wewnątrz znajdują się m.in.:
  • Meczet Muhammada z 1078, zwany od XVIII w. „Złamaną Wieżą” (azer. Sınıqqala)
  • Meczet Piątkowy z 1899 r.
  • Baszta Dziewicza (azer. Qız qalası) – XII wiek
  • Pałac Szachów Szyrwanu (azer. Şirvanşahlar Sarayı) - XIV-XVII wiek
• Świątynia Ognia Ateszgah (azer. Atəşgah) w podbakijskiej miejscowości Surachany (azer. Suraxanı) – zrekonstruowana w XVII-XVIII wieku
• Meczet Taza Pir w Baku - największy meczet w mieście, zbudowany w latach 1905-1914
• cerkiew ormiańska – XVIII wiek (zamknięta i niedostępna do zwiedzania od czasu wojny z Armenią)
• dworzec kolei elektrycznej „Sabunczyński” z 1928
• Muzeum Miniaturowych Książek (azer. Miniatür Kitab Muzeyi)
• Muzeum Literatury (azer. Ədəbiyyət Muzeyi)
• Muzeum Dywanów (azer. Xalça Muzeyi) – w Centrum Muzealnym
• Muzeum Historii Azerbejdżanu w dawnej rezydencji Zeynalabdina Tagijewa, którą projektował polski architekt Józef Gosławski
• Aleja Szahidów - aleja-mauzoleum poległych bohaterów wojny z Armenią i zabitych przez Armię Radziecką w 1990.
  

  Baku. Baszta Dziewicza

Nauka i oświata

Baku jest głównym ośrodkiem naukowym kraju. Znajduje się tu wiele uniwersytetów, m.in:

• Bakijski Uniwersytet Państwowy
• Bakijski Uniwersytet Słowiański
• Akademia Muzyczna w Baku

Urodzeni w Baku

• Natalla Arsieńniewa - poetka, dramaturg i tłumaczka
• İlham Əliyev – prezydent Azerbejdżanu
• Garri Kasparow – szachista
• Andrejs Koroļevs – żużlowiec
• Lew Landau – fizyk, laureat Nagrody Nobla
• Muslim Magomajew – śpiewak
• Leokadia Małunowiczówna - filolog klasyczna
  

  Pałac szachów Szyrwanu
• Teymur Rəcəbov – szachista
• Mstisław Rostropowicz – wiolonczelista i dyrygent
• Ołeh Sawkin - aktor
• Richard Sorge – szpieg sowiecki
• Aysel Teymurzadə – piosenkarka

Sport

W Baku, w latach 2011–2015, rozgrywany był kobiecy turniej tenisowy, Baku Cup, zaliczany do rozgrywek cyklu WTA Tour. W 2015 roku w Baku odbyły się pierwsze Igrzyska Europejskie. W 2016 roku w Baku odbył się wyścig Formuły 1 – Grand Prix Europy, a od 2017 odbywa się Grand Prix Azerbejdżanu. W 2021 roku w Baku odbędą się mecze Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej 2020.

W mieście działa też kilka klubów piłkarskich:

• AZAL PFK Baku
• Bakılı Baku
• FK Baku
• İnter Baku
• MOİK Baku
• Neftçi PFK
• Rəvan Baku

Transport

Około 20 kilometrów na wschód od centrum znajduje się port lotniczy im.Heydəra Əliyeva - największy węzeł lotniczy Azerbejdżanu.

W mieście znajduje się stacja kolejowa zapewniająca połączenia międzynarodowe i krajowe.

Baku posiada dwie linie metra, oraz wiele autobusowych. Tramwaje i trolejbusy zlikwidowano odpowiednio w 2004 i 2006 roku.

Polonia

• Centrum Polskiej Kultury „Polonia”
• Polonia–Azerbejdżan Wspólnota Polska
• Rzymskokatolickie Towarzystwo Dobroczynności i Katolicka Wspólnota Polska^[6].

Miasta partnerskie

Ciekawostki

• Część akcji (początek) Przedwiośnia Stefana Żeromskiego dzieje się w Baku.
• Dwaj polscy nafciarze działający w Baku, Paweł Potocki i Witold Zglenicki zostali upamiętnieni nazwami ulic.
• Pierwszym, który wydobył ropę z dna morskiego w Baku był Polak, Witold Zglenicki.
• Na bakijskiej ropie naftowej fortunę zdobył Alfred Nobel, wynalazca dynamitu i fundator powszechnie znanej Nagrody Nobla.

Galeria

• Baku
• 
• 
• 

  Ogniste Wieże

• 
• 
• 
• 
• 
• 

  Azersu Tower

Przypisy

Bibliografia

• Igor Abrosimow: Советская Россия: 1917-1991 - государство, политика, экономика, наука, культура, литература, искусство. proza.ru, 2009.
• Encyklopedia Audiowizualna Britannica – Geografia I, RafałR. Jasiulewicz (red.), LeszekL. Baraniecki, Poznań: Wydawnictwo Kurpisz, 2006, ISBN 83-60563-07-1, ISBN 978-83-60563-07-6, ISBN 83-60563-04-7, ISBN 978-83-60563-04-5, ISBN 1-59339-330-X, ISBN 978-1-59339-330-4, OCLC 838992809 .
• Andrzej Chodubski: "Aktywność kulturalna Polaków w Azerbejdżanie w XIX i na początku XX wieku", „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Gdańskiego”, nr 71/1986
• Ryszard Badowski: „Polscy architekci w Baku na przełomie XIX i XX wieku”, [w:] „Polacy w Azerbejdżanie” pod red. Edwarda Walewandra, Instytut Badań nad Polonią i Duszpasterstwem Polonijnym KUL Lublin 2003
• Andrzej Chodubski: „Polacy w Azerbejdżanie”, Wydawnictwo Adam Marszałek Toruń 2004