Awantura o kasę

Awantura o kasę

Nazwa formatu	Cash Battle
Rodzaj programu	teleturniej
Kraj produkcji	Polska
Język	polski
Prowadzący	Krzysztof Ibisz
Data premiery	4 listopada 2002
Lata emisji	2002–2005, od 2024
Pora emisji	Jesień 2024: sobota–niedziela 17.30 Dawniej: patrz sekcja Emisja programu
Liczba odcinków	226[a]
Czas trwania odcinka	ok. 40–45 minut (odc. 2[b]–191) ok. 33 minut (odc. 192–208) ok. 50 minut (od odc. 209)
Format nadawania	4:3 SDTV (odc. 1–208) 16:9 HDTV (od odc. 209)
Produkcja
Produkcja	ATM Grupa
Reżyseria	Okił Khamidow (odc. 1–208) Konrad Smuga (od odc. 209)
Stacja telewizyjna	Polsat
Strona internetowa

Awantura o kasę – polski teleturniej emitowany w latach 2002–2005 i ponownie od 2024 na antenie telewizji Polsat. Jego prowadzącym jest Krzysztof Ibisz^[1]. Uczestnicy odpowiadają drużynowo na pytania z zakresu wiedzy ogólnej, a prawo odpowiedzi uzyskują w licytacji z innymi drużynami; zwycięzcy odcinka biorą udział w kolejnej grze jako tzw. mistrzowie.

Produkcją programu zajmuje się przedsiębiorstwo ATM Grupa, które opracowało format^[2]. Reżyserem pierwszej odsłony programu był Okił Khamidow^[2], a reżyserem jego drugiej odsłony został Konrad Smuga.

Pierwszą odsłonę programu nagrywano w Bielanach Wrocławskich. W roku 2024 nagrania teleturnieju przeprowadzono w Warszawie.

Na podstawie polskiej licencji (udzielonej przez ATM Grupę) lokalna wersja teleturnieju ukazała się również w Nowej Zelandii^[3] na antenie TVNZ 2. Format prezentowano na rynku międzynarodowym pod nazwą Cash Battle^[4].

Teleturniej sprawdza wiedzę uczestników z zakresu wiedzy ogólnej oraz sprawność w licytacji i negocjacjach.

W pierwszym etapie udział biorą trzy drużyny (niebieska, zielona i żółta^[c]) składające się z czterech graczy (jeden z nich pełni funkcję kapitana). Na początku gry każdy zespół otrzymuje taką samą ilość pieniędzy: w pierwszej odsłonie teleturnieju (2002–2005) po 5000 złotych, w drugiej odsłonie (od 2024) po 10 000 złotych – są to pieniądze, które służą do licytacji.

Prowadzący kręci kołem, za pomocą którego losuje kategorię, z której zadane będzie pytanie (na kole pierwszego etapu znajdują się 3 pola specjalne podpowiedź oraz – w pierwszej odsłonie – 31 kategorii pytań, w drugiej odsłonie – 28 kategorii pytań), następnie pobiera do puli: w pierwszej odsłonie po 200 złotych, w drugiej odsłonie po 500 złotych z konta każdej drużyny i rozpoczyna licytację. Drużyna, która w danej licytacji włoży do puli najwięcej pieniędzy, odpowiada na pytanie otwarte z wylosowanej wcześniej dziedziny. Kapitan drużyny w trakcie licytacji może zagrać va banque – wówczas licytacja automatycznie dobiega końca, a drużyna otrzymuje dane pytanie (ryzykuje jednak tym samym wszystkie pieniądze, a co za tym idzie, dalszy udział w grze). Ponadto w przypadku posiadania przewagi finansowej nad rywalami istnieje możliwość blokowania ich w trakcie licytacji (poprzez włożenie do puli kwoty równej stanowi konta bądź przewyższającej stan konta przeciwnej drużyny w momencie rozpoczęcia danej licytacji – zasada ta nie obowiązuje po zagraniu va banque, które zawsze automatycznie kończy licytację). Udział w licytacji jest obowiązkowy, a brak aktywności – nieprzebicie stawki ani razu, o ile zespół ma taką możliwość – może być karany, przy czym wysokość kary zależy od bieżącej sytuacji w grze (pierwsze przewinienie zespołu w danym odcinku w pierwszej odsłonie teleturnieju zazwyczaj skutkowało wyłącznie udzieleniem mu upomnienia; w wyjątkowych przypadkach zdarzały się zaniechania kar).

Jeśli dany zespół nie jest w stanie wejść do licytacji, tzn. przed licytacją ma na koncie: w pierwszej odsłonie – mniej niż 300 złotych, w drugiej odsłonie – mniej niż 600 złotych, to automatycznie kończy grę^[d].

Czas na zastanowienie się nad odpowiedzią na zakupione w drodze licytacji pytanie wynosi 1 minutę; w pierwszej odsłonie programu odpowiedzi można było udzielić niedługo po upływie wskazanego limitu czasowego, w drugiej odsłonie natomiast drużyna musi udzielić odpowiedzi przed upływem minuty. Jeśli drużyna odpowiada prawidłowo, to otrzymuje pieniądze z puli danego pytania; jeśli zaś nie udziela poprawnej odpowiedzi – pieniądze przechodzą do puli następnego pytania. Na pulę składają się wszystkie pieniądze postawione przez wszystkie drużyny w danej licytacji (także te, które zaprzestały licytacji lub zostały przebite i zablokowane), do tego ewentualna niewygrana suma z poprzedniego pytania oraz ewentualnie pieniądze dołożone do puli przez prowadzącego dla uatrakcyjnienia rozgrywki.

Drużyna, która po określonej liczbie pytań: w pierwszej odsłonie – sześciu^[e], w drugiej odsłonie – siedmiu, jest najbogatsza, przechodzi do finału. Jeśli na ostatnie pytanie etapu nie została udzielona poprawna odpowiedź, to pula z tego pytania jest dodawana do stanu konta drużyny z największym dorobkiem, ale pod warunkiem, że drużyna, której miałyby zostać dopisane pieniądze, nie odpowiadała na to pytanie (tzn. gdy jej przeciwnicy nie udzielili poprawnej odpowiedzi). W przypadku, gdy najbogatsza drużyna nie odpowiedziała poprawnie na ostatnie pytanie, niezdobyta pula przepada.

Jeśli po zadaniu wszystkich pytań występuje remis uniemożliwiający wskazanie jednego finansowego lidera, to w pierwszej odsłonie programu rozstrzygano go pojedynkiem jeden na jednego, chyba że dochodzi do remisu trzech drużyn – wtedy zwycięzcę wyłaniano poprzez dodatkowe pytanie z licytacją.

Drużyny, które kończą grę, wygrywają pieniądze, które pozostały na ich koncie.

W finale rywalizują dwa zespoły: zwycięzcy pierwszego etapu oraz „mistrzowie”, czyli zwycięzcy poprzedniego odcinka programu^[f]. Mistrzowie za każdym razem podchodzą do finału z taką kwotą na koncie, z jaką skończyli pierwszy etap w swoim pierwszym odcinku. Druga drużyna natomiast rozpoczyna finał z taką sumą na koncie, z jaką ukończyła pierwszy etap gry.

Reguły finału są analogiczne do reguł pierwszego etapu, jednak na kole z kategoriami pojawiają się nowe pola: w pierwszej odsłonie czarna skrzynka, w drugiej odsłonie złota skrzynka (zamiast podpowiedzi oraz – w drugiej odsłonie – jednego pola co to jest?) oraz jeden na jednego (zamiast dwóch z trzech pól ciekawostki / co to jest?).

Drużyna, która po określonej liczbie pytań: w pierwszej odsłonie – sześciu^[e], w drugiej odsłonie – siedmiu, ma na koncie więcej pieniędzy, wygrywa dany odcinek i zasiada w loży mistrzów w następnym odcinku. Nie obowiązuje limit wystąpień, tzn. drużyna mistrzów może grać tak długo, aż zostanie pokonana (pula nagród dla jednej drużyny jest w związku z tym nieograniczona). Jeśli jeden z zespołów nie jest w stanie wejść do licytacji, tzn. przed licytacją ma na koncie: w pierwszej odsłonie – mniej niż 300 złotych, w drugiej odsłonie – mniej niż 600 złotych, to automatycznie kończy grę^[d], a „mistrzami” zostają przeciwnicy. W przypadku remisu – gdy obie drużyny mają na koncie taką samą ilość pieniędzy – w pierwszej odsłonie programu odcinek wygrywała dotychczasowa drużyna „mistrzów”. W pierwszej odsłonie programu niezdobyta pula z ostatniego pytania przepadała, w drugiej odsłonie obowiązują reguły etapu pierwszego.

Pierwsza odsłona

Druga odsłona

Podpowiedź (tylko w pierwszym etapie) – licytacja nie wpływa na liczbę pytań

Na kole rundy pierwszej znajdują się zielone pola z napisem „podpowiedź”. W przypadku wylosowania jednego z nich istnieje możliwość kupienia podpowiedzi, która może okazać się przydatna w dalszej rozgrywce. Podpowiedź jest licytowana podobnie jak pytanie (lecz bez puli), a jej użycie jest możliwe podczas narady drużyny nad odpowiedzią. Zawodnicy, którzy zdecydowali się na skorzystanie z podpowiedzi (przed upływem czasu na odpowiedź), otrzymują cztery warianty odpowiedzi, z których jeden jest prawidłowy (po ich przeczytaniu odliczanie czasu rozpoczyna się od ponownie sześćdziesięciu sekund). W pierwszej odsłonie mistrzowie mogli korzystać z podpowiedzi, których nie wykorzystali w poprzednich odcinkach. Zarówno w pierwszym, jak i w drugim etapie, jeśli dany zespół nie posiada wylicytowanej podpowiedzi, to może ją kupić od prowadzącego. Jej cena jest wtedy ustalana w drodze negocjacji z gospodarzem programu na podstawie bieżącej sytuacji w grze (stanu kont drużyn, wysokości puli itp.); prowadzący może jednak odmówić sprzedaży. Podczas negocjacji licznik czasu jest zatrzymywany^[g]. Podpowiedzi można ponadto zbywać na „rynku wtórnym” – drużyny mogą je kupować od innych drużyn i sprzedawać innym drużynom.

Czarna skrzynka / złota skrzynka (tylko w finale) – licytacja nie wpływa na liczbę pytań

W tzw. czarnej skrzynce lub złotej skrzynce znajdują się dodatkowe nagrody-niespodzianki, takie jak np.: „symboliczna złotówka”, 5000 złotych, 10 000 złotych, kluczyki do samochodów osobowych lub motocykli Harley-Davidson (od jednej do czterech sztuk), wycieczka zagraniczna dla czterech osób, cyfrowe aparaty fotograficzne, sztabka złota (wprowadzona w 2024) czy ogórek kiszony^[1]. Skrzynkę licytuje się podobnie jak pytanie (lecz bez puli), lecz jej zawartość ujawniana jest dopiero po zakończeniu finału. Podobnie jak podpowiedź, również skrzynka może być przedmiotem negocjacji między drużynami – można ją kupić od przeciwnej drużyny lub sprzedać przeciwnej drużynie. Ponadto w pierwszej odsłonie programu mogła również posłużyć jako „karta przetargowa” podczas licytacji pytania w sytuacji, gdy drużyna mająca mniej pieniędzy na koncie, a posiadająca czarną skrzynkę, została zablokowana przez drużynę przeciwną – w takim wypadku przelicytowana drużyna mogła przejąć pytanie i odpowiadać na nie na ogólnych zasadach w zamian za odstąpienie przeciwnikom czarnej skrzynki pod warunkiem, że ci wyrazili zgodę na tego rodzaju wymianę.

Jeden na jednego (tylko w finale) – gra wpływa na liczbę pytań

Obydwa zespoły wybierają swojego reprezentanta do pojedynku. Wybrani gracze podchodzą do stolika w centrum studia, a prowadzący pobiera z konta każdej drużyny po 500 zł (bez przeprowadzania licytacji). Tym samym pula pojedynku wynosi 1000 złotych plus ewentualna suma z poprzedniego pytania plus ewentualne pieniądze dołożone do puli przez prowadzącego dla uatrakcyjnienia rozgrywki (w drugiej odsłonie: co najwyżej 1000 złotych). Następnie wytypowani uczestnicy eliminują sześć z siedmiu widocznych na ekranie dziedzin (na przemian: mistrz – przeciwnik, każdy po trzy dziedziny), a pozostawiona dziedzina stanowi kategorię pytania (otwartego; nie można skorzystać z podpowiedzi). Prowadzący czyta pytanie, a uczestnik, który wciśnie przycisk jako pierwszy, odpowiada na nie (limity czasu na naciśnięcie przycisku oraz na udzielenie odpowiedzi zmieniały się na przestrzeni odcinków; w drugiej odsłonie limit czasu na zgłoszenie wynosi 30 sekund, a na odpowiedź – kolejne 30 sekund).

Możliwe są trzy rozstrzygnięcia pojedynku:

• Jeśli zawodnik odpowiadający na pytanie udziela poprawnej odpowiedzi, to wygrywa dla swojego zespołu pieniądze z puli i wraca do drużyny, a jego rywal musi usiąść na tzw. ławce rezerwowych.
• Jeśli zawodnik odpowiadający na pytanie nie udziela poprawnej odpowiedzi, to zasiada przy ławce rezerwowych, jego rywal wraca do drużyny, a pula przechodzi do następnego pytania^[h].
• Jeśli żaden gracz nie zgłosi się do odpowiedzi w wyznaczonym czasie, wówczas obaj zasiadają przy ławkach rezerwowych, a pula przechodzi do następnego pytania.

Zawodnicy, którzy znaleźli się na ławce rezerwowych, nie mogą w danym odcinku kontynuować gry, chyba że ich drużyna zdecyduje się na wykupienie uczestnika. Cenę ustalają między sobą drużyna wyeliminowanego gracza i prowadzący (czasem głos pozwalano zabrać także rywalom).

Na koniec odcinka zawodnicy z ławek rezerwowych wracają do swoich zespołów.

Jesienią 2004 roku wprowadzono zmodyfikowaną wersję teleturnieju, w której udział brali wyłącznie studenci (reprezentujący różne miasta Polski – skład każdej drużyny stanowili studenci z jednego miasta). Wszelkie inne reguły gry pozostały takie same, choć program realizowano w studiu z odmienną dekoracją (odc. 192–203), a na ekranie pojawiła się odświeżona grafika, która pozostała już do końca emisji teleturnieju (odc. 192–208). W 204. odcinku powrócono do standardowej formuły programu, lecz po pięciu kolejnych odcinkach teleturniej został zdjęty z anteny.

Sezon telewizyjny	Początek emisji	Koniec emisji	Pora emisji	Odcinki	Źródło
2002/2003	4 listopada 2002	26 czerwca 2003	poniedziałek, środa i piątek 19.15 (od listopada 2002 do kwietnia 2003)	1–91	—
			wtorek i czwartek 19.15 (od maja 2003 do czerwca 2003)
2003/2004	1 września 2003	27 czerwca 2004	poniedziałek, środa i piątek 19.15 (od września 2003 do grudnia 2003)	92–191
			wtorek 19.00 (23, 30 grudnia 2003)
			poniedziałek 20.10 i niedziela 17.00/17.30 (od stycznia 2004 do lutego 2004)
			sobota i niedziela 17.30 (od marca 2004 do czerwca 2004)
jesień 2004	3 września 2004	29 października 2004	piątek 19.10	192–200
zima 2005	7 stycznia 2005	25 lutego 2005	piątek 19.25	201–208
jesień 2024	5 października 2024	bd.	sobota i niedziela 17.30	209–226	[6]

Pierwsza odsłona

Teleturniej był jednym z najliczniej oglądanych programów telewizji Polsat. Oglądalność jego trzeciego odcinka, nadanego 8 listopada 2002 roku, wyniosła średnio 3,262 mln widzów^[7]. Przez dwa kolejne miesiące widownia teleturnieju kształtowała się na poziomie ok. 2,75–2,95 mln osób^{[8][9][10][11][12]}, a w styczniu i lutym 2003 roku przekraczała 3 mln osób^{[13][14][15][16][17][18][19]}. Odczyt oglądalności odcinka nadanego 17 lutego 2003 roku wyniósł średnio 3,796 mln widzów^[20], 30 kwietnia – 2,635 mln^[21], 8 maja – 2,224 mln^[22], 1 października – 2,984 mln^[23], 13 października – 3,047 mln^[24], 15 grudnia – 3,010 mln^[25].

Druga odsłona

Uwaga: Informacje dotyczące oglądalności opracowano na podstawie badań przeprowadzanych przez przedsiębiorstwo Nielsen. Odnoszą się one wyłącznie do pierwszych emisji telewizyjnych – nie uwzględniają oglądalności powtórek, wyświetleń w serwisach wideo na życzenie (np. Polsat Box Go) itp.

Odczyt oglądalności premiery reaktywowanej odsłony teleturnieju wyniósł średnio 0,83 mln widzów, a drugiego odcinka 1,02 mln^[26].

• Program na stronie ATM Grupy
• Oficjalna strona programu na stronie Polsatu
• Zasady programu „Awantura o kasę” - strona nieoficjalna. [zarchiwizowane z tego adresu].
• Rekordy, ciekawostki oraz sytuacje nadzwyczajne w „Awanturze o kasę” - strona nieoficjalna. [zarchiwizowane z tego adresu].