Aleksiej Nawalny

  1. Strona główna
  2. Polska Wikipedia
  3. Aleksiej Nawalny
Aleksiej Nawalny
Алексей Навальный
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

4 czerwca 1976
Butyń(inne języki)

Data i miejsce śmierci

16 lutego 2024
Charp

Zawód, zajęcie

prawnik, polityk

Partia

Jabłoko (2000–2007), Partia Postępu(inne języki) (2013–2018), Rosja Przyszłości(inne języki) (2019–2024)

Faksymile
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Strona internetowa
Głos Aleksieja Nawalnego
nagranie z sierpnia 2013
Problem z odtwarzaniem tego pliku? Zobacz strony pomocy.

Aleksiej Anatoljewicz Nawalny (ros. Алексей Анатольевич Навальный; ur. 4 czerwca 1976 w Butyni(inne języki), zm. 16 lutego 2024 w Charpie[1]) – rosyjski prawnik, publicysta i działacz polityczny, lider rosyjskiej opozycji i więzień polityczny.

Był autorem dwóch kanałów na YouTube, na których zamieszczał filmy o szczegółach korupcji w administracji Putina: Алексей Навальный[2] oraz Navalny Live[3]; także autor jednego z najpopularniejszych w Rosji blogów. Osiągnął międzynarodową sławę, organizując antyrządowe demonstracje i ubiegając się o urząd w celu propagowania reform przeciwko korupcji w Rosji oraz prezydentowi Władimirowi Putinowi i jego rządowi. Był członkiem Rosyjskiej Rady Koordynacyjnej Opozycji. Był liderem partii Rosja Przyszłości i założycielem Fundacji Antykorupcyjnej (FBK). Miał ponad sześć milionów subskrybentów na YouTube i ponad dwa miliony obserwujących na Twitterze. Poprzez te kanały publikował materiały na temat korupcji w Rosji, organizował demonstracje polityczne i promował swoje kampanie.

Swoją działalność polityczną rozpoczął jako rosyjski antysystemowy nacjonalista, stopniowo zmieniający światopogląd na liberalizm i antyimperializm[4].

Życiorys

Ukończył dwa fakultety – prawo i finanse ze specjalizacją w operacjach giełdowych i papierach wartościowych. W swej działalności politycznej i społecznej początkowo związany z partią Jabłoko. Następnie zdecydował się na prowadzenie działań na własną rękę. Wykupywał niewielkie pakiety akcji koncernów państwowych w celu uzyskania możliwości domagania się szczegółowych raportów z działalności spółek. Odnajdowane przez siebie nieprawidłowości publikował w Internecie, wskazując na liczne przykłady malwersacji i korupcji. Po wyborach parlamentarnych w 2011 roku zaangażował się w protesty. W czasie jednej z pierwszych demonstracji został zatrzymany i na 15 dni trafił do aresztu[5]. Gazeta Wiedomosti uznała go za polityka roku 2011 w Rosji[5].

25 czerwca 2012 roku został wybrany do rady nadzorczej Aerofłotu[6]. Miał zamiar walczyć z korupcją w przedsiębiorstwie, jednakże w kolejnych wyborach 24 czerwca 2013 roku nie wysunięto jego kandydatury, w związku z czym przestał być członkiem rady nadzorczej Aerofłotu.

18 lipca 2013 roku sąd w Kirowie skazał Nawalnego na pięć lat więzienia. Według sądu działalność polityka w państwowej spółce Kirowles przynosiła jej straty[7]. Po ogłoszeniu wyroku na ulicach Moskwy i Petersburga odbyły się demonstracje wyrażające poparcie dla Nawalnego[8]. W październiku sąd drugiej instancji podtrzymał wyrok, jednak zawiesił wykonanie kary na okres pięciu lat[9]. 4 grudnia, po uprawomocnieniu się wyroku, Izba Adwokacka pozbawiła Nawalnego statusu adwokata[10]. 23 lutego 2016 Europejski Trybunał Praw Człowieka uznał, że w toku postępowania przed rosyjskim sądem naruszono prawa Nawalnego oraz drugiego oskarżonego, Piotra Oficerowa(inne języki) (1975–2018), do sprawiedliwego procesu[11].

Wiec wyborczy Nawalnego na placu Błotnym w Moskwie, 9 września 2013
Procent Moskwian, którzy głosowali na Nawalnego w wyborach na mera Moskwy w 2013 roku

We wrześniu 2013 roku wziął udział w wyborach na mera Moskwy, w których zajął drugie miejsce zdobywając 27,24% głosów[12]. Polityk nie uznał wyników wyborów i żądał przeprowadzenia II tury. Cztery dni po wyborach złożył wniosek w moskiewskim sądzie miejskim o unieważnienie wyborów[13]. We wniosku skarżył się na nierówny dostęp kandydatów do mediów oraz wykorzystywanie w nieprawidłowy sposób urzędu mera przez Siergieja Sobianina. 20 września sąd oddalił wniosek Nawalnego[14].

26 marca 2017 roku Nawalny wezwał Rosjan do wieców antykorupcyjnych. Na jego apel odpowiedzieli mieszkańcy 95 miast rosyjskich i czterech miast za granicą: Londynu, Pragi, Bazylei oraz Bonn[15]. 27 kwietnia 2017 roku przed biurem Fundacji Walki z Korupcją Nawalnego zaatakowali nieznani sprawcy, którzy polali mu twarz zielenią brylantową, zapewne z domieszką innych składników. W wyniku tego zdarzenia, opozycjonista miał utracić w 80 procentach zdolność widzenia w prawym oku[16][17]. O zlecenie napaści Nawalny oskarżył Kreml[18][19].

Śledztwa korupcyjne

Najpopularniejsze śledztwa korupcyjne przeprowadzone przez Aleksieja Nawalnego:

Otrucie

20 sierpnia 2020 podczas lotu z Tomska do Moskwy Aleksiej Nawalny doznał nagłego i głębokiego pogorszenia stanu zdrowia, z powodu którego trafił do szpitala w Omsku, gdzie samolot wykonał awaryjne lądowanie[27][28]. Wstępna diagnoza lekarska stwierdziła „zatrucie niezidentyfikowanym środkiem psychodysleptycznym”. Współpracownicy Nawalnego przypuszczali, że mógł on zostać otruty[29].

Pobyt w Niemczech

22 sierpnia 2020 Nawalny został w stanie śpiączki przewieziony drogą lotniczą na leczenie z Omska do Berlina[30]. 2 września rząd Niemiec poinformował, że przeprowadzone przez niemieckie laboratorium wojskowe badania próbek pobranych od Nawalnego, wykazały obecność bojowego środka trującego z grupy nowiczoków[31].

Internetowi detektywi z Bellingcatu pomogli Nawalnemu wykryć wydział FSB, który odpowiedzialny był za próbę otrucia. Wyniki śledztwa opublikowane zostały 14 grudnia jednocześnie na stronie Bellingcatu[32], niezależnej gazety rosyjskiej „The Insider”, a także przez CNN, niemiecki tygodnik Der Spiegel[33], a także Fundację Walki z Korupcją Nawalnego na jego prywatnym kanale na YouTubie[34]. Z przedstawionych wyników śledztwa wynika, że w dniu zatrucia opozycjonisty nowiczokiem niedaleko miejsca jego pobytu w Tomsku znajdowali się funkcjonariusze wydziału FSB specjalizującego się w środkach chemicznych. Informacje ujawnione przez Bellingcat i Nawalnego dotyczą nie tylko okoliczności związanych z trucicielskim zamachem na jego życie w Tomsku, ale także lat wcześniejszych. Jak wynika z przedstawionych materiałów, program potajemnego śledzenia Nawalnego przez funkcjonariuszy komórki FSB ds. środków chemicznych zaczął się w 2017 roku, a konkretnie wraz z ogłoszeniem przez niego zamiaru startowania w wyborach prezydenckich[34]. Funkcjonariusze odwiedzali te same miejsca podczas jego podróży poza Moskwę, co on, latali za nim 40 razy[35] i kilka razy podejmowali próby otrucia lub podtrucia go w celu wysondowania odpowiedniej dawki środka chemicznego. Jak wynika z przedstawionych materiałów, próba taka została podjęta w 2020 roku podczas pobytu małżonków Nawalnych w Królewcu. Wtedy jednak to jego żona miała symptomy zbliżone do objawów Nawalnego po otruciu nowiczokiem w Tomsku, tylko lżejszego rodzaju. Nawalny uważa, że funkcjonariusze FSB w rzeczywistości chcieli zatruć jego i trucizna tylko przez pomyłkę dostała się do organizmu jego żony[36]. Ujawnione zostały nazwiska funkcjonariuszy bezpośrednio zamieszanych w otrucie i królewiecką próbę otrucia[37].

14 grudnia Nawalny, podając się za fikcyjnego pomocnika dyrektora FSB Nikołaja Patruszewa, Maksima Ustinowa, dzwonił do pracowników FSB, którzy uczestniczyli w jego otruciu. Większość z nich się nie odzywała i rozłączała; jeden z nich, Oleg Demidow, powiedział, że jest chory na koronawirusa i nie może rozmawiać. Jednak inny z nich, Konstantin Kudriawcew, dał się wciągnąć w 49-minutową konwersację[38]. Kudriawcew jest jednym z tych funkcjonariuszy FSB, którzy po lądowaniu samolotu z Nawalnym w Omsku i hospitalizacji ofiary zamachu polecieli do Omska w celu zatarcia śladów, czyli zlikwidowania z odzieży Nawalnego pozostałości trucizny. W rozmowie jako milczący świadkowie i pomocnicy towarzyszyły Nawalnemu dwie osoby: bułgarski dziennikarz śledczy Bellingcatu Christo Grozew(inne języki) (ang. Christo Grozev), który wcześniej zasłużył się w wykryciu winnych otrucia Siergieja Skripala i jego córki nowiczokiem w brytyjskim Salisbury, oraz współpracownica Nawalnego w Fundacji Walki z Korupcją, Marija Piewczich. Christo Grozew dbał o sprawy techniczne i podsunął kilka razy Nawalnemu pytania do zadania; Marija Piewczich zaczęła filmować rozmowę swoim telefonem komórkowym od momentu, kiedy się okazało, że Kudriawcew dał się w nią wciągnąć, i także raz podsunęła Nawalnemu pytanie. Poza komórką Mariji Piewczich cała rozmowa i reakcje Nawalnego, Grozewa i Piewczich były filmowane z frontu przez czwartą osobę.

Tydzień po rozmowie, 21 grudnia 2020 roku, Nawalny zamieścił nagrania z rozmowy na dwóch kanałach na YouTubie: całość w wersji audio na kanale Навальный LIVE[39] oraz nieco skrócony w wersji wideo (wideo – 33 min., sama rozmowa telefoniczna z Kudriawcewem – około 25 min.) na swoim prywatnym kanale[40][38]. 31 grudnia 2020 dziennikarz Bellingcatu Christo Grozjew(inne języki) udostępnił na Google Docs dane o wyjazdach funkcjonariuszy podejrzewanych o to, że są zamieszani w otrucie Nawalnego[41]. Grozew zachęcał rosyjskojęzycznych dziennikarzy śledczych do analizowania zamieszczonych danych pod kątem ich zbieżności z innymi przypadkami otruć znanych i mało znanych osób. Tym samym otrucie Nawalnego stało się katalizatorem do rozleglejszego śledztwa na temat trucicielskiej aktywności pracowników rosyjskich służb bezpieczeństwa.

Powrót do Rosji

Demonstracja KOD Mazowsze przed ambasadą Rosji w sprawie uwolnienia Nawalnego, 30 stycznia 2021

17 stycznia 2021 Nawalny powrócił do Rosji na pokładzie lotu DP936, lądując w porcie lotniczym Moskwa-Szeremietiewo, po tym jak lot ten został przekierowany z lotniska docelowego – portu lotniczego Moskwa-Wnukowo. Podczas kontroli paszportowej został aresztowany. Tego samego dnia FSIN potwierdziło aresztowanie Nawalnego i oznajmiło, że pozostanie on w areszcie do czasu rozprawy sądowej[42]. Amnesty International określiło Nawalnego więźniem sumienia i zaapelowało o jego uwolnienie[43]. 18 stycznia 2021 decyzją sądu jego areszt został przedłużony do 15 lutego. Następna rozprawa – na której miano ustalić, czy jego wyrok w zawieszeniu powinien zostać zamieniony na wyrok pozbawienia wolności – została zaplanowana na 29 stycznia[44]. Nawalny określił cały proceder mianem „ostatecznego bezprawia” i nawoływał swoich popleczników do wyjścia na ulice[45]. Po powrocie Nawalnego do Rosji w styczniu 2021 opublikowano na stronie internetowej historię budowy pałacu dla Putina w Gelendżyku[46].

 Zobacz też: Protesty w obronie Aleksieja Nawalnego.

Według nieoficjalnych doniesień prasowych Nawalny został 28 lutego 2021 przewieziony do kolonii karnej w Pokrowie[47]. W październiku 2021 władze rosyjskie uznały go za „terrorystę” i „ekstremistę”[48], a 22 marca 2022 został ukarany grzywną w wysokości 1,2 mln rubli[49] oraz skazany na 9 lat pobytu w kolonii karnej o zaostrzonym rygorze za oszustwo oraz obrazę sądu[50][51]. Nawalny nie przyznał się do zarzutów, a sam proces uznał za motywowany politycznie[49][52]. Zwolennicy Nawalnego określili proces jako pokazowy[50].

4 sierpnia 2023 został skazany na nową karę 19 lat pozbawienia wolności w kolonii karnej. Odbywał karę w więzieniu o zaostrzonym rygorze, w Kolonii Karnej nr 6 w Mielechowie – 230 km na wschód od Moskwy[53]. W niewyjaśnionych okolicznościach został przeniesiony do kolonii karnej IK-3 w miejscowości Charp w Jamalsko-Nienieckim Okręgu Autonomicznym[54].

Śmierć

Zgodnie z oficjalnym komunikatem, opublikowanym przez władze kolonii karnej, zmarł 16 lutego 2024, po tym jak stracił przytomność po spacerze[55][56]. Według stacji RT zmarł przez zakrzep krwi, choć istnieją przypuszczenia, że był podtruwany[57].

1 marca 2024 po nabożeństwie żałobnym w cerkwi Ikony Matki Bożej „Ukój Mój Smutek” został pochowany na cmentarzu Borysowskim w Moskwie[58][59].

Poglądy

Nawalny był ostrym krytykiem prezydenta Władimira Putina (oznajmił, że za jego rządów Putin będzie w więzieniu[60]) i partii Jedna Rosja, jednak mimo początkowego potępienia[60] zaakceptował aneksję Krymu przez Rosję[61] i oświadczył, że jako prezydent nie zwróciłby Krymu Ukrainie[62]. Opowiadał się za koniecznością zdecydowanej walki z korupcją i nadużyciami władzy. Zwykł nazywać siebie nacjonalistą, ale w toku działalności politycznej zmienił zdanie[63]. Rozważał również, że należy podjąć działania na rzecz ograniczenia imigracji z Kaukazu[64], nawet poprzez deportacje[63]. Był zwolennikiem dostępu do broni dla obywateli w celach obronnych[63]. W publicystyce wskazuje się także na fakt, że w 2008 popierał wojnę z Gruzją oraz na jego współpracę z wybranymi oligarchami rosyjskimi[65]. Potępił rosyjską inwazję na Ukrainę i wezwał Rosjan do pójścia na wiece antywojenne[66].

W 2023 r. Nawalny wezwał z więzienia do zwrotu Krymu Ukrainie i wypłaty reparacji[67].

Nagrody i wyróżnienia

Wielu norweskich członków parlamentu wysuwało kandydaturę Nawalnego do Pokojowej Nagrody Nobla[68][69]. Ponad 42 tysiące osób (stan na 2 marca 2021) podpisało internetową petycję do Komitetu Noblowskiego z poparciem jego kandydatury[70][71].

27 lutego 2021 Fundacja Borisa Niemcowa na rzecz Wolności przyznała Nawalnemu Nagrodę Borisa Niemcowa za Odwagę[72], a 20 października 2021 został laureatem Nagrody Sacharowa[73].

Przypisy

  1. ↑ Aleksiej Nawalny nie żyje. Przebywał w kolonii karnej, polsatnews.pl, 16 lutego 2024 [dostęp 2024-02-16] (pol.).
  2. ↑ Алексей Навальный, YouTube [dostęp 2020-02-02] (ros.).
  3. ↑ Навальный LIVE, YouTube [dostęp 2020-02-02] (ros.).
  4. ↑ 15 пунктов гражданина России, желающего блага своей стране, navalny.com, 20 lutego 2023 [dostęp 2024-02-01].
  5. ↑ a b Agnieszka Kamińska: Polityk roku 2011 w Rosji: Aleksiej Nawalny. polskieradio.pl, 2012-01-08. [dostęp 2012-08-20].
  6. ↑ żg, Opozycjonista Aleksiej Nawalny w radzie nadzorczej Aerofłotu, Onet.pl, 26 czerwca 2012 [dostęp 2024-02-01] (pol.).
  7. ↑ Nawalny skazany na pięć lat więzienia. rp.pl. [dostęp 2013-07-18].
  8. ↑ Policja zatrzymuje zwolenników Nawalnego. rp.pl. [dostęp 2013-07-18].
  9. ↑ Piotr Jendroszczyk: Aleksiej Nawalny nie pójdzie do łagru. Na razie. rp.pl. [dostęp 2013-12-04].
  10. ↑ Aleksiej Nawalny pozbawiony statusu adwokata. rp.pl. [dostęp 2013-12-04].
  11. ↑ Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.
  12. ↑ Sobianin oficjalnie zwycięzcą wyborów mera Moskwy. rp.pl. [dostęp 2013-09-12].
  13. ↑ Nawalny złożył wniosek o unieważnienie wyborów w Moskwie. rp.pl. [dostęp 2013-09-12].
  14. ↑ Мосгорсуд отказал Навальному. interfax.ru. [dostęp 2017-03-27]. (ros.).
  15. ↑ Мы ждем перемен? [Czekamy na zmiany?]. ROSBALT, 23 marca 2017. [dostęp 2017-06-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-06-19)]. (ros.).
  16. ↑ Navalny Accuses Police Of Failing To Investigate Attack (Nawalny zarzuca policji brak śledztwa w sprawie ataku). Radio Free Europe/Radio Liberty (www.rferl.org), 2 maja 2017. [zarchiwizowane z tego adresu (2 maja 2017)]. (ang.).
  17. ↑ Zelyonka: The Green ‘Weapon Of Choice’ (Zeljonka: Zielona ‘broń z wyboru’). Radio Free Europe/Radio Liberty (www.rferl.org), 2 maja 2017. [zarchiwizowane z tego adresu (2 maja 2017)]. (ang.).
  18. ↑ Navalny Sues Police, Loses Vision in One Eye, and Launches New Manhunt (Nawalny pozywa policję, traci wzrok w jednym oku i rozpoczyna nową obławę). The Moscow Times, 2 maja 2017. [dostęp 2017-05-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2 maja 2017)]. (ang.).
  19. ↑ Alexei Navalny, Putin foe, claims vision loss after chemical attack; blames Kremlin (Wróg Putina Aleksjej Nawalny twierdzi, że wskutek ataku chemicznego utracił wzrok i oskarża Kreml). The Washington Post, 2 maja 2017. [dostęp 2017-05-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (4 maja 2017)]. (ang.).
  20. ↑ Он вам не Димон. [dostęp 2020-02-02].
  21. ↑ a b Секретная дача Дмитрия Медведева. [dostęp 2020-02-02].
  22. ↑ «Чайка». Фильм Фонда борьбы с коррупцией.. [dostęp 2020-02-02].
  23. ↑ Сын Пескова: из английской тюрьмы в российскую элиту. [dostęp 2020-02-02].
  24. ↑ Ответ генералу Золотову. [dostęp 2020-02-02].
  25. ↑ Квартиры, дача и итальянская вилла Владимира Соловьева. [dostęp 2020-02-02].
  26. ↑ Засекреченные миллиарды премьера Мишустина. [dostęp 2020-02-02].
  27. ↑ Aleksiej Nawalny nieprzytomny na oddziale reanimacji. „Doznał zatrucia toksynami”, wiadomosci.dziennik.pl, 20 sierpnia 2020 [dostęp 2020-08-20].
  28. ↑ Edmund DeMarche, Alexei Navalny, a top Putin foe, allegedly poisoned: reports, Fox News, 20 sierpnia 2020 [dostęp 2020-08-20] (ang.).
  29. ↑ Nawalny w ciężkim stanie, nie odzyskał przytomności. „Reakcja lekarzy tylko potwierdza, że to otrucie”, TVN24 [dostęp 2020-08-20].
  30. ↑ Samolot z Aleksiejem Nawalnym wylądował w Berlinie, wiadomosci.onet.pl [dostęp 2020-08-22].
  31. ↑ Rząd federalny Niemiec: Nawalny został otruty nowiczokiem. Rzecznik Kremla: czekamy na informacje od Niemiec, wiadomosci.onet.pl [dostęp 2020-09-02].
  32. ↑ FSB Team of Chemical Weapon Experts Implicated in Alexey Navalny Novichok Poisoning (Grupa ekspertów od broni chemicznej z FSB zamieszana w otrucie Aleksjeja Nawalnego nowiczokiem). Bellingcat (www.bellingcat.com), 14 grudnia 2020. [dostęp 2021-01-22]. (ang.).
  33. ↑ Roman Dobrokhotov, Matthias Gebauer, Christo Grozev, Roman Lehberger, Fidelius Schmid: Das sind die Männer, die Nawalny töten sollten (To są ludzie, którzy mieli zabić Nawalnego). Der Spiegel, 2020-12-14. (niem.).
  34. ↑ a b Aleksjej Nawalnyj: Дело раскрыто. Я знаю всех, кто пытался меня убить (Sprawa rozwiązana. Znam wszystkich, który próbowali mnie zabić). YouTube (www.youtube.com), 2020-12-14. [dostęp 2020-12-21]. (ros.).(napisy ang.).
  35. ↑ Shawn Walker: Poison squad stalked Alexei Navalny on 40 flights, says Bellingcat investigator (Jak twiedzi Bellingcat, pluton trucicieli śledził Nawalnego podczas 40 lotów). The Guardian (www.theguardian.com), 17 stycznia 2021. [dostęp 2020-12-21]. (ang.).
  36. ↑ Alexei Navalny: Report names ‘Russian agents’ in poisoning case (Aleksjej Nawalny: W raporcie ujawnione nazwiska ‘rosyjskich agentów’ zamieszanych w otrucie). BBC News, 14 grudnia 2020. [dostęp 2020-12-14]. (ang.).
  37. ↑ Tim Lister, Clarissa Ward, Sebastian Shukla: CNN-Bellingcat investigation identifies Russian specialists who trailed Putin’s nemesis Alexey Navalny before he was poisoned (). CNN International, 14 grudnia 2020. [dostęp 2020-12-14]. (ang.).
  38. ↑ a b „If it Hadn’t Been for the Prompt Work of the Medics”: FSB Officer Inadvertently Confesses Murder Plot to Navalny („Gdyby nie szybkie działanie medyków”: Oficer FSB nieświadomie wyjawia Nawalnemu szczegóły potajemnego planu zabójstwa). Bellingcat (www.bellingcat.com), 2020-12-21. [dostęp 2020-12-21]. (ang.). Na dole artykułu można znaleźć pełną transkrypcję rozmowy w tłumaczeniu angielskim oraz w oryginale rosyjskim.
  39. ↑ Aleksjej Nawalnyj: Телефонный разговор Навального с одним из его убийц. Полная версия (Rozmowa telefoniczna Nawalnego z jednym z jego zabójców. Pełna wersja). YouTube (www.youtube.com), 2020-12-21. [dostęp 2020-12-21]. (ros.).
  40. ↑ Aleksjej Nawalnyj: PL Я позвонил своему убийце. Он признался (Zadzwoniłem do swojego zabójcy. Przyznał się). YouTube (www.youtube.com), 2020-12-21. [dostęp 2020-12-21]. (ros.). (napisy angielskie).
  41. ↑ Christo Grozew: Welcome to the FSB travel data dump! (Witajcie w zrzucie danych o podróżach FSB). 2020-12-31. [dostęp 2021-01-22]. (ros.). (fragmenty po angielsku).
  42. ↑ The Moscow Times, As it Happened: Navalny Returns to Russia, The Moscow Times, 17 stycznia 2021 [dostęp 2021-01-19] (ang.).
  43. ↑ Russia: Aleksei Navalny becomes prisoner of conscience after arrest on arrival in Moscow, amnesty.org [dostęp 2021-01-19] (ang.).
  44. ↑ Alexei Navalny: Poisoned Putin critic Navalny to be kept in custody, „BBC News”, 19 stycznia 2021 [dostęp 2021-01-19] (ang.).
  45. ↑ Michael Mainville for AFP, Navalny Urges Russians To 'Take To The Streets’ Over Jailing, The Moscow Times, 18 stycznia 2021 [dostęp 2021-01-19] (ang.).
  46. ↑ Дворец для Путина, palace.navalny.com [dostęp 2021-02-01] (ros.).
  47. ↑ Wacław Radziwinowicz. Nawalny dotarł do IK 2. „Gazeta Wyborcza”. 49 (9633), s. 11, 1 marca 2021. 
  48. ↑ Kazimierz Sikorski, Rosja: Zmieniono status Aleksieja Nawalnego. Nie jest już „więźniem skłonnym do ucieczki”, tylko „terrorystą”, Polska Times, 12 października 2021 [dostęp 2021-10-13].
  49. ↑ a b Alexei Navalny sentenced to 9 more years in prison after fraud conviction, theguardian.com, 22 marca 2022 [dostęp 2022-03-22] (ang.).
  50. ↑ a b Russia Navalny: Putin critic jailed for nine more years in trial branded ‘sham’, bbc.com, 22 marca 2022 [dostęp 2022-03-22] (ang.).
  51. ↑ Sąd w Rosji: Nawalny skazany na 9 lat za oszustwa i obrazę sądu, rp.pl, 22 marca 2022 [dostęp 2022-03-22].
  52. ↑ Max Seddon, Alexei Navalny handed nine-year jail term after new fraud conviction, ft.com, 22 marca 2022 [dostęp 2022-03-22] (ang.).
  53. ↑ Alexei Navalny Sentenced to 19 Years in Prison, TIME, 4 sierpnia 2023 [dostęp 2023-12-05] (ang.).
  54. ↑ Aleksiej Nawalny po raz 27. trafił do celi karnej. Łącznie spędzi w niej 308 dni, Onet.pl, 14 lutego 2024 [dostęp 2024-02-16] (pol.).
  55. ↑ lp, Nie żyje Aleksiej Nawalny, Biełsat TV, 16 lutego 2024 [dostęp 2024-02-16].
  56. ↑ arb, Ostatni wpis Aleksieja Nawalnego w serwisie X: Dali mi 15 dni w celi karnej, Rzeczpospolita, 16 lutego 2024 [dostęp 2024-02-16] (pol.).
  57. ↑ Aleksiej Nawalny nie żyje. Jest hipoteza co do przyczyny, medonet.pl, 16 lutego 2024 [dostęp 2024-02-16] (pol.).
  58. ↑ W Moskwie odbył się pogrzeb Aleksieja Nawalnego. www.rmf24.pl. [dostęp 2024-03-01].
  59. ↑ Alexei Navalny funeral draws thousands to heavily policed Moscow church. [w:] The Guardian [on-line]. theguardian.com, 1 marca 2024. [dostęp 2024-03-05].
  60. ↑ a b Putina posadzi, Krymu nie odda. Nowoczesny nacjonalista Nawalny, tvp.info, 19 stycznia 2021 [dostęp 2022-11-03].
  61. ↑ Nawalny i Chodorkowski popierają Putina w sprawie aneksji Krymu, wiadomosci.dziennik.pl, 18 października 2014 [dostęp 2022-11-03].
  62. ↑ Lider rosyjskiej opozycji: Krym nie będzie częścią Ukrainy, to nie kanapka z kiełbasą, TVN24 [dostęp 2022-11-03].
  63. ↑ a b c Nikita Grekowicz, Nacjonalista Nawalny? Kreml trolluje rosyjski oddział Amnesty International, oko.press, 6 marca 2021 [dostęp 2022-11-03].
  64. ↑ Michał Kacewicz: Aleksiej Nawalny. Bloger, którego boi się Putin. newsweek.pl, 2011-12-27. [dostęp 2012-08-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-02-13)].
  65. ↑ Chce posadzić Putina, ale Krymu nie zwróci. Kim naprawdę jest Aleksiej Nawalny?, tvn24.pl [dostęp 2023-03-13].
  66. ↑ Mocne słowa Aleksieja Nawalnego: wojnę przeciw Ukrainie rozpętał nasz szalony car. pap.pl, 2022-03-02. [dostęp 2023-09-02].
  67. ↑ Ирина Ситникова, Навальный признал Крым украинским и заявил, что россия должна быть частью Европы, hromadske.ua, 20 lutego 2023 [dostęp 2024-02-01] (ros.).
  68. ↑ Flere fredsprisforslag før fristen gikk ut. aftenposten.no, 2021-02-01. [dostęp 2021-03-01]. (norw.).
  69. ↑ Kenneth Kandolf Haug: Hektisk nomineringsaktivitet før fredsprisfrist. dagsavisen.no, 2021-01-31. [dostęp 2021-03-01]. (norw.).
  70. ↑ Marina Litvinenko: Nobel Peace Prize for Navalny. change.org, 01 2021. [dostęp 2021-03-02]. (ang.).
  71. ↑ Josh Layton: Alexander Litvinenko’s widow wants man standing up to Putin to get Nobel Prize. metro.co.uk, 2021-01-27. [dostęp 2021-03-01]. (ang.).
  72. ↑ Boris Nemtsov Prize for Courage-2021 awarded to Alexei Navalny. nemtsovfund.org, 2021-02-27. [dostęp 2021-03-01]. (ang.).
  73. ↑ Alexej Nawalny bekommt Menschenrechtspreis der EU, „Der Spiegel”, 20 października 2021, ISSN 2195-1349 [dostęp 2021-10-20] [zarchiwizowane z adresu 2021-10-20] (niem.).

Linki zewnętrzne

Laureaci Nagrody Sacharowa
XX wiek
XXI wiek

Informacja

Artykuł Aleksiej Nawalny w polskiej Wikipedii zajął następujące miejsca w lokalnym rankingu popularności:

O stronie

Prezentowana treść artykułu Wikipedii została wyodrębniona w 2024-03-14 na podstawie https://pl.wikipedia.org/?curid=2749424