Aleksander Żabczyński (aktor)

  1. Strona główna
  2. Polska Wikipedia
  3. Aleksander Żabczyński (aktor)
Aleksander Żabczyński
Ilustracja
Aleksander Żabczyński (1931)
Imię i nazwisko Bożydar Aleksander Żabczyński
Data i miejsce urodzenia 24 lipca 1900
Warszawa
Data i miejsce śmierci 31 maja 1958
Warszawa
Zawód aktor
Współmałżonek Maria Żabczyńska
Lata aktywności 1922–1958
Odznaczenia
Krzyż Walecznych (od 1941) Złoty Krzyż Zasługi Srebrny Krzyż Zasługi Medal Wojska Krzyż Pamiątkowy Monte Cassino Gwiazda za Wojnę 1939–1945 (Wielka Brytania) Gwiazda Italii (Wielka Brytania)
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Aleksander Żabczyński, właśc. Bożydar Aleksander Żabczyński (ur. 24 lipca 1900 w Warszawie, zm. 31 maja 1958 tamże) – polski aktor teatralny, estradowy, kabaretowy i filmowy. Jeden z najpopularniejszych polskich aktorów dwudziestolecia międzywojennego, amant filmowy. Kapitan rezerwy artylerii Wojska Polskiego i Polskich Sił Zbrojnych.

Życiorys

Był synem Zofii Florentyny Ostrowskiej i Aleksandra Daniela Żabczyńskiego, pułkownika armii rosyjskiej i generała dywizji Wojska Polskiego[1]. Aleksander (nazywany przez znajomych „Darek”, „Al” i „Żaba”), miał dwie siostry – starszą Zofię oraz młodszą Alinę. W roku szkolnym 1919/1920 był uczniem siódmej klasy w Gimnazjum Kulwiecia w Warszawie[2]. 30 lipca 1920 wstąpił do Szkoły Podchorążych w Poznaniu[3]. Za namową rodziny zapisał się na drugi semestr studiów prawniczych na Uniwersytecie Warszawskim. Nie zdał egzaminu z prawa cywilnego[4]. Rozpoczął karierę aktorską w Warszawskiej Szkole Gry Sceniczno-Filmowej Niny Novilli[5]. 28 czerwca 1923 poślubił Marynę Zielenkiewicz[6]. W 1923 był oficerem rezerwy dywizjonu artylerii zenitowej w Warszawie, który w 1926 został przeformowany w 1 pułk artylerii przeciwlotniczej. Na stopień porucznika został mianowany ze starszeństwem z 1 stycznia 1935 i 16. lokatą w korpusie oficerów rezerwy artylerii[7].

Maria Gorczyńska i Aleksander Żabczyński w sztuce „Kobieta we mgle”, Teatr Klasyczny w Warszawie, 1948

W tym czasie odkrył swoją prawdziwą pasję – teatr i aktorstwo. O swojej nimi fascynacji tak mówił po latach: „Każde przedstawienie teatralne było dla mnie objawieniem. Aktorów uważałem za ludzi z innej planety i kiedy po raz pierwszy zetknąłem się z nimi, doprawdy nie wiedziałem, co mam mówić”. Zanim zaczął pracować w „Reducie”, otarł się o Warszawską Szkołę Gry Sceniczno-Filmowej Niny Niovilli, zaś na studiach brał udział w zajęciach kółka teatralnego. Stamtąd właśnie w 1922 Edmund Wierciński skierował go do „Reduty”[5]. Tam też Aleksander poznał swoją przyszłą żonę, również aktorkę, Marię (Marynę) Zielenkiewicz. Po dwóch latach spędzonych w „Reducie” A. Żabczyński angażował się w kilku warszawskich teatrach (min. Teatrze Polskim i Teatrze Narodowym). W 1927 opuścił Warszawę i grał na scenach Lwowa[8].

Po powrocie, jeszcze w tym samym roku, zaczął występować w warszawskich teatrzykach rewiowych: „Morskim Oku”, „Perskim Oku”, „Cyruliku Warszawskim”, „Wesołym Oku”, „Kameleonie”. Aż do wybuchu wojny występował w rewii, operetce, dorywczo w teatrach dramatycznych oraz w filmie. Właśnie filmowi zawdzięcza Żabczyński największą popularność. Debiutował w nim już w 1926 (Czerwony błazen w reżyserii Henryka Szaro). Później były role w filmach dźwiękowych, głównie w komediach muzycznych: Manewry miłosne, Ada! To nie wypada!, Jadzia, Pani minister tańczy, Zapomniana melodia, Sportowiec mimo woli. Niektóre z nich były pisane specjalnie dla niego, co świadczy o tym, że znajdował się w czołówce aktorów tak jak Eugeniusz Bodo, Adolf Dymsza czy Tadeusz Olsza.

Aleksander Żabczyński wylansował wiele przebojowych piosenek, jednak niewiele z nich nagrał na płyty. Najsłynniejszą była piosenka Całują twoją dłoń, madame ze słowami Andrzeja Własta.

Premier trzech ostatnich filmów Aleksander Żabczyński nie widział, gdyż odbyły się one w czasie wojny w Krakowie.

W czasie gdy Aleksander był na wojnie[9], 19 grudnia 1939 Maria Żabczyńska urodziła martwą córeczkę, której dała na imię Marysia. Dziecko pochowano 21 grudnia 1939 na Wojskowych Powązkach w Warszawie w grobie Aleksandra Daniela Żabczyńskiego (ojca) oraz Aliny Żabczyńskiej (młodszej siostry) – w latach siedemdziesiątych kwatera została wykorzystana do ponownego pochówku[10].

Aleksander został zmobilizowany już w sierpniu 1939 do 1 pułku artylerii przeciwlotniczej im. Marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego w Warszawie[11]. Wziął udział w kampanii wrześniowej, a po jej zakończeniu przedostał się do Rumunii. Internowany w obozie na Węgrzech[12]. Zdołał zbiec do Francji[13], gdzie wstąpił do Wojska Polskiego. Został młodszym oficerem 2. baterii przeciwlotniczej. Po kampanii francuskiej. 18 czerwca 1940 został ewakuowany do Wielkiej Brytanii[14]. Został przydzielony jako młodszy oficer do 1 dap.[15], a w 1942 wysłany na Bliski Wschód. Przez Irak i Palestynę dotarł do Egiptu. Już jako kapitan II Korpusu wziął udział w kampanii włoskiej (był ranny w bitwie o Monte Cassino)[16]. Odznaczony m.in. Krzyżem Walecznych, Krzyżem Pamiątkowym Monte Cassino, brytyjskimi Gwiazdą Wojny 1939–1945 i Gwiazdą Włoch, Medalem Wojska (2 Korpusu), Srebrnym Krzyżem Zasługi. W 1946 pracował w Polskim Czerwonym Krzyżu w Salzburgu[17], a później został wraz z II Korpusem przewieziony do Wielkiej Brytanii. W 1947 został zdemobilizowany i powrócił do kraju. Początkowo mieszkał w wynajmowanym mieszkaniu przy ulicy Poznańskiej 11[18] później przy ulicy Łotewskiej na Saskiej Kępie[19]. Był rozpracowywany przez UB[20].

Prawdopodobnie po wojnie otrzymał jakieś propozycje filmowe, ale żadnej z nich nie przyjął. Pracował natomiast w teatrze. Występował początkowo gościnnie w Teatrze Małym (1947), następnie w Teatrze Klasycznym (1948–1949), a potem do śmierci był aktorem Teatru Polskiego. Wielokrotnie występował też przed mikrofonem Polskiego Radia. Pod koniec 1957 za namową przyjaciół nagrał w Polskim Radiu kilka piosenek:

Grób Aleksandra Żabczyńskiego i jego żony Marii na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie

Zmarł nagle na atak serca[21] 31 maja 1958[22]. Wraz z żoną Marią Żabczyńską spoczywa na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kw. A29-4-23)[23].

W 1954 w 10. rocznicę Polski Ludowej odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi[24].

Postać Aleksandra Żabczyńskiego została przedstawiona w filmie dokumentalnym Marka Maldisa Już nie zapomnisz mnie z 2009[25].

Od 3 marca 2011 jest patronem ronda na warszawskim Służewcu[26].

16 lipca 2015 prezydent Bronisław Komorowski podpisał wniosek Komitetu Społecznego im. Aleksandra Żabczyńskiego pod przewodnictwem Olgi Gaertner za pośrednictwem Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych o pośmiertne nadanie aktorowi Krzyża Oficerskiego Orderu Odrodzenia Polski.

19 maja 2016 wskutek inicjatywy Komitetu Społecznego im. Aleksandra Żabczyńskiego pod przewodnictwem Olgi Gaertner, umieszczono (w miejsce niszczejącego obelisku) płytę nagrobną na Wojskowych Powązkach, którą odsłonięto z wartą honorową, podczas kameralnej uroczystości w dniu 31 maja 2016. W akcję zaangażowali się anonimowi darczyńcy za pośrednictwem portalu stare-kino.pl oraz ówczesna radna dzielnicy Mokotów Małgorzata Szczęsna.

Filmografia

Przypisy

  1. ↑ Wolański 2015 ↓, s. 15.
  2. ↑ Wolański 2015 ↓, s. 23.
  3. ↑ Wolański 2015 ↓, s. 24.
  4. ↑ Wolański 2015 ↓, s. 27.
  5. ↑ a b Wolański 2015 ↓, s. 28.
  6. ↑ Wolański 2015 ↓, s. 39.
  7. ↑ Rybka i Stepan 2004 ↓, s. 530.
  8. ↑ Wolański 2015 ↓, s. 69.
  9. ↑ Wolański 2015 ↓, s. 309.
  10. ↑ Olga Gaertner, Aleksander Żabczyński – pierwszy amant II RP, 2014.
  11. ↑ Wolański 2015 ↓, s. 296.
  12. ↑ Wolański 2015 ↓, s. 300.
  13. ↑ Wolański 2015 ↓, s. 311.
  14. ↑ Wolański 2015 ↓, s. 316.
  15. ↑ Wolański 2015 ↓, s. 319.
  16. ↑ Wolański 2015 ↓, s. 331.
  17. ↑ Wolański 2015 ↓, s. 333.
  18. ↑ Wolański 2015 ↓, s. 346.
  19. ↑ Nowa tablica na Saskiej Kępie. saskakepa.waw.pl, 2015-05-25. [dostęp 29 maja 2015].
  20. ↑ l, Aleksander Żabczyński: Kinowy amant. Wojna go zniszczyła [dostęp 2018-07-30] (pol.).
  21. ↑ Tygodnik „To & Owo” nr 14, 4.04.2017, s. 12–13.
  22. ↑ Wolański 2015 ↓, s. 456.
  23. ↑ Cmentarz Komunalny Powązki, dawny Wojskowy w Warszawie. Praca zbiorowa. Warszawa: Wydawnictwo Sport i Turystyka, 1989. ISBN 83-217-2641-0.
  24. ↑ 16 lipca 1954 „za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki” M.P. z 1954 r. nr 112, poz. 1565.
  25. ↑ Już nie zapomnisz mnie w bazie filmpolski.pl
  26. ↑ Rondo im. Aleksandra Żabczyńskiego, warszawa.tvp.pl [dostęp 2017-03-17].

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Informacja

Artykuł Aleksander Żabczyński (aktor) w polskiej Wikipedii zajął następujące miejsca w lokalnym rankingu popularności:

O stronie

Prezentowana treść artykułu Wikipedii została wyodrębniona w 2021-03-27 na podstawie https://pl.wikipedia.org/?curid=182680