Adam Strzembosz

Adam Justyn Strzembosz
Państwo działania	Polska
Data i miejsce urodzenia	11 września 1930 Warszawa
Profesor nauk prawnych
Specjalność: kryminologia, prawo karne
Alma Mater	Uniwersytet Jagielloński
Doktorat	1969 – prawo Uniwersytet Warszawski
Habilitacja	1979 – prawo Polska Akademia Nauk
Profesura	1986
Nauczyciel akademicki
Uczelnia	Katolicki Uniwersytet Lubelski
Okres zatrudn.	1982–1989 1998–2004
Uczelnia	Akademia Polonijna w Częstochowie
Okres zatrudn.	1998–2004
Pierwszy prezes Sądu Najwyższego
Okres spraw.	1990–1998
Poprzednik	Adam Łopatka
Następca	Lech Gardocki
Przewodniczący Krajowej Rady Sądownictwa
Okres spraw.	1994–1998
Poprzednik	Stanisław Zimoch
Następca	Włodzimierz Olszewski
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Adam Justyn Strzembosz (ur. 11 września 1930 w Warszawie) – polski prawnik, sędzia, profesor nauk prawnych, pierwszy prezes Sądu Najwyższego (1990–1998) i z urzędu przewodniczący Trybunału Stanu, wiceminister sprawiedliwości w rządzie Tadeusza Mazowieckiego (1989–1990), przewodniczący Krajowej Rady Sądownictwa (1994–1998), kawaler Orderu Orła Białego i emerytowany profesor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.

Życiorys

Wczesne lata

Urodził się z ciąży trojaczej (wraz z Teresą – zm. 1970, i Tomaszem – zm. 2004) 11 września 1930 w Warszawie^[1]. Jego ojciec, Adam Strzembosz, był adwokatem i urzędnikiem państwowym, należącym do Związku Ludowo-Narodowego^[2]. Matką była Zofia Strzembosz z d. Gadomskich.

Wychował się w mieszkaniu przy ul. Mokotowskiej 19 w Warszawie^[3]. Wraz z rodzeństwem uczęszczał do Szkoły Powszechnej przy ul. 6 Sierpnia^[4]. Po wybuchu II wojny światowej kontynuował naukę w szkole przy ul. Traugutta, a następnie od 1943 na tajnych kompletach^[5].

Po wojnie działał w Związku Harcerstwa Polskiego aż do jego rozwiązania w 1949. Za namową nauczyciela w klasie maturalnej zapisał się również do Związku Młodzieży Polskiej^[6]. W 1949 zdał maturę w Gimnazjum i Liceum Samorządowym w Falenicy^[7] (obecnie XXV Liceum Ogólnokształcące im. Józefa Wybickiego w Warszawie).

Studia i pierwsza praca

Po zdanym egzaminie dojrzałości wraz z bratem przeprowadził się do Krakowa, gdzie rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim^[6]. Pierwszy stopień studiów zakończył z wyróżnieniem i po trzech latach powrócił do stolicy^[8]. W 1953 uzyskał tytuł zawodowy magistra w zakresie prawa międzynarodowego publicznego na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego^[9].

Po studiach, otrzymawszy nakaz pracy, podjął etat w centrali Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie. Początkowo pracował w Biurze Świadczeń Zagranicznych, a następnie w Wydziale Rent Wyjątkowych^[10]. Pracował tam do 1956, do momentu rozpoczęcia aplikacji sądowej^[9].

Aplikacja sądowa i funkcja sędziego

W wieku 26 lat rozpoczął aplikację sądową w Sądzie Wojewódzkim dla m.st. Warszawy^[9]. Dwa lata później zdał egzamin sędziowski i został mianowany asesorem w Wydziale Ksiąg Wieczystych Sądu Powiatowego dla Warszawy-Pragi^[11]. W styczniu 1961 awansował na sędziego i przeniesiono go do nowo tworzonego Wydziału dla Nieletnich w tamtejszym sądzie^[11].

W 1966 został sędzią-wizytatorem w Sądzie Wojewódzkim dla m.st. Warszawy, jednak nominację otrzymał dopiero dwa lata później, z przyczyn światopoglądowych^[12]. W sądzie zajmował się sprawami dotyczącymi osób nieletnich. Sprawował nadzór nad sądami niższego szczebla, a także kontrolował legalność pobytu podopiecznych w schroniskach i zakładach poprawczych^[13].

Działalność naukowa

W 1961 rozpoczął badania naukowe dot. nieletnich sprawców kradzieży na warszawskiej Pradze. Analizował m.in. ich sytuację społeczną, rozwój psychofizyczny oraz wcześniejsze konflikty z prawem. Prace prowadził pod nadzorem prof. Stanisława Batawii, kryminologa z Uniwersytetu Warszawskiego^[14].

Osiem lat później, w 1969 na Uniwersytecie Warszawskim obronił pracę doktorską, wykorzystując przeprowadzone badania^[15]. W 1979 habilitował się w Polskiej Akademii Nauk^[16]. Za obie prace otrzymał II nagrody w konkursie miesięcznika „Państwo i Prawo”^[15].

W 1974 został oddelegowany do pracy w Instytucie Badań Prawa Sądowego działającym przy Ministerstwie Sprawiedliwości^[12]. Do jego zadań należało opracowywanie poszczególnych wątków orzecznictwa i tworzenie artykułów naukowych^[17].

W marcu 1982 został nauczycielem akademickim na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, najpierw jako adiunkt, po dwóch miesiącach jako docent^[18]. W 1986 został profesorem nadzwyczajnym^[19]. Na uczelni pozostawał do 1989, gdy objął tekę wiceministra^[20]. W 1998 powrócił do pracy dydaktycznej na lubelskim uniwersytecie, gdzie w 2000 został powołany na stanowisko profesora zwyczajnego^[21]. Rozpoczął też nauczanie w Akademii Polonijnej w Częstochowie^[21]. Na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim pracował do 2004, kiedy zrezygnował z powodów zdrowotnych^[22]. Jest emerytowanym profesorem tego uniwersytetu^[1].

Działalność opozycyjna

W 1980 zaangażował się w organizację niezależnych struktur związkowych w Ministerstwie Sprawiedliwości^[23]. W marcu na zebraniu Związku Zawodowego Pracowników Państwowych i Społecznych wystąpił publicznie z krytyką władz PRL w kwestiach społeczno-politycznych^[24]. W kolejnych miesiącach został wybrany do prezydium Komisji Koordynacyjnej NSZZ „Solidarność”, przewodniczył Komisji Zakładowej w ministerstwie^[25], a ponadto na początku 1981 wszedł w skład zarządu Regionu Mazowsze^[26].

Na początku lat 80. uczestniczył w pracach Centrum Obywatelskich Inicjatyw Ustawodawczych Solidarności^[27]. Odpowiadał za opracowanie reformy prawa o ustroju sądów powszechnych^[28]. Był również jednym z delegatów na I Krajowy Zjazd Delegatów NSZZ „Solidarność” w Gdańsku, gdzie został wybrany do Krajowej Komisji Rewizyjnej^[20]. Współtworzył tam „Samorządną Rzeczpospolitą” – przewodni program, w którym odpowiadał za fragment dotyczący sądownictwa^[29].

Po wprowadzeniu stanu wojennego w 1981 dzięki immunitetowi sędziowskiemu uniknął internowania^[30]. Został jednak zwolniony z sądu, a kilka dni później z Instytutu Badań Prawa Sądowego^[31]. Mimo to pozostał w kontakcie z warszawskimi sędziami związanymi z „Solidarnością” (tzw. drużyna Strzembosza), organizując spotkania ws. toczących się procesów dot. stanu wojennego^[32]. Ich głównym zadaniem było doprowadzenie do uniewinnień osób oskarżonych w sprawach politycznych^[33].

Od 1988 brał udział w pracach przygotowawczych do Okrągłego Stołu^[34][35]. Odpowiadał za opracowanie proponowanych zmian w prawie, w tym przede wszystkim w Kodeksie karnym oraz gwarancji niezawisłości sędziów i niezależności sądów^[36]. Ponadto od 1989 należał do Komitetu Obywatelskiego „Solidarność” przy Lechu Wałęsie^[37]. W samych obradach „dużego” Okrągłego Stołu nie wziął jednak udziału^[38], przewodniczył natomiast podzespołowi ds. reformy prawa i sądów oraz był członkiem podzespołu ds. reform politycznych^[39][40]. Otrzymał również od Bronisława Geremka propozycję startu do Senatu w wyborach czerwcowych w 1989^[41]. Odmówił, będąc krytycznym wobec działań Komitetu Obywatelskiego^[42]. Strzembosz uważał bowiem, że decyzje forsowane wówczas jako stanowisko opozycji podejmowane są w zbyt małym gronie i winny być konsultowane z większą liczbą osób^[43].

Praca w rządzie Mazowieckiego

Po wyborach parlamentarnych dostał propozycję objęcia stanowiska podsekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości. Jego przełożonym miał zostać Aleksander Bentkowski z ZSL. Strzembosz zgodził się, zaznaczając że chce pełnić nadzór nad Departamentem Prawnym, Nadzoru Sądowego i Komisją Reformy Prawa Karnego^[44].

Za cel Strzembosz obrał szeroko pojętą reformę sądownictwa opartą na postanowieniach Okrągłego Stołu^[45]. Umożliwiła mu to ustawa z dnia 20 grudnia 1989 o zmianie ustaw – Prawo o ustroju sądów powszechnych, o Sądzie Najwyższym, o Naczelnym Sądzie Administracyjnym, o Trybunale Konstytucyjnym, o ustroju sądów wojskowych i Prawo o notariacie (Dz.U. z 1989 r. nr 73, poz. 436). Na jej podstawie dokonał m.in. zmian prezesów poszczególnych sądów^[45].

W czerwcu 1990 Strzembosz ustąpił z zajmowanych funkcji w ministerstwie^[20]. Jako powód odejścia podał ograniczony wpływ na politykę resortu oraz brak możliwości przeprowadzenia dogłębnej wymiany kadrowej^[46].

Prezesura w Sądzie Najwyższym

Pod koniec czerwca 1990 został powołany na sędziego Sądu Najwyższego, a już 1 lipca 1990 na stanowisko pierwszego prezesa tegoż sądu oraz przewodniczącego Trybunału Stanu. Dzień później w rozmowie z „Gazetą Wyborczą” mówił o celach, które chciałby zrealizować^[47]:

Do głównych zadań Strzembosza należało także zorganizowanie pracy sądu na nowo oraz reprezentowanie instytucji za granicą^[48]. Korzystał też z uprawnień rewizji nadzwyczajnej, czyli środka prawnego umożliwiającego wnoszenie rewizji od prawomocnych wyroków^[49], co umożliwiło ponowne rozpatrzenie spraw zamkniętych w okresie PRL-u^[50].

Na początku czerwca 1992, w związku z podjętą przez Sejm uchwałą lustracyjną, został poproszony przez ministra Antoniego Macierewicza o powołanie komisji nadzorującej ujawnianie nazwisk znajdujących się na tzw. liście^[51]. Strzembosz zwrócił się do ówczesnego Marszałka Sejmu Wiesława Chrzanowskiego o akceptację funkcji kontrolnych, jednak uzyskał ją po kilku tygodniach, kiedy to lista była już ujawniona^[52].

Jako I prezes pisał comiesięczne felietony dla „Rzeczpospolitej”^[53]. Zainicjował również zmianę siedziby Sądu Najwyższego, mieszczącego się dotychczas w gmachu Sądu Wojewódzkiego przy ul. Solidarności. Podczas trwania jego kadencji rozpoczęto budowę nowego budynku przy pl. Krasińskich^[54].

Ostatniego dnia urzędowania mianował Bogusława Nizieńskiego na funkcję Rzecznika Interesu Publicznego^[55].

Kandydatura na Prezydenta RP

W marcu 1995 Strzembosz zapowiedział start w wyborach prezydenckich^[56]. Poparły go wówczas m.in. Porozumienie Centrum, Partia Konserwatywna, Porozumienie Ludowe i Stronnictwo Ludowo-Chrześcijańskie^[57]. Swoją decyzję motywował m.in. przekonaniem, że ówczesnej prawicy przyda się jeden wspólny bezpartyjny kandydat, który połączy rozdrobnione ugrupowania^[58]. Początkowo kampanię Strzembosza finansowało głównie Porozumienie Centrum^[59], jednak już w czerwcu wycofali swoje poparcie, wystawiając kandydaturę Lecha Kaczyńskiego^[60]. We wrześniu Adam Strzembosz wycofał się, popierając Hannę Gronkiewicz-Waltz^[61][62].

Działalność po prezesurze

W 1998 po zakończeniu kadencji w Sądzie Najwyższym przeszedł w stan spoczynku.

W latach 2002–2004 zasiadał w Radzie Konsultacyjnej Centrum Monitoringu Wolności Prasy Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich^[63]. Powołany w skład rady programowej Fundacji Academia Iuris oraz rady patronackiej Instytutu Jagiellońskiego. W 2002 ukazała się na jego cześć księga jubileuszowa Ius et lex. Księga jubileuszowa ku czci profesora Adama Strzembosza^[64].

Od 2015 w swoich wypowiedziach publicznych krytykował działania Prawa i Sprawiedliwości podczas kryzysu wokół Trybunału Konstytucyjnego^[65], w 2017 występował podczas protestów przeciwko planowanym zmianom w sądownictwie. W tym samym roku w Wydawnictwie Więź ukazała się książka Między prawem i sprawiedliwością – wywiad rzeka Stanisława Zakroczymskiego z Adamem Strzemboszem^[66].

W 2020 określił Izbę Dyscyplinarną Sądu Najwyższego jako działającą bezprawnie, krytycznie ocenił też sytuację w Trybunale Konstytucyjnym oraz Krajowej Radzie Sądownictwa^[67].

Odznaczenia i wyróżnienia

• 2012 – Order Orła Białego (postanowieniem prezydenta Bronisława Komorowskiego z 6 listopada 2012, w uznaniu znamienitych zasług dla Rzeczypospolitej Polskiej, a w szczególności dla przemian demokratycznych w Polsce, za obronę zasad praworządności, godności i niezależności sędziowskiej w czasach PRL-u, za tworzenie państwa prawa w wolnej Rzeczypospolitej Polskiej^[68], dekoracja 11 listopada^[69])
• 2008 – Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (postanowieniem prezydenta Lecha Kaczyńskiego z 17 października 2008, za wybitne zasługi dla Rzeczypospolitej Polskiej, a w szczególności dla przemian demokratycznych w Polsce, za działalność państwową i publiczną^[70], dekoracja 19 października^[71])
• 1996 – Krzyż Wielki Orderu Zasługi RFN^[72]
• 2010 – Order Świętego Grzegorza Wielkiego^[73]
• 2010 – Srebrny Medal Pamiątkowy Ministra Sprawiedliwości^[74]
• 2007 – Medal Za Zasługi dla Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego^[72]
• 2016 – Honorowy Obywatel miasta stołecznego Warszawy^[75]
• 2017 – tytuł „Prawnik roku” w 1. edycji konkursu dziennika „Rzeczpospolita” pod tą nazwą^[76]
• 2017 – Nagroda RPO im. Pawła Włodkowica^[77]
• 2017 – Medal świętego Jerzego^[78]
• 2017 – Nagroda im. prof. Zbigniewa Hołdy^[79]
• 2018 – Nagroda „Pontifici” przyznawana przez warszawski Klub Inteligencji Katolickiej^[80]

Wybrane publikacje

• Nieletni sprawcy kradzieży w środowisku wielkomiejskim, PWN, Warszawa 1971.
• Nowa ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich: próba komentarza, Wyd. Prawnicze, Warszawa 1983.
• System sądowy środków ochrony dzieci i młodzieży przed niedostosowaniem społecznym, KUL, Lublin 1985.
• Sędziowie warszawscy w czasie próby 1981–1988 (współautor z Marią Stanowską), IPN, Warszawa 2005.
• Wiek XX we wspomnieniach Strzemboszów: rodowód, Acad, Józefów 2010.
• Między prawem i sprawiedliwością. Z Adamem Strzemboszem rozmawia Stanisław Zakroczymski, Wydawnictwo „Więź”, Warszawa 2017.

Przypisy

Bibliografia

• Stanisław Zakroczymski, Adam Strzembosz: Między prawem i sprawiedliwością. Warszawa: Więź, 2017. ISBN 978-83-65424-19-8.
• Antoni Dudek: Historia polityczna Polski 1989–2015. Kraków: Znak Horyzont, 2016. ISBN 978-83-240-3468-0.
• Antoni Dudek: Reglamentowana rewolucja. Kraków: Arcana, 2004. ISBN 83-89243-95-4.
• Kazimierz Barczyk, Stanisław Grodziski, Stefan Grzybowski: Obywatelskie Inicjatywy Ustawodawcze Solidarności 1980–1990. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2001. ISBN 83-7059-503-0.
• Prof. dr hab. Adam Strzembosz, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI) [online] [dostęp 2015-05-02] .
• Wojciech Borek, Andrzej Urbański: Strzembosz – portret rodzinny. Kraków: Wyd. Baran i Suszczyński. ISBN 83-85845-38-0.

Linki zewnętrzne

• Dokument: Profesor Adam Strzembosz. kul.pl. [dostęp 2015-05-02].
• Magdalena Bajer. Strzembosze. „Forum Akademickie”. Nr 4, 1998. [dostęp 2015-05-02].