| ||
![]() | ||
Kraj działania | Polska | |
Data i miejsce urodzenia | 11 września 1930 Warszawa | |
Profesor nauk prawnych | ||
Specjalność: kryminologia, prawo karne | ||
Alma Mater | Uniwersytet Jagielloński | |
Doktorat | 1969 – prawo Uniwersytet Warszawski | |
Habilitacja | 1979 – prawo Polska Akademia Nauk | |
Profesura | 1986 | |
Nauczyciel akademicki | ||
Uczelnia | Katolicki Uniwersytet Lubelski | |
Okres zatrudn. | 1982–1989 1998–2004 | |
Uczelnia | Akademia Polonijna w Częstochowie | |
Okres zatrudn. | 1998–2004 | |
Pierwszy prezes Sądu Najwyższego | ||
Okres spraw. | 1990–1998 | |
Poprzednik | Adam Łopatka | |
Następca | Lech Gardocki | |
Przewodniczący Krajowej Rady Sądownictwa | ||
Okres spraw. | 1994–1998 | |
Poprzednik | Stanisław Zimoch | |
Następca | Włodzimierz Olszewski | |
Odznaczenia | ||
![]() ![]() ![]() |
Adam Justyn Strzembosz (ur. 11 września 1930 w Warszawie) – polski prawnik, sędzia, profesor nauk prawnych, pierwszy prezes Sądu Najwyższego (1990–1998) i z urzędu przewodniczący Trybunału Stanu, wiceminister sprawiedliwości w rządzie Tadeusza Mazowieckiego (1989–1990), przewodniczący Krajowej Rady Sądownictwa (1994–1998), kawaler Orderu Orła Białego i emerytowany profesor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Urodził się z ciąży trojaczej (wraz z Teresą – zm. 1970, i Tomaszem – zm. 2004) 11 września 1930 w Warszawie[1]. Jego ojciec, Adam Strzembosz, był adwokatem i urzędnikiem państwowym, należącym do Związku Ludowo-Narodowego[2]. Matką była Zofia Strzembosz z d. Gadomskich.
Wychował się w mieszkaniu przy ul. Mokotowskiej 19 w Warszawie[3]. Wraz z rodzeństwem uczęszczał do Szkoły Powszechnej przy ul. 6 Sierpnia[4]. Po wybuchu II wojny światowej kontynuował naukę w szkole przy ul. Traugutta, a następnie od 1943 na tajnych kompletach[5].
Po wojnie działał w Związku Harcerstwa Polskiego aż do jego rozwiązania w 1949. Za namową nauczyciela w klasie maturalnej zapisał się również do Związku Młodzieży Polskiej[6]. W 1949 zdał maturę w Gimnazjum i Liceum Samorządowym w Falenicy[7].
Po zdanym egzaminie dojrzałości wraz z bratem przeprowadził się do Krakowa, gdzie rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim[6]. Pierwszy stopień studiów zakończył z wyróżnieniem i po trzech latach powrócił do stolicy[8]. W 1953 uzyskał tytuł zawodowy magistra w zakresie prawa międzynarodowego publicznego na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego[9].
Po studiach, otrzymawszy nakaz pracy, podjął etat w centrali Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie. Początkowo pracował w Biurze Świadczeń Zagranicznych, a następnie w Wydziale Rent Wyjątkowych[10]. Pracował tam do 1956, do momentu rozpoczęcia aplikacji sądowej[9].
W wieku 26 lat rozpoczął aplikację sądową w Sądzie Wojewódzkim dla m.st. Warszawy[9]. Dwa lata później zdał egzamin sędziowski i został mianowany asesorem w Wydziale Ksiąg Wieczystych Sądu Powiatowego dla Warszawy-Pragi[11]. W styczniu 1961 awansował na sędziego i przeniesiono go do nowo tworzonego Wydziału dla Nieletnich w tamtejszym sądzie[11].
W 1966 został sędzią-wizytatorem w Sądzie Wojewódzkim dla m.st. Warszawy, jednak nominację otrzymał dopiero dwa lata później, z przyczyn światopoglądowych[12]. W sądzie zajmował się sprawami dotyczącymi osób nieletnich. Sprawował nadzór nad sądami niższego szczebla, a także kontrolował legalność pobytu podopiecznych w schroniskach i zakładach poprawczych[13].
W 1961 rozpoczął badania naukowe dot. nieletnich sprawców kradzieży na warszawskiej Pradze. Analizował m.in. ich sytuację społeczną, rozwój psychofizyczny oraz wcześniejsze konflikty z prawem. Prace prowadził pod nadzorem prof. Stanisława Batawii, kryminologa z Uniwersytetu Warszawskiego[14].
Osiem lat później, w 1969 na Uniwersytecie Warszawskim obronił pracę doktorską, wykorzystując przeprowadzone badania[15]. W 1979 habilitował się w Polskiej Akademii Nauk[16]. Za obie prace otrzymał II nagrody w konkursie miesięcznika „Państwo i Prawo”[15].
W 1974 został oddelegowany do pracy w Instytucie Badań Prawa Sądowego działającym przy Ministerstwie Sprawiedliwości[12]. Do jego zadań należało opracowywanie poszczególnych wątków orzecznictwa i tworzenie artykułów naukowych[17].
W marcu 1982 został nauczycielem akademickim na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, najpierw jako adiunkt, po dwóch miesiącach jako docent[18]. W 1986 został profesorem nadzwyczajnym[19]. Na uczelni pozostawał do 1989, gdy objął tekę wiceministra[20]. W 1998 powrócił do pracy dydaktycznej na lubelskim uniwersytecie, gdzie w 2000 został powołany na stanowisko profesora zwyczajnego[21]. Rozpoczął też nauczanie w Akademii Polonijnej w Częstochowie[21]. Na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim pracował do 2004, kiedy zrezygnował z powodów zdrowotnych[22]. Jest emerytowanym profesorem tego uniwersytetu[1].
W 1980 zaangażował się w organizację niezależnych struktur związkowych w Ministerstwie Sprawiedliwości[23]. W marcu na zebraniu Związku Zawodowego Pracowników Państwowych i Społecznych wystąpił publicznie z krytyką władz PRL w kwestiach społeczno-politycznych[24]. W kolejnych miesiącach został wybrany do prezydium Komisji Koordynacyjnej NSZZ „Solidarność”, przewodniczył Komisji Zakładowej w ministerstwie[25], a ponadto na początku 1981 wszedł w skład zarządu Regionu Mazowsze[26].
Na początku lat 80. uczestniczył w pracach Centrum Obywatelskich Inicjatyw Ustawodawczych Solidarności[27]. Odpowiadał za opracowanie reformy prawa o ustroju sądów powszechnych[28]. Był również jednym z delegatów na I Krajowy Zjazd Delegatów NSZZ „Solidarność” w Gdańsku, gdzie został wybrany do Krajowej Komisji Rewizyjnej[20]. Współtworzył tam „Samorządną Rzeczpospolitą” – przewodni program, w którym odpowiadał za fragment dotyczący sądownictwa[29].
Po wprowadzeniu stanu wojennego w 1981 dzięki immunitetowi sędziowskiemu uniknął internowania[30]. Został jednak zwolniony z sądu, a kilka dni później z Instytutu Badań Prawa Sądowego[31]. Mimo to pozostał w kontakcie z warszawskimi sędziami związanymi z „Solidarnością” (tzw. drużyna Strzembosza), organizując spotkania ws. toczących się procesów dot. stanu wojennego[32]. Ich głównym zadaniem było doprowadzenie do uniewinnień osób oskarżonych w sprawach politycznych[33].
Od 1988 brał udział w pracach przygotowawczych do Okrągłego Stołu[34][35]. Odpowiadał za opracowanie proponowanych zmian w prawie, w tym przede wszystkim w Kodeksie karnym oraz gwarancji niezawisłości sędziów i niezależności sądów[36]. Ponadto od 1989 należał do Komitetu Obywatelskiego „Solidarność” przy Lechu Wałęsie[37]. W samych obradach „dużego” Okrągłego Stołu nie wziął jednak udziału[38], przewodniczył natomiast podzespołowi ds. reformy prawa i sądów oraz był członkiem podzespołu ds. reform politycznych[39][40]. Otrzymał również od Bronisława Geremka propozycję startu do Senatu w wyborach czerwcowych w 1989[41]. Odmówił, będąc krytycznym wobec działań Komitetu Obywatelskiego[42]. Strzembosz uważał bowiem, że decyzje forsowane wówczas jako stanowisko opozycji podejmowane są w zbyt małym gronie i winny być konsultowane z większą liczbą osób[43].
Po wyborach parlamentarnych dostał propozycję objęcia stanowiska podsekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości. Jego przełożonym miał zostać Aleksander Bentkowski z ZSL. Strzembosz zgodził się, zaznaczając że chce pełnić nadzór nad Departamentem Prawnym, Nadzoru Sądowego i Komisją Reformy Prawa Karnego[44].
Za cel Strzembosz obrał szeroko pojętą reformę sądownictwa opartą na postanowieniach Okrągłego Stołu[45]. Umożliwiła mu to ustawa z dnia 20 grudnia 1989 o zmianie ustaw – Prawo o ustroju sądów powszechnych, o Sądzie Najwyższym, o Naczelnym Sądzie Administracyjnym, o Trybunale Konstytucyjnym, o ustroju sądów wojskowych i Prawo o notariacie (Dz.U. z 1989 r. nr 73, poz. 436). Na jej podstawie dokonał m.in. zmian prezesów poszczególnych sądów[45].
W czerwcu 1990 Strzembosz ustąpił z zajmowanych funkcji w ministerstwie[20]. Jako powód odejścia podał ograniczony wpływ na politykę resortu oraz brak możliwości przeprowadzenia dogłębnej wymiany kadrowej[46].
Pod koniec czerwca 1990 został powołany na sędziego Sądu Najwyższego, a już 1 lipca 1990 na stanowisko pierwszego prezesa tegoż sądu oraz przewodniczącego Trybunału Stanu. Dzień później w rozmowie z „Gazetą Wyborczą” mówił o celach, które chciałby zrealizować[47]:
Myślę, że najważniejsze jest odbudowanie autorytetu Sądu Najwyższego. Autorytet ten bardzo podupadł w minionych latach. (...) Ostatnio doszła w Polsce do głosu idea oddzielenia władzy sądowniczej od ustawodawczej i wykonawczej. Idea ta jest już wcielana w życie. Na kierownictwo Sądu Najwyższego spada więc obowiązek reprezentowania władzy sądowniczej wobec innych władz.
Do głównych zadań Strzembosza należało także zorganizowanie pracy sądu na nowo oraz reprezentowanie instytucji za granicą[48]. Korzystał też z uprawnień rewizji nadzwyczajnej, czyli środka prawnego umożliwiającego wnoszenie rewizji od prawomocnych wyroków[49], co umożliwiło ponowne rozpatrzenie spraw zamkniętych w okresie PRL-u[50].
Na początku czerwca 1992, w związku z podjętą przez Sejm uchwałą lustracyjną, został poproszony przez ministra Antoniego Macierewicza o powołanie komisji nadzorującej ujawnianie nazwisk znajdujących się na tzw. liście[51]. Strzembosz zwrócił się do ówczesnego Marszałka Sejmu Wiesława Chrzanowskiego o akceptację funkcji kontrolnych, jednak uzyskał ją po kilku tygodniach, kiedy to lista była już ujawniona[52].
Jako I prezes pisał comiesięczne felietony dla „Rzeczpospolitej”[53]. Zainicjował również zmianę siedziby Sądu Najwyższego, mieszczącego się dotychczas w gmachu Sądu Wojewódzkiego przy ul. Solidarności. Podczas trwania jego kadencji rozpoczęto budowę nowego budynku przy pl. Krasińskich[54].
Ostatniego dnia urzędowania mianował Bogusława Nizieńskiego na funkcję Rzecznika Interesu Publicznego[55].
W marcu 1995 Strzembosz zapowiedział start w wyborach prezydenckich[56]. Poparły go wówczas m.in. Porozumienie Centrum, Partia Konserwatywna, Porozumienie Ludowe i Stronnictwo Ludowo-Chrześcijańskie[57]. Swoją decyzję motywował m.in. przekonaniem, że ówczesnej prawicy przyda się jeden wspólny bezpartyjny kandydat, który połączy rozdrobnione ugrupowania[58]. Początkowo kampanię Strzembosza finansowało głównie Porozumienie Centrum[59], jednak już w czerwcu wycofali swoje poparcie, wystawiając kandydaturę Lecha Kaczyńskiego[60]. We wrześniu Adam Strzembosz wycofał się, popierając Hannę Gronkiewicz-Waltz[61][62].
W 1998 po zakończeniu kadencji w Sądzie Najwyższym przeszedł w stan spoczynku.
W latach 2002–2004 zasiadał w Radzie Konsultacyjnej Centrum Monitoringu Wolności Prasy Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich[63]. Powołany w skład rady programowej Fundacji Academia Iuris oraz rady patronackiej Instytutu Jagiellońskiego. W 2002 ukazała się na jego cześć księga jubileuszowa Ius et lex. Księga jubileuszowa ku czci profesora Adama Strzembosza[64].
Od 2015 w swoich wypowiedziach publicznych krytykował działania Prawa i Sprawiedliwości podczas kryzysu wokół Trybunału Konstytucyjnego[65], w 2017 występował podczas protestów przeciwko planowanym zmianom w sądownictwie. W tym samym roku w Wydawnictwie Więź ukazała się książka Między prawem i sprawiedliwością – wywiad rzeka Stanisława Zakroczymskiego z Adamem Strzemboszem[66].
W 2020 określił Izbę Dyscyplinarną Sądu Najwyższego jako działającą bezprawnie, krytycznie ocenił też sytuację w Trybunale Konstytucyjnym oraz Krajowej Radzie Sądownictwa[67].
|
|
|
|
Artykuł Adam Strzembosz w polskiej Wikipedii zajął następujące miejsca w lokalnym rankingu popularności:
Prezentowana treść artykułu Wikipedii została wyodrębniona w 2020-11-09 na podstawie https://pl.wikipedia.org/?curid=563499