Zuidwalvulkaan

Zuidwalvulkaan
Hoogte	Ca. 1000 m
Coördinaten	53° 13′ NB, 5° 11′ OL
Ligging	Waddenzee, Nederland
Type	Dode stratovulkaan
Laatste uitbarsting	Late Jura
Portaal    Aardwetenschappen

De Zuidwalvulkaan (Fries: Súdwâlfulkaan) is een dode vulkaan in Nederland die zich ruim 2 km onder het aardoppervlak bevindt, onder de Waddenzee tussen Harlingen en Vlieland, meer precies iets ten zuidwesten van de zandplaat Griend.^[1] De vulkaan is niet meer actief sinds de late Jura (ca. 160-145 miljoen jaar geleden) en is sindsdien bedekt onder meer dan 2000 meter sedimentair gesteente, voornamelijk schalie en zandsteen uit het Krijt.

Ontdekking

De vulkaan werd ontdekt in 1970 toen de Franse oliemaatschappij Elf Petroland een boring deed in de Waddenzee, met als doel een mogelijk gasveld dat zich daar volgens seismisch onderzoek bevond. De maatschappij stuitte tot haar verbazing onder het reservoirgesteente op gesteente in het boorgat dat van vulkanische oorsprong was. Het bleek een vulkaan te zijn die gevormd was tijdens de fase van orogenese in het toenmalige Europese continent van ongeveer 160 miljoen jaar (Ma) geleden. Het Zuidwalgasveld, dat zich direct boven de vulkaan bevindt, werd in 1988 in productie genomen en produceert ongeveer zeseneenhalf miljoen kubieke meter aardgas per dag.^[2] Naast de gesteentefragmenten (boorgruis genoemd), was er nog een andere indicatie voor de aanwezigheid van een warmtebron in de vorm van een vulkaan; de gemiddelde temperatuur op een diepte van 2 kilometer is normaal gesproken 100 graden Celsius, maar in dit geval bleek dit bijna 135 graden.

Zuidwal

De vulkaan had een hoogte van ongeveer 1 km en was gedurende zo'n 12 miljoen jaar actief. De erupties van de vulkaan waren hevig en kortstondig met veel explosies. Dit, samen met de minerale samenstelling, duidt op vulkanisme dat plaatsvond als gevolg van subductie die niet direct nabij de vulkaan plaatsvindt. De Kimmerische orogenese, zoals de periode van gebergtevorming die destijds plaatsvond genoemd wordt, was een fase van compressie waarbij de toenmalige microplaten Turkije en Iran noordwaarts bewogen en in botsing kwamen met het Euraziatische continent. Deze orogenese zou door de Euraziatische plaat schokgolven teweeg hebben kunnen brengen, die leidden tot vulkanisme. Dit proces zou zich tijdens de Alpiene orogenese herhaald kunnen hebben, toen tijdens het Eoceen in de Eifel grootschalig explosief vulkanisme ontstond als mogelijk gevolg van de botsing en subductie van de Adriatische Plaat. In dezelfde periode is ook de vulkaan Mulciber ontstaan en uitgedoofd.

De vulkaan in de ondergrond is bedekt door zandsteenlagen uit het vroeg-Krijt, die een reservoirgesteente vormen voor gas. Het afsluitingsgesteente is een dik pakket kleisteen dat is afgezet tijdens de transgressieve fase na de vorming van de Zuidwalvulkaan, in het vroeg-Krijt.

Afwijkend aardmagnetisch veld

De storing in het aardmagnetisch veld in de Waddenzee iets ten zuidwesten van de zandplaat Griend, wordt veroorzaakt door de Zuidwalvulkaan. In de ondergrond aldaar, op een diepte van circa tweeënhalve kilometer, komt vulkanisch gesteente voor dat de Zuidwalvulkaan moet hebben uitgespuwd. Dit vulkanische gesteente is sterk magnetisch waardoor het aardmagnetische veld daar afwijkt.

Zie ook

• Mulciber (vulkaan)

Externe links

• Over de Zuidwalvulkaan - Naturalis