Woke (uitspraak: [wəʊk]?; Afro-Amerikaans-Engelse variant van woken; wakker geworden) is een term die verwijst naar het bewust zijn van racismeproblematiek en sociaal onrecht jegens minderheden in de samenleving.[1]

De term wordt verschillend gebruikt. Vanaf ongeveer 2020 evolueert de term 'woke' steeds meer tot negatief geladen term, als beschuldiging van doorgeslagen politieke correctheid en wordt in verband gebracht met cancelcultuur en gedwongen zelfcensuur.[2][3][4] Het is onderwerp van internetmemes, sarcastisch gebruik en kritiek.[5]

Het wordt gebruikt in de Nederlandse uitdrukking 'woke zijn'.[6]

Oorsprong en gebruik

Woke is een variant op het voltooid deelwoord van het Engelse to wake (up): wakker worden, ontwaken. Het is ontstaan uit het Afro-Amerikaans-Engels. Initieel werd de term niet in politieke context gebruikt, maar verwees het in het algemeen naar iemand die 'goed op de hoogte' was.[7] In de antiracistische beweging kreeg de term de meer specifieke betekenis van iemand die goed op de hoogte was van het racisme in de Amerikaanse samenleving.[8]

Black Lives Matter-protest tegen politiegeweld in 2015

Zanger-gitarist Lead Belly gebruikte de term in een nummer dat werd uitgebracht in 1938, Scottsboro Boys. Het nummer gaat over de negen Afro-Amerikaanse tienerjongens die vals beschuldigd werden van de verkrachting van een witte vrouw. In de tekst van het nummer adviseert Lead Belly om voorzichtig te zijn, 'woke' te blijven en je ogen open te houden.[9][10] Volgens Aja Romano van de Amerikaanse nieuws- en opiniewebsite Vox duidt dat op de noodzaak voor Afro-Amerikanen om op hun hoede te zijn voor racistisch geweld en bedreiging.[11] Het begrip werd in 1962 gebruikt in een artikel met een lijst van Afro-Amerikaans-Engelse slang-uitdrukkingen, geschreven door William Melvin Kelley.[7] 'Stay woke' (alert blijven op racisme) werd gepopulariseerd door het nummer "Master Teacher" uit 2008 van soulzangeres Erykah Badu, door het refrein "I stay woke".[12][13]

In de jaren tien van de 21ste eeuw is de term steeds meer gebruikt in de betekenis van 'alert op en bewust van maatschappelijke ongelijkheid'. Vooral met betrekking tot sociale ongelijkheid en racisme won de term snel aan populariteit op sociale media. Het kende met name een wijd gebruik na de dood van Michael Brown in 2014 en de opkomst van de Black Lives Matter-beweging (BLM).[14]

Tegelijkertijd werd de term ook opgepakt door politieke tegenstanders van BLM en van "linkse politiek" in het algemeen, die de term vaak in neerbuigende of beledigende zin gebruikten, in kritiek op of verwijten van intolerantie, overdreven politieke correctheid en identiteitspolitiek.[14] Bijgevolg is de betekenis van de term verbreed. 'Woke' kan gebruikt worden om te verwijzen naar alles wat men sociaal onrechtvaardig acht, zoals problemen van minderheden of zelfs klimaatverandering.[15] De term is sinds 2014 in de Verenigde Staten geëvolueerd tot een manier om te verwijzen naar linkse politieke ideologieën gericht op sociale rechtvaardigheidspolitiek en kritische rassentheorie.[11] Er zijn echter weinig politieke activisten die zich actief met de term identificeren, tenzij als geuzennaam.[16][17] Opkomen tegen de vermeende invloed van woke is een belangrijk deel geworden van verscheidene conservatieve politieke partijen, zoals de Republikeinen in de Verenigde Staten en de N-VA in België.[18][19]

Maatschappelijke impact

In het onderwijs

Het woke-denken vatte met name post in de jaren 2010 op Amerikaanse universiteiten. Een groeiend bewustzijn van racisme en sociale ongelijkheid wakkerde de roep aan om verandering van ouderwetse academische waarden en gebruiken.[20] Zo zou onder andere de lesstof op universiteiten te veel gericht zijn op Westerse ideeën en moest de inhoud gedekoloniseerd worden. Wat te conservatief was werd afgekeurd en bepaalde gastsprekers, vaak rechtse denkers, werden geboycot. Ook pleitten studenten voor aanpassing van het taalgebruik dat te veel gericht op meerderheidsgroepen en te weinig inclusief zou zijn, en er werden safe spaces ingericht, als plekken waar subgroepen zich konden onttrekken aan vooroordelen en discriminatie.[14][21]

Naast positieve reacties stuitten de veranderingen soms ook op verzet. Enkele docenten beklaagden zich, omdat studenten eisten dat werken van blanke auteurs als Plato en Aristoteles uit het curriculum verwijderd werden. De werken van deze Griekse filosofen werden als eerste behandeld (in het eerste semester) en dat zou volgens de studenten racistisch zijn.[22] Een hoogleraar evolutiebiologie aan de Harvard-universiteit werd transfobie verweten omdat ze weigerde de term 'zwangere personen' te gebruiken. Met deze term zou verduidelijkt moeten worden dat behalve vrouwen ook transmannen en non-binaire personen zwanger kunnen zijn.[23]

De roep om meer aandacht voor racisme, diversiteit en lhbti-rechten in het onderwijs bleef desondanks toenemen en vanuit Amerikaanse universiteiten verspreidde de woke-cultuur zich naar andere landen zoals Groot-Brittannië, Denemarken, Frankrijk en Nederland, waar het echter eveneens op weerstand stuitte.[24] In juli 2021 werd in een interview in de Volkskrant door een aantal Nederlandse academici de vrees uitgesproken dat de academische vrijheid wordt bedreigd door een lichting 'woke' studenten die soms op basis van één woord aannemen dat men woke is of juist niet. Dit zou bij docenten en studenten leiden tot zelfcensuur, die de academische vrijheid bedreigt.[25] In datzelfde jaar waarschuwde Luc Sels, rector van de Katholieke Universiteit Leuven, voor de invloed van woke op het hoger onderwijs in zijn openingsspeech voor de aanvang van het nieuwe academiejaar.[26]

Floris van den Berg, universitair docent en schrijver van het Wokabulary. Kritisch wokewoordenboek (2022), noemt woke eveneens een bedreiging voor de academische vrijheid, vooral in de geesteswetenschappen, alsook voor het streven naar objectiviteit. Maar hij ziet ook elders problemen. Hij constateert dat woke vaak samengaat met onverdraagzaamheid en cancelcultuur. Alle kritiek op woke wordt, volgens van den Berg, door het radicale deel al snel weggezet als racistisch en fascistisch.[4] Nina Köll, universitair docent aan dezelfde universiteit, schreef in een opinie over dit boek dat kritiek op woke vaak een middel is om de positie van een bevoorrechte groep te beschermen. Zij stelde dat juist reactionaire partijen kritische beschouwingen verbieden op de universiteit.[27]

In de Verenigde Staten hebben verscheidene staten maatregelen genomen om de invloed die 'woke' volgens hen heeft in het onderwijs in te perken. Deze maatregelen komen erop neer dat het gebruik van sommige boeken en het bespreken van bepaalde onderwerpen, zoals homoseksualiteit en transgenderisme, worden verboden.[28] Vooral de Republikeinse gouverneur van Florida, Ron DeSantis, wordt in verband gebracht met deze maatregelen. Verscheidene critici maken zich zorgen dat deze maatregelen de academische vrijheid aantasten.[29][30][31]

In de commercie

De uitspraak "Get woke, go broke" (Engels voor "word woke, ga failliet"), oorspronkelijk van schrijver John Ringo,[32] werd een omstreden term om te verwijzen naar commerciële organisaties die door sociaal rechtvaardige campagnes een financieel verlies zouden lijden.[33] Zo ontving een reclame van scheermessenmerk Gillette waarbij mannelijk gedrag ter discussie werd gesteld veel kritiek en leed moederbedrijf Procter & Gamble in 2019 een verlies van 5,24 miljard dollar.[34] De term vergaarde enige populariteit onder marketingexperts maar het gesuggereerde oorzakelijk verband werd niet aangetoond. In het geval van P&G was het verlies hoofdzakelijk te wijten aan valutaschommelingen en een al langer krimpende markt.[35]

Woke als morele paniek

Verscheidene academici hebben het gebruik van de term 'woke' bekritiseerd. Volgens Bart Cammaerts, politieke wetenschapper aan de London School of Economics, demoniseert de term 'woke' het streven naar sociale gelijkheid en rechtvaardigheid. Volgens hem maakt het gebruik van de term woke deel uit van een bredere rechtse strategie, waarin anekdotes over uit de hand gelopen gevallen van activisme verspreid worden als voorbeelden om hele bewegingen te demoniseren. Cammaerts stelt dat deze anti-woke-retoriek een reactie is op het relatieve succes van anti-racistisch en anti-seksistisch activisme uit de tweede helft van de twintigste eeuw.[36]

Volgens de Amerikaanse linguïst John MacWhorter lijkt de term woke zeer sterk op de term 'politiek correct,' aangezien beide termen zijn die aanvankelijk een geringe betekenis hadden binnen linkse politieke bewegingen om pas later bekend te worden door rechtse critici.[37] De journalist Michael Hobbes stelt dat de huidige anti-woke-beweging ontstaan is uit de beweging tegen politieke correctheid van de jaren negentig. Volgens Hobbes is ook de anti-woke beweging een geval van morele paniek, omdat het vaak onduidelijk is wat het reële gevaar van woke is en de anti-woke-beweging vaak gebruik maakt van losse anekdotes die op licht samenzweerderige manier met elkaar verbonden worden.[38]

Zie ook

Zoek woke op in het WikiWoordenboek.

Informatie

Artikel Woke in de Nederlandse Wikipedia nam de volgende plaatsen in de lokale populariteitsranglijst in beslag:

De gepresenteerde inhoud van het Wikipedia-artikel werd in 2023-03-24 geëxtraheerd op basis van https://nl.wikipedia.org/?curid=5480730