Urk

Urk

Gemeente in Nederland
(Details) (Details)
Situering
Provincie	Flevoland Flevoland
Coördinaten	52° 39′ NB, 5° 36′ OL
Algemeen
Oppervlakte	111,86 km²
- land	13,15 km²
- water	98,71 km²
Inwoners (1 januari 2021)	21.225? (1.614 inw./km²)
% migratieachtergr. (1 januari 2020)	4,2% (niet-westers: 2,5%, westers: 1,6%)
Bestuurscentrum	Urk
Belangrijke verkeersaders	N351 N352
Politiek
Burgemeester (lijst)	I.A. Steinmetz-Bakker (VVD, wnd.)[1]
Bestuur	SGP, ChristenUnie, HVU
Zetels SGP ChristenUnie Hart voor Urk CDA Gemeentebelangen PVV	19 3 5 4 4 2 1
Economie
Gemiddeld inkomen (2012)	€ 37.900 per huishouden
Gem. WOZ-waarde (01-01-2019[2])	€ 223.000
WW-uitkeringen (2014)	18 per 1000 inw.
Overig
Postcode(s)	8320-8324
Netnummer(s)	0527
CBS-code	0184
CBS-wijkindeling	zie wijken en buurten
Amsterdamse code	10783
Website	www.urk.nl
Bevolkingspiramide (2008)
Foto's
De vuurtoren van Urk
Portaal    Nederland

Urk ( uitspraak (info / uitleg)) is een voormalig eiland en huidige gemeente in de provincie Flevoland in Nederland. Met 21.225 inwoners (1 januari 2021, bron: CBS) op een oppervlakte van circa 11,54 km² (en 98,36 km² water) is Urk qua oppervlakte de kleinste gemeente van deze provincie. Urk is tevens de gemeente met het laagste percentage inwoners met een migratieachtergrond, op 1 januari 2020 had 4,2% van de inwoners een migratieachtergrond. Tot het gereedkomen in 1939 van de dijk die Urk met Lemmer verbond, was Urk een eiland in het IJsselmeer, de voormalige (tot de afwerking van de Afsluitdijk in 1932) Zuiderzee. In 1942 werd de Noordoostpolder drooggemalen, maar voor de inwoners van Urk leeft het eilandgevoel nog steeds. Men is of woont bijvoorbeeld niet in Urk, maar op Urk.

Urk kan worden omschreven als de meest kerkelijke gemeente van Nederland, 98% van de inwoners is lid van een kerkelijke gezindte en 94% van de inwoners gaat naar de kerk.^[3] Het is een zeer hechte gemeenschap met een eigen dialect, het Urkers, dat nog buitengewoon vitaal is en veel afwijkt van de andere dialecten uit de omgeving. Ook heeft Urk zijn eigen volkslied, dat wordt gezongen tijdens de jaarlijkse aubade op Koningsdag en overige officiële gelegenheden. Urk heeft verreweg de grootste vissersvloot en visverwerkende industrie van Nederland. De betekenis van de naam Urk is onbekend, maar er bestaan verschillende theorieën over.

Geografie

Rond het IJsselmeer bevindt zich een boog van keileemopduikingen, die ontstaan zijn in het Pleistoceen: Texel, Wieringen, Gaasterland, Urk, het Land van Vollenhove. Ten zuiden van die boog heeft zich, als gevolg van smeltwater, een meer gevormd, het latere Almere. Ten noorden van de keileembult van Urk stroomde de Vecht in het Almere. Ten zuiden van Urk stroomde de IJssel met haar zijarmen. De keileembult van Urk reikt tot een hoogte van 9 meter boven NAP.

Door het warmer worden van het klimaat steeg de zeespiegel. Rond 1200 werd de Zuiderzee gevormd en werd Urk, net als Schokland, Marken en Wieringen, een eiland. Doordat er geen beschoeiing was werden in de loop van de tijd grote stukken van het eiland afgeslagen. De zuidwestzijde, die loodrecht uit zee oprees, noemde men het Hoge Klif. Rond 1700 is het eiland door de stad Amsterdam van een zeewering voorzien.

Geschiedenis

De oudst bekende vermelding van de naam 'Urk' is de schenkingsakte uit 966 van Otto I aan het Sint-Pantaleonsklooster te Keulen. De tekst luidt:

cuiusdam insulae medietatem in Almere, que Urch vocatur

de helft van een zeker eiland in het Almere, dat Urch genoemd wordt

— Schenkingsakte van keizer Otto I

Zoals bij vele geïsoleerde bevolkingsgroepen het geval was, werden er ook over de Urkers verschillende uiteenlopende karakterschetsen gegeven, variërend van gastvrij en een groot gevoel van eigenwaarde tot koppig en ongedisciplineerd, taai en vasthoudend. Deze laatste beschrijving wordt ondersteund doordat de Urkers in de afgelopen eeuwen vele rampspoeden en drastische veranderingen van leefomstandigheden de baas zijn gebleven, mede doordat het voormalige eiland opgebouwd is uit keileem. Dit keileem is een taaie weinig doorlatende grondstof, waardoor het uitermate geschikt was om het voormalige eiland Urk te beschermen tegen de grillen van de voormalige Zuiderzee.

Eigendom

In de 10e eeuw was er al sprake van een vaste bewoning, zoals blijkt uit de hierboven vermelde schenkingsakte. Uit deze akte is ook af te leiden dat Urk toen eigendom was van het Sint-Pantaleonsklooster te Keulen. In de 13e eeuw kwam Urk in handen van de graven van Holland en later van de burgemeester van Enkhuizen. Vanaf 1476 kwam de ambachtsheerlijkheid Urk aan het Utrechtse geslacht Zoudenbalch^[4], achtereenvolgens van 1476 tot 1495 Evert Zoudenbalch (1424-1503), van 1495 tot 1530 Evert Zoudenbalch (1455-1530), van 1530 tot 1558 Johan Zoudenbalch (1503-1558), van 1558 tot 1567 Evert Zoudenbalch (1540-1567), van 1567 tot 1599 Gerrit Zoudenbalch (1541-1599). Hij werd opgevolgd door zijn zus Walravina Zoudenbalch (1538-1616) die van 1601 tot 1614 de laatste vrouwe van Urk en Emmeloord was uit dit geslacht.

Tussen 1614 en 1660 was deze heerlijkheid in bezit van het geslacht Van de Werve. In 1660 verkocht Johan van de Werve het eiland aan Amsterdam. De ambachtsheerlijkheid van Urk en Emmeloord werd door verschillende Amsterdamse regenten zoals Andries de Graeff, Nicolaes Witsen, Hendrik Daniëlsz Hooft en Jan Elias Huydecooper bestuurd. Amsterdam verstevigde met deze aankoop zijn positie in de handel, omdat Urk het centrale punt in de Zuiderzee was, waar alle scheepvaartroutes langs liepen.

Tot 1792 bleven Urk en het Schoklandse Emmeloord behoren bij Amsterdam, waarna de Staten van Holland het eiland overnamen.^[5] In 1824 werd Urk een Noord-Hollandse gemeente en tot 1950 bleef Urk bij de provincie Noord-Holland, daarna tot 1986 bij de provincie Overijssel. Vanaf 1 januari 1986 hoort de gemeente bij Flevoland.^[6] Hiermee is Urk de enige gemeente in Nederland die in drie provincies heeft gelegen.^[7]

De aansluiting op het vasteland

De eerste aansluiting met het vasteland was telefonisch. In 1897 kwam een verbinding tot stand die vooral voor de haring- en ansjovishandel van groot belang was. In 1912 werd een tweede kabel gelegd. Deze was naar Kampen en kostte ruim 100.000 gulden. De kabel lag er voordat het postkantoor was verbouwd, waardoor hij niet direct gebruikt kon worden.

Urk werd in 1939 in het kader van de Zuiderzeewerken verbonden met een dijk voor de aanleg van de Noordoostpolder. Bij de opzet van die polder werd het dorp echter volledig buiten de planning gehouden. De Urker bevolking werd door de Nederlandse wetenschappers in de jaren voor de Tweede Wereldoorlog zelfs voor 'achterlijk' versleten, incapabel voor het werk op het land.

Met deze denkbeelden werd in de jaren dertig de nieuwe 'Urkerpolder' opgezet. Om het Urker probleem (het eiland was overbevolkt, kende veel ziekten en veel armen en de visserij werd als 'ten dode opgeschreven' beschouwd) op te lossen werd zelfs het voorstel gedaan om dan maar de helft van de bevolking en de toekomstige aanwas "uit te stooten" (verhuizen). Dit voorstel haalde het niet, maar het was duidelijk dat de Urkers niet werden opgenomen in de plannen: de polder werd hernoemd tot 'Noord-Oostelijke Polder' om de gedachte aan Urk zo veel mogelijk op de achtergrond te houden. Hoewel het eiland dus al in 1939 met het land verbonden was, kreeg het dorp pas in 1948 een wegverbinding. De bevolking van Urk werd ook niet in de bewoning betrokken, daar zij niet voldeed aan de "modelbevolking" die voor de polder moest worden aangetrokken. Zelfs de vraag van een Urker burgemeester aan ingenieur Sikke Smeding, die verantwoordelijk was voor de inrichting van de polder, of Urker studenten aan de landbouwschool in Meppel kans maakten op een boerderij in de polder, in reactie op de overbevolking van Urk, leverde slechts een enkele toewijzing van een boerderij op. De visserij liep door de Zuiderzeewerken grote schade op; met de komst van de Noordoostpolder verdwenen visgronden, (hetgeen zich in de beginjaren soms uitte in een vijandige houding tegen de nieuwe bewoners) en door het verlies van het IJsselmeer was de Urker vissersvloot gedwongen om zich te verplaatsen naar andere havens aan de Noordzee en Waddenzee.

Urk tijdens de Eerste Wereldoorlog

Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd er op Urk een interneringskamp voor buitenlandse officieren ingericht. Tot 1917 verbleven er enkele tientallen officieren, die afkomstig waren uit België, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk. Naast de officieren waren er ook Belgische soldaten geïnterneerd voor dienstverlenende functies. Vanwege de Nederlandse neutraliteitspolitiek moesten soldaten van vreemde mogendheden verre gehouden worden van oorlogshandelingen gericht tegen een van de strijdende partijen.^[8]

Urk tijdens de Tweede Wereldoorlog

De Duitse bezetting liet ook Urk niet onberoerd. Als klein en tamelijk geïsoleerd vissersdorp had Urk tijdens de eerste oorlogsjaren geen permanente bezetting. De Noordoostpolder was nog niet drooggemalen, waardoor Urk nog steeds slecht bereikbaar was via het land. Razzia's hadden doorgaans dan ook weinig resultaat, omdat de Urkers de Duitse boten van ver aan zagen komen over het water. Een uitzondering was de 'Grote Razzia' van 18 november 1944, waarbij de Duitsers Urk via de polder naderden en in één keer tachtig mannen en jongens konden oppakken.

Urk was vanuit de lucht een makkelijk oriëntatiepunt voor geallieerde vliegers die aanvallen op Duitsland uitvoerden. In de loop van de oorlog werd het in de lucht boven Urk dan ook steeds drukker. Geallieerde vliegers die neerstortten boven de Noordoostpolder werden soms door Urkers verborgen. Een pilotenlijn liep van Urk via de bootdienst naar Enkhuizen. Gesneuvelde vliegers vonden een rustplaats op de begraafplaats van het Kerkje aan de Zee .

Vanaf 1944 kreeg Urk te maken met permanente bezetting door de Duitsers. Een NSB-burgemeester werd aangesteld. Naarmate de oorlog vorderde werd de voedselsituatie nijpender, maar echt honger leed men op Urk niet. Enkele kinderen uit het westen vonden zelfs onderdak bij Urker gezinnen, waar altijd wel wat vis op tafel stond.

De visserij had sterk te lijden onder de bezetting. In de loop van de oorlog vorderde de bezetter het grootste gedeelte van de Urker kottervloot en raakten veel Urkers hun broodwinning kwijt. Na de oorlog werden de meeste kotters verspreid over Europa teruggevonden en kon de Urker vloot opnieuw worden opgebouwd.

De bevrijding van Urk vond plaats op 17 april 1945, enkele weken voor de capitulatie. Op 20 april werden de eerste Canadezen op Urk warm onthaald. Enkele Urkers vonden tijdens de Duitse bezetting de dood. Onder hen één Joods gezin, de familie Kropveld.^[9] Hun namen zijn vereeuwigd op het oorlogsmonument bij het Kerkje aan de Zee.

Na de oorlog

De bevolking van Urk verdubbelde in de eerste twintig jaar na de Tweede Wereldoorlog. De enorme bevolkingsdruk leidde in de jaren '50 mogelijk niet tot migratie omdat ook in andere delen van Nederland grote woningnood heerste. Om de druk wat te verlichten werd uiteindelijk besloten tot grenscorrecties met de in 1962 gevormde gemeente Noordoostpolder. De woningnood is echter gebleven en veel Urkers zijn daarom (onder andere) in het aangrenzende Tollebeek en Emmeloord gaan wonen.

In de jaren '60 keerde het economisch tij toen op Urk een visafslag werd geopend en een levendige visindustrie ontstond. De Urker visafslag is de grootste van Nederland.

De schedelkwestie

Sommige wetenschappers hebben lange tijd gedacht dat op Urk het "oer-Nederlandse ras" bewaard zou zijn gebleven. Dit leidde tot onderzoeken naar de schedelomvang van de bevolking in de jaren '30 (onder anderen door de rassen-eugeneticus H.Tj. Piebenga) en daarvoor tot de roof van schedels uit Urker graven in het kader van wetenschappelijk onderzoek (onder andere in 1877 door de Hilversumse arts Johannes Fredericus van Hengel, die middels een wisseltruc drie schedels wist te ontvreemden en ze doorspeelde aan de Universiteit Utrecht). Een zestal daarvan bleef nog tot begin 21e eeuw in het bezit van diverse Nederlandse universiteiten en de Duitse universiteit van Göttingen. Het hele schedelonderzoek leverde echter nauwelijks wetenschappelijke resultaten op. In 2005 werden deze feiten op Urk door onderzoek ontdekt en bekendgemaakt. De universiteiten weigerden echter de schedels terug te geven, wat bewoners in 2007 heeft aangezet tot het oprichten van het Comité Urker Schedels, om op die manier te proberen de schedels op het eiland terug te krijgen. In september 2009 stelde de ethische adviescommissie van de Nederlandse Museumvereniging het comité in het gelijk.^[10] Op 5 juni 2010 werden zes schedels in een ceremonie en kerkdienst teruggegeven.^[11]

Recente geschiedenis

In 2008 voerden de Urkers een vergeefse strijd tegen de bouw van 48 windmolens aan de kust, dat hen het zicht op zee zou benemen. Na de afsluiting van de Zuiderzee door de Afsluitdijk in 1932, was dit een nieuwe slag.

Op 1 januari 2019 werd de gemeente aan de noord- en zuidkant uitgebreid met delen van de gemeente Noordoostpolder om het uitbreiden van het Urkerbos aan de noordzijde en de aanleg van een bedrijventerein ten zuiden van de plaats mogelijk te maken.^[12] Aangezien hierbij maar een klein aantal inwoners betrokken was werd Urk niet betrokken in de Gemeentelijke herindelingsverkiezingen van 2018.

Economie

De belangrijke economische pijler van het dorp is de visserij. Van oudsher waren de Urkers aangewezen op de visserij en, in mindere mate, op de landbouw om in hun levensonderhoud te kunnen voorzien. Armoe was troef want de visserij was niet altijd succesvol. De visserij was ook gevaarlijk. Bij het vissersmonument staan de namen van alle verdronken vissers vermeld.

De kentering voor Urk kwam met de afsluiting van de Zuiderzee in 1932. De Afsluitdijk maakte voorgoed een einde aan de Zuiderzee en ook de dagen van het eiland Urk waren geteld. De zoute Zuiderzee werd een zoet IJsselmeer en volgens de deskundigen zou het met de visserij op Urk wel gauw zijn afgelopen. Het IJsselmeer bood immers te weinig ruimte om iedereen een plaats te bieden voor de uitoefening van visserij en de Noordzee zou eveneens onbereikbaar worden omdat Urk vrijwel midden in Nederland lag.

Die verwachting is niet uitgekomen. Het wordt wel 'het Wonder van Urk' genoemd. De Urkers gingen boomkorvisserij bedrijven op de Noordzee en er werden grotere kotters gebouwd. De visafslag van Urk groeide gestaag. Tot eind jaren '70 werd de vis nog veelal aangevoerd via de Urker haven. Na die tijd werden de kotters te groot om over het IJsselmeer naar de thuishaven te komen en werd de vis per vrachtwagen vanuit zeehavens als IJmuiden, Harlingen, Delfzijl en Lauwersoog aangevoerd om op Urk te worden verhandeld. Rond de visafslag groeide een enorme visverwerkende industrie.

De vangstbeperkingen begonnen in 1975. Door deze quota en de gestegen brandstofprijzen liep de winstgevendheid van de boomkorvisserij sterk terug.

Doordat de gemiddelde gezinsgrootte op Urk veel groter is dan het landelijk gemiddelde, lag in 2006 het gemiddelde gezinsinkomen 16% onder het landelijk gemiddelde. Daarmee was Urk in 2006 op papier de armste gemeente van Nederland. De werkloosheid ligt veel lager dan het landelijke gemiddelde. In december 2010 had 1% van de bevolking een WW-uitkering, tegenover 2,4% landelijk.

Urk is al jarenlang de gulste gemeente van Nederland. In 2008 werd per huishouden € 52,64 uitgegeven aan goede doelen. Dit in contrast met Amsterdam, waar de donaties per huishouden dat jaar bleven steken op € 0,59.^[13]

Winkelen

De gemeente Urk telt vier winkelcentra:

• Oud Urk (voorheen genaamd: Wijk 2)
• Urkerhard
• De Hofstee
• Pyramideweg

Markten

Bij winkelcentrum Urkerhard is op zaterdagmorgen een warenmarkt.^[14] Op de zaterdag voor Pinksteren (Urkerdag) en op Koningsdag wordt er markt gehouden op het haventerrein.

Demografie

De gemeente Urk heeft het hoogste geboortecijfer van Nederland met ongeveer 21,8 kinderen per 1.000 inwoners tegen 11,4 voor het landelijk gemiddelde. Als gevolg hiervan heeft Urk met 32,2% het hoogste percentage jongeren tot 14 jaar en met 8% het laagste percentage 65-plussers. Samen met de eveneens grotendeels bevindelijk-gereformeerde gemeente Staphorst ligt het percentage van huishoudens met kinderen hier het hoogst. De gemeente Urk wijkt op economisch, religieus en demografisch gebied, alsmede wat betreft het gemiddelde inkomen, sterk af van de Nederlandse gemiddelden.

Net als elders in Nederland loopt ook het aantal geboortes in Urk terug. In 1988 werden er 384 kinderen geboren (het geboortecijfer was toen 30,3‰). Een vrouw kreeg in 1988 gemiddeld 3,9 kinderen. Ondanks de bevolkingsverdubbeling tussen 1988-2019 is het aantal geboortes vrijwel gelijk gebleven met 389 levendgeborenen in 2019. Het geboortecijfer is daardoor gedaald tot 18,9‰ (hoogste van Nederland) en het vruchtbaarheidscijfer is gedaald tot 2,6 kinderen per vrouw.

Bevolkingsgroei

Urk kent een zeer sterk groeiende bevolking, voornamelijk door de natuurlijke aanwas.

Bevolkingsontwikkeling tussen 1795 en 2020
Bron: Volkstellingen/CBS (per 1 januari).

Sociale kwesties

Eeuwenlang isolement laat zo zijn sporen na, ook in de genen. Doordat de Urkers vrijwel alleen onderling trouwden, hebben de Urkers veel erfelijke eigenschappen met elkaar gemeen. Dat maakt de kans op bepaalde erfelijke aandoeningen groter. De ziekte van Van Buchem is een typisch Urker ziekte. Er zijn ongeveer 35 patiënten met deze ziekte bekend, allen met hun wortels op Urk.

Evenals andere vissersplaatsen – zoals Volendam en Spakenburg – heeft Urk een drank- en drugsprobleem onder een gedeelte van de jeugd.^[15]

Volgens een rapport van het Regionale Informatie en Expertise Centrum (RIEC) uit 2019 leidt de 'ons-kent-ons-cultuur' in Urk, gecombineerd met de internationale handel, tot ondermijnende criminaliteit, met name mensenhandel (werknemersuitbuiting, seksuele uitbuiting) en drugscriminaliteit (cocaïnehandel).^[16]

Cultuur en recreatie

Bezienswaardigheden

• De oude dorpskern is een beschermd dorpsgezicht
• Vuurtoren
• Vissersmonument
• Urker oorlogsmonument
• Kerkje aan de Zee
• Bethelkerk
• Diverse Urker kerkorgels
• IJsvlet (monument)
• Urker Museum 'Het Oude Raadhuis'
• IJsselmeervisafslag
• De levendige haven, met enkele nog in werking zijnde scheepswerven
• De Botterschuur

Kaart van het oude centrum van Urk.

Monumenten

Zie ook:

• Lijst van rijksmonumenten op Urk
• Lijst van gemeentelijke monumenten op Urk
• Lijst van oorlogsmonumenten op Urk

Kunst in de openbare ruimte

In de gemeente zijn diverse beelden, sculpturen en objecten geplaatst in de openbare ruimte, zie:

• Lijst van beelden in Urk

Begraafplaatsen

• Kerkje aan de Zee
• Holkenkamp (ook begraafplaats de Top genoemd)
• De Vormt

Urker koren

Naast de bekendheid door de visserij is Urk ook bekend geworden door de grote hoeveelheid zangkoren die het dorp rijk is. Jaarlijks worden verschillende evenementen georganiseerd waaraan de verschillende koren hun medewerking verlenen.

Enkele bekende Urker koren zijn:

• Het Urker Mannenkoor 'Hallelujah'
• Chr. Urker Visserskoor Crescendo
• Chr. Mannenkoor Soli Deo Gloria Urk
• Chr. Mannenkoor Eiland Urk

Evenementen

• Januari - Oranje Concert, laatste zaterdag van januari in de Bethelkerk
• Februari - Biddag Concert, tweede woensdag van februari in de Rehobothkerk
• Mei - Zang op Hemelvaart, Urker koren zingen op Hemelvaartsdag
• Mei - Urkerdag, de zaterdag voor Pinksteren in en rondom de oude dorpskern
• Mei - Visserijdagen (even jaren), het weekend na Hemelvaartsdag op en rondom het haventerrein
• Mei t/m augustus - Windmolenloop
• Juni - Ansjooprace, jaarlijkse botter-zeilwedstrijd van Stichting Urker Botter
• Juli - Suydersee Triathlon eerste zaterdag begin zomervakantie
• Juli/augustus - Zingen in de Zomer, elke middag op werkdagen in de zomervakantie in het Kerkje aan de Zee
• Juli/augustus - Zingen in de Zomer, elke woensdagavond in de zomervakantie in de Bethelkerk
• Augustus - Kunst op de Botermarkt, Urker kunstenaars werken en exposeren in het oude dorp
• September - Fish-Potato Run, tweede zaterdag van september
• September/oktober - Taartvluchten voor postduiven
• Oktober - Holland Fisheries Event (even jaren)
• November - Urk in Wintersferen, in en rondom de oude dorpskern
• December - Zingen in de Winter

Sage van de Ommelebommelestien

Daar waar baby's in de Nederlandse volkscultuur voornamelijk door de ooievaar gebracht worden, moet de Urker vader volgens een bekende Urker sage een roeitocht maken naar de 'Ommelebommelestien' (stien = steen) om de baby te kunnen ophalen. Deze steen ligt ongeveer dertig meter van de kust af in het IJsselmeer.

In een versie van de sage komt een ooievaar uit Egypte naar de steen toe om de baby's erin te leggen. Wanneer de baby op het punt staat om geboren te worden, moet de vader al roeiend de verloskundige naar het eiland Schokland meenemen om de sleutel tot de steen op te halen. Hierna moet de vader met de verloskundige richting de 'Ommelebommelestien' toe roeien om de baby op te kunnen halen. Bij de steen aangekomen moest de vader vervolgens zoeken naar de deur van de steen om binnen te komen. Dit was geen gemakkelijke taak aangezien de deur onder water te vinden was.

Zodra de deur werd gevonden, moest een kleine prijs voor de baby worden betaald. Traditioneel één Nederlandse gulden voor een meisje en twee voor een jongen. Wanneer een Urker man werd gevraagd of hij al naar Schokland was geweest, werd er eigenlijk gevraagd of hij al kinderen heeft.

Kerkgenootschappen

Vanouds was Urk een bolwerk van de Gereformeerde Kerk en de Anti-Revolutionaire Partij (in 1980 opgegaan in het CDA). Sinds de jaren '70 is met name de positie van de Christelijke Gereformeerde Kerk sterk gegroeid. De Christelijke Gereformeerde Kerk op Urk bestaat uit drie stromingen.

Hieronder volgt een opsomming van Urker kerkgenootschappen, allemaal van protestantse signatuur.

• Protestantse Kerk in Nederland:
  • Hervormde Gemeente 'De Bron'
  • Hervormde Gemeente Urk (twee kerkgebouwen: 'Kerkje aan de Zee' en 'De Ark')
  • Gereformeerde Kerk Urk (drie kerkgebouwen: 'Bethel', 'Petra' en 'De Poort')
• Gereformeerde Kerken vrijgemaakt 'Rehoboth'
• Nederlands Gereformeerde Kerk 'Jeruzalem'
• Christelijke Gereformeerde Kerk:
  • Maranatha (drie kerkgebouwen: 'Maranatha', 'De Schuilplaats' en 'Immanuel')
  • Eben-Haëzer (twee kerkgebouwen: 'Eben-Haëzer' en 'Pniël')
  • Ichthus (één kerkgebouw, de 'Ichthuskerk')
• Hersteld Hervormde Kerk
  • Hersteld Hervormde Gemeente 'Moria'
  • Hersteld Hervormde Gemeente 'Elim'
• Hervormd Gereformeerd Comité Urk (niet aangesloten bij een kerkgenootschap, voorgangers komen uit de Hersteld Hervormde Kerk)
• Gereformeerde Gemeente 'Sion'
• Vrije Gereformeerde Gemeente (Kerkstraat 101, in de volksmond het Bossieskarkien)
• Gereformeerde Gemeente in Nederland 'Menorah'
• Oud Gereformeerde Gemeente in Nederland 'Jachin Boaz'
• Volle Evangelie Gemeente Urk 'Morgenster'
• Evangelische Gemeente 'De Belofte'
• Reformatorische Baptistengemeente Urk
• Leger des Heils (Bij Bosshardt) korps Kampen
• Vergadering van gelovigen^[18]

In 2012 kwam de Christelijke Gereformeerde Ichthuskerk gereed, met 1.200 zitplaatsen de grootste kerk op Urk. Hierna volgen de Oud Gereformeerde Jachin Boazkerk met 1.180 zitplaatsen, de Hervormde 'Ark' (1.100 zitplaatsen) en de Gereformeerde Bethelkerk (1.052 zitplaatsen). Circa 98% van de bevolking van de gemeente Urk is aangesloten bij een kerkgenootschap.

Sport

• Orca's Urk is een basketbalvereniging uit Urk. De club speelde in de periode 1983-1992 in de Eredivisie.
• SV Urk is de voetbalvereniging van Urk. De club speelt in de Hoofdklasse

Politiek

Het orthodox-protestantse karakter van Urk is ook goed te merken aan de partijen die in de gemeenteraad zijn vertegenwoordigd. Alle partijen, met uitzondering van de plaatselijke PVV, hebben een christelijke grondslag.

College van burgemeester en wethouders

Het college van burgemeester en wethouders bestaat uit leden van ChristenUnie, Hart voor Urk en SGP (12 van de 19 zetels).^[19]

Waarnemend burgemeester:

• Ineke Bakker (VVD): Portefeuille; Algemene bestuurlijke zaken, Openbare orde en veiligheid, Financiën, Personeel en Organisatie, Informatie en ICT, Communicatie, Grondbeleid/grondbedrijf, Integraal toezicht en handhaving.

Wethouders:

• Freek Brouwer (ChristenUnie): 1e locoburgemeester, Portefeuille; Sociaal Domein (Jeugdzorg, WMO), Gezondheidszorg, Welzijn, Recreatie en Toerisme, Minimabeleid en schuldhulpverlening, Kunst, cultuur(historie) en bibliotheek, Sport en beweging, Archief, Grondverdeling (wonen), Vergunningverlening/WABO, Projecten; Havenmeesterswoning, Renovatie palenscherm, Ontwikkeling Sportzone, Realisering Parel Oppoetsen, ZZL-subsidies, IJslands preventiemodel, Samenwerking Aleh Negev, Visie toekomstbestendig sportpark, Multifunctioneel sportplein Oranjewijk (Place X);
• Gerrit Post (Hart voor Urk): 2e locoburgemeester, Portefeuille; Ruimtelijke ordening, Omgevingswet/visie, Inbreilocaties, Volkshuisvesting/woningbouw, Beheer gemeentelijke gebouwen/gronden, Duurzaamheid (integraal), Milieu, Mobiliteit en bereikbaarheid, Leader subsidies, Projecten; Visie Noorderzand, Verplaatsing Boni, Visie haventerrein, Revitalisering bedrijventerreinen, Derde brug over Urkervaart, Busparkeerplein, Urkerveld, Herinrichting Singel, Onderzoek jachthaven kanaal, Toekomst brandweerkazerne;
• Nathanaël Middelkoop (SGP): Portefeuille; Economische zaken en visserij, Haven, Middenstandszaken, Onderwijs, Kinderopvang, Speelvoorzieningen, Beheer groen & grijs, Afvalinzameling, Grondverkopen bedrijventerreinen, Werk en inkomen, Projecten; Buitendijkse haven (MSNF), Binnendijks bedrijventerrein (Port of Urk), Parkeren en verkeren Oude Dorp, Visieontwikkeling belevingscentrum/aquarium, Sluis Kornwerderzand en vaargeul, Vernieuwing speelbos, Onderzoek boothelling.

Gemeentesecretaris:

• Carla Swart: De gemeentesecretaris is 1e adviseur van de burgemeester en het college van burgemeester en wethouders. Als algemeen directeur is zij ook hoofd van de ambtelijke organisatie. Zij is de schakel tussen het dagelijks bestuur van de gemeente en de ambtenaren.

Gemeenteraadsverkiezingen

Uitslagenoverzicht van de gemeenteraadsverkiezingen op Urk sinds 1994:

Historisch overzicht gemeenteraadsverkiezingen
Partij	Stemmen in procenten							Zetels in de raad
	1994	1998	2002	2006	2010	2014	2018	1994	1998	2002	2006	2010	2014	2018
ChristenUnie (CU)	(20,0)	(28,9)	28,3	36,2	26,3	24,2	22,2	(3)	(5)	5	6	4	4	5
Christen-Democratisch Appèl (CDA)	25,7	25,1	27,1	20,3	21,6	19,2	20,3	4	4	5	4	4	3	4
Hart voor Urk (HvU)	-	-	-	-	21,9	17,1	19,7	-	-	-	-	4	3	4
Staatkundig Gereformeerde Partij (SGP)	29,2	23,5	29,2	30,4	20,5	25,5	17,1	5	4	5	5	3	(3)	3
(Unie) Gemeentebelangen (GB)	(14,5)	(16,2)	11,8	13,1	9,7	8,6	8,8	(2)	(3)	2	2	2	2	2
Partij voor de Vrijheid (PVV)	-	-	-	-	-	-	8,1	-	-	-	-	-	-	1
Urker Gereformeerde Partij (UGP)	-	-	-	-	-	-	3,8	-	-	-	-	-	(2)	0
Urker Volkspartij (UVP)	6,6	6,3	3,6	-	-	-	-	1	1	0	-	-	-	-
Reformatorische Politieke Federatie (RPF)	14,7	17,8	-	-	-	-	-	2	3	-	-	-	-	-
Gemeentebelangen Urk (GB)	8,7	11,4	-	-	-	-	-	1	2	-	-	-	-	-
Gereformeerd Politiek Verbond (GPV)	5,3	11,1	-	-	-	-	-	1	2	-	-	-	-	-
Christelijk Historisch 1985 (CH'85)	5,8	4,8	-	-	-	-	-	1	1	-	-	-	-	-
Opkomst	86,4	88,1	87,2	81,6	74,1	80,5	77,0	15	17	17	17	17	17	19

Raadsgriffier:^[20]

• K.R. Verhoeff

• 2002: RPF & GPV → ChristenUnie
• 2002: Gemeentebelangen Urk & CH'85 → Unie Gemeentebelangen
• 2016: Fractie Hakvoort-Woord → Urker Gereformeerde Partij
• 2017: Unie Gemeentebelangen → Gemeentebelangen

Bij de installatie van de nieuwe raadsleden na de gemeenteraadsverkiezingen van 2014 kozen alle raadsleden voor de eed. Urk is hiermee de enige gemeente waar dit gebeurde.^[21]

In de gemeenteraadsverkiezingen van 2018 werd de PVV met één zetel in de gemeenteraad gekozen. Ten onrechte werd daarbij gesteld dat het de eerste landelijke partij zonder christelijke achtergrond was die een zetel heeft gewonnen in Urk.^[22] In 1970 had Binding Rechts, een landelijke afsplitsing van de Boerenpartij, echter ook al twee zetels gehad in de Urker gemeenteraad.

Tweede Kamerverkiezingen

Uitslagenoverzicht van de Tweede Kamerverkiezingen op Urk sinds 1994:

Tweede Kamerverkiezingen
Partij	% 1994	% 1998	% 2002	% 2003	% 2006	% 2010	% 2012	% 2017	% 2021
SGP	35,3	33,9	35,6	33,4	34,3	39,1	51,3	56,1	54,4
CDA	32,4	27,5	33,3	45,4	37,6	26,0	12,7	14,2	7,8
ChristenUnie	(26,9)	(32,5)	23,5	16,8	21,9	18,9	18,0	11,6	8,1
PVV	-	-	-	-	2,5	10,9	8,8	11,0	13,8
VVD	2,1	2,8	0,7	1,1	1,2	2,5	6,3	1,8	1,7
FvD	-	-	-	-	-	-	-	1,7	9,5
SP	0,0	0,3	0,4	0,4	1,0	0,8	0,8	0,7	0,2
D66	0,4	0,3	0,3	0,2	0,1	0,3	0,2	0,5	0,5
50PLUS	-	-	-	-	-	-	0,2	0,5	-
PvdA	0,7	1,3	0,4	0,7	0,9	0,6	1,0	0,2	0,2
PvdD	-	-	-	-	0,1	0,1	0,2	0,2	0,3
GroenLinks	0,1	0,4	0,1	0,1	0,1	0,2	0,1	0,2	0,2
DENK	-	-	-	-	-	-	-	0,1	0,2
LPF	-	-	5,5	1,7	0,0	-	-	-	-
RPF	20,4	23,4	-	-	-	-	-	-	-
GPV	6,5	9,1	-	-	-	-	-	-	-
CD	0,9	0,6	-	-	-	-	-	-	-
AOV-Unie 55+	0,8	0,0	-	-	-	-	-	-	-
Opkomst	85,4	84,1	88,2	91,3	88,6	79,9	82,7	89,8	91,3

Referendum Europese grondwet

Bij het Nederlands referendum over het Verdrag tot vaststelling van een Grondwet voor Europa op 1 juni 2005 stemde 91,6% van de Urkers tegen instemming door Nederland met dat verdrag, het hoogste percentage van alle gemeenten in Nederland. Het visserijbeleid van de Europese Unie van de voorgaande jaren en het ontbreken van een verwijzing naar het christendom in de grondwet leken de belangrijkste redenen voor deze uitslag.

Fraude bij visafslag

In 2005 stelden de FIOD en de AID van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit een onderzoek in naar vermeende fraude op de visafslag van Urk. De toenmalige burgemeester Dick Schutte, tevens voorzitter van de visafslag, werd ervan verdacht bestuursleden op de hoogte te hebben gebracht van ophanden zijnde invallen. Op 21 november werd Schutte veroordeeld tot € 500,00 boete, kort daarna moest hij van de minister opstappen.

Verschillende rederijen, bedrijven en medewerkers zijn op 10 oktober 2007 door de Rechtbank Zwolle/Lelystad, voor de gelegenheid op nevenlocatie in Leeuwarden, veroordeeld tot taakstraffen en geldboetes.

Verkeer en vervoer

• Urk is bereikbaar vanaf de A6 via de N352 (afslag 13) en vanaf Emmeloord via de N351.
• Urk is per bus te bereiken met lijn 141: Kampen - Kampereiland - Ramspol - Ens - Emmeloord - Tollebeek - Urk. Op schooldagen rijdt ook scholierenlijn 641 van/naar Zwolle en scholierenlijn 681 van/naar Kampen. Lijn 149 rijdt op weekdagen overdag naar Nagele waar aansluiting bestaat op lijn 140 naar Lelystad. Lijn 141 rijdt op zondag niet tussen Emmeloord en Urk. Daarmee is Urk de grootste plaats in Nederland die op zondag geen openbaar vervoer heeft.^[23] De dichtstbijzijnde NS-stations zijn in Lelystad en Dronten, waarbij Dronten 25 kilometer van Urk verwijderd ligt en Lelystad, dat beschikt over een intercityverbinding, 30 kilometer.
• Toen Urk nog een eiland was, was de veerdienst Urk-Enkhuizen de enige verbinding met het vasteland. In de zomer -in juli en augustus- bestaat deze verbinding nog en is Urk tweemaal per dag (behalve op zondag) ook nog te bereiken met de boot vanuit Enkhuizen. Dit kan met passagiersschip De Zuiderzee of met de driemaster Willem Barentsz.^[24]

Kunst

De Nederlandse schrijver van detectiveromans Appie Baantjer is geboren op Urk.

De Nederlandse schrijver, schilder en verzetsheld Willem Arondeus woonde gedurende de jaren 20 van de twintigste eeuw op Urk. Gedurende zijn verblijf schreef hij in 1922 twintig gedichten, die in 2001 postuum zijn gepubliceerd onder de titel Afzijdige strofen. Het van Urk afkomstige Noord-Hollandse CDA-Statenlid Meino Schraal (1974) heeft in 2004 de Willem Arondéuslezing in het leven geroepen. Deze lezing wordt elk jaar in het Haarlemse provinciehuis gehouden.

De schrijver en politiek activist Jef Last heeft omstreeks 1932 enige tijd op Urk gewoond. Hij was bevriend met de Franse Nobelprijswinnaar voor Literatuur, André Gide, die ook op Urk is geweest en gedichten op en over Urkers heeft geschreven. Gedurende deze periode schreef hij enige artikelen over Urk voor het nieuwsblad De Groene Amsterdammer. Geïnspireerd door zijn liefde voor een Urker visserman schreef hij de roman Zuiderzee.^[25] Deze roman beschrijft de liefde voor elkaar van twee vissermannen. Het verhaal speelt zich af op Urk en staat bekend als een van de eerste Nederlandse romans waarin homoseksuele liefde in alle openheid wordt beschreven.

De schrijver Klaas Norel heeft in zijn trilogie Engelandvaarders, over de Tweede Wereldoorlog, Urk veelvuldig beschreven. Hoofdpersonage Evert Gnodde is afkomstig van Urk en maakt hier het begin en einde van de oorlog mee.

Bekende Urkers

Aangrenzende gemeenten

Aangrenzende gemeenten
Enkhuizen Enkhuizen (over IJsselmeer)				Noordoostpolder Noordoostpolder
Lelystad Lelystad				Dronten Dronten

Trivia

• In 1988 is er een krater op Mars met een diameter van 2,8 kilometer vernoemd naar Urk.^[26]
• In 2016 werd de film Dunkirk van regisseur Christopher Nolan, opgenomen voor de kust van het voormalige eiland.^[27]

Zie ook

• Urkerbos
• Windpark Noordoostpolder
• Het Urkerland
• Urkerdag

Zie de categorie Urk van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Bronnen, noten en/of referenties Stichting Urker Uitgaven (1995) Van bezetting en bevrijding: Urk in oorlogstijd 1940-1945. Urk: Stichting Urker Uitgaven ISBN 9071521141 Jelle van Slooten, Een ver-Urkte Israëliet, het levensverhaal van Japien de Joode, Urk, 1995, Stichting Urker Uitgaven ISBN 90-71521-15-X R.H.A. van Duin en G. de Kaste (1987) Het zuiderzeeprojekt in zakformaat. Lelystad: Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders ISBN 9036910285 Rien van den Berg en Koos van Noppen, Het probleem-Urk, Nederlands Dagblad, 17 september 2007 ↑ Burgemeester Cees van den Bos tijdelijk vervangen door Ineke Bakker, Nieuwsbericht Provincie Flevoland d.d. 10 juni 2021 ↑ WOZ-waarde naar record, hoogste stijging sinds jaren. CBS (13 september 2019). Geraadpleegd op 25 mei 2020. ↑ Schmeets, Hans, De religieuze kaart van Nederland, 2010–2015 (PDF) p9. CBS (december 2016). Geraadpleegd op 22 december 2019. "In Urk behoort in de periode 2010–2015 98 procent tot een kerkelijke gezindte, en is slechts 2 procent onkerkelijk." ↑ Familie Zoudenbalch → Inventaris → Stukken betreffende goederenbeheer → Heerlijkheden Urk en Emmeloord, Het Utrechts Archief ↑ Urk was ooit van Amsterdam, Ons Amsterdam, Nummer 7-8, juli aug. 2010 ↑ Ronald Stenvert en Chris Kolman Urk uit: Ronald Stenvert en Chris Kolman, Monumenten in Nederland. Flevoland. Rijksdienst voor de Monumentenzorg, Zeist / Waanders Uitgevers, Zwolle 2006 ↑ Urk in 1921, NPO Geschiedenis ↑ Interneringskamp op Urk. Officieren tijdens de Eerste Wereldoorlog geïnterneerd. Flevolands geheugen. Geraadpleegd op 24 mei 2017. ↑ Geschiedenis familie Kropveld, Stolpersteine Urk, 2011 ↑ Advies Urker schedels, Ethische Codecommissie voor Musea, 11 september 2009 ↑ NOS Nieuws, Urk heeft zijn schedels terug (5 juni 2010). Geraadpleegd op 24 mei 2017. ↑ Grondruil tussen Urk en NOP is bijna definitief, De Stentor, 9 oktober 2018 ↑ In de grotere steden blijft de collectebus steeds leger, de Volkskrant, 21 juli 2010 ↑ DK BLOM, Winkelcentrum Urkerhard. www.hollandsemarkten.nl. Geraadpleegd op 24 mei 2017. ↑ Vissersdorpen worstelen met drugs. Visie (18 april 2007). Geraadpleegd op 24 mei 2017. ↑ NOS: Ons-kent-ons-cultuur leidt tot criminaliteit op Urk, 25 juli 2019 ↑ Kerkelijkheid en kerkbezoek, 2010/2013. Centraal Bureau voor de Statistiek. ↑ Vergadering van Gelovigen Urk - Home. vergadering-urk.nl. Geraadpleegd op 15 oktober 2020. ↑ Samenstelling B&W Gemeente Urk ↑ Griffie Gemeente Urk ↑ Meer raadsleden leggen belofte af, Reformatorisch Dagblad, 1 juli 2014 ↑ de Stentor, PVV schrijft historie op Urk (22 maart 2018). Geraadpleegd op 24 maart 2018. ↑ zie overleg ↑ Folder de Zuiderzee ↑ DBNL, Jef Last, Zuiderzee · dbnl. DBNL. Geraadpleegd op 24 mei 2017. ↑ https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_craters_on_Mars:_O%E2%80%93Z#U Lijst met kraters op Mars ↑ Opnames voor film Dunkirk in IJsselmeer bij Urk, de Stentor, 26 mei 2016 (gearchiveerd)