Oorlog in Nagorno-Karabach (1988-1994)

Dit artikel beschrijft de oorlog in Nagorno-Karabach in de jaren 1988-1994. Voor de oorlog in 2020, zie Conflict in Nagorno-Karabach (2020).

Oorlog in Nagorno-Karabach (1988-1994)
Armenië, Nagorno-Karabach en Azerbeidzjan. Het gebied van de voormalige Nagorno-Karabachse Autonome Oblast omlijnd met rood. Het gebied onder de feitelijke jurisdictie van de Republiek Artsach in het bruin.
Datum	20 februari 1988 – 12 mei 1994
Locatie	Nagorno-Karabach, Azerbeidzjan.
Resultaat	Armeense overwinning. Nagorno-Karabach is een de facto onafhankelijke republiek, maar is de jure onderdeel van Azerbeidzjan. Ook gebieden eromheen zijn onder Armeense controle.
Strijdende partijen
1988–1991 Nagorno-Karabakh AO Armeense SSR Armeense militie (Dashnak) 1991–1994 Nagorno-Karabach  Armenië Bewapening:  Rusland[1][2] 1988–1991 Azerbeidzjaanse SSR Azerbeidzjaans Volksfront Sovjet-Unie 1991–1994  Azerbeidzjan  Turkije (directe militaire en politieke steun) Buitenlandse huurlingen: Hezb-e Islami Gulbuddin Tsjetsjeense militanten Grijze Wolven Bewapening:  Rusland  Israël  Oekraïne
Leiders en commandanten
Samvel Babaian Monte Melkonian Hemayag Haroian Vazgen Sargisian Arkady Ter-Tatevosian Anatoly Zinevich Seyran Ohanyan[3] İsgandar Hamidov Suret Huseinov Rahim Gaziev Sjamil Basajev[4]
Troepensterkte
20,000 (NK, bevat 8.000 uit Armenië) 20,000 (Armenië)[5] 42,000 (36.000 in het leger, 1.600 in de luchtmacht)[5]
Verliezen
4.592 doden, 20.000 gewonden, 400.000 vluchtelingen. 20.000 doden,[4] 30.000 gewonden, 800.000 ontheemden.[6]

De oorlog in Nagorno-Karabach was een gewapend conflict tussen Nagorno-Karabach, een streek in de Zuidelijke Kaukasus die naar zelfbeschikking streeft (volstrekte onafhankelijkheid van Azerbeidzjan of aansluiting bij Armenië), en Azerbeidzjan, dat deze regio onder volledige zeggenschap wil hebben.

De wortels van het conflict gaan terug tot het begin van de 20e eeuw. In februari 1988 escaleerde het conflict geleidelijk tot een daadwerkelijke oorlog tussen Azerbeidzjan en Nagorno-Karabach, waarbij Armenië vanaf het begin hulp leverde aan de laatste en sinds 1993 zelf ook betrokken raakte bij het conflict.^{[7][8][9][10]}

Tijdens de oorlog verklaarde Nagorno-Karabach zich onafhankelijk, onder de naam Republiek Artsach. Internationaal werd Artsach niet erkend als zelfstandige staat. In de praktijk ontstond echter een gebied dat de facto los stond van Azerbeidzjan, en dat in grondgebied verdubbelde door inlijving van het tussen Armenië en Nagorno-Karabach gelegen gebied. Daarmee ontstond een aaneengesloten Armeens gecontroleerd gebied ontstaan, samengesteld uit het oorspronkelijke Armenië en het nieuwe Artsach. Een noordelijk district dat oorspronkelijk bij de oblast Nagorno-Karabach behoorde werd na 1991 juist gecontroleerd door Azerbeidzjan.

Omdat de zelfstandige status internationaal nooit erkend werd, rekenden de meeste landen van de wereld het gehele gebied de jure (formeel) ook na de oorlog tot het grondgebied van Azerbeidzjan. Sinds 1994 onderhandelen Armenië en Azerbeidzjan over de toekomstige status van Nagorno-Karabach. Honderdduizenden burgers aan beide zijden raakten door het conflict ontheemd. Het geweld is meermaals opnieuw opgelaaid, het meest recent en meest hevig in het najaar van 2020.

Verloop

Het grotendeels door etnische Armenen bevolkte Nagorno-Karabach was in 1921 per decreet door de Sovjet-Unie toegewezen aan de Azerbeidzjaanse Socialistische Sovjetrepubliek (SSR), de voorloper van het huidige Azerbeidzjan. Zo ontstond het Nagorno-Karabachse Autonome Oblast, een gebied met beperkte autonomie. Hoewel zowel de naburige Armeense SSR als de Armeense bevolking van het gebied tegen die beslissing protesteerden, bleef het tijdens de Sovjetjaren relatief rustig.

Dat veranderde toen de Sovet-Unie aan het eind van de jaren 80 afkoerste op een implosie. Wat aanvankelijk begon met vreedzame protesten door Karabachse Armeniërs leidde vanaf februari 1988 tot de eerste gewelddadige aanvaringen tussen beide kampen, gevolgd door toenemende militarisering en grootschalige vluchtelingenstromen.

Pogingen van het Karabachse parlement om aansluiting bij Armenië te zoeken werden verworpen. In een referendum, geboycot door de Azerbeidzjaanse minderheid, sprak een overgrote meerderheid van de Karabachse bevolking zich eind 1991 uit voor onafhankelijkheid, die vervolgens op 6 januari 1992 werd uitgeroepen. Inmiddels was zowel Armenië als Azerbeidzjan als gevolg van het uiteenvallen van de Sovjet-Unie onafhankelijk geworden. De twee jonge landen wilden in de strijd om het betwiste gebied, met steun van hun bevolking, van geen wijken weten. Verdragen over oorlogsrecht hadden ze nog niet getekend.

Het geweld escaleerde na de onafhankelijkheidsverklaring in 1992 snel, waarbij de Armeniërs de meeste militaire successen boekten. Met de inname van de stad Şuşa, de oude hoofdstad en het voornaamste Azerbeidzjaanse bolwerk in Nagorno-Karabach, boekten de Armeniërs in mei 1992 een belangrijke militaire en symbolische overwinning.

Maar de Azerbeidzjanen bleven ook daarna tegenwicht bieden en het aantal slachtoffers liep aan beide zijden op. Armeense burgers waren al eind jaren 80 het slachtoffer van tegen hen gerichte pogroms geworden in de Azerbeidzjaanse steden Soemgait, Gəncə en Bakoe. De Armeniërs richtten in 1992 als wraak op hun beurt een slachting aan onder honderden Azerbeidzjaanse burgers in Nagorno-Karabach aan in het bloedbad van Chodzjali. Het totale dodental van de oorlog wordt geschat rond de 30.000.

Tegen de zomer van 1993 had Armenië niet alleen nagenoeg het hele grondgebied van Nagorno-Karabach in handen gekregen, maar ook gebieden daarbuiten, zoals de Laçın-corridor, die de betwiste republiek verbond met Armenië. Met behulp van Rusland kwam het in het voorjaar van 1994 tot een staakt-het-vuren. De territoriale verschuivingen werden daarmee, met tegenzin, geaccepteerd. Een vredesverdrag volgde echter nooit.

Uitkomst

Bij de oorlog in Nagorno-Karabach staan het zelfbeschikkingsrecht van een volk en de territoriale integriteit van een staat tegenover elkaar. Formeel behoort Nagorno-Karabach tot het grondgebied van Azerbeidzjan, maar de Azerbeidzjaanse autoriteiten hebben momenteel geen enkele zeggenschap over Nagorno-Karabach. De facto gedraagt Artsach (Nagorno-Karabach) zich als een onafhankelijke republiek, maar feitelijk is het een provincie geworden van Armenië.^[11]

In de oorlog van 1991-1994 hebben de Armeniërs van Nagorno-Karabach niet alleen de voormalige autonome oblast gefortificeerd, maar ook het oorspronkelijk door Azerbeidzjanen en Koerden bewoonde gebied bezet dat tussen Armenië en Nagorno-Karabach is gelegen, zo is een geografische verbinding tot stand gekomen met Armenië^[7] en een veiligheidsgordel gevormd.^[12]

Anderzijds is het Azerbeidzjaanse gezag in het noordelijke district van Nagorno-Karabach gehandhaafd gebleven. Grootschalige etnische zuiveringen hebben ervoor gezorgd dat er in het Armeens gecontroleerde gebied voornamelijk nog Armenen wonen, terwijl in het noorden van de betwiste regio de Armenen zijn verdreven. Deels is deze zuivering dus een bevolkingsuitwisseling geworden.

Als vergelding voor het bezet houden van Azerbeidzjaans grondgebied, houden Azerbeidzjan en bondgenoot Turkije de grenzen met Armenië en Artsach gesloten.^[13]

Aanhoudende onrust

Ook na 1994 kwam het tot nieuwe diplomatieke en ook gewelddadige confrontaties, onder meer in 2008 en 2016. Het conflict bleef in zowel Armenië als Azerbeidzjan een grote politieke rol spelen. In 2020 brak opnieuw een oorlog uit, die zes weken duurde. Nagorno Karabach verloor hierbij veel terrein aan Azerbeidzjan.

Zie ook

• Nagorno-Karabach
• Bloedbad van Chodzjali

Externe links

• Chronology of events, Permanente missie van Azerbeidzjan bij de Verenigde Naties (Azerbeidzjaans perspectief) via web.archive.org
• NKR office in Washington DC. Nagorno Karabakh Conflict (perspectief van Nagorno-Karabach)

Zie de categorie Nagorno-Karabakh War van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.