Oekraïne

In dit artikel wordt een actuele gebeurtenis beschreven. De informatie op deze pagina kan daardoor snel veranderen of inmiddels verouderd zijn.

Україна Oekrajina
(Details) (Details)
Basisgegevens
Officiële landstaal	Oekraïens, Russisch
Hoofdstad	Kiev
Regeringsvorm	Republiek
Staatshoofd	Volodymyr Zelensky
Regeringsleider	Denys Sjmyhal
Religie	Oosters-orthodox (76,5%[1]) Rooms-katholiek (8%) Islam (1,1%) Jodendom (0,6%)
Oppervlakte	603.500 km² [2] (7% water)
Inwoners	48.457.102 (2001)[3] 43.922.939 (2020)[4] (0000072780 72,8/km² (2020))
Overige
Volkslied	Sjtsje ne vmerla Oekrajiny
Munteenheid	Oekraïense grivna (UAH)
UTC	+2 (zomers: +3)
Nationale feestdag	24 augustus
Web | Code | Tel.	.ua | UKR | 380
Voorgaande staten
Sovjet-Unie  Oekraïense Socialistische Sovjetrepubliek 1991 (val Sovjet-Unie)
Detailkaart
Portaal    Oekraïne
Portaal    Landen & Volken

Oekraïne (Oekraïens: Україна) is een land in Oost-Europa met 44,32 miljoen inwoners met Kiev (Kyiv) als hoofdstad. Het land grenst in het noordoosten en oosten aan Rusland, in het noordwesten aan Wit-Rusland, in het westen aan Polen, Slowakije en Hongarije en in het zuidwesten aan Roemenië en Moldavië. Verder grenst het in het zuiden aan de Zwarte Zee en in het zuidoosten aan de Zee van Azov. Oekraïne is qua landoppervlakte het grootste land dat volledig in Europa ligt en is na Rusland het grootste land van Europa.^[5]

Oekraïne is al tienduizenden jaren bewoond. In de loop van de tijd behoorde het huidige Oekraïense grondgebied tot verschillende rijken. In de negende eeuw werd het Kievse Rijk gesticht, dat kan worden gezien als een voorloper van zowel de Oekraïense als de Russische natie. Na een Mongoolse invasie in de dertiende eeuw maakte het gebied dat nu Oekraïne is deel uit van onder meer het Pools-Litouwse Gemenebest. De gebieden ten oosten van de Dnjepr werden in 1686 onderdeel van het Keizerrijk Rusland, die ten westen van de Dnjepr bleven Pools. In de 19e eeuw werd de basis gelegd voor de Oekraïense nationale identiteit. Tijdens de Russische Revolutie in 1917 was voor het eerst sprake van een zelfstandig, internationaal erkend land: de Oekraïense Volksrepubliek. De Sovjet-Unie slokte het op tot haar einde in 1991. Na de val van het communisme werd Oekraïne een onafhankelijke democratie.

Oekraïne kent een semipresidentieel systeem, is lid van de Verenigde Naties en de Raad van Europa en wenst lid van de Europese Unie en de NAVO te worden. Etnische Russen vormen ongeveer een zesde van de bevolking, al hebben meer Oekraïners Russisch als eerste taal.

Al sinds de val van de Sovjet-Unie zorgen de Oekraïense verhoudingen met Rusland enerzijds en het Westen anderzijds voor geopolitieke spanningen. Amerikaanse geleerden zoals Samuel Huntington en John Mearsheimer voorspelden al in de jaren 90 voor op Oekraine gerichte agressie van de zijde van Rusland.

In november 2013 leidde de weigering van toenmalig president Viktor Janoekovitsj om de associatieovereenkomst tussen de EU en Oekraïne te ondertekenen tot de maandenlange pro-westerse Euromaidan-protesten en aansluitend in februari 2014 leidde de Revolutie van de Waardigheid in Kiev tot het aftreden van Janoekovitsj. Rusland annexeerde daarop het strategische schiereiland de Krim en steunde de pro-Russische separatisten bij de oorlog in Oost-Oekraïne. Deze aanhoudende strijd escaleerde op 24 februari 2022, toen Rusland vanuit verschillende kanten Oekraïne binnenviel en een grootschalige aanvalsoorlog begon.

Naam

De naam Oekraïne is 800 jaar oud en is etymologisch afgeleid van het Oudslavische woord voor 'grensgebied' of 'grensland'. In het Nederlands wordt het land vaak aangeduid als "de Oekraïne". Dit is volgens de Taaladviesdienst van het Genootschap Onze Taal correct, alleen gaat de voorkeur uit naar Oekraïne zonder lidwoord. Het lidwoord is een overblijfsel van de Oekraïne als streeknaam, vergelijkbaar met de Veluwe en de Provence. Het volledig verdwijnen van dit lidwoord ligt in de lijn met andere geografische namen die nu verwijzen naar een op zichzelf staande staat, zoals Libanon, afgeleid van een gelijknamig gebergte.^[6] In het Oekraïens zelf bestaan geen lidwoorden, noch in de meeste andere Slavische talen.

Volgens de Technische Handleiding van de Nederlandse Taalunie zijn namen van landen, dorpen en steden onzijdig (het).^[7] De Algemene Nederlandse Spraakkunst voegt hier aan toe dat dit ‘blijkt bij het gebruik van een nadere bepaling, bijv. het Nederland van voor de oorlog, het prachtige Gent’.^[8] In juni 2010 heeft de Nederlandse Taalunie in de vierde oplage van de huidige editie van de papieren uitgave van de Woordenlijst Nederlandse Taal (het Groene Boekje) een erratum opgenomen, waarbij het lidwoord ‘de’ bij Oekraïne is vervallen en de woordsoort is aangepast naar eigennaam.^[9] Daaruit kan worden afgeleid dat vanaf juni 2010 Oekraïne in het Nederlands wordt aangeduid zonder lidwoord, of als het Oekraïne bij het gebruik van een nadere bepaling.

Geschiedenis

Zie Geschiedenis van Oekraïne voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Kievse Rijk en versnippering

Het Kievse Rijk, de Roes, bereikte zijn grootste omvang in de elfde eeuw.

Oekraïne is al tienduizenden jaren bewoond. Het huidige grondgebied kende in de middeleeuwen een handelsroute van de Scandinavische Varjagen naar de Byzantijnse Grieken die via de rivieren de Dnjepr en Dnjestr liep. Een Varjaagse stam, Roes, streek neer in het gebied dat bekend kwam als het land van de Roes en stichtte in de negende eeuw het Kievse Rijk, dat nu wordt beschouwd als een voorloper van de Oekraïense en de Russische natie. In 988 werd het Byzantijnse christendom geïntroduceerd bij de bekering van Vladimir de Heilige, de toenmalige vorst van het Kievse Rijk.

Het Rijk van Kiev raakte langzamerhand versnipperd over verschillende vorstendommen en het Oekraïense grondgebied viel in 1240 ten prooi aan invallen van Mongolen. Kiev zelf werd nagenoeg vernietigd bij een beleg van de stad.

In de 13e en 14e eeuw wist Litouwen steeds meer voormalige Russische vorstendommen ten westen van de Dnjepr onder zijn gezag te verenigen. In 1362 werd ook Kiev ingenomen. Litouwen fuseerde in 1569 met Polen tot het Pools-Litouwse Gemenebest. In het zuiden hadden de Krim-Tataren, een etnisch Turks en islamitisch volk, intussen het kanaat van de Krim gesticht, een vazalstaat van het Ottomaanse Rijk. Met hun ruiterlegers heersten de Tataren over de zuidelijke steppen tussen Rusland en de Zwarte Zeekust, en bij hun plundertochten werden grote aantallen Russen en Oekraïners als slaven buitgemaakt.

Bij de Slag bij Poltava, in het hart van Oekraïne, in 1709 versloegen de Russen het machtige Zweden. Omdat de Kozakken de kant van Zweden hadden gekozen, zouden ze hierna hun macht kwijtraken.

De Kozakken, eveneens bekend om hun ruiterkunsten, kwamen in 1648 in verzet met de gewelddadige Chmelnytskyopstand, gericht tegen de Poolse adel en ook tegen de Asjkenazische Joden. De opstand drong door tot Kiev en mondde uit in de stichting van het Kozakken-Hetmanaat. Maar Kozakkenleider Bohdan Chmelnytsky verbond zich vervolgens aan de Russen als beschermheer, zodat van een onafhankelijk Oekraïne geen sprake was.

De gebieden ten oosten van de Dnjepr werden in 1686 onderdeel van het Keizerrijk Rusland en werden geleidelijk gerussificeerd. Die ten westen van de Dnjepr bleven Pools en ondergingen een westerse invloed tot aan de Poolse delingen. Bij die delingen kwam Galicië in 1772 onder de Habsburgse monarchie als deel van het Koninkrijk Galicië en Lodomerië, terwijl de andere gebieden, Kiev inbegrepen, Russisch werden in 1793–'95. In deze periode werden de grondslagen gelegd voor de nu blijvende verschillen tussen het westen en het oosten.

Sovjet-periode

In de 19e eeuw werd de bodem gelegd voor de Oekraïense nationale identiteit, met invloedrijke figuren als de dichter Taras Sjevtsjenko en politiek theoreticus Mychajlo Drahomanov. De eerste onafhankelijke Oekraïense staat kwam er pas in 1917 en was slechts een kort leven beschoren. Het was een fragiel tijdperk: zowel Oostenrijk-Hongarije als het Tsaristische Rusland kwam ten einde door de Eerste Wereldoorlog. Terwijl in Moskou de Russische Revolutie plaatsvond, de Sovjet-Unie werd gesticht en de Russische Burgeroorlog was ontketend, verklaarde de Volksrepubliek Oekraïne op het voormalige Russische grondgebied zich eerst autonoom en later onafhankelijk. In het westen werd op het Oostenrijks-Hongaarse grondgebied in 1918 de veel kleinere West-Oekraïense Volksrepubliek opgericht.

Het ontstaan van het huidige Oekraïne: de in 1922 opgerichte Oekraïense Socialistische Sovjetrepubliek (groen) werd in 1939 aangevuld met het Westen (geel) en in 1954 met de Krim (paars).

De twee volksrepublieken hoopten op zelfbestuur en werkten kortstondig samen als één gezamenlijk Oekraïne, maar werden voortdurend overlopen door Duitsers, Polen en Russen. Al met al duurde de Oekraïense Onafhankelijkheidsoorlog, zoals de strijd tussen deze groepen genoemd wordt, vier jaar. Het oostelijke deel viel in 1921 handen van de zegevierende Russische Rode Leger en in 1922 werd de Oekraïense Socialistische Sovjetrepubliek officieel onderdeel van de Sovjet-Unie. Het uiterste westen, met onder andere de stad Lviv, werd ingelijfd door Polen.

Tijdens het bewind van Stalin onderging het oostelijke deel van Oekraïne een krachtige industriële ontwikkeling. De gedwongen collectivisering van landbouwbedrijven leidde evenwel tot de holodomor-hongersnood van 1932–33, waardoor een vijfde deel van de boerenbevolking (5 tot 10 miljoen mensen) het leven liet.

In 1939 kwam ook het westelijk deel van Oekraïne onder Sovjetbewind. In 1941 vielen de Duitsers de Sovjet-Unie binnen. Zij gingen daarbij over tot grootschalige Jodenvervolgingen en het ronselen van ‘Ostarbeiter’. Oekraïne verloor toen een zesde deel van zijn bevolking. Na de Tweede Wereldoorlog, vanaf 1945, ontwikkelde Oekraïne zich tot een van de belangrijkste en welvarendste socialistische sovjetrepublieken (SSR's).

In 1954, tijdens het bewind van Stalins opvolger Chroesjtsjov, werd de Krim aan de Oekraïense Socialistische Sovjetrepubliek overgedragen, bij wijze van gebaar van vriendschap tussen het Russische en het Oekraïense volk.

In Tsjernobyl, ten noorden van Kiev, voltrok zich in 1986 een grote nucleaire ramp. Sindsdien is het gebied in de nabije omgeving van de kerncentrale onbewoonbaar.

Onafhankelijkheid

Het percentage van de bevolking dat tegen onafhankelijkheid stemde (1 december 1991) benaderde alleen op de Krim de 50 procent.

Na de staatsgreep in Moskou riep het Oekraïense parlement op 24 augustus 1991 de onafhankelijkheid uit. Op 1 december werd een referendum gehouden over de onafhankelijkheid van het land. Bij een grote opkomst stemde 90% van de kiezers voor onafhankelijkheid. In de Krim was er ook een meerderheid voor, maar daar stemde zo'n 40% van de bevolking tegen.

Na de onafhankelijkheid was Oekraïne een grote kernmacht die beschikte over een arsenaal van kernwapens.

Begin 1994 werd de internationale afspraak gemaakt dat Oekraïne binnen drie jaar alle kernwapens zou verwijderen en 1800 raketten voor vernietiging aan Rusland zou afdragen.^[10]

Op 5 december 1994 werd bevestigd dat Oekraïne officieel zijn kernwapens zou opgeven, zo werd door de toenmalige Oekraïnse president Leonid Koetsjma verklaard. Daarmee kwam er een einde aan de spanningen met Rusland over het kernwapenarsenaal op het grondgebied van Oekraïne dat het "geërfd" had van de uiteengevallen Sovjet-Unie. Dit besluit betekende ook dat hierop niets verdere wapenbeperkingen van de Verenigde Staten en Rusland meer in de weg zou staan, nu de onduidelijkheid opgeheven was wat er ging gebeuren met de kernwapens van Oekraïne.

De Amerikaanse minister van buitenlandse zaken Warren Christopher noemde het meteen een belangrijke stap in de nucleaire ontwapening, bij zijn aankomst in Boedapest voor de top van de Conferentie over Veiligheid en Samenwerking in Europa (CVSE). Koetsjma was in Boedapest gearriveerd om er het Verdrag inzake de niet-verspreiding van kernwapens te ondertekenen.

De kernmachten VS, Rusland, Groot-Brittannië en Frankrijk zouden volgens hem garanties hebben toegezegd voor de veiligheid en onafhankelijkheid van Oekraïne.

Het verrijkte uranium uit de kernkoppen wordt vervolgens met Amerikaanse financiële steun omgezet in splijtstof voor kerncentrales. In het Memorandum van Boedapest van 1994 werd vastgelegd dat het land in ruil voor de kernwapens een soevereiniteitsgarantie kreeg van de Verenigde Staten, Groot-Brittannië en Rusland.^[11] Oekraïne ondertekende ook het Non-proliferatieverdrag van kernwapens.

In 2004 kwamen dankzij een democratische beweging (Oranje Revolutie) Viktor Joesjtsjenko en Joelia Timosjenko aan de macht, die door onderling geruzie evenwel de kansen op een succesvolle democratisering van Oekraïne verspeelden.^[bron?] In 2010 kon de pro-Russische Viktor Janoekovitsj weer president worden.

Separatisme en Russische inmenging

Na de Euromaidan-protesten en de vlucht van president Viktor Janoekovitsj in 2014 zocht Oekraïne verdere toenadering tot het Westen en groeide de afstand tot Rusland.

In november 2013 ontstond er in de hoofdstad Kiev een grootschalige protestbeweging op het Majdan Nezalezjnosti naar aanleiding van Janoekovitsj' weigering om het associatieverdrag met de Europese Unie te ondertekenen. De maandenlange pro-westerse Euromaidan-protesten escaleerden in februari 2014 in geweldadige confrontaties tussen binnenlandse troepen en demonstranten en mondden uit in de Revolutie van de Waardigheid, waarbij meer dan honderd doden vielen. De Russisch-gezinde president Viktor Janoekovitsj verloor de meerderheidssteun van het Oekraïense parlement, de Verchovna Rada. Deze zette hem op 22 februari 2014 af en schreef nieuwe verkiezingen uit. Janoekovitsj vluchtte naar aanleiding van deze protesten naar Rusland. Ondertussen werd er in Kiev een nieuwe regering gevormd, de regering-Jatsenjoek. In de overwegend Russisch-sprekende delen van Oekraïne braken protesten uit tegen deze nieuwe regering, waarna Rusland het schiereiland Krim bezette. Op het Krim-schiereiland en in het Donetsbekken grepen Russisch gezinde protestbewegingen de macht en schreven er eigen lokale referenda uit. Deze zijn slechts door Rusland erkend als volksraadpleging.

Op 17 maart 2014 werd in de Krim de onafhankelijkheid uitgeroepen en op 18 maart annexeerde Rusland het schiereiland en werd de Krim weer overgeheveld naar Rusland. De Russische president Vladimir Poetin gaf later aan dat hij deze annexatie reeds langer gepland had. Andere landen spreken van een niet-legitieme annexatie van Oekraïens grondgebied en beschuldigen Rusland ervan dat het de protesten tegen de nieuwe Oekraïense regering aanmoedigde om het land te destabiliseren.

In het Donetsbekken, een gebied in het oosten van Oekraïne dat ook bekendstaat als de Donbas, werden pro-Russische protestbewegingen actief. Een aantal maanden na de annexatie van de Krim, op 11 mei 2014, riepen zij de onafhankelijkheid van de volksrepubliek Donetsk en volksrepubliek Loegansk uit, waaruit de confederatie Nieuw-Rusland werd gevormd. Daar kwam het tot een gewapende strijd tussen het Oekraïense leger en de door Rusland gesteunde separatisten.

Na de Oekraïense verkiezingen van 25 mei 2014 werd Petro Porosjenko op 7 juni 2014 aangesteld als de nieuwe president van Oekraïne. Op 20 mei 2019 werd Porosjenko opgevolgd door de komiek en tv-persoonlijkheid Volodymyr Zelensky.

In februari 2022 "erkende" Rusland de "onafhankelijkheid" van de zelfverklaarde Oost-Oekraïense volksrepublieken Donetsk en Loegansk, inclusief hun claims op het gehele grondgebied van respectievelijk oblast Donetsk en oblast Loehansk.^[12] In de nacht van 24 februari 2022 kondigde Poetin een militaire operatie in de Oekraïne aan, waarna Russische troepen Oekraïne binnenvielen. De Russische invasie van Oekraïne in 2022 was daarmee een feit.

In het rood de door Rusland (en separatisten) veroverde gebieden tijdens de invasie in 2022

Bestuurlijke indeling

Zie Bestuurlijke indeling van Oekraïne voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Oekraïne is onderverdeeld in 24 oblasten (vgl. provincies) en een stad met een bijzondere status (Kiev). De tweede stad met bijzondere status (Sebastopol) en de autonome republiek van de Krim zijn geannexeerd door Rusland, maar worden de jure door Oekraïne en veel andere landen beschouwd als deel van Oekraïne. Een deel van de oblasten Donetsk en Loehansk hebben zich de facto afgescheiden als de Volksrepubliek Donetsk en de Volksrepubliek Loegansk, welke internationaal niet erkend worden.

De oblasten zijn verdeeld in rajons. Binnen de rajons bestaan vervolgens gromada's.

Oblasten:

Geografie

Oekraïense Karpaten

Oekraïne ligt in het zuidwesten van de voormalige Sovjet-Unie. In het westen grenst het aan Polen (428 kilometer), in het zuidwesten aan Slowakije (90 kilometer), Hongarije (103 kilometer) en Roemenië (362 kilometer); in het zuiden aan Moldavië (939 kilometer) en een gedeelte aan Roemenië (169 kilometer); in het noorden aan Wit-Rusland (891 kilometer) en in het oosten, noordoosten en zuiden aan Rusland (1576 kilometer). De zuidgrens wordt bepaald door de Zwarte Zee en de Zee van Azov. De kustlijn is 2782 kilometer lang. De oppervlakte van Oekraïne bedraagt 603.500 km². Dit komt overeen met 3 procent van de voormalige Sovjet-Unie en is ongeveer 14,4 keer de oppervlakte van Nederland en 19,7 keer de oppervlakte van België. Daarmee is het na Rusland en Kazachstan de op twee na grootste republiek uit de voormalige Sovjet-Unie.

Drie grote rivieren doorkruisen het land: de Dnjepr (Dnipro), de Dnjestr (Dnister) en de Donets. De langste rivier is de Dnjepr. Het landschap bestaat grotendeels uit vlak terrein van de vruchtbare Pontische Steppe in het zuiden en uit verschillende plateaus. De belangrijkste daarvan is het Donetsplateau of Donbassplateau in het uiterste oosten van het land. De enige bergen vindt men in het westen: de Karpaten met een hoogte tot 2061 meter. De kust van de Zwarte Zee bestaat uit vele baaien en riviermondingen. De kust aan de Zee van Azov is net als die aan de Zwarte Zee vooral laag, met hier en daar zandplaten.

In Oekraïne heerst een gematigd landklimaat met gemiddelde temperaturen in de winter van -7 tot -8 graden Celsius in het noordoosten. In de zomer schommelt de gemiddelde temperatuur rond 18 graden Celsius in het noordwesten en 24 graden Celsius in het zuidoosten (subtropisch). De zomers zijn daarmee in het algemeen warm en de winters niet te koud.

Steden

Zie lijst van grote Oekraïense steden voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Lviv, qua inwonertal de zevende stad van Oekraïne

67% van de bevolking leeft in steden, de overige 33% op het platteland. De grootste van de 454 steden in Oekraïne zijn:

• Kiev (Kyiv) (3 miljoen inwoners)
• Charkov (1,5 miljoen inwoners)
• Dnipro (1,1 miljoen inwoners)
• Odessa (1 miljoen)
• Donetsk^[13] (1 miljoen)
• Zaporizja (800.000)
• Lviv (700.000)

Bevolking

Volgens de volkstelling van 2001 telde het land 48.240.902 inwoners, waarmee Oekraïne het achtste land in Europa is qua inwonersaantal. Op 1 januari 2022, kort voor de Russische invasie, bedroeg het geregistreerde inwonertal ongeveer 41 miljoen inwoners.^[14] In de 20e eeuw is de Oekraïense bevolking relatief traag gegroeid: van 25 miljoen in 1900 naar het maximum van 52,2 miljoen in 1993, ruim een verdubbeling. Sinds het uiteenvallen van de Sovjet-Unie kampt Oekraïne met een sterke bevolkingsafname als gevolg van verslechterde levensomstandigheden, in combinatie met een neerwaartse spiraal van dalende geboortes en stijgende sterftes. Het vruchtbaarheidscijfer is bijvoorbeeld gedaald van 2 kinderen per vrouw in 1990 naar 1,2 in 2020, terwijl de sterfte (vooral onder mannen) enorm is gestegen als gevolg van verslechterde levensomstandigheden en alcoholisme. In 2020 registreerde het land ongeveer 293.000 levendgeborenen (geboortecijfer: 7,8‰) en 617.000 sterftegevallen (sterftecijfer: 15,9‰), hetgeen overeenkomt met een natuurlijke bevolkingsafname van 323.000 personen (-8,1‰).^[15] De gemiddelde levensverwachting was in 2018 ongeveer 71,8 jaar: 76,7 jaar voor vrouwen en 66,7 jaar voor mannen.

Taal

Percentage Oekraïens als moedertaal per oblast (in 2001)

Meest gebruikte moedertaal volgens de volkstelling van 2001 (blauw - Oekraïens, rood - Russisch, groen - Roemeens, blauw-groen - Krim-Tataars, oranje - Hongaars, paars - Bulgaars, geel - Gagaoezisch, cyaan - Pools, lichtoranje - Albanees)

De officiële taal van Oekraïne is het Oekraïens. Het Oekraïens is nauw verwant aan het Russisch, te vergelijken met de verwantschap tussen het Nederlands en Duits. De taal heeft veel Poolse leenwoorden, wat komt door de eeuwenlange Pools-Litouwse overheersing. Van de bevolking heeft 67% het Oekraïens als moedertaal, maar veel mensen spreken ook Russisch; 24% spreekt het Russisch ook als moedertaal,^[16] vooral op de Krim en in de oostelijke oblasten Donetsk en Loehansk. In het westen spreken kleine minderheden ook Hongaars (zie: Hongaarse minderheid in Oekraïne), Pools en Roemeens. De streek Boedzjak in het zuiden is de meest multi-etnische regio van Oekraïne. Hier wordt onder andere veel Bulgaars gesproken. Een minderheid op de Krim spreekt ook Krim-Tataars.

Toen Oekraïne deel uitmaakte van de Sovjet-Unie, werd kennis van het Oekraïens niet aangemoedigd, maar na de onafhankelijkheid bloeide de taal weer op. Toch is de taal in dit voorheen sterk gerussificeerde land nog een gevoelig punt, met name door de aanwezigheid van de vele etnische minderheden, van wie de 15 miljoen Russen de belangrijkste zijn. Vooral oudere Oekraïners spreken ook beter Russisch dan Oekraïens, omdat het Russisch lange tijd als eerste taal op school geleerd werd.^[17]

Het Oekraïens maakt gebruik van een aangepaste versie van het cyrillisch alfabet. In vergelijking met het Russisch mist het Oekraïens vier letters: de ё, de ъ, de ы en de э. Daarentegen beschikt het Oekraïens over vier letters die het Russisch ontbeert, namelijk de ґ, de є, de і en de ї: beide alfabetten bestaan uit 33 letters.

Wat met name opvalt is de "і" die er net zo uitziet als de Latijnse "i", terwijl de Oekraïners daarnaast ook de Russische "и" gebruiken. De і werd eerder ook in het Russisch gebruikt en werd daar (net als de и) uitgesproken als de Nederlandse "ie", maar deze letter werd afgeschaft in 1917. In het Wit-Russisch is de і nog altijd in gebruik. Zo wordt het woord Oekraïne in het Oekraïens geschreven als Україна, in het Wit-Russisch als Украіна en in het Russisch als Украина.

Het gebruik van het Russisch en het Oekraïens is politiek gevoelig en wordt als reden opgevoerd voor de Russische inval. Bij de onafhankelijkheid in 1991 werd het Oekraïens als de enige officiële taal erkend en in de grondwet van 1996 ingevoerd. Bij het Russisch sprekende deel van de bevolking was hier verzet tegen. Bij een officieus georganiseerde referendum in 1994 in de Donbas regio wilde 90% van de bevolking ook het Russisch als officiële taal. In 2012 werd een wet aangenomen, die het Russisch als officiële taal erkende, in gebieden waar meer dan 10% van de bevolking aangeeft de Russische taal te spreken. Na de Euromaidan revolutie in februari 2014, is die wet afgeschaft en in 2018 definitief verworpen door het Grondwettelijk Hof. Het Russisch sprekende deel van de bevolking voelt zich achtergesteld. Het Oekraïens sprekende deel van de bevolking vreest de dominantie van de Russische taal en op termijn de verdringing van het Oekraïens, als meer en meer Oekraïners overschakelen naar het Russisch. Het Russisch heeft het voordeel dat het op veel meer plaatsen in de wereld wordt gesproken en er veel meer teksten en media inhoud in het Russisch is. Hetzelfde dilemma komt ook voor in Catalonië (Catalaans/Spaans), Quebec (Frans/Engels) en de taalstrijd in België.^[18]

Religie

Zie ook Islam in Oekraïne en Katholieke Kerk in Oekraïne.

Het Holenklooster van Kiev

Ruim driekwart van de bevolking hangt een van de stromingen binnen de Orthodoxe Katholieke Kerk aan; de Oekraïens-Orthodoxe Kerk maakte zich in 2018 formeel los van de Russisch-Orthodoxe Kerk. Oekraïne is overwegend christelijk. In 988 bekeerde vorst Vladimir de Grote zich tot het christendom. 76,5% van de bevolking behoort tot de Oosters-orthodoxe kerken. Zij zijn verdeeld over het patriarchaat van Kiev (50,4% van de totale bevolking) en het Patriarchaat van Moskou (26,1% van de totale bevolking).^[16] Tot in december 2018 bestond er nog een (kleinere) Oekraïense autocefale Orthodoxe Kerk.

De Oekraïens-Katholieke Kerk ontstond in 1596 bij de Unie van Brest-Litovsk als een met Rome geünieerde kerk. In 1946 diende ze op last van de Sovjetautoriteiten over te gaan tot de Russisch-Orthodoxe Kerk en volgde een jarenlange vervolging: haar kerken werden gesloten en haar priesters veroordeeld tot ballingschap of een clandestien bestaan. Vanaf 1988 konden de katholieken uit de clandestiniteit treden en op 30 maart 1991 kon aartsbisschop Myroslav Ivan Ljoebatsjivsky terugkeren naar Oekraïne en de Sint-Joriskathedraal te Lviv weer in bezit nemen. Na de onafhankelijkheidsverklaring van het land in augustus 1991, werd de kerkelijke hiërarchie in 1992 hersteld en kon het katholieke geloof weer beleden worden. Acht procent^[16] van de Oekraïense bevolking behoort tot de Oekraïens-Katholieke Kerk, wat neerkomt op zo'n 3,5^[19] à 3,7 miljoen mensen. Buiten Oekraïne heeft deze kerk ongeveer een klein miljoen leden, voornamelijk in Noord- en Zuid-Amerika en in West-Europa. Zij erkent de leer en het gezag van de paus en volgt de Byzantijnse ritus. In juni 2001 bezocht paus Johannes Paulus II Oekraïne.

Joden vormen in Oekraïne met hun 300.000 (0,6%^[16]) een minderheid, maar zijn cultureel en religieus zeer actief.

Er leven ongeveer 500.000 moslims in Oekraïne,^[20] (1,1% van de totale bevolking). De islam maakt al eeuwen deel uit van het religieuze leven in Oekraïne. De meeste moslims zijn Krim-Tataren, die in 1944 door dictator Stalin naar Centraal-Azië gedeporteerd werden. Sinds eind jaren tachtig keerden zij terug uit ballingschap naar de Krim.

Politiek

Zie ook Lijst van presidenten van Oekraïne en Lijst van premiers van Oekraïne

President Volodymyr Zelensky in de Donbas.

Oekraïne riep op 24 augustus 1991 zijn onafhankelijkheid uit, toen in de Sovjet-Unie een staatsgreep van conservatieve krachten was mislukt. De bevolking sprak zich op 1 december per referendum uit voor onafhankelijkheid. Mensen stemden voor onafhankelijkheid in alle regio's van Oekraïne, inclusief de Krim en Sebastopol. Enkele weken later hield de Sovjet-Unie op te bestaan.

De president wordt bij directe verkiezingen gekozen voor een periode van vijf jaar en is het formele staatshoofd. Sinds 20 mei 2019 is Volodymyr Zelensky de president van Oekraïne. In het eenkamerstelsel wordt de wetgevende macht uitgeoefend door de Verchovna Rada, waarvan de 450 parlementsleden in termijnen van vijf jaar dienen.

Oekraïne kent algemeen kiesrecht sinds 1919. De laatste presidentsverkiezingen van 2019 zijn gewonnen door voormalig komiek en tv-persoonlijkheid Volodymyr Zelensky. De laatste parlementsverkiezingen vonden eveneens plaats in 2019. Er geldt een kiesdrempel van ten minste 3% van de stemmen om verkozen te worden als partij of lijstcombinatie. Het aantal politieke partijen verandert regelmatig. De kiesleeftijd is 18 jaar.

Cultuur

Sint-Michielsklooster in Kiev, een voorbeeld van de Oekraïense architectuur.

Een verzameling van traditionele paaseieren uit Wolynië

De Oekraïense gewoonten worden sterk beïnvloed door het christendom dat de dominante religie in het land is.^[21] De rolpatronen zijn overwegend traditioneel en de grootouders spelen een grotere rol bij de opvoeding van de kinderen dan in het Westen.^[22] De cultuur van Oekraïne is ook beïnvloed door de oostelijke en westelijke buurlanden, wat wordt weerspiegeld in de architectuur, muziek en kunst.

Het communistische tijdperk had een heel sterk effect op de kunst en de literatuur van Oekraïne.^[23] In 1932 maakte Stalin het socialistisch realisme overheidsbeleid in de Sovjet-Unie met het decreet "Op de Wederopbouw van werken van letterkundige en kunstorganisaties". Dit verstikte de creativiteit. Tijdens de glasnost van de jaren 1980 in de Sovjet-Unie werden kunstenaars en schrijvers opnieuw vrij om zich te uiten.^[24]

Sport

Zie ook het Oekraïens voetbalelftal

De UEFA wees de eindronde van het Europees kampioenschap voetbal in 2012 toe aan Polen en Oekraïne. De duels op het EK van 2012 werden gelijk over beide landen verdeeld. Oekraïne leverde vier speelsteden (Kiev, Donetsk, Charkov en Lviv) en de EK-finale was in het Olympisch Stadion in Kiev, dat na verbouwing over 77.000 zitplaatsen telde.

Economie

De Oekraïense economie behoort tot de armste in Europa en kampt met ernstige corruptie. Het omvangrijke landbouwareaal maakt het land tot een van 's werelds graanschuren. Ook de chemische en metaalindustrie zijn groot. Daarnaast speelt het land een belangrijke rol in de doorvoer van Russisch gas naar Europa. Oekraïne had in 2014 een bruto binnenlands product (bbp) van US$ 131 miljard (2011: US$ 165 miljard).^[25] In de kredietcrisis kreeg het land een zware economische klap en in 2009 daalde de economische activiteit met 15%.^[25] In 2011 was het bbp per hoofd van de bevolking circa US$ 3600, dit is slechts een tiende van het gemiddelde in de Europese Unie. De werkloosheid ligt redelijk constant rond de 8% van de beroepsbevolking. Door de annexatie van de Krim en de veiligheidssituatie in het oosten van het land kreeg de economie in 2014 en 2015 zware klappen en liep de inflatie sterk op. In 2016 was het bbp gedaald naar $ 93 miljard of $ 2200 per hoofd. Daarna trad tot 2020 een sterk herstel op.

Oekraïne heeft een open economie, de export heeft een waarde van US$ 75 miljard en bestaat voor 60% uit grondstoffen, zoals chemicaliën, landbouwproducten, hout, mineralen en metalen.^[25] In enkele oblasten is er wijnbouw, met name op de Krim. Het land is een van de grootste landbouwexporteurs van de wereld, vooral van graan, aardappelen en zonnebloemolie. Rusland is de belangrijkste handelspartner en 30% van de export gaat hiernaartoe. Oekraïne importeert op zijn beurt weer veel aardgas uit Rusland waarmee ongeveer twee derde van zijn gasbehoefte wordt gedekt. Het land produceert voldoende steenkool om in de eigen behoefte te voorzien, maar de eigen gasreserves worden niet volledig geëxploiteerd. Oekraïne verdient nog veel geld met de doorvoer van Russisch aardgas naar West-Europa, maar deze inkomsten lopen terug door de aanleg van nieuwe pijpleidingen buiten het land om, zoals de Nord Stream pijplijn. Het staatsbedrijf Naftogaz is verantwoordelijk voor de winning van olie en aardgas in het land en ook voor de distributie. Het gasverbruik wordt zwaar gesubsidieerd en de overheid legt hier zo’n 1,5% van het bbp op toe.^[25] De lage prijzen leiden tot een hoog verbruik en energieverspilling.

De overheidsbegroting laat al jaren een tekort zien, mede door de gassubsidie. De staatsschuld was met circa 35% van het bbp in 2011 relatief laag en lag ver onder het Europese gemiddelde.^[25] Hoewel de schuld door de crisis in 2014 fors opliep, is deze nog altijd niet problematisch. Corruptie is een groot probleem, in 2021 staat het land op plaats 122 van 180 in de corruptie-index van Transparency International.^[27]

Energievoorziening

In 2016 produceerde Oekraïne 66 miljoen megaton olie-equivalent (Mtoe). 1 Mtoe = 11,63 terawattuur (TWh). De grootste energiebronnen waren kolen en gas (58%) en kernenergie (32%). De energiebehoefte (TPES, total primary energy supply) van het land was echter 94 Mtoe en het land importeerde aan fossiele brandstof 28 Mtoe meer dan het exporteerde.

Van de energie ging ongeveer 43 Mtoe verloren bij conversie, vooral bij elektriciteitsopwekking uit kolen en uraan. 3 Mtoe werd gebruikt voor niet-energetische producten zoals smeermiddelen, asfalt en petrochemicaliën. Voor eindgebruikers resteerde 49 Mtoe waarvan 10 Mtoe = 120 TWh elektriciteit.

De uitstoot van kooldioxide was 200 megaton, dat is 4,4 ton per persoon, ongeveer gelijk aan het wereldgemiddelde.^[28]

Zie ook

• Monumenten op de Werelderfgoedlijst
• Kernramp van Tsjernobyl
• Oekraïners
• Oekraïners in Nederland
• Lijst van rivieren in Oekraïne
• Wegen in Oekraïne
• Oranjerevolutie
• Euromaidan
• Russisch-Oekraïense Oorlog
• Oorlog in Oost-Oekraine
• Annexatie van de Krim (2014)
• Oekraïense cinema
• Russische invasie van Oekraïne in 2022

Literatuur

• Fleur de Weerd, Het land dat maar niet wil lukken. Een reis door het grillige Oekraïne, 2015. ISBN 9789045029900

Externe links

• (en) Officiële website van Oekraïne
• (en) President Oekraïne
• (en) Ministerie van Buitenlandse Zaken
• (en) Website regering Oekraïne