Joelfeest

Het joelblok wordt uit het bos gehaald door de mannen, de vrouw des huizes (of dochter) steekt dit blok aan met houtskool van het joelblok van het vorig jaar, 1832

Een cake in de vorm van het joelblok

Er wordt een lied gezongen voor de "julenisse" (nisse is een kabouter of elf)

Het joelfeest is het Germaanse winterzonnewendefeest. Het duurt twaalf dagen, waarvan de kortste dag van het jaar de belangrijkste is. Men ontsteekt joelvuren.

Herkomst van het joelfeest

Het Haraldskvædi dat rond 900 is ontstaan, is het enige skaldendicht van voor 1100 waarin het joelfeest wordt genoemd. De dichter stelt er het joelfeest op het land tegenover het "joeldrinken" van de zeekrijgers. In stanza 6 van dit lied luidt het aldus:

De koning wil het joel buiten (op zee) drinken en het spel van Freyr beginnen.

De uitdrukking joeldrinken duidt erop dat het drinken een wezenlijk bestanddeel van het feest vormde, hetgeen op een beneveling wijst, die inherent was aan verschillende oude cultussen (waaronder niet het minst de Dionysuscultus). De dichter vermeldt in dit verband ook Freys leikr, het "spel van Freyr", zonder verdere toelichting. Freyr was een vruchtbaarheidsgodheid. Men kan er in elk geval van uitgaan dat het feest met vruchtbaarheidsriten gepaard ging.

Ook in de sagen omtrent voorgeslachten is hier en daar sprake van joel, maar in deze periode is er mogelijk al invloed van de kerstening en de daarmee gepaard gaande christelijke feestenkalender. De offerrituelen, zoals die door Snorri Sturluson en anderen worden beschreven, worden niet als authentiek beschouwd. Men beschouwt ze tegenwoordig eerder als literaire constructies; toch schijnt de gelofte afgelegd met de hand op een everzwijn, daarna aan Freyr geofferd, een voorchristelijk element te zijn, al is de overlevering ervan relatief laat in de tijd tot ons gekomen.

In iets recenter tijd steunt men voornamelijk op Snorri Sturluson, die drie voorchristelijke jaarfeesten van de noorderlingen noemt: een bij de aanvang van de winter, een tweede rond midwinter en een derde in de zomer, waarschijnlijk bij de aanvang ervan.^[1]

Etymologie

Brandend zonnekruis tijdens het joelfeest

Julbocken

Versiering met elf

Kaart uit 1917

De meeste verklaringen voor de herkomst van het woord worden betwist. Zo is er een populaire verklaring van de herkomst van het Oudnoordse hjól, wiel, waarmee het moment zou worden aangegeven waarop het zonnewiel op zijn laagste punt is en dus klaar om weer te gaan klimmen.

Een andere mogelijke oorsprong kan worden gevonden in het woord "geol", geel. Men ziet een evolutie van dat woord in alle Germaanse en Scandinavische landen en talen: Duits "gelb", Noors "gul", Deens "gul", Nederlands "geel", Zweeds "gul", Fries "giel", zelfs het Italiaanse "giallo", Litouws "geltonas" en Roemeens "galben". Het Oudengelse géol werd het Middenengelse "yole" en ten slotte het moderne yule, terwijl het woord geol of geolu evolueerde tot yellow. Al deze termen zouden dan van de Indo-Europese wortel "ghel-" komen, wat "schijnen" betekent. Het weer langer gaan schijnen van de zon, het geel opglinsteren van de zon in de sneeuw zouden aan de basis liggen van de uitdrukking.

Volgens een derde, waarschijnlijker geachte verklaring hangt joel- samen met een andere Proto-Indo-Europese wortel, nl. jeku-, wat zoveel als "vrolijkheid" betekent.^[2]

Griekenland

In Griekenland wordt de skakantzalos, vergelijkbaar met het joelblok, verbrand; er worden ook oude schoenen verbrand – de geur hiervan zou de kallikantzaros weghouden – en men hangt voedsel in de schoorsteen.

Frankrijk

In Frankrijk heeft men ook een bûche de Noël (een kerstboomstam). Vroeger was dat een echte stronk die net als het joelblok werd aangestoken met een stuk kool van de stam van het jaar daarvoor. Vandaag de dag is het een gebak dat in de kerstperiode wordt gegeten.

Zie ook

• Jólasveinar
• Joulupukki
• Tomte

Externe links

• Nederlands Heidendom
• (en) Reginheim - Holidays
• (en) Origin of Yule