Gifsumak

Gifsumak
	Taxonomische indeling
Rijk:	Plantae (Planten)
Stam:	Embryophyta (Landplanten)
Klasse:	Spermatopsida (Zaadplanten)
Clade:	Bedektzadigen
Clade:	'nieuwe' Tweezaadlobbigen
Clade:	Malviden
Orde:	Sapindales
Familie:	Anacardiaceae (Pruikenboomfamilie)
Geslacht:	Rhus (Sumak)
	Soort
	Rhus radicans; L. (1753)
	Vruchten
	Afbeeldingen op Wikimedia Commons
	Gifsumak op Wikispecies
Portaal	Biologie

De gifsumak (Rhus radicans, synoniemen: Toxicodendron radicans en Rhus toxicodendron; Engels: poison ivy) is een plant uit de pruikenboomfamilie (Anacardiaceae). Het is een 0,3-1 m hoge struik. De plant is berucht om het sap, dat sterk sensibiliserend is en bij veel mensen een ernstige allergische huiduitslag kan veroorzaken.

Het aantal chromosomen van de gifsumak is 2n = 30. De plant heeft koordachtige stengels. Hij vermeerdert zich vegetatief, niet alleen door wortelstokken, maar ook met wortels en stengels die gevormd worden op de knopen van liggende stengels. De stengels zijn rechtopstaand of meer kruipend, afhankelijk van de hoeveelheid licht, grondsoort en vocht. Ze kunnen kruidachtig of houtachtig zijn, de kleur groen of roodachtig. Alle variaties kunnen op één plant voorkomen.

De bladeren zijn oneven geveerd en hebben drie, 5-12 cm lange deelblaadjes. Het topblaadje heeft een duidelijk langere steel dan de twee andere. Dit is een onmiskenbaar kenmerk van gifsumak. De blaadjes zijn ovaal tot eirond, variërend van 5-15 cm lang en de breedte is twee derde van de lengte. Het blaadje is veernervig. De bladstelen zijn halfcirkelvormig. De bovenkant van het blaadje is glad en glanzend, de onderkant donzig. De randen van de blaadjes zijn glad, gelobd of gekarteld. Alle variaties kunnen op één plant voorkomen.

De gesteelde, 3 mm lange bloemen zijn groen-wit en staan in een pluim. De pluim staat in een bladoksel van een nieuw lot. De bloemen hebben vijf kroonbladen en vijf meeldraden.

Bloeiwijze

De vrucht is een 3-6 mm grote, ronde, droge, vaalwitte tot groenige steenvrucht en bevat een hard benig zaadje.

De stengel, bladeren en bladstelen hebben tussen de cellen openingen zitten waaruit de actieve stof urushiol komt. Die stof oxideert aan de lucht bij vochtige omstandigheden en maakt een zwarte plakkerige stof op het oppervlakte van de plant. De oxidatie vermindert de giftigheid niet. De inktachtige stof op de plant gaat niet meer uit linnen of katoen en is oplosbaar in ether.

Verspreiding

Oorspronkelijk is de plant afkomstig uit Zuid-Canada, Noord-Amerika, Mexico, Bermuda, het westelijk deel van de Bahama's, Japan, Koerilen, Taiwan en West- en Centraal-China. De plant is in de rest van de wereld geïntroduceerd en is daar soms verwilderd.

In Nederland komt de gifsumak voor in Friesland langs de Vangdijk, het fietspad tussen de Morra en de Fûgelhoeke (Vogelhoek), ten noordoosten van Hemelum. Stammetjes van de gifsumak zijn daar in 1919 geplant als bescherming tegen afslag van de dijk aan de kant van de Fûgelhoeke. In de loop der tijd werd een aantal kinderen in Hemelum ziek van de plant en omdat men niet wist waar het van kwam werd er maar een verbodsbord geplaatst. Begin jaren 1960 werd duidelijk dat het om de gifsumak ging en werd de bevolking hiervan op de hoogte gesteld.^[1] De plant klimt inmiddels tot boven in de wilgen die daar ook gezet zijn als bescherming tegen het open water van de Morra. De beheerder van het gebied, It Fryske Gea, heeft er in 2009 nieuwe borden bij geplaatst met een waarschuwing om vooral van de plant af te blijven.