Aleksandr Loekasjenko

  1. Startpagina
  2. Nederlandse Wikipedia
  3. Aleksandr Loekasjenko
Aleksandr Grigorjevitsj Loekasjenko
Aleksandr Loekasjenko
Geboren 30 augustus 1954
Kopys, Wit-Russische SSR
Politieke partij Communistische Partij van de Sovjet-Unie (1979–1991)
Communisten voor Democratie (1991–1992)
Partijloos (na 1992) (gesteund door de Communistische Partij)
Partner Galina Loekasjenko
Religie Geen
President van Wit-Rusland
Huidige functie
Aangetreden 20 juli 1994
Voorganger Mjetsjyslaw Hryb
Portaal  Portaalicoon   Politiek

Aleksandr Grigorjevitsj Loekasjenko (Russisch; Александр Григорьевич Лукашенко) of Aljaksand(a)r Ryhoravitsj Loekasjenka (Wit-Russisch; Аляксанд(а)р Рыгоравіч Лукашэнка, Alaksand(a)r Ryhoravič Łukašenka) (Kopys, 30 augustus 1954) is sinds 20 juli 1994 president van Wit-Rusland. Door internationale waarnemers en binnenlandse critici wordt hij ervan verdacht zijn presidentschap bij meerdere verkiezingen op frauduleuze wijze in stand te hebben gehouden en een repressief bewind te voeren.

Toen hij voor het eerst in de politiek kwam werd hij gezien als een strijder tegen corruptie. Hij stemde tegen de onafhankelijkheid van Wit-Rusland van de Sovjet-Unie. Loekasjenko was een tegenstander van de door het Westen gesteunde schoktherapie na de val van de Sovjet-Unie.[1] Wit-Rusland heeft onder zijn leiding beleid uit het Sovjet-tijdperk behouden. Belangrijke industrieën bleven in handen van de staat, ondanks de bezwaren van westerse regeringen. Volgens hem is zijn beleid het enige alternatief voor instabiliteit, heeft het Wit-Rusland behoed voor armoede en heeft het de oligarchieën kunnen tegenhouden die heersen in andere voormalige Sovjet-republieken.

Wit-Rusland onder zijn leiding wordt door sommige westerse leiders en journalisten 'de laatste dictatuur van Europa' genoemd,[2][3] vanwege zijn autoritaire landsbestuur.[4][5][6] De Europese Unie en de VS hebben sancties aan Loekasjenko en andere Wit-Russische ambtenaren opgelegd, volgens de EU en de VS vanwege 'mensenrechtenschendingen in Wit-Rusland'.[7][8]

Loopbaan

Tot 1994

In zijn jonge jaren was Loekasjenko lid van de communistische jeugdbeweging Komsomol van de Sovjet-Unie. Hij bracht zijn diensttijd door bij de Sovjet-grenstroepen en het Sovjet-leger. Van 1982 tot 1985 was hij directeur van een kolchoz (een landbouwbedrijf van de staat).

Zijn politieke carrière begon in 1990, toen hij de beweging Communisten voor Democratie oprichtte. Voor die partij nam hij zitting in het Wit-Russische parlement (toen nog de Opperste Sovjet genaamd). Hij stemde tegen de omvorming van de Sovjet-Unie tot het Gemenebest van Onafhankelijke Staten in 1991. In december 1991 sprak hij zich uit tegen de onafhankelijkheid van Wit-Rusland van de Sovjet-Unie. Hij betreurde openlijk de ineenstorting van de eenheid van de Sovjet-Unie in 1992. Van 1993 tot 1994 was Loekasjenko voorzitter van het anti-corruptie-comité van het Wit-Russische parlement.

Presidentschap

Loekasjenko in 2001
Met Poetin in 2002
Met zoon Nikolai op de Dag van de Overwinning (9 mei) in 2012
Eerste termijn 1994–2001

Na de aanname van een nieuwe Wit-Russische grondwet in 1994 won Loekasjenko de eerste democratische verkiezingen. Op 20 juli 1994 aanvaardde hij het presidentschap. Al spoedig verving hij de Wit-Russische nieuwe vlag door een variant die sterk leek op de vlag van de Wit-Russische SSR binnen de Sovjet-Unie. In 1996 werden, ten gevolge van de uitkomst van het Wit-Russisch referendum van 1995, Loekasjenko's bevoegdheden als president uitgebreid.

Tweede termijn 2001–2006

Loekasjenko werd in 2001 als president herkozen. In 2006 zou zijn tweede en grondwettelijk laatste ambtstermijn aflopen. Tijdens de verkiezingen voor een nieuw parlement op 17 oktober 2004 heeft Loekasjenko via een referendum een grondwetswijziging laten aannemen die een derde ambtstermijn voor hem mogelijk maakte. Internationale waarnemers veroordeelden dat referendum echter als niet vrij en niet eerlijk.[9] Een woordvoerder van de Raad van Europa noemde het referendum illegaal.[10]

Derde termijn 2006–2010

Bij de presidentsverkiezingen van 19 maart 2006 werd Loekasjenko opnieuw herkozen, met 82,5 % van de stemmen. Internationale waarnemers en waarnemers van de oppositie – die doorgaans niet tot de stembureaus worden toegelaten – waren ervan overtuigd dat Loekasjenko deze verkiezingen grootschalig gefraudeerd had. Loekasjenko kreeg op 10 april 2006 vanwege de frauduleus verlopen verkiezingen een reisverbod binnen het grondgebied van de Europese Unie opgelegd.[11]

De meeste internationale waarnemers erkenden echter ook dat Loekasjenko de steun van de meeste Wit-Russen geniet, zij het dat die steun een stuk kleiner zou zijn dan de officiële 82,5%. Loekasjenko bleef populair onder brede lagen van de Wit-Russische bevolking, met name onder boeren, ouderen, dorpelingen en arbeiders, terwijl hij onder liberale middenstanders en jongeren meer oppositiekrachten tegen zich vond.

Vierde termijn 2010–2015

Op 19 december 2010 werd Loekasjenko herkozen als president met 80% van de stemmen. Een Russische waarnemingsmissie erkende direct de uitslag en noemde de verkiezingen eerlijk. In de avond protesteerden dertigduizend mensen in de hoofdstad Minsk tegen de door hen geconstateerde stembusfraude. Honderden van hen begonnen een regeringsgebouw te molesteren, waarop de politie hard ingreep. Presidentskandidaat Sannikov en zijn vrouw werden in elkaar geslagen. Velen raakten gewond en zeven presidentskandidaten, mensenrechtenactivisten, onafhankelijke journalisten, leidende intellectuelen werden gearresteerd, in totaal 600 mensen. Een dag later noemde de OVSE in een voorlopig rapport de verkiezingen oneerlijk.[12]

Vijfde termijn 2015–2020

In 2015 werd Loekasjenko opnieuw herkozen, met ruim 83 procent van de stemmen.

Zesde termijn vanaf 2020

Bij de verkiezingen op 9 augustus 2020 had Loekasjenko één tegenkandidaat, Svetlana Tichanovskaja. Andere potentiële presidentskandidaten, onder wie haar echtgenoot Sergej Tichanovski, Viktor Babariko en Valeri Tsepkalo, waren niet toegelaten. Een aantal van hen (en hun campagneleiders inclusief die van Tichanovskaja) verbleef in de campagneperiode in hechtenis op verdenking van staatsgevaarlijke activiteiten. Op de verkiezingsdag sprak Loekasjenko dreigementen uit tegen ieder die zou proberen de regering omver te werpen. Toen zich in de exitpoll een overweldigende meerderheid voor Loekasjenko aftekende, weigerden velen dat te geloven op grond van waarnemingen bij de stembureaus. In Minsk braken protesten uit, waartegen Loekasjenko de veiligheidstroepen inzette.[13] Loekasjenko werd door de kiescommissie tot winnaar uitgeroepen met 80% van de stemmen, tegen 9,9% voor Tichanovskaja, die te kennen gaf zich daarbij niet neer te leggen. Ook regeringen van andere landen trokken een eerlijk verloop van de verkiezingen sterk in twijfel, temeer daar internationale waarnemers en buitenlandse verslaggevers niet waren toegelaten.[14]

Protesten in Wit-Rusland in 2020, 16 augustus

Na Loekasjenko's eerste uitverkiezing in 1994 waren alle volgende presidentsverkiezingen volgens een vast patroon verlopen, waarbij oppositionele kandidaten repressieve belemmeringen ondervonden en Loekasjenko (hoogstwaarschijnlijk door stembusfraude) een overweldigende meerderheid behaalde waarvan de legitimiteit door waarnemers sterk in twijfel werd getrokken. Ook in 2020 deed zich dat patroon voor, met dat verschil dat de bevolking het verkiezingsresultaat niet meer accepteerde en massaal tot vreedzame protestacties overging. Hierdoor, en door de gewelddadige reacties van Loekasjenko's overheidsapparaat, was de internationale aandacht veel groter dan voorheen.

Protesten in 2020 en 2021

In de week die volgde op de verkiezingen van 9 augustus 2020 braken heftige protesten uit, waarbij burgers massaal de straat op gingen om te protesteren tegen wat zij zagen als stembusfraude. Loekasjenko zette daartegen de politie en de veiligheidstroepen in, die repressief geweld toepasten en duizenden demonstranten arresteerden.[15] Tichanovskaja, die protest had aangetekend tegen de uitslag, moest uitwijken naar Litouwen. Op vrijdag 14 augustus werd een deel van de arrestanten vrijgelaten, waarbij aan het licht kwam dat sommigen tijdens hun hechtenis gemarteld waren.[16] Op dezelfde dag besloot de Europese Unie sancties in te stellen tegen Loekasjenko.[17]

In de dagen die volgden stopte het politiegeweld voor enige tijd, maar de demonstraties tegen Loekasjenko's bewind werden steeds massaler. De legitimiteit van zijn leiderschap werd openlijk in twijfel getrokken en de roep om zijn vertrek werd steeds luider.[18] Hij suggereerde dat de Russische president Poetin hem door dik en dun zou steunen, maar die verklaarde zelf slechts dat hij geen buitenlandse inmenging in Wit-Rusland zou tolereren.[19] Later benadrukte Poetin het belang van een dialoog tussen de demonstranten en het regime,[20] maar weer enkele dagen later verklaarde Poetin dat hij Loekasjenko wel degelijk zou steunen als daar aanleiding toe was. Twee weken na de verkiezingen bracht Loekasjenko het leger in paraatheid om de territoriale integriteit van het land te verdedigen, omdat de protesten volgens hem van buitenaf werden aangestuurd.[21] Een kleine maand na de verkiezingsdag brachten de straatprotesten nog altijd duizenden mensen op de been. Over het algemeen verliepen zij vreedzaam, maar ze werden van de kant van de autoriteiten nog steeds met gewelddadig optreden en arrestaties beantwoord.[22]

Op 14 september 2020 werd Loekasjenko ontvangen door Poetin, die hem een lening van 1,5 miljard dollar beloofde en steun toezegde voor hervormingen. Volgens Poetin moest het Wit-Russische volk zelf de problemen oplossen zonder buitenlandse bemoeienis.[23]

Loekasjenko's beëdiging voor zijn zesde termijn als president op 23 september 2020 was een besloten plechtigheid in kleine kring. Het gebruikelijke openbare ceremonieel werd achterwege gelaten. Er werd op straat gedemonstreerd en de EU-landen erkenden de beëdiging niet.[24] Als reactie organiseerden actievoerders op 27 september 2020 in Minsk een 'symbolische' inauguratie van het 'ware' staatshoofd, de naar Litouwen verbannen Svetlana Tichanovskaja.[25]

Op 10 oktober 2020 had Loekasjenko een onaangekondigd, langdurig gesprek met een aantal gevangengenomen oppositieleiders. Of dit beschouwd kon worden als een doorbraak, was niet duidelijk. Volgens hem waren ze geen politiek gevangene, maar hadden ze een misdrijf gepleegd.[26]

Het protest tegen Loekasjenko en de gewelddadige reactie daarop van de veiligheidstroepen zetten zich in 2021 voort, zonder dat er iets veranderde aan de patstelling tussen de president en de actievoerders. Volgens de Russische geheime dienst FSB was in april 2021 een aanslag op Loekasjenko en zijn familie verijdeld. In Moskou waren twee verdachten gearresteerd.[27]

Toen Loekasjenko in mei 2021 Ryanair-vlucht 4978, een lijnvliegtuig van Ryanair dat op weg was van Griekenland naar Litouwen, liet onderscheppen en een gedwongen landing in Minsk liet maken om de oppositionele journalist Roman Protasevitsj te arresteren, leidde dat tot groot internationaal tumult en oproepen tot sancties.[28]

Kritiek en controverses

  • Loekasjenko veroorzaakte in 1995 opschudding toen hij in een interview met het dagblad Handelsblatt de leiderschapsstijl van Adolf Hitler prees als model voor een Wit-Russisch regeringsstelsel. Letterlijk zei hij: "Het heeft eeuwen geduurd om de Duitse orde te vestigen. Onder Hitler bereikte deze formatie haar hoogtepunt. Dit komt overeen met onze opvatting van een presidentiële republiek en de rol van een president daarin." Hij ging verder: "In zijn tijd werd Duitsland uit het slop gehaald dankzij zeer streng leiderschap, en niet alles in Duitsland wat met de bekende Adolf Hitler te maken had, was slecht."[29][30] Loekasjenko weigerde het citaat in te trekken, maar verklaarde dat de gevolgen van Hitlers leiderschapsstijl in het buitenlands beleid slecht waren geweest.[31]
  • Tijdens de coronapandemie in 2020, die hij met een psychose vergeleek, gaf Loekasjenko te kennen de virusziekte COVID-19, die ook Wit-Rusland trof, niet als een gevaar te beschouwen. Naar zijn mening kon de ziekte met zeer simpele middelen worden bestreden, zoals hij zelf ook gedaan had toen hij ermee besmet was geraakt. Volgens hem was het "beter om staand te sterven dan om op de knieën te leven".[32]
  • In 2021 kwam een audio-opname uit 2012 aan het licht, waaruit bleek dat Loekasjenko plannen had om regeringstegenstanders in het buitenland te vermoorden. Volgens de opname zei het toenmalige hoofd van de geheime dienst KGB Vadsim Sajzeu dat de president verwachtte dat de KGB duidelijke maatregelen zou nemen en dat hij daarvoor anderhalf miljoen dollar ter beschikking had gesteld. Er zou onder meer een aanslag zijn beraamd op de journalist Pavel Sheremet, die in het buitenland verbleef. Sajzeu zei in dit verband: "We laten een bom ontploffen, en deze verdomde rat zal in stukken worden geblazen." Sheremet werd op 20 juli 2016 met een autobom vermoord in de Oekraïense hoofdstad Kiev. In de opname worden ook plannen genoemd om drie dissidenten in Duitsland te vermoorden, onder wie Oleg Akajev.[33][34]

Relatie met Rusland

Loekasjenko heeft meerdere malen aangegeven voor een Euraziatische Unie te zijn, naar het voorbeeld van de vroegere Sovjet-Unie.

Voorganger:
Mjetsjyslaw Hryb 		President van Wit-Rusland
1994–heden 		Opvolger:
—
Zie de categorie Alexander Lukashenko van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Informatie

Artikel Aleksandr Loekasjenko in de Nederlandse Wikipedia nam de volgende plaatsen in de lokale populariteitsranglijst in beslag:

Over de pagina

De gepresenteerde inhoud van het Wikipedia-artikel werd in 2021-06-14 geëxtraheerd op basis van https://nl.wikipedia.org/?curid=95965