Ten artykuł dotyczy budynku w Warszawie. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.
PAST
Ilustracja
Na pierwszym planie niższy budynek przy ul. Zielnej 37 – pierwsza siedziba Towarzystwa „Cedergren”, na drugim planie wyższy budynek – PAST.
Państwo  Polska
Miejscowość Warszawa
Adres ul. Zielna 39
Typ budynku biurowiec
Styl architektoniczny historyzm
Architekt Bronisław Brochwicz-Rogoyski
Inwestor Henrik Tore Cedergren, Ericsson.
Wysokość całkowita 51,5 m
Kondygnacje 11
Rozpoczęcie budowy 1906
Ukończenie budowy 1908
Zniszczono 1944
Odbudowano lata 50. XX wieku
Pierwszy właściciel Towarzystwo Akcyjne Telefonów Cedergrena
Kolejni właściciele

Polska Akcyjna Spółka Telefoniczna

Obecny właściciel Zarząd Główny Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej
Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „PAST”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „PAST”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „PAST”
Ziemia52°14′10″N 21°00′23″E/52,236111 21,006389

PAST (od pierwszych liter nazwy drugiego właściciela, Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej, zwyczajowo PAST-a[1]) – pierwszy warszawski wysokościowiec wzniesiony w latach 1906–1908 przy ul. Zielnej 39, zaprojektowany przez Bronisława Brochwicz-Rogoyskiego.

Historia

Budynek przypominający średniowieczną wieżę zamkową (modernistyczny nowy historyzm inspirowany średniowieczem), o nowoczesnych secesyjnych wnętrzach zbudowany został przy ulicy Zielnej przez firmę Władysława Czosnowskiego w latach 1906–1908 dla szwedzkiego Towarzystwa Akcyjnego Telefonów „Cedergren” (nosił wtedy także jego nazwę) jako drugi budynek centrali telefonicznej. Jego wysokość od podstawy fundamentów do szczytu wynosiła 51,5 m[2]. Wieża miała osiem pięter[3]. Był to wtedy najwyższy budynek mieszkalny w Europie oraz jedna z pierwszych tego typu konstrukcji żelbetowych w Europie. Przy jego budowie po raz pierwszy w Warszawie wykorzystano cegłę cementową[4]. Centrala telefoniczna mieściła się na piątym piętrze gmachu[3]. Były to dwie duże sale połączone galeryjką[3].

Po wygaśnięciu koncesji w 1922 roku budynek przejęła Polska Akcyjna Spółka Telefoniczna (PAST), przez co zwyczajowo jest on nazywany PAST-ą.

Miano najwyższej budowli w Polsce nosił do roku 1934, kiedy oddano do użytku katowicki Drapacz Chmur oraz stołeczny wieżowiec towarzystwa ubezpieczeniowego Prudential.

Lata 1939–1944

5 czerwca 1944 pod budynkiem doszło do potyczki grupy żołnierzy z batalionu im. Czwartaków Armii Ludowej, którzy mieli dokonać ekspropriacji w oddziale banku „Społem”, z grupą żołnierzy i żandarmów niemieckich. Pomimo gwałtownej strzelaniny żadna ze stron nie poniosła strat w ludziach (jeden z „czwartaków” został ranny)[5]. Zdarzenie upamiętnia tablica odsłonięta w 1958[6].

W 1944 budynek PAST-y stał się miejscem zaciętych walk, jakie toczyły się o niego podczas powstania warszawskiego. Budynek był bardzo silnie broniony przez Niemców. Walki powstańcze o zdobycie gmachu trwały od 2 sierpnia do 20 sierpnia i zostały zakończone sukcesem, jednak sam budynek został bardzo poważnie zniszczony. Pozostał w rękach powstańców – wraz z otaczającym go obszarem Śródmieścia Północnego – do dnia kapitulacji[7].

Przy ul. Pięknej 19 (wtedy Piusa XI) mieściła się tzw. mała PAST-a, o którą podczas powstania warszawskiego również toczyły się ciężkie walki, uwieńczone powodzeniem 23 sierpnia – trzy dni po zdobyciu PAST-y przy ul. Zielnej.

Po 1945

Budynek został odbudowany na przełomie lat 50. i 60., jednak z pewnymi zmianami. Usunięto obecne przed wojną zwieńczenia w postaci blank (niczym w obronnej fortecy), a budynek jest podzielony na 11 pięter – łącznie z dobudowanym szklanym kioskiem na dachu – przebudowano i skuto zdobienia z części tylnej, zawierającej klatkę schodową.

9 listopada 2000 budynek został przekazany środowiskom kombatanckim, w których imieniu budynkiem administruje Fundacja Polskiego Państwa Podziemnego. Na zorganizowanej uroczystości premier Jerzy Buzek przekazał prezesowi Zarządu Głównego Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej, ppłk Stanisławowi Karolkiewiczowi, symbolicznie klucze do budynku i akt notarialny. Kombatanci zameldowali obecność, odczytano apel poległych. Obecne były liczne poczty sztandarowe. Budynek był bogato przyozdobiony flagami, jego elewacje oświetlały szperacze przeciwlotnicze, po zakończeniu odbył się pokaz sztucznych ogni. Wśród oficjeli byli obecni także m.in. wojewoda mazowiecki Antoni Pietkiewicz, minister spraw zagranicznych Władysław Bartoszewski, ministrowie Jacek Taylor i Jerzy Woźniak z Urzędu ds. Kombatantów oraz biskup polowy Wojska Polskiego, gen. Sławoj Leszek Głódź.

W sierpniu 2003 roku na dachu budynku ustawiono Znak Polski Walczącej (kotwicę). Znak jest wykonany z aluminium, pomalowany na kolor złoty i podświetlany po zmroku. Ma 4 metry szerokości i 6 metrów wysokości. Jego formę zaprojektował architekt i żołnierz AK Jacek Cydzik. Od października 2003 na ostatnim piętrze budynku funkcjonuje taras widokowy. Jest on zwykle udostępniany dla zwiedzających w Noc Muzeów oraz 20 sierpnia (rocznica odbicia budynku PAST przez powstańców).

W 2011 roku podniesiono pomysł zmiany nazwy stacji metra Świętokrzyska na wskazującą na lokalizację w pobliżu historycznego wysokościowca – Świętokrzyska PASTa[8][9].

Od 2014 w budynku mieści się siedziba Radia Wnet[10].

Galeria

Przypisy

  1. Krzysztof Komorowski (red.): Warszawa walczy 1939–1945. Leksykon. Warszawa: Fundacja Polska Walczy i Wydawnictwo Bellona, 2015, s. 575. ISBN 978-83-1113474-4.
  2. Franciszek Galiński: Gawędy o Warszawie. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska“, 1939, s. 195.
  3. a b c Jadwiga Waydel Dmochowska: Jeszcze o dawnej Warszawie. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1960, s. 157.
  4. Marian Gajewski: Urządzenia komunalne Warszawy. Zarys historyczny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979, s. 28. ISBN 83-06-00089-7.
  5. Tomasz Strzembosz: Akcje zbrojne podziemnej Warszawy 1939–1944. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1983, s. 500–501. ISBN 83-06-00717-4.
  6. Stanisław Ciepłowski: Napisy pamiątkowe w Warszawie XVII-XX w. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 264. ISBN 83-01-06109-X.
  7. Mapa Powstania Warszawskiego. Warszawa: PTR Kartografia, 2006.
  8. Następna stacja Świętokrzyska PASTA? Radni chcą zmiany. 2011-10-13. [dostęp 2012-02-11].
  9. Nie chcą Świętokrzyskiej PASTy? „To nie warszawiacy”. 2012-02-09. [dostęp 2012-02-11].
  10. POZNAJ WNET – WNET.fm, wnet.fm [dostęp 2020-08-12].

Linki zewnętrzne

Informacja

Artykuł PAST w polskiej Wikipedii zajął następujące miejsca w lokalnym rankingu popularności:

Prezentowana treść artykułu Wikipedii została wyodrębniona w 2021-06-13 na podstawie https://pl.wikipedia.org/?curid=535856