Sunneklaas

Sunneklaas is een traditioneel Amelands feest, dat gevierd wordt op 4 en 5 december, tenzij 4 of 5 december op een zaterdag of zondag valt, dan wordt het gevierd op de dagen voor of na het weekend.^[1] Afgezien van de datum en overeenkomstige naam heeft Sunneklaas niet veel mee te maken met het sinterklaasfeest op het vasteland. Wel vertoont het overeenkomsten met decemberfeesten op de overige waddeneilanden, zoals Klozum op Schiermonnikoog, Klaasohm op Borkum, Opkleden op Vlieland, Sunderum op Terschelling en Ouwe Sunderklaas op Texel.

Verloop

Het Sunneklaasfeest duurt twee dagen. Er is een variant voor kinderen op 4 december. De "Kleine Sunneklazen", jongens van 12 tot 17 jaar, gaan ’s avonds gekleed in witte gewaden en bewapend met knuppels en koeienhorens de straten op. Op 5 december is er de variant voor de volwassen mannen. Dan komen rond 17:00 de zogenaamde 'streetfegers' of 'baanvegers' op de straten.^[2] Ook dit zijn jongemannen, die gehuld zijn in een wit laken en voorzien van een stok of een roede. Zij hebben de taak om de straten vrij te maken voor de Sunderklazen en kondigen hun komst aan met het blazen op koehoorns en het rammelen met kettingen. Vanaf dat moment blijven vrouwen en minderjarigen binnen, in zogenoemde 'open huizen'. Dat kan bij iemand thuis zijn, maar ook op bepaalde openbare plekken. Sommige vrouwen steken stiekem over naar een ander huis. Wanneer deze worden betrapt dan worden zij opgejaagd en/of teruggebracht naar waar ze vandaan kwamen.^[3] Vrouwen mogen alleen onder begeleiding van een volwassen man de straat op.^[4] De Amelandse mannen lopen verkleed in gewaden en maskers door de straten, vaak met stokken en toeters. Het is de bedoeling om anoniem te blijven. Om die reden vervormen de mannen vaak hun stem. Alle lichten op het eiland gaan uit, waaronder de vuurtoren.^[5] Ook wordt er muziek gespeeld en worden er toneelstukken opgevoerd. Later op de avond wordt er in de open huizen feest gevierd waar ook de vrouwen en minderjarigen aan mogen deelnemen.^[6]

Geschiedenis

Net als het Sinterklaasfeest stamt ook dit feest af van de originele verhalen over Sint-Nicolaas. Naast een kindervriend en een beschermer van zeelui en armen was Sint-Nicolaas ook een huwelijksmakelaar. Een oude legende vertelt het verhaal van een arme man die niet genoeg geld had om aan een huwelijkspartner voor zijn dochters te komen. Totdat Sint-Nicolaas geld door het raam van de man gooide, waardoor hij een bruidsschat had om zijn dochters alsnog uit te huwelijken.

Tot de negentiende eeuw speelde binnen het Sinterklaasfeest ook het zoeken naar een geschikte partner een rol. Jonge mannen en vrouwen gaven speculaaspoppen of liefdesbriefjes aan degene op wie ze een oogje hadden. Dat aspect van het Sinterklaasfeest is op de meeste plekken verdwenen. Maar in relictgebieden, zoals op Ameland, maakt het nog steeds deel uit van de traditie. Op een eiland met een beperkt aanbod van jongeren was het belangrijker om die functies in stand te houden. Om die reden wordt er tijdens Sunneklaas ook onderscheid gemaakt tussen kinderen en jongemannen. Hofmakerij is iets voor jongvolwassenen. Het is niet passend minderjarigen mee te laten doen aan het verleidingsspel, daarom blijven zij tijdens Sunneklaas binnen.

De zwijgzaamheid van de Amelanders over Sunneklaas heeft er voor gezorgd dat er niet veel publicaties over het feest te vinden zijn. We moeten daarom aannemen dat Sunneklaas is ontstaan in dezelfde tijd als de Sinterklaasviering op de andere Waddeneilanden. In een krantenartikel uit 1933 wordt in elk geval al gesproken over een oud gebruik. Een andere oudere beschrijving van het feest is afkomstig van Dr. M.W. van Brakel-Immink, met aquarellen van kunstenares Jonkvrouw I(r)ma van Eysinga uit 1927 en werd gepubliceerd in De Vrije Fries, het jaarboek van het Keninklik Frysk Genoatskip van 1929.^[3]

Betekenis tegenwoordig

Sunneklaas is een wat geheimzinnige traditie, die de Amelanders bij voorkeur voor zichzelf houden. Op andere waddeneilanden zoals Texel heeft het feest in de loop der jaren grote veranderingen ondergaan en is verworden tot een meer carnavalesk feest. Voor Ameland is dat een doemscenario. In dorpen als Hollum en Ballum zijn toeristen niet welkom en zijn de meeste restaurants en hotels tijdens de viering gesloten. Hier houdt men grotendeels vast aan de oorspronkelijke viering, is fotograferen verboden en zwijgen de inwoners over de viering tegen niet-eilanders. Het doel hiervan is uiteraard om bemoeienis van buitenstaanders te voorkomen, de eigen identiteit te behouden en daardoor de gemeenschapszin te bevorderen.^[7] Buitenstaanders worden verzocht niet op het eiland te verblijven en zich niet te bemoeien met het feest. Een veel gehoorde kreet: het is een feest van en voor eilanders. Oftewel, een feest dat Amelanders graag met elkaar vieren.^[8]

Door de geheimzinnigheid rondom het feest – en de daardoor bij buitenstaanders aangewakkerde nieuwsgierigheid – en het belang dat veel Amelanders hechten aan het Sunneklaasfeest zijn er in de loop der jaren wat confrontaties geweest. Journalisten worden structureel weggejaagd en ook worden publicaties van beelden en teksten vaak niet gewaardeerd.^[9] Zo is in 2022 een team journalisten van PowNed van het eiland weggejaagd^[10] en werd een ander team journalisten van dezelfde omroep in 2023 achtervolgd, bedreigd, aangereden en aangevallen. Tevens werd de auto van de journalisten van de weg gebotst, en werd door een groep in zwart geklede eilanders ingeslagen op het voertuig. De Amelandse burgemeester weigerde na het incident te reageren. De ingeseinde politie was aanvankelijk niet bereid om een aangifte van de strafbare feiten op te nemen.^[11]