Russische invasie van Oekraïne in 2022
|
In dit artikel wordt een actuele gebeurtenis beschreven. De informatie op deze pagina kan daardoor snel veranderen of inmiddels verouderd zijn. |
Russische invasie van Oekraïne
| ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Onderdeel van Russisch-Oekraïense Oorlog | ||||||
| ||||||
Kaart van Oekraïne (13 april 2022)
■ Gebieden onder Oekraïense controle ■ Door Rusland bezette gebieden | ||||||
| Datum | 24 februari 2022 - heden | |||||
| Locatie | Oekraïne | |||||
| Strijdende partijen | ||||||
| ||||||
| Leiders en commandanten | ||||||
| Troepensterkte | ||||||
| ||||||
| Verliezen | ||||||
| ||||||
| ||||||
De Russische invasie van Oekraïne is een aanvalsoorlog van Rusland tegen buurland Oekraïne. De invasie begon op 24 februari 2022 en is onderdeel van de Russisch-Oekraïense Oorlog die sinds 2014 gaande is.
Rusland, dat in 2014 het Oekraïense schiereiland de Krim bezette en annexeerde en pro-Russische separatisten steunde bij de Oorlog in Oost-Oekraïne, begon in 2021 met een grote militaire troepenopbouw langs de grens met Oekraïne. De Russische president Vladimir Poetin verklaarde tegelijkertijd dat hij een eventuele toetreding van Oekraïne tot de NAVO nooit zou accepteren en beweerde dat hij zich zorgen maakte om de Russischtalige bevolking van Oekraïne. Nochtans hield de Russische regering lange tijd vol dat er geen plannen waren om het buurland binnen te vallen.[19]
Nadat Poetin op 21 februari de twee separatistische volksrepublieken Donetsk en Loegansk op Oekraïens grondgebied als onafhankelijke staten had erkend, stuurde hij er met goedkeuring van het Russische parlement militairen heen onder het mom van een "vredesmissie".[20] Op 24 februari kondigde Poetin een "speciale militaire operatie" aan om Oekraïne te "demilitariseren en denazificeren".[21] Vrijwel direct daarna ontploften kruisraketten in Kiev en andere Oekraïense steden en vielen Russische grondtroepen Oekraïne binnen vanuit Rusland, Wit-Rusland, en de bezette gebieden Donetsk en Loegansk.[22][23] De Oekraïense president Volodymyr Zelensky kondigde in een reactie de staat van beleg en een algehele mobilisatie af.[24][25]
Russische militairen rukten op naar steden als Cherson, Marioepol, Soemy, Tsjernihiv, Charkov en de hoofdstad Kiev. Daarbij stuitten ze op hevig militair en lokaal verzet en kregen ze te maken met logistieke uitdagingen die hun voortgang belemmerden.[26] Op 27 februari dreigde Poetin impliciet met de inzet van kernwapens. Twee weken na het begin van de invasie meldde de VN dat er al meer dan 2,5 miljoen mensen uit Oekraïne waren gevlucht. Men sprak van 's werelds snelst groeiende vluchtelingencrisis sinds de Tweede Wereldoorlog.[27][28] Daarnaast waren er een kleine twee miljoen ontheemden binnen Oekraïne.
De invasie werd internationaal breed veroordeeld. Verschillende landen verleenden humanitaire, militaire en financiële hulp aan Oekraïne. Van directe militaire inmenging is geen sprake, hoewel vanuit meerdere landen vrijwilligers afreisden om in het Oekraïense vreemdelingenlegioen te dienen. Wel stelden veel westerse landen sancties tegen Rusland in, die leidden tot een financiële crisis in het land.[29] Grote bedrijven stelden een boycot van Rusland en Wit-Rusland in. Er vonden wereldwijd protesten plaats, ook in Rusland zelf, waar demonstranten massaal werden gearresteerd en de Russische regering de repressie van onafhankelijke media opvoerde.[30][31][32] Oekraïne spande op 25 februari 2022 bij het Internationaal Gerechtshof rechtszaken tegen Rusland aan in verband met oorlogshandelingen die worden aangemerkt als genocide: zowel Rusland als Oekraïne is als partij toegetreden tot het Genocideverdrag van 1948[33] en ook bij het Internationaal Strafhof loopt een strafrechtelijk onderzoek naar oorlogsmisdrijven in Oekraïne.[34]
Voorgeschiedenis
Zie Euromaidan, Annexatie van de Krim (2014), Oorlog in Oost-Oekraïne en Russisch-Oekraïense Oorlog voor de hoofdartikelen over dit onderwerp.In februari 2014 werd de toenmalige pro-Russische Oekraïense president Viktor Janoekovytsj afgezet na dagenlange pro-westerse betogingen. Buurland Rusland bezette vervolgens het schiereiland de Krim en verleende militaire steun aan rebellen die in de oostelijke Donbasregio een gewapende strijd begonnen. De opstandelingen wisten de steden Donetsk en Loehansk en delen van de omgeving tot aan de Russische grens in handen te krijgen en riepen daar de zelfverklaarde volksrepublieken Donetsk en Loegansk uit. In de jaren daarna bleef de oorlog in Oost-Oekraïne doorwoekeren, met duizenden doden tot gevolg.
Aanloop naar de invasie
.jpg)
Oplopende spanningen
Zie Russisch-Oekraïens conflict (maart 2021-februari 2022) voor het hoofdartikel over dit onderwerp.In het jaar voorafgaand aan de invasie, van februari tot april 2021, was er een grote militaire troepenopbouw door Rusland bij de Oekraïense grens, wat leidde tot het Russisch-Oekraïens conflict. In juli 2021 publiceerde Vladimir Poetin een essay met de naam Over de historische eenheid van Russen en Oekraïners, waarin hij het bestaansrecht van een onafhankelijk Oekraïne ontkende.
Tussen oktober 2021 en februari 2022 volgde een tweede grootschalige troepenopbouw door Rusland bij zowel de Oekraïense grens met Rusland als Wit-Rusland. Tijdens deze ontwikkelingen ontkende de Russische regering herhaaldelijk dat er plannen waren om Oekraïne binnen te vallen.[35] Op 12 november 2021 zei Poetins woordvoerder Dmitry Peskov tegen verslaggevers dat Rusland "niemand bedreigde". Op 12 december vertelde hij dat er pogingen werden ondernomen om "Rusland te demoniseren en af te schilderen als een potentiële agressor".[36] Op 19 januari 2022 ontkende de Russische onderminister van Buitenlandse Zaken, Sergei Ryabkov, dat Rusland van plan zou zijn enige agressieve actie tegen Oekraïne te ondernemen. Op 12 februari deed Kremlin-adviseur van Buitenlandse Zaken Joeri Oesjakov waarschuwingen voor een naderende invasie af als "hysterie". Op 20 februari ontkende ook de Russische ambassadeur in de VS, Anatoli Antonov, dat Russische troepen een bedreiging zouden vormen of dat er plannen zouden zijn voor een invasie.[37]
Begin december 2021 hebben de VS, na herhaaldelijke Russische ontkenningen, inlichtingen vrijgegeven over Russische invasieplannen, waaronder satellietfoto's van Russische troepen en uitrusting nabij de Oekraïense grens.[38] Ook meldde de inlichtingendienst het bestaan van een Russische lijst van belangrijke locaties en personen die bij een invasie moesten worden gedood of geneutraliseerd.[39] De VS bleven rapporten vrijgeven die de invasieplannen voorspelden. Op 31 januari 2022 beschuldigde de gepensioneerde kolonel-generaal Leonid Ivashov, als voorzitter van de Russische Officierenvergadering, Poetin en de rest van het Russische landsbestuur ervan een oorlog tegen Oekraïne voor te bereiden en riep hen op om af te treden.[40][41]
Russische beschuldigingen en eisen
In de maanden voorafgaand aan de invasie beschuldigden Russische functionarissen Oekraïne van het aanzetten tot spanningen, russofobie en onderdrukking van Russischsprekenden, daarnaast stelde Rusland meerdere veiligheidseisen aan Oekraïne, de NAVO, en niet-NAVO-bondgenoten in de Europese Unie (EU), waarbij twee verdragen voorgesteld werden met verzoeken tot "veiligheidsgaranties"; waaronder een juridisch bindende belofte dat Oekraïne nooit zou toetreden tot de NAVO en dat de NAVO-troepen en wapens die waren gestationeerd in Oost-Europa verminderd zouden worden.[42] De eisen van Rusland gingen gepaard met een dreigement dat er een militair antwoord zou komen als de VS en NAVO zouden vasthouden aan hun "agressieve lijn".[43][44] Deze acties werden door commentatoren en westerse functionarissen beschreven als pogingen om een oorlog te rechtvaardigen.[45] Op 9 december 2021 zei Poetin: "Russofobie is een eerste stap in de richting van genocide".[46][47] Op 15 februari 2022 zei Poetin tegen de pers dat er genocide werd gepleegd in de Donbas.[48] De Russische regering veroordeelde ook het taalbeleid in Oekraïne.[49][50] De beweringen van Poetin en Russische functionarissen over genocide werden door de internationale gemeenschap afgewezen als ongegrond.[51][52] De Europese Commissie karakteriseerde de beschuldigingen als "Russische desinformatie".[53]
Op 21 februari trok Poetin in zijn speech,[54] de legitimiteit van de Oekraïense staat in twijfel, herhaalde zijn bewering dat "Oekraïne nooit een traditie als echte staat heeft gehad"[55] en beschreef het land ten onrechte als gecreëerd door "Sovjet-Rusland". Om een invasie te rechtvaardigen, beschuldigde Poetin de Oekraïense samenleving en de regering ervan te worden gedomineerd door neo-nazisme.[56] Ook haalde hij een antisemitische samenzweringstheorie aan, die Russische christenen, in plaats van joden, als de echte slachtoffers van nazi-Duitsland beschouwt.[57] Ondanks de aanwezigheid van extreemrechtse groeperingen in Oekraïne waaronder het neonazistische Azov Battalion en de Right Sector,[56] beschreven analisten de retoriek van Poetin als een overdrijving van de invloed van extreemrechtse groepen in Oekraïne; er is geen brede steun voor de ideologie in de regering, het leger of de bevolking.[58][59] De Oekraïense president Volodymyr Zelensky, die joods is, verklaarde dat zijn grootvader in het Sovjet-leger diende om tegen de nazi's te vechten;[60] drie van zijn familieleden stierven in de Holocaust.[61] Het US Holocaust Memorial Museum en Yad Vashem veroordeelden Poetins misbruik van de Holocaust-geschiedenis.[62][63][64]
Vermeende aanvallen (17–21 februari)
.jpg)
Vanaf 17 februari 2022 escaleerden de gevechten in de Donbas aanzienlijk.[66] Terwijl het aantal aanvallen in de eerste zes weken van 2022 tussen de twee en vijf per dag lag, meldde het Oekraïense leger dat alleen al op 17 februari 60 aanvallen hadden plaatsgevonden. Russische staatsmedia berichtten op dezelfde dag meer dan 20 artillerie-aanvallen op posities waar zich Russische separatisten bevonden.[67][68] De Oekraïense regering beschuldigde Russische separatisten van het beschieten van een kleuterschool in Stanytsia Luhanska in oblast Loehansk met artillerie. De zelfverklaarde Volksrepubliek Loegansk verklaarde dat haar strijdkrachten door Oekraïense troepen waren aangevallen met machinegeweren, mortieren en granaatwerpers.
Op 18 februari gaven de volksrepublieken Donetsk en Loegansk het bevel tot verplichte noodevacuaties van ouderen, vrouwen en kinderen,[69][70] vanwege een vermeende naderende Oekraïense "invasie". De Russische president Vladimir Poetin kondigde aan dat iedere "vluchteling" die vanuit de Donbas de grens naar Rusland over zou steken, 10.000 roebel ($130) zou ontvangen. Waarnemers merkten vervolgens op dat er geen noemenswaardige aantallen mensen werden geëvacueerd en bovendien dat een volledige evacuatie maanden in beslag zou nemen.[71] Oekraïense media meldden een sterke toename van artilleriebeschietingen door (Russische) militanten in de Donbas, en vermoedden dat het pogingen waren om het Oekraïense leger te provoceren.[72][73] Op 21 februari kondigde de Russische Federale Veiligheidsdienst (FSB) aan dat Oekraïense beschietingen een FSB-grensfaciliteit hadden vernietigd op 150 meter van de Russisch-Oekraïense grens in oblast Rostov.[74] De warmte-krachtcentrale van Loehansk werd ook beschoten, door wie is onbekend. Oekraïense media verklaarden dat deze als gevolg daarvan moest sluiten.[75]
Op 21 februari maakte de persdienst van het Russische zuidelijk militaire district bekend dat, in de buurt van het dorp Mityakinskaya in oblast Rostov, Russische troepen die ochtend een groep van vijf saboteurs hadden gedood, die de grens van Rusland waren binnengedrongen in twee infanteriegevechtsvoertuigen, de voertuigen waren vernietigd.[76] Oekraïne ontkende bij de incidenten betrokken te zijn en noemde het een 'valse vlag'-operatie.[77][78] Daarnaast werden er in Oekraïne twee Oekraïense soldaten en een burger gedood tijdens beschietingen in het dorp Zaitseve in oblast Donetsk.[79] Verschillende analisten, waaronder de onderzoekswebsite Bellingcat,[80] publiceerden bewijs dat veel van de geclaimde aanvallen, explosies en evacuaties in de Donbas door Rusland waren geënsceneerd.[81][82]
Escalatie (21–23 februari)
Op 21 februari om 22:35 (UTC+3) kondigde president Poetin aan dat de Russische regering de volksrepublieken Donetsk en Loegansk "diplomatiek zou erkennen".[83] Diezelfde avond stuurde Poetin Russische troepen naar de Donbas, in wat Rusland een "vredesmissie" noemde.[84][85] Later op de avond bevestigden verschillende onafhankelijke media dat Russische troepen de Donbas waren binnengetrokken.[86][87] De interventie in de Donbas werd veroordeeld door verschillende leden van de VN-Veiligheidsraad.[88]
Op 22 februari gaf de Federatieraad van Rusland Poetin unaniem toestemming voor het gebruik van militair geweld buiten Rusland.[89] Als reactie beval Zelensky de dienstplicht van de Oekraïense reservisten, maar verplichtte zich niet tot algemene mobilisatie.[90] De volgende dag riep het parlement van Oekraïne een nationale noodtoestand van 30 dagen uit, die om middernacht van kracht ging, en beval ook de mobilisatie van alle legerreservisten.[91][92] Ondertussen begon Rusland zijn ambassade in Kiev te evacueren en werd de Russische vlag vanaf de top van het gebouw omlaaggehaald.[93] De websites van het Oekraïense parlement en de Oekraïense regering werden, samen met websites van banken, getroffen door DDoS-aanvallen, algemeen toegeschreven aan door Rusland gesteunde hackers.[94][95]
In de nacht van 23 februari hield Zelensky een toespraak in het Russisch waarin hij Russische burgers opriep om een oorlog te voorkomen.[96][97] Hij weerlegde ook de beweringen van Rusland over de aanwezigheid van neonazi's in de Oekraïense regering en verklaarde dat hij niet van plan was de Donbas-regio aan te vallen.[98]
Kremlin-woordvoerder Peskov zei dat de separatistische leiders in Donetsk en Loegansk een brief naar Poetin hadden gestuurd, waarin stond dat Oekraïense beschietingen burgerdoden hadden veroorzaakt en dat ze daarom een beroep deden op militaire steun vanuit Rusland.[99] In reactie daarop verzocht Oekraïne om een dringende vergadering van de VN-Veiligheidsraad,[100] die om 21:30 (UTC−5) bijeenkwam.[101] VN-secretaris-generaal António Guterres opende de bijeenkomst door Poetin te vragen "vrede een kans te geven".[102] Een half uur na de spoedvergadering kondigde Poetin de start aan van militaire operaties in Oekraïne. Sergiy Kyslytsya, de Oekraïense vertegenwoordiger, riep vervolgens de Russische vertegenwoordiger, Vasily Nebenzya, op om "al het mogelijke te doen om de oorlog te stoppen" of afstand te doen van zijn positie als "president van de VN-Veiligheidsraad". Nebenzya weigerde aan dit verzoek gehoor te geven.[103][104]
De aanvalsoorlog en het Oekraïense verzet
.jpg)
Op 24 februari, kort voor 06:00 uur (UTC+3), maakte Poetin bekend dat hij de beslissing had genomen om een "speciale militaire operatie" in Oekraïne te beginnen.[105] In zijn toespraak verklaarde Poetin dat er geen plannen waren om Oekraïens grondgebied te bezetten en dat hij het recht van de volkeren van Oekraïne op zelfbeschikking steunde.[106][107] Hij zei dat het doel van de "operatie" was om "de mensen te beschermen" in het overwegend Russisch sprekende Donetsbekken, die volgens Poetin "al acht jaar werden geconfronteerd met vernedering en genocide gepleegd door het regime van Kiev".[108] Binnen enkele minuten na deze aankondiging werden explosies gemeld in Kiev, Charkov, Odessa en de Donbas.[109] Een zogenaamd uitgelekt rapport van de Russische spionagedienst (FSB) beweerde dat de inlichtingendienst niet was gewaarschuwd voor het plan om Oekraïne binnen te vallen.[110]
Onmiddellijk na de aanval kondigde de Oekraïense president Volodymyr Zelensky de staat van beleg af.[111] Dezelfde avond beval hij een algehele mobilisatie van alle reservisten en Oekraïense mannen tussen de 18 en 60 jaar oud. Zij mochten het land niet meer verlaten, zodat ze beschikbaar bleven voor een oproep.[112][113]
Op 25 februari besloten NAVO-regeringsleiders tijdens een videoconferentie dat de NATO Response Force voor het eerst in haar bestaan zou worden verzameld. Er zouden enkele duizenden manschappen naar NAVO-lidstaten in Oost-Europa worden gestuurd.[114]
Op 27 februari werd bekend dat de Europese Unie wapens en munitie ging leveren aan Oekraïne. Hiervoor zou een bedrag van in totaal ca. 500 miljoen euro worden uitgetrokken. Het was voor het eerst in haar geschiedenis dat de EU als geheel tot iets dergelijks overging. Individuele EU-lidstaten hadden Oekraïne al wel eerder van wapens voorzien.[115][116] Ook Duitsland, dat sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog een beleid voerde om geen wapens naar conflictgebieden te sturen, begon met wapenleveringen aan Oekraïne. Het neutrale Zweden zegde eveneens, voor het eerst sinds 1939, wapenleveringen aan Oekraïne toe.[117]
Russische troepen kwamen Oekraïne binnen vanuit het noorden via Wit-Rusland (richting Kiev); vanuit het noordoosten uit Rusland (richting Charkov); vanuit het oosten via de Donbas; en vanuit het zuiden via de, in 2014 door Rusland geannexeerde, Krim (richting Cherson).[118] Kiev en Charkov zijn de twee grootste steden van Oekraïne. Aan de oostzijde van Cherson ligt de belangrijke Antonovsky-brug over de Dnjepr, waarlangs Odessa voor Russische legereenheden te bereiken zou zijn.[119]
Op 25 maart 2022 claimde de Russische legerleiding dat de eerste fase van hun militaire campagne was voltooid. Rusland zou zich vanaf nu gaan concentreren op het "bevrijden" van de Donbas-regio in het oosten. Over de eerder genoemde doelen van het "demilitariseren" en "denazificeren" van Oekraïne werd niet meer gesproken.[120] Het Russische offensief leek grotendeels stilgevallen. Bovendien had het Oekraïense leger inmiddels rond Kiev, Charkov, Soemy en in het zuiden een tegenoffensief ingezet en enkele gebieden heroverd.[121][122]
Op 7 april werden Russische troepen die aan het noordelijke front waren ingezet teruggetrokken voor schijnbare bevoorrading en daaropvolgende herschikking naar de Donbas-regio om de zuidelijke en oostelijke fronten te versterken voor een hernieuwd invasiefront van Zuidoost-Oekraïne. Het noordoostelijke front, inclusief het centrale militaire district, werd op dezelfde manier teruggetrokken voor bevoorrading en herschikking in Zuidoost-Oekraïne.[123]
Zuidoostelijk front: 24 februari - heden
Zuidelijk front: 24 februari - heden
Zie ook Slag om Marioepol (2022), Cherson-offensief, Bombardement op theater van Marioepol, Aanval op treinstation van KramatorskOp 24 februari namen Russische troepen vanuit de Krim in het zuiden de controle over het Noord-Krimkanaal over, waardoor de watervoorziening via de Dnjepr, die sinds 2014 was afgesneden, naar het schiereiland werd hersteld.[124] De opmars bewoog zich langs de zuidelijke kuststrook naar het oosten, in de richting van Marioepol, een stad die het front kon verbinden met de separatistische regio's van de Donbas.[125] Op 24 februari bombardeerde Russische artillerie Marioepol.[126]
De Russische Marine begon naar verluidt in de avond van 25 februari een amfibische aanval op de kustlijn van de Zee van Azov, 70 kilometer ten westen van Marioepol.[127] Een Amerikaanse defensiefunctionaris verklaarde dat de Russen mogelijk duizenden Russische mariniers vanuit dit bruggenhoofd zouden inzetten.[128]
Op 1 maart begonnen Russische troepen zich voor te bereiden om hun aanval op Melitopol, 200 km ten westen van Marioepol, te hervatten.[129] Ivan Fedorov, de burgemeester van Melitopol, verklaarde later dat de Russen de stad hadden bezet.[130]
.jpg)
Begin maart werd Marioepol volledig omsingeld door het Russische leger. Op 4 maart stond de stad op omvallen en dreigde een humanitaire crisis.[131] Op 14 maart meldde de Oekraïense regering dat er sinds het begin van de invasie zeker 2500 doden in Marioepol waren gevallen.[132] Op 16 maart werd het Regionaal Dramatheater van Donetsk doelwit van een vermoedelijk Russisch bombardement. In het theater schuilden volgens de berichten omstreeks het moment van de aanval tussen de 600 en 800 burgers; het aantal doden werd door de gemeente Marioepol geschat op 300, over het precieze aantal bestaat tot op heden onduidelijkheid.[133]
Een tweede aanvalsas vanuit de Krim verplaatste zich op 26 februari naar het noorden en naderde kerncentrale Zaporizja, de grootste kerncentrale van Europa.[134][135][136] Op 28 februari begonnen ze met de belegering van Enerhodar, in een poging de controle over de kerncentrale over te nemen.[137] Tijdens het vuurgevecht ontstond een brand.[138] Het International Atomic Energy Agency verklaarde dat er geen essentiële apparatuur was beschadigd.[139] In de vroege ochtend van 4 maart werd de kerncentrale Zaporizja urenlang beschoten en uiteindelijk ook ingenomen door Russische troepen. Hoewel er branden werden gemeld, was er geen stralingslek.[140]
Vanaf Zaporizja wordt de Dnjepr-rivier een stuwmeer dat zuidwaarts reikt tot de stuwdam van Nova Kachovka, waarna de Dnjepr via Cherson uitmondt in de Zwarte Zee. De Dnjepr vormt zo een natuurlijke barrière van 230 km in vogelvlucht voor beide legers. De enige verbindingen zijn de spoorwegverbinding over de stuwdam van Nova Kachovka en een weg en spoorbrug 10 km ten oosten van Cherson.
Een derde aanvalsas vanuit de Krim verplaatste zich naar het noordwesten, waar Russische troepen bruggen over de Dnjepr veroverden.[141] Op 2 maart meldden diverse media en het Russische ministerie van Defensie dat de stad Cherson in het zuiden van Oekraïne volledig door het Russische leger was ingenomen,[142] Oekraïense autoriteiten spraken dat tegen. Volgens een lokale functionaris waren er 200 mensen omgekomen, voornamelijk burgers.[143]
De Russische troepen trokken vervolgens westwaarts richting Mykolaiv, dat tussen Cherson en Odessa ligt. Op 4 maart sloegen Oekraïense verdedigers een aanval op deze stad af en heroverden ze de nabijgelegen vliegbasis Kulbakino. De Russische legereenheid passeerde de stad Mykolaiv om 85 km noordwaarts, langs de oostelijke oever van de Zuidelijke Boeg-rivier, de stad Voznesensk aan te vallen. Bij deze stad is een strategische brug over de rivier. De aanval mislukte na drie dagen van hevige strijd,[144] waarna de Russische eenheid zich helemaal terugtrok. Het Russische leger slaagde er zodoende niet in om de Zuidelijke Boeg-rivier over te steken, wat wel nodig was om de stad Odessa te kunnen bereiken.
Russische marineschepen beschoten op 18 maart de steden Marioepol en Odessa.[145] Op diezelfde dag werd een militaire kazerne bij Mykolaiv door Rusland gebombardeerd, waarbij zeker 80 militairen zouden zijn omgekomen.[146] Op 29 maart werd ook het gebouw van het regionale bestuur in Mykolaiv getroffen door een Russische raket. Volgens de berichten vielen daarbij 15 doden en meer dan 30 gewonden.[147][148]
Eind maart werd bekend dat het Russische leger zich zou hergroeperen in de Donbas. Het aanvankelijke doel van Rusland om de hoofdstad Kiev te veroveren en de regering-Zelensky af te zetten en te vervangen door een pro-Russisch regime, leek voorlopig door Rusland te zijn opgegeven. Het feit dat de Oekraïners veel meer weerstand boden dan verwacht, speelde vermoedelijk een belangrijke rol bij deze beslissing.[149] Inmiddels riep de Oekraïense regering de bevolking van Oost-Oekraïne op om het gebied zo snel mogelijk te verlaten. Er werden voor hen een aantal treinen ter beschikking gesteld.[150]
In de ochtend van 8 april meldden Britse militaire inlichtingendiensten dat het Russische leger zich nu volledig had teruggetrokken uit het noorden van Oekraïne. Verwacht werd dat het Russische leger zich zou hergroeperen in de Donbas, en dat daar een nieuwe hevige strijd zou volgen. Veel van de soldaten zouden naar Wit-Rusland en Rusland zijn gegaan.[151] Op satellietbeelden die door het Amerikaanse technologiebedrijf Maxar waren gemaakt in de buurt van Velyky Burluk was een kilometerslang konvooi te zien, dat onderweg leek naar de Donbas.[152] Vrijwel tegelijkertijd werd het treinstation van Kramatorsk getroffen door een vermoedelijk Russische raketaanval (zie #Aanval op treinstation Kramatorsk).
Op 10 april werd de luchthaven van Dnipro, ongeveer 300 km landinwaarts vanaf de Russische grens in het centrale deel van Oost-Oekraïne, verwoest tijdens een raketaanval. Reuters citeerde verder het Russische ministerie van Defensie dat verklaarde dat "in de nacht zeer nauwkeurige raketten de basis en het hoofdkwartier van het nationalistische Dnipro-bataljon in Zvonetsky vernietigden, dat onlangs versterkingen had gekregen van buitenlandse huursoldaten."[153]
Oostelijk front: 24 februari - heden
Zie ook Slag om Charkov (2022)In het noordoosten probeerden Russische troepen Charkov te veroveren, dat minder dan 35 kilometer van de Russische grens ligt.[154][155] In de Slag om Charkov stuitten Russische tanks op sterke tegenstand. Op 28 februari bombardeerden de Russen de stad, waarbij meerdere instanties vermoedden dat er clustermunitie[156] of vacuümbommen[157] waren ingezet. Er vielen tientallen doden.[158]
Nieuwsprogramma's op de Russische staatstelevisie lieten per uitzondering beelden zien van de aanslag en beweerden daarbij dat de Oekraïners hun eigen gebouwen opbliezen om Rusland later de schuld te kunnen geven. Volgens een Russische nieuwspresentator "schiet Russische artillerie nooit op woonwijken, waar Oekraïners hun kanonnen juist daar neerzetten. Bij voorkeur op speelplaatsen bij scholen".[159] Ook was er een raketaanval op het Vrijheidsplein in het centrum van Charkov, met als mogelijke doelwit het regionale overheidsgebouw aan de rand van het plein.[160] Er landden Russische parachutisten in Charkov, die een militaire medische kliniek aanvielen. De strijd werd door een Oekraïense presidentiële adviseur beschreven als het "Stalingrad van de 21e eeuw."[161]
In de ochtend van 25 februari rukten Russische strijdkrachten op vanuit het Volksrepubliek Donetsk (DPR) in het oosten richting Marioepol en ontmoetten ze Oekraïense troepen in de buurt van het dorp Pavlopil, zo'n 30 km van Marioepol. De Oekraïense strijdkrachten verzetten zich tegen de Russische troepen. Volgens de burgemeester van Marioepol werden 22 Russische tanks vernietigd in de actie.[162][163] Op 1 maart kondigde Denis Poesjilin, het hoofd van de Volksrepubliek Donetsk (DPR), aan dat de DPR-troepen de stad Volnovakha, 70 km ten noorden van Marioepol, bijna volledig hadden omsingeld en dat ze spoedig hetzelfde zouden doen met Marioepol.[164]
Op 2 maart werden Russische troepen verdreven uit Sjevjerodonetsk.[165] Op 17 maart werd Izjoem veroverd door Russische troepen, hoewel de gevechten voortduurden. Op 20 maart meldde het Russische ministerie van Defensie dat er aanvallen met hypersonische raketten waren uitgevoerd door Rusland, deze keer op een brandstofopslagplaats in Kostjantynivka.[166]
Op 25 maart verklaarde het Russische ministerie van Defensie dat Rusland bereid was de tweede fase van militaire operaties in te gaan bij het bezetten van grote Oekraïense steden in Oost-Oekraïne. Op 31 maart, de dag waarop de vredesbesprekingen met Rusland in Istanbul zouden worden hervat, meldde PBS News dat Charkov opnieuw onder vuur lag.
In de ochtend van 1 april ontstond er brand in een olieopslagplaats in de Russische stad Belgorod, op ca. 35 km van de Oekraïense grens. Volgens Rusland kwam dit door een Oekraïense luchtaanval, maar deze beschuldiging werd ontkend door de Oekraïense defensiesecretaris Danilov.[167] Op 7 april bracht de hernieuwde opeenhoping van Russische invasietroepen en tankdivisies rond de steden Izjoem, Slovjansk en Kramatorsk Oekraïense regeringsfunctionarissen ertoe om alle overgebleven inwoners die aan de oostgrens van Oekraïne woonden, te adviseren hun steden te evacueren en naar de westelijke delen van Oekraïne te vluchten.
Op 11 april kondigde Zelensky aan dat Oekraïne een groot nieuw Russisch offensief in het Oosten verwachtte.[168] Militaire satellieten meldden dat uitgebreide Russische konvooien van infanterie en gemechaniseerde eenheden op 11 april werden gefotografeerd terwijl ze zuidwaarts van Charkov naar Izjoem reden als een duidelijk onderdeel van de geplande Russische herschikking van zijn noordoostelijke troepen naar het zuidoostelijke front van de invasie.[169]
Noordoostelijk front: 24 februari - 7 april
Het offensief in Noordoost-Oekraïne omvat een grote aanval van de Russische strijdkrachten op het grondgebied van de oblasten Tsjernihiv en Soemy en de gelijknamige hoofdsteden. Op 24 februari probeerden de Russisch troepen Tsjernihiv in te nemen, maar dit mislukte. De stad werd zwaar gebombardeerd en op 10 maart compleet omsingeld.[170] Tsjernihiv werd belegerd en volledig geïsoleerd. De kritieke infrastructuur voor de 300.000 inwoners van Tsjernihiv werd voortdurend aangevallen door de Russen. Er vielen 350-400 Oekraïense militaire-en burgerdoden. Op 4 april 2022 verklaarden de Oekraïense autoriteiten dat het Russische leger oblast Tsjernihiv had verlaten.[171]
In oblast Soemy veroverde het Russische leger op 24 februari 2022 bijna de hoofdstad Soemy, 35 kilometer van de Russische grens. In de Slag om Soemy begonnen Oekraïense soldaten en milities, ondanks weinig aanvankelijke weerstand, terug te vechten, wat resulteerde in hevige stedelijke oorlogsvoering.[172][173] Volgens Oekraïense bronnen werden meer dan 100 Russische tanks vernietigd en 104 soldaten gevangengenomen.[174] Er vielen minstens 25 burgerslachtoffers.[175]
De strijd om de controle over Konotop, de tweede stad van oblast Soemy, 90 kilometer van de Russische grens, werd op 25 februari door de Russen gewonnen.[176][177] Op 2 maart verklaarde Artem Seminikhin, de burgemeester van Konotop, dat Russische troepen in de stad hem waarschuwden dat ze de stad zouden beschieten als de bewoners zich tegen hen zouden verzetten.[178] Vervolgens vroeg Seminikhin aan de inwoners van de stad of ze wilden vechten of zich overgeven, waarop de bewoners "overweldigend" weigerden zich over te geven.[179] Later op de dag begonnen de stadsautoriteiten onderhandelingen met Russische troepen, die 12 minuten duurden. Er werd een overeenkomst bereikt waarbij Russische troepen ermee instemden de regering van de stad niet te veranderen, geen troepen in de stad in te zetten, het transport niet te belemmeren en de Oekraïense vlag niet te verwijderen. In ruil daarvoor kwamen de stadsfunctionarissen overeen dat de bewoners de Russische troepen niet zouden aanvallen.[180]
Er vonden ook gevechten plaats in de stad Okhtyrka, in het zuiden van oblast Soemy. De gevechten begonnen op 24 februari in de buitenwijken van de stad toen Russische troepen Okhtyrka probeerden te bezetten. De opmars werd afgeslagen en de Russische troepen trokken zich de volgende dag terug, met achterlating van tanks en uitrusting.[181] Daaropvolgend werd de stad aangevallen door artillerievuur en trof clustermunitie een kleuterschool, waarbij meerdere slachtoffers vielen.[182] Op 27 februari zouden Oekraïense troepen Russische tanks hebben vernietigd die probeerden de nabijgelegen strategische stad Trostjanets in te nemen. De burgemeester van de stad verklaarde later: "Russen, welkom in de hel! Verdom jullie, niet Oekraïne! Trostjanets, en heel Oekraïne! We zullen winnen!".[183] Dit verstoorde de Russische communicatie- en bevoorradingsroutes en bedreigde het Russische front.
Op 10 maart verklaarde de gouverneur van oblast Soemy, Dmytro Zhyvytskyi, dat Okhtyrka voortdurend werd gebombardeerd. De infrastructuur van de stad werd hierdoor verwoest, inclusief het rioleringssysteem en het waterleidingnet. Eerder waren een oliedepot en de lokale warmte-krachtcentrale al gebombardeerd, waardoor de stad werd afgesneden van de elektriciteits- en verwarmingsvoorziening.[184][185] Er kwamen meer dan 70 Oekraïense soldaten om het leven toen een militaire basis werd geraakt door een Russische thermobarische bom. Op 26 maart trokken de Russische troepen zich terug uit Okhtyrka,[186] er vielen 100 burgerslachtoffers.[187]
Op 4 april 2022 verklaarde gouverneur Zhyvytskyi dat er in zijn oblast geen bezette steden of dorpen meer waren en dat de Russische troepen zich grotendeels hadden teruggetrokken, terwijl Oekraïense troepen bezig waren de resterende eenheden te verdrijven.[188] Gouverneur Zhyvytskyi verklaarde op 7 april dat alle Russische troepen oblast Soemy hadden verlaten. Hij voegde eraan toe dat het grondgebied van de regio nog steeds onveilig was vanwege explosieven en andere munitie die door Russische troepen waren achtergelaten.[189]
Noordelijk front: 24 februari - 7 april
.svg)
De poging om Kiev in te nemen omvatte een opmars van Russische troepen vanuit Wit-Rusland langs de westelijke oever van de Dnjepr, richting Kiev. De opmars werd ondersteund door twee afzonderlijke aanvalsassen vanuit Rusland langs de oostelijke oever van de Dnjepr: de westelijke as bij Tsjernihiv en de oostelijke as bij Soemy. Via deze aanvalsassen leken de troepen Kiev te willen omsingelen vanuit het noordoosten en oosten.[190]
Vanaf de Wit-Russische grens komt de Dnjepr uit in een deltagebied met talloze waterwegen en kreken, waarna de rivier overgaat in een breed stuwmeer van 70 km vogelvluchtlengte, eindigend bij de stuwdam van Kiev, waar de Dnjepr zijn weg vervolgd richting de Zwarte Zee. Dit gebied vormt een natuurlijke barrière voor zowel het Russische als het Oekraïense leger. De eerste brug over de rivier is 95 km afstand in vogelvlucht ten noorden van Kiev, aan de Wit-Russisch/Oekraïense grens.
Langs de westelijke oever van de Dnjepr had het Russische leger op 24 februari de voormalige kerncentrale Tsjernobyl en de spookstad Pripjat, inclusief het omliggende gebied veroverd. De opmars werd gehinderd door sterke weerstand van Oekraïense troepen.[191][192]
Na hun doorbraak in Tsjernobyl ging de Russische opmars verder richting Ivankiv, een noordelijke buitenwijk van Kiev.[193] Russische luchtlandingstroepen probeerden Luchthaven Hostomel en de Antonov-fabrieken in te nemen. Volgens berichten gebruikten de Russen helikopters.[194] In eerste instantie veroverden de Russen het vliegveld,[195] maar ze konden een tegenaanval uiteindelijk door Oekraïense troepen niet weerstaan.[196] Bij de aanval op het vliegveld werd het grootste vliegtuig ter wereld vernietigd, de Antonov An-225.[197][198]
Vervolgens werden op 26 februari de luchthaven van Vasylkiv en de stad Vasylkiv, ten zuiden van Kiev, aangevallen.[199][200] De luchthaven werd geheel verwoest.[201] Het leek een poging om Kiev snel in te nemen, waarbij Spetsnaz de stad infiltreerden ondersteund door luchtlandingsoperaties en een snelle opmars vanuit het noorden.[202]
Op 1 maart werd de televisietoren in Kiev gebombardeerd. Naar alle waarschijnlijkheid wilden de Russen het communicatiemiddel platleggen, wat deels was gelukt.[203] Een drone filmde op 3 maart de verwoesting in Borodjanka, een stad ten noordwesten van Kiev, waar een flatgebouw was gebombardeerd. In de straten was zwaar gevochten. Enkele honderden meters van het gebouw waren uitgebrande Russische voertuigen te zien.[204]
Begin maart was een verdere Russische opmars langs de westkant van de Dnjepr-rivier beperkt door een sterke Oekraïense verdediging. Op 5 maart had het, naar verluidt, 60 kilometer lange Russische konvooi nog maar weinig vooruitgang geboekt richting Kiev.[205] De in Londen gevestigde denktank Royal United Services Institute (RUSI) beoordeelde de Russische opmars vanuit het noorden en oosten als "vastgelopen".[206]
Bij de ondersteuning vanuit de oostkant van de Dnjepr, was de vooruitgang langs de westelijke Tsjernihiv-as grotendeels gestopt toen het op 9 maart de belegering van Tsjernihiv begon. Rusland boekte de grootste vooruitgang langs de oostelijke Soemy-as. Vanuit Soemy bewogen de Russische troepen zich over snelwegen door vlak, onbevolkt open land met weinig verdedigingsposities en bereikten op 4 maart Brovary, een oostelijke voorstad van Kiev.[207][208]
Aan de westelijke oever van de Dnjepr, rukten Russische troepen verder op en veroverden op 5 maart Boetsja, Hostomel en Vorzel,[209] hoewel de strijd om Irpin op 9 maart nog niet was beslist.[210] Op 11 maart werd gemeld dat het lange konvooi zich grotendeels had verspreid en posities had ingenomen die beschutting boden. Op 16 maart begonnen Oekraïense troepen een tegenoffensief om Russische troepen die Kiev naderden vanuit verschillende omliggende steden af te weren.[211] Op 17 maart werd Izjoem naar verluidt ingenomen door Russische troepen,[212] hoewel de gevechten voortduurden.[213] Volgens Amerikaanse functionarissen waren de Russische troepen niet in staat om een snelle overwinning in Kiev te behalen, waardoor ze van strategie veranderden en begonnen met het gebruik van stand-off-wapens, willekeurige bombardementen en belegeringsoorlogen.[214] Op 23 maart resulteerde het tegenoffensief in de heroveringen van Makariv en Irpin, twee voorsteden ten noordwesten van Kiev.[215]
In de ochtend van 8 april meldden Britse militaire inlichtingendiensten dat het Russische leger zich nu volledig had teruggetrokken uit het noorden van Oekraïne. Veel van de soldaten zouden naar Wit-Rusland en Rusland zijn gegaan, om zich te bevoorraden en hergroeperen.[151]
West-Oekraïne
In de ochtend van 13 maart, vuurde het Russische leger kruisraketten af op het International Peacekeeping and Security Center, een militaire trainingsbasis in Javoriv, Lviv Oblast. In eerste instantie werden er negen doden gemeld, wat later werd bijgesteld naar 35. Volgens deskundigen nam Rusland hiermee een groot risico, aangezien de basis vlak bij de Poolse grens ligt.[216][217]
Op 18 maart breidden de Russen de aanval uit naar Lviv, waarbij Oekraïense militaire functionarissen meldden dat de eerste informatie suggereerde dat de kruisraketten die Rusland naar Lviv had gelanceerd hoogstwaarschijnlijk door gevechtsvliegtuigen boven de Zwarte zee waren afgevuurd.[218]
Op 19 maart meldde het Russische ministerie van Defensie dat Rusland hypersonische Kh-47M2 Kinzhal-raketten had ingezet tegen militaire doelwitten in de westelijke regio Ivano-Frankivsk.[219] De Nederlandse defensie-expert Patrick Bolder twijfelde aan de waarheid van dit bericht.[220]
Op 26 maart belandden er vijf raketten in de stad Lviv, waarbij onder meer een brandstofopslagplaats werd geraakt. Voor zover bekend vielen er vijf gewonden. Het was voor het eerst sinds het begin van de oorlog dat er binnen de stadsgrenzen van Lviv raketten insloegen.[221]
Lucht- en zeeaanvallen
Op 24 februari maakte de Oekraïnese grenswacht bekend dat Russische marineschepen een aanval op Slangeneiland in het zuiden van Oekraïne waren begonnen.[222] De kruiser Moskva en de patrouilleboot Vasily Bykov bombardeerden het eiland met hun dekkanonnen.[223] Toen het Russische oorlogsschip zich identificeerde en de Oekraïense soldaten die op het eiland waren gestationeerd opdroeg om zich over te geven, was hun antwoord: "Russian warship, go fuck yourself!"[224][225] Na het bombardement landde een detachement met Russische soldaten en nam de controle over Slangeneiland over.[226]
Russische troepen vielen op 24 februari[227] ook de luchtmachtbasis Tsjoehoejiv aan, waar Bayraktar TB2-drones waren gehuisvest. De aanval veroorzaakte schade aan opslagplaatsen en infrastructuur voor brandstof.[228] Op 25 februari vielen Oekraïense strijdkrachten de vliegbasis Millerovo aan met OTR-21 Tochka-raketten. Volgens Oekraïense functionarissen werden hierdoor meerdere vliegtuigen van de Russische luchtmacht vernietigd en zou ook de vliegbasis in brand zijn gestoken.[229][230]
Rusland verklaarde op 26 februari dat Amerikaanse drones inlichtingen leverden aan de Oekraïense marine zodat zij Russische oorlogsschepen in de Zwarte Zee konden aanvallen, de VS ontkende.
Op 27 februari werd gemeld dat Rusland "9K720 Iskander-raketsystemen" in Wit-Rusland had gebruikt om de civiele luchthaven van Zjytomyr aan te vallen.[231][232] Rusland verloor op 5 maart verschillende vliegtuigen, waaronder een Su-30SM Flanker, twee Su-34 Fullbacks, twee Su-25 Frogfoots, twee Mi-24/Mi-35 Hind, twee Mi-8 Hip-helikopters en een onbemand Orlan-vliegtuig.[233] Op 6 maart meldden de Oekraïense strijdkrachten dat er sinds het begin van de oorlog 88 Russische vliegtuigen waren vernietigd.[234][235] Een anonieme hoge Amerikaanse defensiefunctionaris vertelde echter op 7 maart aan Reuters dat Rusland nog steeds de "overgrote meerderheid" van zijn straaljagers en helikopters die in de buurt van Oekraïne waren verzameld, beschikbaar had om te vliegen. Na de eerste maand van de invasie meldde Justin Bronk, een Britse militaire waarnemer, het aantal verliezen van Russische vliegtuigen: 15 vliegtuigen met vaste vleugels en 35 helikopters, maar merkte op dat het werkelijke aantal zeker hoger was.
Op 3 maart werd het Oekraïense fregat Hetman Sahaidachny, het vlaggenschip van de Oekraïense marine, in Mykolaiv tot zinken gebracht om te voorkomen dat het door Russische troepen zou worden ingenomen.[236][237] Op 14 maart meldde de Russische bron RT dat de Russische strijdkrachten ongeveer een dozijn Oekraïense schepen in Berdjansk hadden veroverd, waaronder het landingsschip uit de Polnochny-klasse Yuri Olefirenko.
Het Oekraïense leger trof vele defensieve voorzieningen om een landing van marinetroepen te verhinderen. Oekraïne vroeg andere landen om de levering van effectieve kustverdedigingswapens tegen schepen.
Op 24 maart meldden Oekraïense functionarissen dat een groot Russisch landingsschip, de Saratov, dat was aangemeerd in de haven van Berdjansk, was vernietigd door een Oekraïense raketaanval.[238]
De Russische luchtmacht speelde een veel kleinere rol in de gevechten dan analisten aanvankelijk hadden voorspeld. De verwachting was dat de talrijkere en beter gefinancierde Russische luchtmacht er snel in zou slagen om de Oekraïense luchtmacht en luchtverdediging te onderdrukken en vervolgens het Russische leger van nabij te ondersteunen. In de eerste twee weken van de invasie speelde de Russische luchtmacht echter een minimale rol en de Oekraïense luchtmacht en luchtverdediging bleven effectief. Het falen van de Russische luchtmacht werd door The Economist toegeschreven aan het onvermogen van Rusland om de middellangeafstandsraketten van Oekraïne te onderdrukken; het gebrek aan precisiegeleide munitie, samen met Oekraïense luchtdoelraketten die Russische vliegtuigen dwongen laag te vliegen, waardoor ze kwetsbaar werden voor Stinger-raketten; en een gebrek aan training en vlieguren van Russische piloten, waardoor ze onervaren waren voor de laag-bij-de-grondse ondersteuningsmissies, typerend voor moderne luchtmachten.[239]
Inname kerncentrales
Tsjernobyl
Zie Slag om Tsjernobyl voor het hoofdartikel over dit onderwerp.Al op de eerste dag van de invasie werd de kerncentrale Tsjernobyl ingenomen door het Russische leger. De regering van Oekraïne verloor hierna de communicatie met de centrale. Het personeel van de kerncentrale werd hierna door het Russische leger in gijzeling gehouden. Op 9 maart berichtte de Oekraïense minister van Buitenlandse Zaken Koeleba dat de verbinding van de kerncentrale met het elektriciteitsnet was weggevallen.[240] Er bleef nog altijd koeling nodig voor hoogradioactief materiaal, en voor de noodkoeling was er slechts een beperkte hoeveelheid brandstof voor de dieselgeneratoren.[241]
Op 1 april meldden de Oekraïense instanties dat gebied van Tsjernobyl definitief door de Russische troepen was verlaten.[242]
Beschieting van kerncentrale Zaporizja
In Zaporizja werd in de nacht van 3 op 4 maart de grootste kerncentrale van Europa urenlang beschoten door Russische troepen, waarop er brand uitbrak in een van de bijgebouwen. Eén van de zes reactorgebouwen zou zijn beschadigd, twee andere reactoren werden uit voorzorg losgekoppeld. Op geverifieerde beelden was te zien dat er een granaat was ingeslagen op 100 meter afstand van nucleaire reactor nr.2.[243] Het Internationaal Atoomenergie Agentschap (IAEA) waarschuwde voor groot gevaar als een van de reactoren zou worden geraakt. Er bleek echter geen radioactieve straling te zijn vrijgekomen.
De beschietingen op de kerncentrale werden door meerdere wereldleiders gezien als oorlogsmisdaad (zie ook #Mogelijke oorlogsmisdaden).
Verzet
Oekraïense burgers boden op verschillende manieren weerstand aan de Russische invasie, zoals door het maken van molotovcocktails, het doneren van voedsel, het bouwen van barrières,[244] en de hulp in het vervoeren van vluchtelingen.[245] Burgers in bezette gebieden van Oekraïne organiseerden ook massa-demonstraties en burgerlijk verzet tegen het Russische leger. In een poging het verzet de kop in te drukken, nam Rusland zijn toevlucht tot massale aanhoudingen van Oekraïense demonstranten. Lokale Oekraïense media berichtten over gedwongen verdwijningen, schijnexecuties, gijzelingen, buitengerechtelijke executies en seksueel geweld door het Russische leger tegen de Oekraïense bevolking.[246]
In een poging om de militaire capaciteiten van Rusland te beperken, hebben de strijdkrachten van Oekraïne de bevolking publiekelijk gevraagd om eventuele waarnemingen van Russische elektronische oorlogssystemen of voertuigen te melden.[247]
Deserterende Russische militairen
Volgens de Oekraïense legerstaf weigerden diverse Russische legereenheden om naar het front te gaan. Rapporten maakten melding over soldaten die hun eigen commandanten zouden vermoorden en over zelfmoorden onder commandanten.[248]
Gebruikte wapens
Rusland
Het Russisch leger is uitgerust met veel artilleriewapens, bijvoorbeeld het 9K720 Iskander-raketsysteem en BM-27 Uragan-raketten. Het zwaarste kanon, de 2S7 Pion, kan tot 37,5 kilometer ver schieten.[249]
Oekraïne
Het Oekraïens leger beschikte over Stinger-luchtverdedigingswapens, Javelin-antitankraketten, Next Generation Light-antitankraketten en OTR-21 Tochka-raketten.[250]
Er werden door Oekraïense burgers en het leger veel drones gebruikt tegen het Russische leger. In de beginfase was de Russische luchtafweer nog niet in orde en was de Bayraktar TB2-gevechtsdrone zeer effectief. Later werd deze drone voorzichtiger ingezet.[251] De Verenigde Staten leverden 100 Switchblades-drones aan Oekraïne.[252]
Buitenlandse militaire betrokkenheid
Geen enkel westers land wil zich tot nu toe in het gewapende conflict mengen. De vrees bestond dat inmenging tot een nog verdere escalatie van Russische zijde zou leiden, waardoor alle NAVO-lidstaten als gevolg van het toepassen van Artikel 5 de oorlog zouden worden ingetrokken, met mogelijk een kernoorlog of Derde Wereldoorlog tot gevolg.[253][254]
Sinds 2014 hebben het VK, de VS, de EU en de NAVO wel militaire steun verleend aan Oekraïne. Deze militaire steun was beperkt: de VS verkocht in 2018 wapens aan Oekraïne, waaronder Javelin-antitankraketten, en in 2019 kocht Oekraïne Bayraktar TB2-drones van Turkije. Toen Rusland in januari 2022 begon aan de troepenopbouw aan de Oekraïense grenzen, gaf de VS enkele NAVO-lidstaten goedkeuring om hun in de VS geproduceerde wapens naar Oekraïne over te brengen. Het VK begon ook met het leveren van Next Generation Light-antitankraketten en Javelin-antitankraketten. Na de invasie kwamen individuele NAVO-lidstaten overeen wapens te leveren, maar de NAVO als bondgenootschap niet. De NAVO en haar lidstaten weigerden ook troepen naar Oekraïne te sturen, omdat dit een oorlog op grotere schaal zou riskeren, een beslissing die sommige experts hebben bestempeld als een beleid van verzoening.[255]
Op 26 februari kondigde de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken $350 miljoen aan militaire hulp aan, inclusief anti-pantser- en luchtafweersystemen. De volgende dag verklaarde de EU dat het €450 miljoen aan wapens en €50 miljoen aan militaire goederen zou leveren aan Oekraïne, waarbij Polen als distributiecentrum zou fungeren. EU-buitenlandchef Josep Borrell verklaarde dat de EU van plan was Oekraïne te voorzien van straaljagers. Bulgarije, Polen en Slowakije hadden MiG-29's en Slowakije had ook Soe-25 vliegtuigen waarmee Oekraïne al bekend was en die zonder opleiding van piloten konden worden overgedragen. De eigenaren van de vliegtuigen waren echter terughoudend om wapens te doneren die essentieel waren voor hun eigen territoriale verdediging, en vreesden dat Rusland het als een oorlogsdaad zou kunnen beschouwen als straaljagers vanaf hun luchtbases zouden vliegen om voor Oekraïne te vechten.[256]
De Oekraïnse president Zelensky riep herhaaldelijk op tot het instellen van een no-flyzone. Vrijwel onmiddellijk gaf Stoltenberg namens de NAVO aan dat dit niet mogelijk was. Een no-flyzone zou moeten worden gehandhaafd en zou kunnen leiden tot een grootschalige oorlog. In de eerste twee weken van de oorlog werd Oekraïne grotendeels beschoten met raketten en artillerie, iets waar een no-flyzone geen invloed op zou hebben. De enige prominente militair die het idee van een no-flyzone boven Oekraïne steunde was de Amerikaanse oud-generaal Philip Breedlove.[257] De uit Tsjetsjenië en Syrië bekende massale inzet van bombarderende Russische vliegtuigen bleef in de eerste twee weken uit, of ten minste beperkt, mogelijk omdat de Oekraïense grondluchtafweer nog effectief was.
Europese landen kondigden als een reactie op de invasie aanmerkelijke investeringen in de eigen krijgsmacht aan. Daarbij viel vooral Duitsland op, dat een eenmalige investering van 100 miljard euro in de Bundeswehr aankondigde.[258]
Als reactie op de Russische agressie overwogen de "neutrale landen" Zweden en Finland om toe te treden tot de NAVO. Mocht dit gebeuren, zou Poetin met zijn oorlog het tegenovergestelde hebben bereikt van wat zijn doel was, namelijk een afgezwakte, en verdeelde NAVO, zonder nieuwe Oost-Europese en Baltische leden.[259]
Buitenlandse en paramilitaire strijdkrachten
De Oekraïense regering riep buitenlanders op om zich bij de Oekraïense ambassade in hun land aan te melden voor het Internationaal Legioen van Territoriale Verdediging van Oekraïne.[260] Eerst was een militaire achtergrond voldoende, later werd gevechtservaring een vereiste. Rusland stelde dat ze niet dezelfde rechten zouden krijgen als krijgsgevangenen, maar op zijn best vervolgd zouden worden als criminelen.[261] De Oekraïense vicepremier Michailo Fedorov spoorde IT-experts aan om DDoS-aanvallen op Russische websites te doen.[262][263]
De Nederlandse minister van Defensie, Kajsa Ollongren, heeft deelname aan het vreemdelingenlegioen in Oekraïne afgeraden. Het is in beginsel echter niet verboden voor Nederlandse burgers om dienst te nemen in een vreemde krijgsmacht. Het zou pas strafbaar worden als zij zich zouden voegen bij een strijdende partij waarmee Nederland in conflict was.[264][265]
In Denemarken hebben zich enkele vrijwilligers aangemeld.[266] De Deense premier Mette Frederiksen noemde vechten in Oekraïne een "keuze die iedereen kan maken".[267]
De Britse minister van Buitenlandse Zaken Liz Truss zei dat Oekraïners voor vrijheid vechten, "niet alleen voor Oekraïne, maar voor heel Europa" in een strijd "voor democratie" en dat mensen hun eigen beslissing mochten nemen om te gaan vechten.[268] Premier Boris Johnson suggereerde dat Britse vrijwilligers in het vreemdelingenlegioen bij thuiskomst als terroristen beschouwd zouden kunnen worden.[269]
Wit-Russische partizanen hebben de spoorwegen in Wit-Rusland gesaboteerd om de aanvoerlijnen van het Russische leger te hinderen.[270] Het verzet en de oppositie in Wit-Rusland zijn fel tegen de Russische invasie van Oekraïne en beschouwen de Russische troepen als bezetters. Wit-Rusland heeft geen soldaten ingezet in Oekraïne, maar heeft de invasie wel op allerlei manieren ondersteund.[271] Het Wit-Russisch leger heeft volgens Loekasjenko een beperkte actie op Oekraïns grondgebied uitgevoerd tijdens een speciale operatie om Belarussische truckers te redden uit Oekraïne.[272]
Leden van de Wagnergroep, een paramilitaire Russische organisatie, opereerden vanaf 2014 op de Krim en later ook in de separatistische oblasten Loehansk en Donetsk. Zij zouden eind februari 2022 betrokken zijn geweest bij minstens één mislukte moordaanslag op de Oekraïense president Zelensky.[273] Eind februari 2022 werd bekend dat de Wagnergroep huurlingen ronselde in het oosten van Syrië.[274] Op 11 maart verkondigde de Russische minister van defensie, dat president Poetin 16.000 aanvragen had ontvangen van vrijwilligers uit het Midden-Oosten, die konden worden ingezet in de seperatische republieken Donetsk en Loegansk.
Mogelijke oorlogsmisdaden
Bombardementen op woonwijken
Op 24 februari begon de Russische artillerie met het bombarderen van woonwijken in de stad Marioepol.[126] Op 25 februari werd volgens Amnesty International een kinderopvang in Okhtyrka, oblast Soemy geraakt door clustermunitie, waarbij meerdere burgerslachtoffers vielen.[182] Verder maakte Amnesty op 26 februari bekend dat het vier aanvallen op Oekraïense scholen had geverifieerd, waarvan er een al had plaatsgevonden voor het begin van de Russische invasie.[275] Op 28 februari bombardeerden de Russen woonwijken in Charkov, waarbij meerdere instanties vermoedden dat er clustermunitie[276] of vacuümbommen[157] waren ingezet, er vielen tientallen doden.[277]
In Borodjanka, oblast Kiev werd op 2 maart een flatgebouw in een woonwijk gebombardeerd.[278] Het dorp Jakovlevka, 20 km ten zuiden van Charkov, werd bijna van de kaart geveegd door een luchtaanval. Voor zover bekend was er geen militair doelwit in het dorp.[279]
Op 3 maart werd een woonwijk in Tsjernihiv beschoten met raketten, waarbij burgerdoden vielen. Er waren aanwijzingen dat daarbij clustermunitie was gebruikt.[280]
Thermobarische wapens
Op 28 februari verklaarde Oksana Markarova, de Oekraïense ambassadeur in de Verenigde Staten, dat Russische troepen een thermobare (vacuüm)bom in Okhtyrka, oblast Soemy, gebruikten.[281][282] Het internationaal recht verbiedt het gebruik van thermobarische munitie, brandstof-lucht explosieven of vacuümbommen tegen militaire doelen niet.[283][284] Het gebruik ervan tegen de burgerbevolking kan worden verboden door het Verdrag van de Verenigde Naties (VN) inzake bepaalde conventionele wapens (CCW).[285][286] Markarova beweerde dat het gebruik van thermobarische wapens in strijd is met de Conventies van Genève. De aanval vernietigde een Oekraïense militaire basis, waarbij 70 soldaten omkwamen.[287]
Bombardementen op evacuatieroutes
Op 8 maart maakte Human Rights Watch bekend dat de Russische troepen op 6 maart aanhoudend bombardementen uitvoerden op de overeengekomen evacuatieroute, waarbij vluchtende burgers werden gedood.[288]
Aanvallen op de gezondheidszorg
Op 9 maart werd in Marioepol tijdens een Russische luchtaanval een kraamkliniek verwoest, waarbij zeker drie doden vielen onder wie een kind. In heel Marioepol zijn tijdens de invasie vele honderden burgerslachtoffers gevallen welke in massagraven werden begraven.[289][290]
Op 24 maart maakte de Wereldgezondheidsorganisatie bekend dat er vanaf het begin van de oorlog op 24 februari tot 22 maart in totaal 64 aanvallen op de Oekraïense gezondheidszorg waren gepleegd, met 15 doden en 37 gewonden tot gevolg. Gewezen werd op de verwoestende impact van de Russische aanvallen op het gehele Oekraïense gezondheidszorgsysteem.[291][292]
Mogelijke mishandelingen door Oekraïense soldaten
Eind maart ging een filmpje rond op sociale media, waarop het sterk leek alsof Russische krijgsgevangenen in een zuivelfabriek in Charkov zwaar werden mishandeld door Oekraïense soldaten. De echtheid van het filmpje viel niet met zekerheid na te gaan, wel werd geconstateerd dat er kort geleden in een naburig dorp soortgelijke incidenten waren geweest.[293]
Executies van burgers
Zie ook Bloedbad van BoetsjaNadat de Russische troepen zich hadden teruggetrokken uit Boetsja, een voorstad van Kiev met ca. 30.000 inwoners, maakte burgemeester Anatoli Fedoroek op 3 april bekend dat er meer dan 300 inwoners van Boetsja om het leven waren gebracht door het Russische leger. Op videobeelden waren tientallen lichamen te zien die op straat lagen. Er werd wereldwijd verontwaardigd gereageerd. De Oekraïense minister van Buitenlandse Zaken, Dmytro Koeleba, drong erop aan dat de G7-landen zo snel mogelijk met nieuwe sancties tegen Rusland zouden komen.[294][295] Rusland ontkende enige betrokkenheid bij het bloedbad en beschuldigde Oekraïne en de westerse landen van enscenering. De New York Times berichtte echter dat op de satellietbeelden te zien was dat de lichamen er al weken lagen.[296]
In het stadje Motisjzin, ten westen van Kiev, werden op 5 april vijf lichamen gevonden achter het huis van burgemeester Olga Soetsjenko. Drie van de slachtoffers waren Soetsjenko, haar man en kind. Inwoners van Motizjin vertelden dat de 50-jarige burgemeester en haar man elke samenwerking met de invasietroepen hadden geweigerd.[297]
Aanval op treinstation Kramatorsk
Zie Aanval op treinstation van Kramatorsk voor het hoofdartikel over dit onderwerp.In de ochtend van 8 april omstreeks 10:30 (UTC+3) meldden Oekraïense autoriteiten dat het treinstation in Kramatorsk, oblast Donetsk, was getroffen door twee Russische Tochka-U raketten. Op het moment van de aanval waren er duizenden burgers in het station, wachtend om te worden geëvacueerd. Bij de aanval vielen volgens de berichten zeker 52 doden, onder wie de meesten vrouwen en kinderen. Ook raakten 87 tot 300 mensen gewond.[298]
Volgens president Volodymyr Zelensky had Rusland doelbewust aangestuurd op het maken van burgerslachtoffers. De Oekraïense regering vroeg westerse landen om nog meer wapenleveringen en extra sancties tegen Rusland. Rusland van zijn kant ontkende iets met de aanval te maken te hebben en beschuldigde Oekraïne ervan erachter te zitten.[299][300][301][302]
Humanitaire gevolgen
Deskundigen stelden dat de invasie de internationale orde in Europa veel meer in gevaar bracht dan het geval was geweest met de Joegoslavische oorlogen van de jaren negentig. Het kon volgens hen uitgroeien tot het grootste militaire conflict op Europese bodem sinds de Tweede Wereldoorlog.[303]
Vluchtelingen
Zie Oekraïense vluchtelingencrisis (2022) voor het hoofdartikel over dit onderwerp.Al heel snel na het begin van de invasie kwam een stroom vluchtelingen vanuit het oorlogsgebied op gang, vooral richting Polen en Roemenië. Op de tweede dag van de invasie meldden de Verenigde Naties dat er zeker zo'n 100.000 Oekraïners op de vlucht waren geslagen;[304] na een week waren dat er een miljoen. Bovendien was er nog een stroom de andere kant op, van Oekraïners die in het buitenland werkten en nu hun vaderland wilden helpen verdedigen. Op 12 maart 2022 waren meer dan 2,5 miljoen Oekraïners hun land ontvlucht, voornamelijk naar Polen, maar ook naar andere landen ten westen van Oekraïne: Hongarije, Roemenië, Moldavië en Slowakije. Volgens de VN waren er op dat moment meer dan 255.000 mensen vanuit Oekraïne naar andere Europese landen vertrokken.[305] De EU deed voor het eerst in haar geschiedenis een beroep op de richtlijn tijdelijke bescherming, die Oekraïense vluchtelingen het recht geeft om tot drie jaar in de EU te wonen en te werken. Gedurende die periode zijn de lidstaten verplicht bescherming te bieden.[306]
De vluchtelingen waren voornamelijk Oekraïense vrouwen en kinderen, aangezien mannen tussen de 18 en 60 jaar oud hun land niet mochten verlaten vanwege de algehele mobilisatie.[113]
Duizenden vluchtelingen die in Rusland aankwamen, leken gedwongen te zijn verplaatst.[307]
Evacuaties en humanitaire corridors
Op 5 maart kwamen Rusland en Oekraïne een tijdelijk staakt-het-vuren overeen in Marioepol en Volnovakha, zodat burgers deze belegerde steden konden verlaten via zogenoemde humanitaire corridors.[308] Het Rode Kruis meldde echter dat er in geen van beide steden evacuaties mogelijk waren, als gevolg van aanhoudende beschietingen.[309][310] Op 6 maart werd het staakt-het-vuren nog steeds niet nageleefd. Ook maakte het Rode Kruis bekend dat er mijnen op de evacuatieroute uit Marioepol lagen.[311][312] Er was ondertussen weinig vertrouwen meer in de humanitaire corridors. Van de zes mogelijke routes liepen er vier rechtstreeks naar Rusland en Wit-Rusland.[313] In de dagen erna bleven Russische troepen Marioepol bestoken met artillerie.[314][315]
Op 19 maart maakte vicepremier Irina Veresjtsjoek bekend dat Rusland en Oekraïne het eens waren over tien humanitaire corridors, onder meer vanuit Marioepol. Ook in de regio Loegansk werd een corridor geopend.[316] Op 26 maart werd bekend dat de twee landen opnieuw afspraken hadden gemaakt voor tien humanitaire corridors. Volgens president Zelensky waren er de afgelopen week meer dan 37.500 burgers geëvacueerd binnen Oekraïne, vooral vanuit het zwaar belegerde Marioepol.[317] Vicepremier Veresjsjtoek zei op de staatstelevisie dat de nieuwe corridors onmiddellijk zouden opengaan.[318]
Gedwongen deportaties van Oekraïense burgers naar Rusland
Oekraïense functionarissen beweerden dat er duizenden burgers naar Taganrog, oblast Rostov in Rusland waren gestuurd. Russische staatsmedia meldden dat sommige inwoners van Marioepol waren geëvacueerd naar Volksrepubliek Donetsk en oblast Rjazan en Yaroslavl in Rusland. Ooggetuigen spraken van burgers uit Marioepol en andere bezette gebieden, die gedwongen werden verplaatst naar Rusland, om zo het Russische pr-verhaal te ondersteunen dat de Russische troepen de Russisch sprekende Oekraïners naar het veilige Rusland zouden evacueren om ze te redden van de onderdrukking door Kiev.
Oekraïense burgers kwamen in 'filtratiekampen', waar ze uitvoerig werden ondervraagd. Burgers die familie hadden wonen in Rusland werden meestal herenigd en daarna geïntegreerd in de Russische maatschappij. Burgers zonder Russische familiebanden werden vaak naar het verre Siberië gebracht. Sommige van deze gedeporteerden waren in staat om Rusland te ontvluchten.[319]
Vlucht van Russen uit Rusland
Door de oorlog in Oekraïne en de geruchten dat president Poetin een staat van beleg zou afkondigen, waarbij de grenzen dicht zouden gaan, zagen met name jongeren en hoger opgeleiden geen toekomst meer in Rusland. Een steeds groter wordende groep keerde zich bovendien tegen de oorlog, met het risico om daarvoor te worden opgepakt. In korte tijd was de situatie in Rusland ingrijpend veranderd. Steeds meer onafhankelijke nieuwsbronnen waren onbereikbaar en de politie trad hard op tegen iedereen die zich uitsprak tegen de oorlog, of anderszins kritisch was op de overheid. Meedraaien in de samenleving werd ook steeds lastiger. Russen die de oorlog steunden, beschouwden hun landgenoten die tegen de oorlog waren soms als verrader.[320] De Britse nieuwszender BBC berichtte op 13 maart dat ruim 200.000 Russen hun land waren ontvlucht.[321]
Russische ouders zochten naar betaalbare vliegtickets om hun zonen zo snel mogelijk uit het land te krijgen, uit angst voor een algehele mobilisatie.
Krijgsgevangenen
Op 2 maart beweerde Rusland 572 Oekraïense soldaten te hebben gevangen,[322] terwijl Oekraïne beweerde dat er op 20 maart 562 Russische soldaten gevangen werden gehouden,[323] met 10 eerder gemelde gevangenen vrijgelaten in gevangenenruil voor vijf Oekraïense soldaten en de burgemeester van Melitopol. Vervolgens vond de eerste grote uitwisseling van gevangenen plaats op 24 maart, toen 10 Russische en 10 Oekraïense soldaten, evenals 11 Russische en 19 Oekraïense civiele matrozen, werden uitgewisseld.[324]
Op 24 februari werd gemeld dat Oksana Markarova, de Oekraïense ambassadeur in de VS, had verklaard dat een peloton van de "74e gemotoriseerde infanteriebrigade" uit oblast Kemerovo zich had overgegeven, ze wisten naar eigen zeggen niet dat ze naar Oekraïne waren gestuurd om te vechten en doden.[325]
Op 8 maart kondigde een Oekraïense defensieverslaggever van The Kyiv Independent aan dat de Oekraïense regering in volledige overeenstemming met het internationaal recht, ernaar streefde om Russische krijgsgevangenen te laten werken om de Oekraïense economie nieuw leven in te blazen.[326]
Slachtoffers aan Russische zijde
Officieel gaf Rusland in de eerste week van maart toe dat er bij de gevechten in Oekraïne tot dan toe zeker 498 Russische militairen waren omgekomen. Dit officiële cijfer werd dagenlang niet aangepast, hoewel de strijd onverminderd doorging. Oekraïne noemde van zijn kant veel hogere cijfers wat betreft Russische slachtoffers. Dat zaait onrust bij ouders van Russische dienstplichtigen. In Kemerovo (Siberië) dwongen soldatenmoeders een ontmoeting af met de plaatselijke gouverneur. Ze riepen hem geëmotioneerd toe dat hun kinderen als "kanonnenvoer" worden gebruikt. De gouverneur antwoordde dat de "speciale operatie" in Oekraïne niet mocht worden becommentarieerd of bekritiseerd.[320]
Omtrent het precieze aantal Russische slachtoffers door de oorlog blijft veel onduidelijk. De Russische krant Komsomolskaya Pravda meldde op 22 maart gedurende korte tijd op haar website dat er 9.861 Russische soldaten waren omgekomen en 16.153 andere Russische militairen gewond waren geraakt, maar deze cijfers werden snel weer verwijderd. De krant beweerde daarop dat het een fout op de site was geweest, als gevolg van een hack. Van Oekraïense zijde werd inmiddels beweerd dat er sinds de eerste dag van de oorlog meer dan 14.000 Russische soldaten waren omgekomen.[327]
Haat jegens Russen in het buitenland
In West-Europa en de VS waren er in de eerste weken van de oorlog meldingen van russofobie en discriminatie van de Russisch sprekende immigranten uit post-Sovjetstaten.[328][329]
Op de Belgische website "stopdeoorlog.wordpress.com" werden door verschillende Vlaamse Ruslandkenners anti-oorlogsstatements verzameld van Russische journalisten, sporters en priesters, maar ook van oligarchen, Russische communisten en bekende schrijvers. Allemaal Russen die tussen twee vuren stonden. "Enerzijds was er een enorme repressie van andersdenkenden in Rusland, anderzijds het idee dat alle Russen achter Poetin staan. Dat is een vreemd huwelijk", aldus Pieter Boulogne, professor Russische literatuur aan de KU Leuven.[330]
Sancties
Zie Internationale sancties tegen Rusland tijdens de Russisch-Oekraïense oorlog voor het hoofdartikel over dit onderwerp.Gedurende de eerste paar dagen nadat Rusland Oekraïne was binnengevallen legde een groot aantal landen, waaronder de Verenigde Staten, Canada, Australië, Japan en de Europese Unie, nieuwe economische sanctiemaatregelen op aan Rusland. President Poetin en de Russische minister van Buitenlandse Zaken Lavrov werden een dag na het begin van de invasie op de sanctielijst van de Europese Unie geplaatst. Hun Europese tegoeden werden bevroren.[331] In de Verenigde Staten werd de Putin Accountability Act[332] door het congres bekrachtigd, hierin werden sancties tegen de Russische federatie en tegen Poetin en diens getrouwen vastgelegd.
Bevriezing Russische banktegoeden
Op 26 februari maakte de voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, bekend dat een deel van de Russische banken de toegang tot het internationale betalingssysteem SWIFT zouden verliezen.[333] Behalve de EU namen ook de VS, Canada en het Verenigd Koninkrijk deze maatregel.[334][335] Dit betekende dat die Russische banken feitelijk (bijna) geen internationale betalingen meer konden doen. De grootste Russische (staats)bank Sberbank, genoteerd aan de beurzen in Londen, Frankfurt en Moskou, noteerde op maandag 28 februari een koers rond de 1,30$, terwijl dat op 16 februari nog rond de 15,00$ was. Verder werden de tegoeden van de Centrale Bank van Rusland in de EU, de VS, het VK en Canada – omgerekend zo'n 600 miljard euro – bevroren. Volgens Von der Leyen moest hiermee worden voorkomen dat de oorlog in Oekraïne verder werd gefinancierd door Poetin. Het was de eerste keer ooit dat een dergelijke maatregel werd genomen tegen de centrale bank van een G20-land.[336][337] Zwitserland nam de twee sanctiepakketten van de EU over.[338]
Rusland geroyeerd uit internationale organisaties
Op 25 februari werd Rusland geschorst als lid van de Raad van Europa.[339] Hierdoor mochten Russische vertegenwoordigers niet meer deelnemen aan de ministerraad en de parlementaire vergadering. Op 16 maart werd Rusland helemaal uit de RvE gezet.[340]
Op 7 april werd Rusland ook geschorst uit de Mensenrechtenraad van de Verenigde Naties, nadat de Algemene Vergadering hierover een resolutie had aangenomen.[341]
Afsluiting van het internationale luchtruim voor Rusland
Veel landen, waaronder het Verenigd Koninkrijk, Letland, Estland, Polen, Tsjechië en Duitsland, sloten kort na het begin van de invasie op 24 februari, hun luchtruim geheel af voor Rusland. Als tegenreactie weerde Rusland ook de vliegtuigmaatschappijen van de betreffende landen.[342] Op 25 februari kondigde de Amerikaanse luchtvaartmaatschappij Delta Air Lines aan de banden met Aeroflot op te schorten. Op 27 februari sloot Nederland het luchtruim voor Russische vliegtuigen.[343] Diezelfde dag werd bekend dat de EU haar gehele luchtruim voor Russische vliegtuigen afsloot.[344] Op 28 februari sloot Rusland, als tegenmaatregel, het luchtruim voor 36 landen uit de EU en Canada. Op 2 maart sloot ook de VS het luchtruim voor alle Russische vliegtuigen.
Op 24 februari 2022 diende Oekraïne bij Turkije het verzoek in om geen Russische marineschepen meer door de Bosporus te laten passeren, overeenkomstig het Verdrag van Montreux. Vier dagen later, nadat Turkije de invasie officieel als oorlog bestempeld had, werd dit verzoek gehonoreerd. Het waarschijnlijk voor 20 februari door de Russische Federatie ingediende verzoek tot passage van vier marineschepen, waaronder het fregat Admiral Kasatonov met plaats voor 32 Kalibr-kruisraketten, werd afgewezen.[345]
Boycots van evenementen
Diverse grote evenementen die in Rusland waren gepland werden verplaatst naar een ander land of afgelast, waaronder het Wereldkampioenschap motorcross.[346] De FIA (de internationale federatie van nationale auto-, motorsport- en motorclubs) besloot om zich terug te trekken uit Rusland, wat het einde betekende van de Russische Grand Prix.[347] Rusland werd tevens uitgesloten van de 66e editie van het Eurovisiesongfestival.[348] Ook de Champions League-finale die op 28 mei van dit jaar gepland stond in Sint-Petersburg, werd verplaatst naar Parijs.[349] Op 28 februari schorsten Wereldvoetbalbond FIFA en de Europese voetbalbond UEFA de Russische teams en nationale ploegen. Voor Rusland dreigde hierdoor volledige uitsluiting van het WK voetbal.[350]
Sancties tegen Wit-Rusland
Ook tegen Wit-Rusland werden na het begin van de invasie sancties afgekondigd, omdat dit land de Russische oorlog in Oekraïne actief steunde. Wit-Rusland kreeg op 27 februari een exportverbod voor onder andere tabak, hout, ijzer, staal en cement. Goederen die ook militaire doeleinden konden dienen, mochten niet meer aan het land worden verkocht. Verder konden Wit-Russen die Rusland zouden helpen bij de oorlog tegen Oekraïne, persoonlijke sancties verwachten.[351]
Nieuwe sancties op 7 april
Op 7 april werden de EU-landen het eens over een nieuw pakket strafmaatregelen tegen Rusland, het vijfde, met als rechtstreekse aanleiding het bloedbad van Boetsja. Behoudens enkele uitzonderingen (zoals schepen die medicijnen en humanitaire hulp leveren) werd alle schepen onder Russische vlag de toegang tot havens binnen de EU ontzegd. Ook wegtransporteurs uit Rusland en Wit-Rusland werden nu door de EU geweerd, behoudens dezelfde soort uitzonderingen. Er kwam bovendien een verbod op de import van Russische steenkool, dat vanaf half augustus zou gelden zodat de EU-landen zich er in de tussentijd op konden voorbereiden.
Verder werden er 217 nieuwe personen toegevoegd aan de lijst van gesanctioneerde Russen. Onder hen waren de twee dochters van president Poetin, Maria en Katerina, en Herman Gref, de voormalige Russische minister van Economische Ontwikkeling en bestuursvoorzitter van Sberbank.[352][353]
Reacties van Rusland op de sancties
Op 27 februari reageerde Poetin op de sancties en op wat hij "agressieve verklaringen" van westerse regeringen noemde, door het bevel om de "ontradingsmacht" (nucleaire wapens) van het Russische leger in hoogste staat van paraatheid te brengen.[354][355][356]
Veel bedrijven en organisaties kozen ervoor om vrijwillig de Russische of Wit-Russische markten te verlaten.[357] De boycots hadden gevolgen voor veel organisaties voor consumptiegoederen, amusement, onderwijs, technologie en sport. Als gevolg van de sancties verschoven de Russische oligarchen honderden miljoenen dollars naar landen die geen sancties hadden opgelegd, zoals de Verenigde Arabische Emiraten.[358]
Economische gevolgen
Vrijwel meteen na het begin van de invasie gingen de olie- en gasprijzen flink omhoog. Verwacht werd dat ook de voedselprijzen zouden stijgen.[359][360]
Geldmarkt
In een verklaring erkende de president van de Russische centrale bank, Elvira Nabiullina, de problemen die waren ontstaan in het bankwezen als gevolg van de internationale sancties.[361] Op maandag 28 februari bleef de Russische beurs gesloten.[362] De roebel daalde, meteen nadat de sancties tegen Rusland waren ingesteld, sterk in waarde. In Rusland haalden mensen in reactie op de sancties massaal hun geld van de banken, met lange rijen bij de geldautomaten tot gevolg.[363] Poetin ondertekende een decreet waarmee het Russen werd verboden om met meer dan 10.000 dollar aan buitenlandse valuta het land te verlaten.[364] Om de (verwachte) inflatie te beteugelen en een bankrun te voorkomen, verhoogde de Centrale Bank van Rusland op 27 februari 2022 de rente naar 20%.[365] Vervolgens stabiliseerde de roebel zich rond het niveau van de oorspronkelijke wisselkoers.
Staatsobligaties en dreigend staatsbankroet
Om te voorkomen dat de Russische centrale bank haar eigen munt kon ondersteunen, blokkeerden de VS dollartransacties, iets wat al eerder was gebeurd bij Venezuela, Syrië en Iran.[noten 1] Een direct gevolg hiervan was dat de Russische staat staatsobligaties die in dollar afgelost moeten worden, niet meer zou kunnen uitkeren.[366] Op 4 april zou Rusland een obligatieaflossing van 650 miljoen in US-dollars uitvoeren. Op dezelfde dag blokkeerde het Amerikaanse ministerie van Financiën echter de toegang van Rusland op rekeningen in US-dollars bij Amerikaanse banken. Als gevolg daarvan werden de obligaties in roebels afgelost, wat een contractbreuk betekende. Uit zicht van internationale kredietbeoordelaars kan dit als het begin als een staatsbankroet betracht worden, in zoverre binnen een respijtperiode van 30 dagen geen nabetaling overeenkomstig de voorwaarden plaatsvindt. De Russische minister van Financiën verklaarde dat Rusland van plan was juridische maatregelen te treffen, zonder te specificeren bij welke instantie deze aanklacht ingediend zou worden.[367]
De enige keer dat Rusland bij internationale schuldaflossingen in gebreke bleef, was in 1918, toen de bolsjwieken in een manifest verklaarden dat de door de tsaar afgesloten buitenlandse leningen door hen niet erkend werden.[368]
Levering van grondstoffen
Rusland is 's werelds grootste exporteur van granen, aardgas en meststoffen, en een van 's werelds grootste leveranciers van ruwe olie en metalen, waaronder palladium, platina, goud, kobalt, nikkel en aluminium.[369] Chaos in de toeleveringsketen in de handel in energie en grondstoffen, als gevolg van de sleutelrol van Rusland, zou wereldwijde inflatie kunnen aanwakkeren.[370]
Olie en gas
Als gevolg van de invasie stegen de prijzen van Brent-olie voor het eerst sinds 2008 boven $130 per vat.[371] De regering-Biden werd onder druk gezet door mogelijke olieovereenkomsten met Saoedi-Arabië, Venezuela en Iran waardoor ze hun olieproductie zouden verhogen. Tot dusver heeft Saoedi-Arabië echter verzoeken van de VS afgewezen. Rusland heeft ruwe olie en andere grondstoffen tegen gereduceerde prijzen aan India aangeboden.[372]
De invasie bedreigde de energievoorziening van Rusland naar Europa, waarbij de aardgasprijzen in Europa op 7 maart bij ICE Futures een recordhoogte bereikten van $ 3.700 per duizend kubieke meter. Dit zorgde ervoor dat Europese landen hun energievoorzieningsroutes probeerden te diversifiëren. De EU heeft aangegeven in 2022 haar gasafhankelijkheid van Rusland met tweederde te verminderen. Duitsland verklaarde dat het zijn afhankelijkheid van Russische energie-invoer zou verminderen door het versnellen van hernieuwbare energiebronnen en het bereiken van 100% hernieuwbare energieopwekking tegen 2035. Vóór de invasie was de energiestrategie van de EU meer gericht op de Green Deal en het Fit for 55-plan om de uitstoot van broeikasgassen tegen 2030 met 55% te verminderen.[373]
Graan en zonnebloemolie
Voor de invasie was Oekraïne de op drie na grootste exporteur van maïs en tarwe, en 's werelds grootste exporteur van zonnebloemolie, waarbij Rusland en Oekraïne samen verantwoordelijk zijn voor 29% van de wereldwijde tarwe-export en 75% van de wereldwijde export van zonnebloemolie.[374] Op 24 februari kondigde China aan dat het de beperkingen op Russische tarwe zou laten vallen, deels als gevolg van zware regenval die de binnenlandse opbrengsten verminderde in wat de South China Morning Post een potentiële "reddingslijn" voor de Russische economie noemde. Op 25 februari bereikten de benchmarkcontracten voor tarwe-futures van de Chicago Board of Trade hun hoogste prijs sinds 2012, waarbij de prijzen van maïs en soja ook stegen. Het hoofd van het Wereldvoedselprogramma, David Beasley, waarschuwde in maart dat de oorlog in Oekraïne de wereldwijde voedselcrisis zou kunnen brengen tot "niveaus die we nog nooit eerder hebben gezien". Een mogelijke verstoring van de wereldwijde tarwevoorziening zou de aanhoudende hongercrisis in Jemen kunnen verergeren.[375]
Edelgassen
De levering van neon, nodig voor de fabricage van chips en lasers, werd ook ernstig beperkt door het conflict. Oekraïne produceert ongeveer 70% van het wereldwijde neonaanbod en 90% van het neon van halfgeleiderkwaliteit dat in de Verenigde Staten wordt gebruikt. De twee grootste leveranciers in Oekraïne, die samen goed zijn voor de helft van de wereldwijde neonproductie, werden gesloten nadat het conflict uitbrak. De aanvoer van krypton en xenon, waarvan Oekraïne ook een grote exporteur is, werd eveneens getroffen.[376]
Rechtszaken
Het Internationaal Gerechtshof (ICJ) heeft naar aanleiding van de invasie in Oekraïne rechtszaken aangespannen tegen Rusland wegens oorlogsmisdaden, misdaden tegen de menselijkheid en schending van het Verdrag inzake de voorkoming en de bestraffing van genocide.[33][377] Het ICJ meldde na een hoorzitting op 7 maart 2022, dat het "zo snel mogelijk" zou beslissen over het Oekraïense verzoek om een noodbevel, dat ervoor moest zorgen dat Rusland de vijandelijkheden onmiddellijk zou staken. De hoogste rechtbank van de VN sloot de zitting een dag eerder dan gepland, vanwege de Russische boycot. Oekraïne gaf aan dat Rusland verplicht was gehoor te geven aan wat het gerechtshof zou oordelen.[33]
Ook het Internationaal Strafhof (ICC) is een strafrechtelijk onderzoek begonnen naar oorlogsmisdrijven die mogelijk worden gepleegd in Oekraïne. Normaal gesproken kan de procedure om een onderzoek in gang te zetten maanden duren. Wegens de uitzonderlijke situatie in Oekraïne is door 39 lidstaten van het hof om spoed verzocht, opdat militairen en politici die oorlogsmisdrijven begaan ter verantwoording kunnen worden geroepen. In de regel kan de aanklager alleen optreden in landen die zijn aangesloten bij het hof, of die worden doorverwezen door de VN-Veiligheidsraad. Machtige landen als de Verenigde Staten, China en ook Rusland zijn geen lid. Ook Oekraïne is dat niet, maar dit land heeft in 2014 geaccepteerd dat de aanklager een vooronderzoek begon naar aanleiding van de annexatie van de Krim en de oorlog in het oosten van het land. Aanklager Karim Khan concludeerde op basis van dat vooronderzoek dat er reden is om aan te nemen dat er oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid zijn gepleegd. De regering in Kiev verklaarde dat de rechtsmacht voor onbepaalde tijd werd verlengd. Het onderzoek was formeel niet tegen Rusland gericht, Khan opende ‘de zaak-Oekraïne’. Ook Oekraïense militairen en anderen die tegen de Russische troepen vechten, kunnen worden vervolgd wegens oorlogsmisdrijven. Politici die opdracht hebben gegeven tot misdrijven kunnen eveneens worden vervolgd, als hun verantwoordelijkheid kan worden bewezen. Daarmee komt op de eerste plaats de Russische president Poetin in beeld.[378][379]
Internationale politieke reacties
Vanuit het Westen werd de inval van Rusland in Oekraïne direct breed veroordeeld. Politieke leiders kondigden aan dat deze daad niet onbeantwoord zou blijven en kondigden sancties aan.[380][381][382]
China hield zich na het begin van de invasie in eerste instantie afzijdig. Op 18 maart meldden de Chinese staatsmedia dat president Xi Jinping in een online overleg tegen zijn Amerikaanse ambtsgenoot Biden had gezegd dat conflicten zoals de oorlog in Oekraïne in niemands belang zijn. "De Oekraïnecrisis is iets wat we niet willen zien", aldus Xi.[383]
VN-resoluties
Enkele dagen na de invasie, op 28 februari 2022, kwam de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties (UNGA) bijeen in een spoedsessie – de elfde in de gehele geschiedenis van haar bestaan. In een resolutie werd de invasie veroordeeld en werd Rusland opgeroepen zijn troepen terug te trekken uit Oekraïne en de erkenning van de twee zelfverklaarde volksrepublieken terug te draaien. Deze resolutie werd door 141 van de 193 landen die lid zijn van de VN ondersteund, tegenover 5 tegenstemmen (Rusland, Wit-Rusland, Eritrea, Noord-Korea en Syrië), 35 onthoudingen en 12 afwezigen.[384]
Omdat Rusland in de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties vetorecht heeft als permanent lid, kon het een aldaar voorgestelde resolutie waarin de Oekraïense invasie eveneens werd veroordeeld blokkeren.[385]
Reacties van individuele politici
Vicepremier voor de Europese en Euro-Atlantische integratie van Oekraïne Olha Stefanisjyna sprak in een online VN-briefing op 19 maart over de humanitaire crisis. De vicepremier bedankte alle landen en internationale organisaties die Oekraïne prompt de nodige hulp hadden geboden en hun grenzen hadden opengesteld voor vluchtende Oekraïners. Stefanisjyna riep de internationale gemeenschap daarnaast op om druk uit te oefenen op Rusland om de vijandelijkheden in Oekraïne onmiddellijk te staken in navolging van de beslissing van het Internationaal Gerechtshof van de VN in Den Haag. "Russische troepen vallen doelbewust burgers aan en werpen bommen op woonwijken en sociale infrastructuur. De ergste situatie blijft het belegerde Marioepol. Russische bezetters plegen genocide op Oekraïners!", aldus de vicepremier. Ze benadrukte ook dat de oorlog aanzienlijke gevolgen zou hebben voor de hele wereld, en dan met name in de voedselsector.
De Oostenrijkse bondskanselier Karl Nehammer had op 11 april een persoonlijke ontmoeting met president Poetin in diens residentie over de situatie in Oekraïne. Nehammer bracht na afloop van het gesprek weinig naar buiten over het resultaat, wel zei hij dat het "geen vriendelijke ontmoeting" was geweest.[386]
NAVO-top
Op 24 maart kwamen de regeringsleiders van de 30 NAVO-lidstaten in Brussel bij elkaar voor een speciale top over de oorlog. De landen spraken onder meer af om zich beter voor te bereiden op een eventuele aanval door Rusland met chemische, biologische en kernwapens. Ook zouden er extra troepen gaan naar de oostelijke NAVO-lidstaten, die dicht tegen aan Rusland liggen.[387]
Europese Unie
Zie Oekraïne en de Europese Unie voor het hoofdartikel over dit onderwerp.De relatie van de EU met de Oekraïne had zich in de jaren voor de Russische inval door een wisselwerking van pro-Europese en pro-Russische krachten in de Oekraïne gekenmerkt. De geplande associatieovereenkomst in november 2013 kwam door toedoen van de pro-Russische president Janoekovytsj niet tot stand, wat de aanleiding was voor de Oekraïense revolutie. De overeenkomst werd uiteindelijk in 2014 ondertekend en kwam in 2017 tot stand. Hierdoor werd de Oekraïne feitelijk deel van de EU-vrijhandelszone. Ook werd de Oekraïense zijde direct betrokken in het Gemeenschappelijk veiligheids- en defensiebeleid van de EU.[388]
De negatieve reactie van de EU op de oorlog was direct na de inval unaniem. In de weken na de inval werd duidelijk dat voor de omzetting van verschillende maatregelen tussen de EU-lidstaten verschil van mening heerste, zowel door de instelling van politici als ook door de afhankelijkheid van verschillende landen van Russisch gas.
Op 26 februari 2022 sprak president Zelensky uitdrukkelijk de wens naar een officieel lidmaatschap uit.[389] Twee dagen later volgde de schriftelijke aanvraag. Na een toespraak van de Oekraïense president in het Europees parlement, sprak het parlement zich met een overweldigende meerheid voor een lidmaatschap uit. Op 8 april overhandigde Ursula Von der Leyen aan Zelensky de vragenlijst voor Oekraïne om lid te worden van de EU.[390]
Protesten en steunbetuigingen
Demonstraties in steden
.jpg)
Vrijwel meteen vanaf het begin van de invasie van Oekraïne werden er op allerlei plekken in de wereld protesten gehouden, vooral tegen Rusland en ter ondersteuning van Oekraïne.[392][393][394] In Praag protesteerden ongeveer 80.000 mensen op het Wenceslasplein.[395] Op 27 februari kwamen meer dan 100.000 mensen bijeen in Berlijn.[396] Op 28 februari verzamelden zich in Keulen meer dan 250.000 mensen in een vredesmars om te protesteren tegen de Russische invasie;[397] veel demonstranten gebruikten de slogan "Glorie aan Oekraïne".[398]
Ook in tientallen Russische steden protesteerden mensen, waarbij de politie meteen optrad en grootschalige arrestaties verrichtte.[399][400] Volgens non-profitorganisatie OVD-Info werden er op 24 februari bijna 2.000 Russen in 60 steden door de Russische politie aangehouden omdat ze protesteerden tegen de invasie;[401] op 6 maart meldde de organisatie dat er in totaal meer dan 13.000 demonstranten waren gearresteerd,[402] met meer dan 5.000 gedetineerden die dag.[403] Het Russische ministerie van Binnenlandse Zaken rechtvaardigde deze arrestaties vanwege de "coronavirusbeperkingen, ook op openbare evenementen" die nog steeds van kracht waren. Russische autoriteiten waarschuwden Russen voor de juridische gevolgen voor deelname aan anti-oorlogsprotesten.[404][405]
In Minsk in Wit-Rusland scandeerden demonstranten, tijdens het grondwettelijke referendum, "Nee tegen oorlog" bij stembureaus.[406]
Acties via Russische media
De winnaar van de Nobelprijs voor de Vrede Dmitry Moeratov kondigde aan dat de Russische krant Novaja Gazeta de volgende editie in zowel het Oekraïens als het Russisch zou publiceren. Moeratov, journalist Mikhail Zygar, regisseur Vladimir Mirzoyev en anderen ondertekenden een document waarin stond dat Oekraïne geen bedreiging vormde voor Rusland en een oproep werd gedaan aan Russische burgers om de oorlog aan de kaak te stellen.[407] Elena Chernenko, journaliste bij het Russische dagblad Kommersant, verspreidde een kritische open brief ondertekend door 170 journalisten en academici.[408]
Marina Ovsjannikova, een redacteur van het Russische journaal op staatstelevisiezender Pervi Kanal, verscheen op 14 maart 2022 tijdens een live uitzending achter de presentator met een protestbord waarop anti-oorlogsteksten stonden, onder meer: 'stop de oorlog' en 'jullie worden hier voorgelogen'. Ook riep ze "stop de oorlog". In een vooraf opgenomen video, die via sociale media werd verspreid, stelde ze dat ze zich schaamde voor haar jarenlange deelname aan het verspreiden van Russische propaganda. Ze riep mensen op om te gaan demonstreren: "Ze kunnen ons niet allemaal opsluiten." Ovsjannikova werd naar aanleiding van haar actie gearresteerd.[409]
Acties van techbedrijven
Elon Musk kondigde op 26 februari 2022 aan dat hij de Starlink-internetservice in Oekraïne had geactiveerd, omdat het land te maken had met stroomstoringen en storingen in de internetvoorziening als gevolg van de Russische invasie.[410] Apparatuur die nodig is om Starlink te gebruiken, arriveerde op 1 maart 2022 in Kiev.[411]
Op 27 februari blokkeerde Google in Oekraïne de Android-app van de Russische tv-zender RT, op verzoek van de Oekraïense regering. Ook sommige Russische YouTube-kanalen werden in Oekraïne geblokkeerd. Meta Platforms blokkeerde de accounts van sommige Russische staatsmedia.[412]
Vredesonderhandelingen
Op 27 februari 2022 stemde Oekraïne ermee in om bij de Wit-Russische grens vredesonderhandelingen met Rusland aan te gaan.[413] De volgende dag begonnen Rusland en Oekraïne op een geheime locatie in Homel aan de onderhandelingen.[414][415][416] De Russische oligarch Roman Abramovitsj was bij daarbij aanwezig op Oekraïens verzoek; hij geldt als een goede bekende van Poetin. De hoofdpersonen Poetin en Zelensky waren afwezig.[417][418]
.jpg)
Op 7 maart eiste het Kremlin als voorwaarde voor het beëindigen van de invasie de neutraliteit van Oekraïne, erkenning van de Krim als Russisch grondgebied, en erkenning van de zelfverklaarde separatistische republieken Donetsk en Loegansk als onafhankelijke staten.[420] Dezelfde dag kondigde Rusland een tijdelijk staakt-het-vuren af in Kiev, Soemy en twee andere steden. Op 8 maart stelde Zelensky een directe ontmoeting met Poetin voor om de invasie te beëindigen en sprak de bereidheid uit om Poetin's eisen te bespreken. Zelensky zei dat hij klaar was voor een dialoog, maar "niet voor capitulatie". Hij stelde een nieuwe collectieve veiligheidsovereenkomst voor samen met de VS, Turkije, Frankrijk, Duitsland en Rusland als alternatief voor het NAVO-lidmaatschap. Dienaar van het Volk verklaarde dat Oekraïne de Krim, Donetsk en Loehansk niet zou opgeven.[421]
Op 10 maart hadden de ministers van Buitenlandse Zaken van Rusland en Oekraïne, Sergej Lavrov en Dmytro Koeleba in Antalya, een ontmoeting met de Turkse minister van Buitenlandse Zaken Mevlüt Çavuşoğlu die bemiddelde in het kader van het Antalya Diplomacy Forum. Het was het eerste contact op hoog niveau tussen de twee partijen sinds het begin van de invasie.[422] Vanaf 14 maart liepen de onderhandelingen via videoconferenties. Op 15 maart, terwijl de vierde gespreksronde plaatsvond, suggereerde Zelensky dat Oekraïne Poetin's eis, dat het land geen NAVO-lidmaatschap zou nastreven, zou accepteren. Op 17 maart meldde de Financial Times dat de onderhandelingen met Rusland over een 15-puntenplan, door Zelensky werd geïdentificeerd als een meer "realistische" kans om de oorlog te beëindigen dan de eerdere onderhandelingen. Mykhailo Podolyak, de hoofdonderhandelaar voor de Oekraïense vredesdelegatie, gaf aan wat het 15-puntenplan onder andere in zou houden: een staakt-het-vuren, de terugtrekking van Russische troepen uit hun geavanceerde posities in Oekraïne, samen met internationale veiligheidsgaranties voor militaire steun en alliantie in het geval van hernieuwde Russische militaire acties in ruil voor het niet verder nastreven van NAVO-lidmaatschap door Oekraïne. Volgens Oekraïne was dit alleen mogelijk via een directe dialoog tussen Zelensky en Poetin. Wanneer er een overleg zou komen, dan waren de belangrijkste punten: de aanwezigheid van Russische troepen in Oost-Oekraïne na de oorlog en waar de grenzen zouden zijn.[423][424]
Tijdens een ontmoeting met Koeleba op 17 maart in Oekraïne herhaalde Çavuşoğlu zijn steun aan Oekraïne. Ook onthulde Çavuşoğlu plannen voor een collectieve veiligheidsovereenkomst voor Oekraïne, waarbij de VS, Rusland, het VK, Frankrijk, Duitsland en Turkije betrokken zouden zijn. Hij zei dat er in Turkije een persoonlijke ontmoeting tussen Poetin en Zelensky zou kunnen plaatsvinden, en verklaarde dat de "hoop op een staakt-het-vuren was toegenomen".[425][426] Kort daarna waarschuwde de Franse minister van Buitenlandse Zaken Jean-Yves Le Drian, nadat hij informatie had verkregen, dat Rusland slechts "deed alsof het onderhandelde", in overeenstemming met een strategie die het land elders had gebruikt.[427]
Op 20 maart zei Kremlin-woordvoerder Dmitry Peskov dat er geen significante vooruitgang was geboekt in de vredesbesprekingen, waarbij Rusland Oekraïne ervan beschuldigde de vredesbesprekingen te vertragen door voorstellen onaanvaardbaar te maken voor Rusland. Aan de andere kant herhaalde Oekraïne dat het bereid was te onderhandelen, maar geen Russische ultimatums zou accepteren.[428]
Op 29 maart werden de onderhandelingen tussen Russische en Oekraïense delegaties hervat op neutraal terrein in Istanboel.[429]
Media en communicatie
Tijdens de invasie werden berichten, video's, foto's en audio-opnamen gedeeld via sociale media, nieuwssites en door vrienden en families van Oekraïense en Russische burgers. Hoewel veel beelden van het conflict authentiek en uit de eerste hand waren, zaten er ook beelden bij van andere conflicten en gebeurtenissen uit het verleden of anderszins misleidende foto's en video's. Sommigen hiervan waren gemaakt om desinformatie of propaganda te verspreiden. Waarnemers hebben kritiek geuit op de manier waarop het lijden van Oekraïne door de westerse media in beeld werd gebracht als iets anders dan het lijden in oorlogen in landen als Afghanistan, Ethiopië, Irak, Libië, Palestina, Syrië en Jemen.[430][431]
Berichten vanuit Oekraïne
Oekraïense functionarissen gebruikten sociale media om de steun tegen de invasie te versterken en om informatie naar de wereld en hun burgers te verspreiden. Gerichte berichten en video's zijn ook gebruikt voor wervingsacties voor internationale hulp en soldaten. Sommigen hebben de methoden van de Oekraïense functionarissen als heilzaam bestempeld door de wereld te overspoelen met hun berichten.[432] Verschillende academici, waaronder professoren Rob Danish en Timothy Naftali, hebben de spreekvaardigheid van president Zelensky benadrukt en zijn vermogen om sociale media te manipuleren om informatie te verspreiden en gevoelens van schaamte en bezorgdheid aan te spreken, terwijl hij verwantschap opbouwt met de kijker.[433] Aanvullende up-to-date informatie over de Russische invasie is verspreid door online activisten, journalisten, politici en leden van de algemene bevolking, zowel van binnen als van buiten Oekraïne.[434]
Zie Online toespraken van Volodymyr Zelensky aan wereldleiders tijdens de Russische invasie van Oekraïne in 2022 voor het hoofdartikel over dit onderwerp.Via een videoverbinding sprak Zelensky binnen enkele weken de parlementen van meerdere landen toe, in de hoop de internationale bereidheid om Oekraïne steun te bieden te vergroten. Ook richtte Zelensky zich in enkele toespraken tot het Europees Parlement en de NAVO.[435] Op 31 maart hield hij als eerste buitenlandse staatshoofd in de Nederlandse geschiedenis een toespraak tijdens een formele vergadering van de Tweede Kamer. Dit was tijdens de oorlog zijn veertiende speech gericht aan een parlement.[436][437] Op 5 april eiste Zelensky in een videotoespraak dat de VN-Veiligheidsraad actie tegen Rusland zou ondernemen. Hij hekelde het vetorecht dat Rusland als permanent lid binnen deze organisatie heeft, en zei erbij dat de VN-Veiligheidsraad zichzelf moest hervormen of anders beter kon worden opgeheven.[438]
Algemene inperking informatievoorziening Rusland
Voor de gemiddelde Rus bleven er, sinds het begin van de invasie, naast de Russische staatsmedia weinig andere informatiebronnen over. Het Kremlin probeerde iedere vorm van twijfel onder de Russische bevolking over de invasie van Oekraïne te voorkomen door de informatievoorziening onder controle te houden. Censor en mediawaakhond Roskomnadzor dreigde de Russische versie van Wikipedia te blokkeren. Wikipedia kreeg de waarschuwing vanwege "illegaal gedistribueerde informatie" in een artikel over de Russische inval in Oekraïne.[439] Op 16 maart blokkeerde Roskomnadzor de toegang tot 32 binnenlandse en buitenlandse nieuwswebsites. De impact werd nog eens versterkt doordat ook sociale media als Facebook, Instagram en Twitter in Rusland werden geblokkeerd. Alleen diegenen die gebruikmaakten van een VPN konden nog op geblokkeerde sites terecht. Dit betekende echter voor het merendeel van de oudere of minder technisch onderlegde Russen simpelweg een nog verdere inperking van hun informatievoorziening.[440]
Propaganda en desinformatie vanuit de Russische regering
De Russische Federatie verspreidt propaganda die standpunten, percepties of agenda's van de regering van Rusland promoot. Dit omvat door de staat gerunde televisie, radio en online technologie[442] en kan gebruik maken van "Sovjet-propaganda" als een element van moderne Russische "politieke oorlogsvoering".[443] Hedendaagse Russische propaganda richt zich op het promoten van een persoonlijkheidscultus rond Vladimir Poetin. De Russische regering mengde zich actief in debatten over de Sovjetgeschiedenis;[444] Rusland richtte een aantal organisaties op, zoals de Presidentiële Commissie van de Russische Federatie tegen pogingen om de geschiedenis te vervalsen ten koste van de belangen van Rusland, de Russische webbrigades en anderen die zich bezighouden met politieke propaganda om de standpunten van de regering van Poetin te promoten.
Om de invasie in Oekraïne aan de Russische bevolking te verkopen als een gerechtvaardigde actie ter zelfverdediging van Rusland, werden alle berichten die niet strookten met deze zienswijze gecensureerd. De Russische tv-presentator Evgeni Popov beweerde op 21 februari 2022 tegenover de kijkers dat het juist Oekraïne was dat aan Rusland en de Donbas-regio de oorlog zou hebben verklaard.[445]
Oekraïners als ‘drugsverslaafden en neonazi’s’
Kenners van de Russische propagandatactieken zagen al vanaf november 2021 een toename van het aantal negatieve berichten over Oekraïne, wat er mogelijk op wijst dat Poetin al maanden voorafgaand aan het daadwerkelijke begin van de invasie aankoerste op een veroveringsoorlog. Zo constateerde het onderzoekscollectief "Logically" dat honderden pro-Russische sociale-mediakanalen ineens het bericht dat de Oekraïense regering uit neonazi’s bestond gingen verspreiden. Keir Giles, een Rusland-expert die voor de NAVO onderzoek deed naar Russische desinformatie, zei tegen de BBC dat "Rusland erg gretig was om zijn tegenstanders in Europa als nazi’s te brandmerken". Rusland had eerder ook de Baltische staten al eens als nazistische bolwerken afgeschilderd.
De internationale Russische tv-zender Russia Today (RT), die onder andere Engels- en Spaanstalige uitzendingen in het buitenland verzorgt, beweerde op 20 februari 2022, zonder enig bewijs, dat Oekraïne de pro-Russische separatisten in de Donbas-regio zou willen "vergassen". Poetin zelf haakte hierop in tijdens de televisietoespraak waarin hij de rebellenregio’s Donetsk en Loehansk als onafhankelijke republieken erkende: "Wat nu in de Donbas gebeurt, is volkerenmoord". Poetin riep het Oekraïense leger op de regering-Zelensky omver te werpen. Rusland zou namelijk gemakkelijker tot een akkoord kunnen komen met een nieuw regime dan met "deze bende drugsverslaafden en neonazi’s".[445]
Desinformatie via sociale media
Om het moreel in Oekraïne te ondermijnen, verspreidde Rusland via Telegram, een populair sociale-mediaplatform in het voormalige Oostblok, valse berichten over een veronderstelde vlotte opmars van het Russische leger in Oekraïne. Diverse steden zouden al zijn ingenomen, de Russen zouden minimale tegenstand ondervinden en de Oekraïense president Zelensky zou al op de eerste dag van de invasie naar het buitenland zijn gevlucht. Sociale-mediakanalen die niet onder controle van het Kremlin stonden, zoals Facebook, en Twitter, werden door hackers selectief afgeknepen om de verspreiding van anti-Russische berichten te bemoeilijken.
Inperking persvrijheid
De Russische regering dreigde de weinige kritische media in eigen land, zoals de krant Novaya Gazeta, die na de invasie zijn Russische en Oekraïense edities opende met de kop "Rusland bombardeert Oekraïne", met een publicatieverbod. Er werd een officieel gebod ingevoerd om alleen Kremlin-bronnen voor de berichtgeving te gebruiken en in geen geval agressieve woorden als "aanval, invasie en oorlog"; voor het publiceren van "leugens" stond een gevangenisstraf van vijftien jaar. Later werd de persvrijheid nog meer ingeperkt, waardoor er na een paar weken geen onafhankelijke media meer vanuit Rusland opereerde. Wie in Rusland nog aan onafhankelijke informatie wilde komen, moest de digitale sluiproutes kennen.
Medio maart werd er onder de nieuwe mediawet voor het eerst een strafzaak geopend tegen een Russische blogger wegens "valse informatie" over Oekraïne. Op 23 maart werd de eerste journalist opgeroepen om zich in de rechtszaal te verantwoorden voor het publiceren van "leugens" over de invasie van Oekraïne. De populaire verslaggever en commentator Aleksandr Nevzorov had volgens Moskou "nepnieuws" verspreid over het Russische leger dat doelbewust Oekraïnse burgers zou bombarderen.[446]
Uit een gelekte interne mail van Google in handen van The Intercept op 28 maart bleek dat Russische vertalers van Googleproducten de oorlog in Oekraïne geen oorlog mochten noemen, maar enkel 'uitzonderlijke omstandigheden' om aan de nieuwe Russische wet te voldoen. Google stelde dat het zijn lokale medewerkers wilde beschermen.[447]
Effect op de Russische bevolking
De Russische propaganda bestempelde Oekraïne tot een duivelse agressor waartegen Rusland zich moest verdedigen. Een meerderheid van de Russen, die weinig andere informatiebronnen hadden dan door de staat gecontroleerde televisie- en radiozenders en socialemediakanalen, geloofden dit verhaal. Denis Volkov, de directeur van het grootste onafhankelijke peilingbureau in Rusland, zei tegen persbureau AP dat meer dan de helft van de Russen achter Poetins militaire optreden stond. "De meerderheid denkt dat de westerse wereld Oekraïne onder druk zet om de Donbas-regio aan te vallen, en dat Rusland de separatisten moet helpen."
De letters 'Z' en 'V' als symbool
Zie Z (Russisch militair symbool) voor het hoofdartikel over dit onderwerp.De 'Z' en 'V' werden in korte tijd na het begin van de invasie dé symbolen van de Russische strijdkrachten.
Desinformatie verspreid door China
Drie wetenschappers verklaarden begin maart 2022 tijdens een toespraak in het Europees Parlement dat niet alleen Rusland, maar ook China ongefundeerde verhalen verspreidde over "Amerikaanse biolabs" in Oekraïne. Rusland en China zouden het hebben voorzien op de Europese publieke opinie, waarbij desinformatie vanuit Rusland ook in China belandde. Er werd geadviseerd om tegen zowel Russische als Chinese desinformatie stevig op te treden. De Spaanse hoogleraar Nicolás de Pedro legde de tactiek uit waarbij een verhaal met een klein stukje waarheid werd omgeven met allerlei vage geruchten: "Zo zijn er in Oekraïne net als elders op de wereld inderdaad laboratoria. Maar dat het coronavirus daaruit afkomstig zou zijn is een daaraan geplakt verzinsel, of dat daar biologische wapens gemaakt zouden worden." Hij adviseerde de EU om de geruchten te ontkrachten met echte feiten.
Werknemers van de Europese website EUvsdisinfo doen hun uiterste best om in zoveel mogelijk Europese talen fictie van waarheid te onderscheiden. Het Europees Parlement besloot om de uitzendlicenties van de Russische zenders Sputnik en RT in te trekken en hun websites te sluiten. Volgens de onderzoekers zou desinformatie haar weg echter nog steeds vinden via andere kanalen, waaronder Chinese. Er werd op gewezen dat het bereik van de Brusselse informatie vele malen kleiner is dan dat van de Russen en de Chinezen, die ook de beschikking hebben over allerlei "agenten" in het publieke debat. "Ze hebben in alle Europese lidstaten Trojaanse paarden", zei De Pedro. "Mensen die hun boodschap verspreiden; politici, organisaties, individuen". Hij voorspelde dat Europa hier last van zou krijgen.
Een Tsjechische onderzoeker die de invloed van China in het Westen bestudeerde, sprak met een parlementscommissie openhartig over China Today in Bulgarije, waar deze zender een pand deelde met Russia Today. China was tot 2019 eigenlijk alleen maar bezig om in Europa een zo positief mogelijk beeld van het land te schetsen, "maar na de opstanden in Hongkong was het land begonnen met het overnemen van tactieken van Rusland. Het land verspreidde valse informatie via denktanks of zogenaamd onafhankelijke media, waar ze maar al te vaak zelf eigenaar van bleken te zijn. Net als Rusland maakte de overheid gebruik van fake accounts op sociale media, die allerlei niet-bestaande waarheden tweeten en hertweeten."[noten 2]
Verhalen van individuele burgerslachtoffers
- Eind februari 2022 gingen er over de hele wereld beelden rond van een Oekraïens meisje genaamd Amelia in een bunker in Kiev. Ze zong de Oekraïense versie van Let it go, een liedje uit de Disneyfilm Frozen, wat heel wat emoties losmaakte waaronder bij de schrijvers van het lied. Een paar weken later zong ze het Oekraïense nationale volkslied op een benefietavond in een bomvol Atlas Arena in de Poolse stad Łódź.[448]
- Begin maart kwam een elfjarige gevluchte Oekraïense jongen veilig en wel aan bij de grens met Slovakije. Hij had helemaal alleen een tocht van 1.200 km afgelegd vanuit Zaporizja, nadat zijn moeder hem op de trein had gezet naar veiliger oorden. Zijn moeder bleef achter om voor haar eigen zieke moeder te zorgen. De jongen had enkel een rugzak, een plastic tas en zijn paspoort mee. De lokale autoriteiten zorgden ervoor dat hij bij zijn familie in Bratislava geraakte waarheen hij op weg was.[449]
- Foto's van twee zwangere vrouwen die na de aanval op een kraamkliniek in Marioepol op 9 maart op brancards werden weggedragen naar andere ziekenhuizen, gingen overal rond op sociale media. Eén van de twee vrouwen en haar ongeboren kind stierven kort na de aanval aan hun verwondingen. De andere vrouw overleefde de aanval en beviel enkele dagen later van een dochter. De Russische autoriteiten deden de foto's af als nepnieuws.[450][451] Begin april 2022 werd er door pro-Russische media een propagandavideo verspreid met daarin de overlevende Oekraïense vrouw, die verklaarde dat de kraamkliniek niet was gebombardeerd, maar beschoten. Dat zou volgens de Russen betekenen dat de Russische troepen niet verantwoordelijk konden zijn, omdat het gebied in handen was van Oekraïense milities.
- Boris Romantstsjenko (96), een Holocaustoverlevende uit de Tweede Wereldoorlog, kwam op 18 maart 2022 om het leven door Russische beschietingen van Charkov. Hij zat in vier concentratiekampen waaronder Buchenwald, waar hij in 2012 terugkeerde voor een herdenking. Daar pleitte hij voor een 'nieuwe wereld waar vrede en vrijheid overheersen'.[452]
- In maart 2022 begon de Oekraïense cellist Denys Karachevtsev met het spelen van klassieke muziek bij telkens een ander, door het Russische leger verwoest, gebouw in zijn thuisstad Charkov om de oorlog aan te klagen en geld in te zamelen voor humanitaire hulp en wederopbouw.[453]
- Begin april 2022 was er melding van ongeveer 2000 vermiste kinderen in Oekraïne. Via de Europese website missingchildreneurope.eu en in België via Child Focus werden opsporingsberichten verspreid van gevluchte kinderen. Zo was er een zoektocht begonnen naar een vierjarige kleuter genaamd Sasha, maar enkele dagen later werd hij dood teruggevonden. Waarschijnlijk waren hij en zijn grootmoeder verdronken toen hun bootje zonk tijdens het vluchten.[454]
- Een foto van een tweejarig vluchtend Oekraïens meisje waarbij de contactgegevens van haar ouders op haar rug waren geschreven, ging begin april 2022 de wereld rond. Uit angst om tijdens het vluchten gescheiden te worden van hun kinderen, hingen Oekraïense ouders papiertjes met contactgegevens aan hun kind of schreven het op hun lichaam.[455]
Zie ook
- Associatieovereenkomst tussen de Europese Unie en Oekraïne
- Finlandisering
- Minsk-akkoorden
- Oekraïne en de Europese Unie
- Tijdlijn november 2013 - februari 2015 van de Russisch-Oekraïense Oorlog
Externe link
. The New York Times (
|
Zie de categorie 2022 Russian invasion of Ukraine van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp. |
Informatie
Artikel Russische invasie van Oekraïne in 2022 in de Nederlandse Wikipedia nam de volgende plaatsen in de lokale populariteitsranglijst in beslag:
- 66e plaats op 2022-04-01
- 54e plaats op 2022-04-02
- 24e plaats op 2022-04-03
- 22e plaats op 2022-04-04
- 9e plaats op 2022-04-05
- 18e plaats op 2022-04-06
- 33e plaats op 2022-04-07
- 25e plaats op 2022-04-08
- 35e plaats op 2022-04-09
- 38e plaats op 2022-04-10
- 30e plaats op 2022-04-11
- 19e plaats op 2022-04-12
- 39e plaats op 2022-04-13
Over de pagina
De gepresenteerde inhoud van het Wikipedia-artikel werd in 2022-04-14 geëxtraheerd op basis van https://nl.wikipedia.org/?curid=5621865