Jezidi's

Jezidi's (ook Ezidi's, Jezidi, Jezda of Jazidi genoemd,^[1] in het Koerdisch: Êzidîtî of Êzidî) zijn een Koerdisch sprekende endogame religieuze minderheidsgroep die inheems is in Koerdistan, een geografische regio in West-Azië die delen van Irak, Syrië, Turkije en Iran omvat.^[2]^[3]^[4] De meerderheid van de Jezidi's die nog in het Midden-Oosten zijn, wonen in Iraaks Koerdistan, voornamelijk in de gouvernementen Nineveh en Duhok.^[3] Hun religie, het jezidisme, is monotheïstisch van aard en geworteld in een pre-zoroastrisch geloof dat is afgeleid van Indo-Iraanse tradities.^[5]^[6]^[7]^[8]^[9] Gepubliceerde schattingen van de jezidi bevolking lopen sterk uiteen, van 300.000 in de hele wereld tot 700.000 alleen al in Irak.

Jezidi-meisjes in traditionele kledingdracht

Het jezidisme ontstond in de 12e eeuw toen Sjeik Adi, die na zijn studie in Bagdad een eigen orde oprichtte genaamd Adawiyya, in middeleeuwse Arabische bronnen genoemd als Akrad 'Adawiyya (Adawiyya Koerden), zich vestigde in de Lalish-vallei en zijn doctrines en leringen introduceerde aan de lokale Koerden die destijds een oud Iraans geloof praktiseerde, dat hoewel vergelijkbaar, gescheiden was van het zoroastrisme en van pre-zoroastrische oorsprong was. Na zijn dood in 1162 na Christus, vermengden zijn discipelen en opvolgers zijn doctrines en leringen met de lokale en oude Iraanse tradities. Hierdoor gebruikt de jezidi-traditie veel termen, afbeeldingen en symbolen van soefi- of islamitische oorsprong, terwijl de pre-islamitische mythologie, symboliek, rituelen, festivals en tradities nog steeds grotendeels bewaard zijn gebleven.^[8]^[5]^[10] ^[11]^[12]^[13] Als gevolg van het toezeggen tot een andere religie, hebben jezidi's voortdurend te maken gehad met vervolgingen door de naburige moslims en zijn ze vaak beschuldigd van ketterij. Tijdens de genocide van 2014 werden door de Islamitische Staat (ISIS) meer dan 5.000 jezidi's gedood, gedwongen tot de islam bekeerd en werden duizenden jezidi-vrouwen en -meisjes gevangengenomen in seksuele slavernij, evenals de verplaatsing van meer dan 500.000 jezidi-vluchtelingen.^[14]^[15]^[16]

Geloof

De jezidi's zijn geen moslims en hun religie maakt geen deel uit van de islam. Ze zijn aanhangers van het jezidisme, een monotheïstische geloofsovertuiging, en een vertakking van het jezdanisme, dat is afgeleid van het Koerdische woord jezdân dat 'god' of 'engel' betekent. De andere vertakking van het jezdanisme is het jarsanisme.

Ze geloven in één god Jezdan (Ezid), de schepper van de wereld, en in de 'Pauwenengel' Melek Taus, de voornaamste van de zeven aartsengelen die de wereld besturen. De jezidi's hebben twee door buitenstaanders als heilige boeken beschouwde geschriften, geschreven in het Koerdisch: de Kitabe Cilve (Het boek van inspiratie) en de Meshef Resh (Het zwarte boek). Zij houden er bijzondere zuiverheidstaboes op na en zijn erg 'gesloten' gestructureerd in een soort kastenstelsel. Hun kastenstelsel bestaat uit: shex, mirid en pir. Bovendien is het jezidisme endogaam: je wordt als jezidi geboren, je kunt het dus niet worden.

Een belangrijke reden voor hun religieuze vervolging, vooral door fundamentalistische moslims, is, dat zij van duivelaanbidding worden beticht. Dit komt door onjuiste interpretatie van het bij de jezidi's geldende verhaal over een beproeving, die God aan zijn zeven aartsengelen had opgelegd. In de jezidi-versie droeg God hun allen op, de eerste mens , Adam, te vereren. Alleen Melek Taus gehoorzaamde deze opdracht niet. Hij verklaarde als enige, aan zijn eed jegens God, om alleen Hem zelf te aanbidden, vast te houden. Als beloning voor diens standvastigheid en trouw verhief God Melek Taus tot opperste aartsengel. In o.a. christelijke en islamitische tradities was Iblis (Islam) of Lucifer (christendom) de enige Gods bevel negerende engel, die daarom juist als de gevallen engel uit de hemel gestoten werd en de Satan werd.

Pelgrimage

Pelgrims op een viering van het nieuwe jaar in 2017 in Lalish in Iraaks Koerdistan

Graf van sjeik Adi

Lalish, een stadje ten noorden van Mosoel (Irak) is de heilige plek voor de jezidi's en is het centrum van de zesdaagse pelgrimage van de jezidi's. In Lalish bevindt zich het graf van sjeik Adi, een belangrijk persoon in het jezidisme.

Bidden

De jezidi's bidden vijf keer per dag:

Nivêja berîspêdê ('s morgens vroeg),
Nivêja rojhilatinê (zonsopgang),
Nivêja nîvro ('s middags),
Nivêja êvarî ('s avonds),
Nivêja rojavabûnê (zonsondergang).

Verschillen met de islamitische gebedsmomenten en -wijzen:

de moslims bidden voor zonsopgang en na zonsondergang, in tegenstelling tot de jezidi's;
de jezidi's bidden in het Ezdiki (Jezidisch), terwijl de islamitische Koerden in het Arabisch bidden;
het gebed van de jezidi's gebeurt in de richting van de zon, maar tijdens Nivêja nîvro (middag) richting Lalish, terwijl moslims te allen tijde en ongeacht hun locatie richting Mekka bidden.

Feesten

Het jezidinieuwjaar valt in de lente. Tijdens dit feest worden de instrumenten dahol en zurna (houten fluit) gebruikt.

Tijdens de pelgrimage vieren de jezidi's Tawusgeran en Cejna ('feest') Cemaiya.

Vervolging

De jezidi's zijn al eeuwen slachtoffer van vervolging door vijandige buren of regimes.^[17] Dieptepunt van die vervolgingen was de slachtpartij die de bei van Rowanduz liet aanrichten in 1832.^[18] De jezidi's emigreerden in die Ottomaanse periode dan ook massaal naar de Kaukasus en speelden vervolgens een belangrijke rol in Armenië, Azerbeidzjan en Georgië. Hun situatie daar verslechterde na de val van de Sovjet-Unie. Ook in Turkije zorgde repressie voor emigratie: Turkse jezidi's migreerden vooral naar Duitsland.

In Irak kampen jezidi's met vijandigheid van islamitische militanten. In 2007 werden ze het doelwit van een aantal zware aanslagen. Als aanleiding werd de steniging van Du'a Khalil Aswad aangehaald. Hierbij was in april 2007 het 17-jarige jezidimeisje Du'a Khalil Aswad in haar dorp gedood omdat ze een relatie met een soennitische jongen had en er geruchten gingen dat ze moslim wilde worden. Op 23 april 2007 vermoordden ISIS-militanten 23 jezidi's in Mosoel. Op 14 augustus 2007 vond in de Noord-Iraakse plaats Qahataniya de zwaarste aanslag uit de Iraakse (burger)oorlog plaats. Bij een tegen de jezidi's gerichte zelfmoordaanslag vonden 796 personen de dood en vielen meer dan 1500 gewonden. De aanslag was een week ervoor door aan Al Qaida verbonden islamitische militanten aangekondigd omdat zij jezidi's als anti-islamitisch zien. Ook hier werd opnieuw de steniging van Du'a Khalil Aswad als reden aangehaald.

Jezidi-vluchtelingen in 2014

In 2014 waren de jezidi's een van de bevolkingsgroepen die door de terreurgroep ISIS werden vervolgd en vermoord. Op 30 juli van dat jaar kwamen de jezidi's in opstand tegen het oprukkende ISIS; 500 van hen zouden zijn vermoord. Velen van hen kwamen vast te zitten op de berg van Sinjar, waar ook veel mensen stierven door honger, dorst en gebrek aan medicijnen. Het lot van de jezidi's die in handen zijn gevallen van ISIS is dat zij zich moeten bekeren tot de islam; vaak vinden zij de dood of vrouwen worden verhandeld als slaaf.^[19]

In 2020 leven er naar schatting 75.000 jezidi's in West-Europa (vooral Duitsland en Zweden), 150.000 in de Kaukasus en 500.000 in Iraaks Koerdistan. De jezidi's hebben het moeilijk om zich te handhaven in de stedelijke Europese samenleving en om het jezidisme te institutionaliseren. In België heeft de jezidigemeenschap haar centrum in Luik; de Brusselse jezidi's zijn voornamelijk afkomstig uit de voormalige Sovjet-Unie. In Nederland leven zo'n 5000 jezidi's.

Syrische / Irakese Burgeroorlog

Zie Genocide op de Jezidi's voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

In 2014 en 2015 zijn de jezidi's van Irak door Islamitische Staat (IS) aangevallen, vermoord of als slaven verkocht. De stad / regio Sinjar in Irak werd door IS ingenomen. De Peshmerga hebben sindsdien de stad heroverd. Ook hebben de jezidi's hun eigen militie opgericht.^[20]

Externe links

Bronnen, noten en/of referenties

↑ Spelling Jezidi/Yezidi, Taalunie, september 2014
↑ Pirbari, Dimitri, Holy Lalish, 2008 (Ezidian temple Lalish in Iraqi Kurdistan)..
↑ ^a ^b Omarkhali, Khanna, The Yezidi religious textual tradition, from oral to written : categories, transmission, scripturalisation, and canonisation of the Yezidi oral religious texts : with samples of oral and written religious texts and with audio and video samples on CD-ROM, Wiesbaden (2017). ISBN 978-3-447-10856-0.
↑ Fuccaro, Nelida, The other Kurds : Yazidis in colonial Iraq. I.B. Tauris, London (1999). ISBN 1-86064-170-9.
↑ ^a ^b Omarkhali, Khanna, The status and role of the Yezidi legends and myths. To the question of comparative analysis of Yezidism, Yārisān (Ahl-e Haqq) and Zoroastrianism: a common substratum? (1 januari 2009).
↑ The Cambridge history of the Kurds, Cambridge, United Kingdom (2021). ISBN 978-1-108-62371-1.
↑ Kreyenbroek, Philip G., Yezidism : its background, observances, and textual tradition. E. Mellen Press, Lewiston [NY] (1995). ISBN 0-7734-9004-3.
↑ ^a ^b Turgut, Luqman, Ancient Rites and Old Religions in Kurdistan.
↑ Kaczorowski, Karol, Yezidism and Proto-Indo-Iranian Religion.
↑ Açıkyıldız, Birgül., The Yezidis : the History of a Community, Culture and Religion., London (2010). ISBN 978-0-85772-061-0.
↑ (en) Foltz, Richard, The “Original” Kurdish Religion? Kurdish Nationalism and the False Conflation of the Yezidi and Zoroastrian Traditions 87–106 (1 juni 2017).
↑ Foltz, Richard C., Religions of Iran : from prehistory to the present, London, England (2013). ISBN 978-1-78074-307-3.
↑ Kreyenbroek, Philip G., YEZIDISM ITS BACKGROUND OBSERVANCES AND TEXTUAL TRADITION.
↑ (en) Suvari, Çakır Ceyhan, Being Ezidi in the Middle East. Springer International Publishing, Cham (2018), 195–212. ISBN 978-3-030-00284-8.
↑ (en) Human Rights: UN experts express concern about severe restriction of civic space in Guatemala. OHCHR. Geraadpleegd op 26 november 2022.
↑ (en) Allison, Christine, The Yazidis. Oxford Research Encyclopedia of Religion (25 januari 2017). Geraadpleegd op 26 november 2022.
↑ http://www.nadir.org/nadir/initiativ/kurdi-almani-kassel/kultur/yeziden/yezidism.htm
↑ (en) Philip Daniel, The Jihad Genocide of the Yezidi Nation, avideditor.wordpress.com, 9 april 2010
↑ http://www.demorgen.be/buitenland/-ze-is-geen-klein-meisje-ze-is-een-slaaf-met-haar-seks-hebben-pleziert-god-a2422077/ Bron: artikel de Morgen
↑ https://web.archive.org/web/20151204120410/http://www.foxnews.com/world/2015/12/01/abandoned-iraq-christians-yezidi-say-kurds-failed-them-in-fight-against-isis/

Zie de categorie Yezidis van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

[1] Spelling Jezidi/Yezidi, Taalunie, september 2014

[2] Pirbari, Dimitri, Holy Lalish, 2008 (Ezidian temple Lalish in Iraqi Kurdistan)..

[:0-3] Omarkhali, Khanna, The Yezidi religious textual tradition, from oral to written : categories, transmission, scripturalisation, and canonisation of the Yezidi oral religious texts : with samples of oral and written religious texts and with audio and video samples on CD-ROM, Wiesbaden (2017). ISBN 978-3-447-10856-0.

[4] Fuccaro, Nelida, The other Kurds : Yazidis in colonial Iraq. I.B. Tauris, London (1999). ISBN 1-86064-170-9.

[:1-5] Omarkhali, Khanna, The status and role of the Yezidi legends and myths. To the question of comparative analysis of Yezidism, Yārisān (Ahl-e Haqq) and Zoroastrianism: a common substratum? (1 januari 2009).

[6] The Cambridge history of the Kurds, Cambridge, United Kingdom (2021). ISBN 978-1-108-62371-1.

[7] Kreyenbroek, Philip G., Yezidism : its background, observances, and textual tradition. E. Mellen Press, Lewiston [NY] (1995). ISBN 0-7734-9004-3.

[:2-8] Turgut, Luqman, Ancient Rites and Old Religions in Kurdistan.

[9] Kaczorowski, Karol, Yezidism and Proto-Indo-Iranian Religion.

[10] Açıkyıldız, Birgül., The Yezidis : the History of a Community, Culture and Religion., London (2010). ISBN 978-0-85772-061-0.

[11] (en) Foltz, Richard, The “Original” Kurdish Religion? Kurdish Nationalism and the False Conflation of the Yezidi and Zoroastrian Traditions 87–106 (1 juni 2017).

[12] Foltz, Richard C., Religions of Iran : from prehistory to the present, London, England (2013). ISBN 978-1-78074-307-3.

[13] Kreyenbroek, Philip G., YEZIDISM ITS BACKGROUND OBSERVANCES AND TEXTUAL TRADITION.

[14] (en) Suvari, Çakır Ceyhan, Being Ezidi in the Middle East. Springer International Publishing, Cham (2018), 195–212. ISBN 978-3-030-00284-8.

[15] (en) Human Rights: UN experts express concern about severe restriction of civic space in Guatemala. OHCHR. Geraadpleegd op 26 november 2022.

[16] (en) Allison, Christine, The Yazidis. Oxford Research Encyclopedia of Religion (25 januari 2017). Geraadpleegd op 26 november 2022.

[17] ttp://www.nadir.org/nadir/initiativ/kurdi-almani-kassel/kultur/yeziden/yezidism.htm

[18] (en) Philip Daniel, The Jihad Genocide of the Yezidi Nation, avideditor.wordpress.com, 9 april 2010

[19] ttp://www.demorgen.be/buitenland/-ze-is-geen-klein-meisje-ze-is-een-slaaf-met-haar-seks-hebben-pleziert-god-a2422077/ Bron: artikel de Morgen

[20] ttps://web.archive.org/web/20151204120410/http://www.foxnews.com/world/2015/12/01/abandoned-iraq-christians-yezidi-say-kurds-failed-them-in-fight-against-isis/

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]