Holocaust Namenmonument

Holocaust Namenmonument
Kunstenaar	Daniel Libeskind
Jaar	2021
Materiaal	baksteen en rvs
Locatie	Weesperstraat, Amsterdam
Coördinaten	52° 22′ NB, 4° 54′ OL
Hoogte	660 cm
Detailkaart
Portaal    Kunst & Cultuur

Werkzaamheden bij opbouw monument (januari 2021)

Het Holocaust Namenmonument is een oorlogsmonument aan de Weesperstraat in Amsterdam, in de voormalige Jodenbuurt.^[1] Het ontwerp is gemaakt door Daniel Libeskind. Het is het eerste nationale gedenkteken in Nederland waarop de namen van alle slachtoffers van de Holocaust en de Porajmos genoemd worden.^[2] Het werd op 19 september 2021 onthuld door koning Willem-Alexander en Jacques Grishaver, voorzitter van Nederlands Auschwitz Comité.

Slachtoffers

Het monument herdenkt de 102.000 Nederlandse Joodse slachtoffers en 220 Sinti en Roma die in de Tweede Wereldoorlog zijn omgekomen tijdens de Holocaust en die geen individueel graf hebben gekregen.^[3][4]

Ontwerp

Het monument bestaat uit 72 betonnen muurdelen die het grondpatroon van vier letters vormen, in tegelverband bekleed met rode bakstenen. Bovenop de muren bevinden zich in hetzelfde patroon vier schijnbaar zwevende objecten van spiegelend roestvrij staal. In iedere baksteen is de naam, geboortedatum en sterfteleeftijd van een slachtoffer ingegraveerd. De 102.000 gegraveerde bakstenen^[5] zijn op alfabetische volgorde van achternaam geplaatst.^[6] Het monument is ongeveer 250 meter lang. De totale lengte van de muren is ruim 500 meter en ze zijn 2,43 meter hoog. De stalen Hebreeuwse letters zijn op het hoogste punt 6,6 meter hoog.^[7] Ook is er voorzien in een reserve-namenwand waar nog slachtoffers op kunnen komen die nu nog niet bekend zijn. De stenen zijn met een speciale lijm ingemetseld waardoor aanvullingen en correcties mogelijk zijn.^[5]

Symboliek

De muren zijn geplaatst in de vorm van vier Hebreeuwse letters, לזכר, die staan voor "in memoriam" of "ter herinnering".^[4][8] Het spiegelend roestvrij staal reflecteert het ruisen van bomen.

De symboliek van bakstenen is dat dit materiaal alomtegenwoordig is in Nederland en in de andere steden van West-Europa. De combinatie baksteen met stalen letters legt een verbinding tussen het heden en het verleden van Amsterdam. Er is een smalle ruimte tussen de muren en de letters, als symbool voor de onderbreking in de geschiedenis en cultuur van het Nederlandse volk.^[4]

In meer algemene zin hebben stenen een belangrijke symbolische waarde in de Joodse herinneringscultuur. Zo leggen joden vaak een steentje neer als ze een graf bezocht hebben.

Locatie

Weesperplantsoen in 2019

Het monument staat aan de westzijde van de Weesperstraat, tussen de Nieuwe Herengracht en de Nieuwe Keizersgracht, direct achter Hermitage Amsterdam. Dit is de locatie van een huizenblok dat in de jaren 60 en 70 van de twintigste eeuw is afgebroken^[1] en waar een groot aantal Joden woonden die door het naziregime zijn vermoord.^[3] Het staat plaatselijk bekend als Weesperplantsoen, een groenstrook langs de Weesperstraat tegenover de Weesperflat. In de groenstrook stond sinds de jaren 50 het Monument van Joodse Erkentelijkheid, ook wel dankbaarheidsmonument geheten. Dit monument is teruggeplaatst dichtbij zijn ooit eerste locatie, het Weesperplein.

De gemeente Amsterdam hield lang een voorbehoud voor deze plaats. Het monument zou verrijzen boven de metrotunnel van de Oostlijn. Deze ondervindt op zich weinig last van de stalen paalfundering voor het monument; de gemeente zag echter problemen in de bereikbaarheid van dilatatievoegen in de buis, mocht daar onderhoud of reparatiewerkzaamheden verricht moeten worden. In het uiterste geval zou het monument dan moeten verhuizen.^[9]

Financiering

De bouwkosten werden in 2019 geraamd op € 14 miljoen. De bouw van het monument werd deels gefinancierd door een systeem van financiële adoptie; individuen en organisaties konden namen 'adopteren' voor een bedrag en daarmee financieel bijdragen aan het monument. Meer dan zeventig Nederlandse gemeenten hebben de namen van omgekomen inwoners van hun gemeente geadopteerd, waaronder de gemeente Urk (de namen van de twee omgekomen Joden) en de gemeente Amsterdam (de namen van alle 60.000 omgekomen Joden). De Rijksoverheid zegde een bijdrage van € 8,3 miljoen toe.^[1] De Eerste en Tweede Kamer adopteerden in 2020 de namen van vier Joodse Kamerleden, namelijk Simon de la Bella, Maup Mendels, Alida de Jong en Mozes Cohen.^[10]

Geschiedenis

Het plan voor het monument ontstond in 2006. ^[1] Initiatiefnemer was Jacques Grishaver van het Nederlands Auschwitz Comité.^[2] In 2011 bleek de architect Daniel Libeskind bereid het monument te ontwerpen.^[1] Hij maakte een eerste ontwerp bestemd voor het Wertheimpark, dat echter door de bewoners werd afgekeurd.^[8] Andere mogelijke locaties werden door een extern bureau onderzocht. In 2014 besloten burgemeester Eberhard van der Laan en de gemeenteraad van Amsterdam dat het monument gebouwd kon worden aan het Weesperplantsoen.^[8] In december 2017 werd de omgevingsvergunning voor de bouw afgegeven.

Een deel van de omwonenden van het toekomstige monument, vier bewonersorganisatie en zeven individuen, maakte bezwaar tegen de omgevingsvergunning voor het monument en de kap van 25 bomen.^[7] Zij vreesden voor veel toeristen, met bijbehorende verkeersproblemen. Ook vonden ze het monument te groot en waren ze bang voor donkere plekken waardoor het er sociaal onveilig zou worden.^[2] Tevens betwistten zij de rechtmatigheid van de gevolgde procedures.^[1] Op 9 juli 2019 deed de Rechtbank Amsterdam uitspraak in de bodemprocedure die door deze omwonenden was aangespannen.^[3] Alle bezwaren werden ongegrond verklaard.^[11] Zo werden de gekapte bomen vervangen door acht volwassen exemplaren en zijn elders nog meer bomen geplant ter compensatie.^[12]

De omwonenden verwoordden tevens de vraag wat het punt is van nog een Holocaust namenmonument in dezelfde buurt waar het Joods Historisch Museum in de Hollandsche Schouwburg al een namenmonument gerealiseerd heeft. Anno 2015 werd opgeroepen tot een constructieve samenwerking tussen het Nederlands Auschwitz Comité, het Joods Historisch Museum en de buurtbewoners om naar een gemeenschappelijke oplossing toe te werken: "Samen naar de toekomst en verzoend de doden herdenken, zou dat niet mooi zijn?"^[13]

Bouw

Architectenbureau Rijnboutt werd door het Nederlands Auschwitz Comité uitgekozen als coördinerend en uitvoerend architect.^[14] Bakstenenfabriek Rodruza uit Rossum schonk de benodigde 130.000 bakstenen. Het ECN in Petten onderzocht welke methode het geschiktst was om de namen in de bakstenen te graveren.

Zie ook

• De 102.000 stenen
• Joods Monument (website)

Externe link

• Het monument in 360 graden op een NOS app.