Gazastrook

Gazastrook
قطاع غزة Qiṭāʿ Ġazza
רצועת עזה Retzu'at 'Azza

Gebied in Palestina
Coördinaten	31°27'NB, 34°24'OL
Algemeen
Oppervlakte	360 km²
Inwoners (2015)	ca. 1,85 miljoen[1] (5140 inw./km²)
Foto's
Het strand bij Gaza-Stad
Portaal    Azië

De Gazastrook (Arabisch: Qita` Ghazza - قطاع غزة, Hebreeuws: Retzu'at 'Azza - רצועת עזה ), vaak kortweg aangeduid als Gaza, is een gebied gelegen in het Midden-Oosten, in de Levant, en maakt samen met de Westelijke Jordaanoever deel uit van de Palestijnse Gebieden. De landstrook is genoemd naar de belangrijkste stad Gaza.

De Gazastrook heeft een oppervlakte van ongeveer 360 km² en grenst aan Israël, Egypte en de Middellandse Zee. De belangrijkste steden zijn Gaza, Rafah, Abasãn, Khan Younis en Dayr al Balah. De kustlijn is ongeveer 40 km lang, de grens met Egypte ongeveer 12 km en de grens met Israël ongeveer 59 km lang.^[2]

Het aantal inwoners van de Gazastrook was tijdens en na de Arabisch-Israëlische Oorlog van 1948 toegenomen van ongeveer 80.000 naar ongeveer 287.000 inwoners.^[bron?] In 2014 woonden er naar schatting ruim 1,8 miljoen Palestijnen, waardoor er een bevolkingsdichtheid bestond van meer dan vijfduizend personen per vierkante kilometer. In 2016 bestond de bevolking uit bijna 1,8 miljoen mensen, waarvan 1,3 miljoen door UNRWA geregistreerde Palestijnse vluchtelingen, waarvan een groot aantal in tot steden uitgegroeide vluchtelingenkampen.

Met Israël verkeert het gebied sinds de Arabisch-Israëlische Oorlog van 1948 in openlijk conflict. In de Zesdaagse Oorlog van 1967 veroverde Israël de Gazastrook en stichtte er enkele Israëlische nederzettingen. Sindsdien leefden de Palestijnen daar onder Israëlische bezetting. In 2005 trok Israël zijn nederzettingen uit de Gazastrook terug en daarmee eindigde volgens dat land ook de bezetting.

Toen in 2007 Hamas de verkiezingen won en aan de macht kwam, bracht Israël een totale blokkade aan langs de grens met Israël, in de Gaza-zee en in de lucht. Egypte blokkeerde de zuidgrens van de Gazastrook. Personen- en goederenverkeer werd zeer beperkt en scherp gecontroleerd. Er zijn vier militair gecontroleerde grensovergangen (checkpoints): Erez, Nahal Oz, Karni (goederen) en Sufa (goederen). In de grens met Egypte zijn twee gecontroleerde grensovergangen: Kerem Shalom (goederen) en bij Rafah.^[3] Het luchtruim en de Middellandse Zee zijn geblokkeerd door het Israëlisch defensieleger (IDF).^[4] Sinds 2006 onderwerpt het 'Midden-Oostenkwartet' elke Hamas-regering aan een internationale boycot.

Regering

De Gazastrook maakt deel uit van de de jure staat Palestina en politiek gezien staat het gebied de jure onder bestuur van de Palestijnse Autoriteit. In juni 2007 (zie Palestijnse Burgeroorlog) kwam na de verkiezingen Hamas aan de macht en kwam er een breuk met de Palestijnse Autoriteit waardoor Gaza sindsdien door Hamas bestuurd werd als een de facto onafhankelijk gebied. In 2012 kwam een tweede door Hamas gedomineerde regering tot stand.

Gouvernementen en demografie

Gouvernement	Aantal inwoners (2007)
Noord-Gaza	270.494
Gaza	496.691
Deir el-Balah	205.414
Khan Yunis	270.828
Rafah	173.539
Totaal	1.416.966

In juli 2003 woonden er in de Gazastrook naar schatting 1,3 miljoen Palestijnen. Van hen waren 961.645 personen door UNRWA geregistreerd als vluchtelingen en nakomelingen van vluchtelingen. De grootste stad was Gaza, met ongeveer 400.000 inwoners en de bevolkingsdichtheid bedroeg meer dan 3500 inwoners per vierkante kilometer.^[5] In 2004 stond het werkloosheidspercentage op 41,3% en leefde 66% onder de armoedegrens.

Religie

De overgrote meerderheid van de bevolking zijn Soennitische moslims maar er is een kleine minderheid van zo'n 2000 christenen aanwezig. Het aandeel van de christelijke gemeenschap in de Gazastrook is echter pijlsnel gedaald door het opkomen van de islam, onder meer door de opkomst van Hamas.^[6][7]

Media

• Ramattan is een persbureau in de Gazastrook.

Infrastructuur

Zee- en luchthaven

In de Oslo-akkoorden van 1993 en 1995 was geregeld dat de Palestijnse gebieden een zeehaven en een luchthaven in bedrijf konden nemen en in 1998 werd Yasser Arafat International Airport door de Amerikaanse president Bill Clinton geopend. Maar tussen 2001 en 2002 werd de luchthaven grotendeels door Israël verwoest tijdens de Tweede Intifada. In 1996 startte het Nederlandse bedrijf Ballast Nedam met de voorbereidingen voor de aanleg van een zeehaven maar tijdens de Tweede Intifada werd op 19 september 2001 ook de bouwplaats van de zeehaven door Israël verwoest.^[8] Van de heropbouw van de haven en het vliegveld is tot op heden nog niets gekomen vanwege de opeenvolgende conflicten met Israël.^[9]

Elektriciteitscentrale

Gaza Power Plant, de elektriciteitscentrale van Gaza, is herhaaldelijk door Israël gebombardeerd maar weer zo goed mogelijk hersteld. De productie daarvan wordt negatief beïnvloed door gebrek aan brandstof door toedoen van de blokkade waardoor het vaker dan voorheen voorkomt dat de centrale op halve kracht (60 van de 120 MW) of minder werkt. Uren van stroomuitval zijn hierdoor een regelmatig voorkomende last van soms 12 uur of meer op een dag. Mede hierdoor is Gaza afhankelijk van de invoer van elektriciteit uit Israël (120 MW) en Egypte (30 MW).^[10]

Hoofdweg

De Salah al-Din Road is de hoofdweg door de Gazastrook.

Economie

De economie heeft ernstig te lijden onder de internationale boycot en de blokkade door Israël en Egypte. De aan- en uitvoer van goederen van en naar Israël is te gering en te onregelmatig voor een gebied met 1,8 miljoen inwoners en veel landbouwgrond ligt in de bufferzone. Dit is een strikt verboden zone in de Gazastrook langs het afscheidingshek met Israël. De breedte ervan varieert van tijd tot tijd. Nu wordt 300 meter aangehouden als voor Palestijnen verboden gebied, de 200 meter ervoor als risicovol. Het is al vaker voorgekomen dat Palestijnse boeren die niet goed op de hoogte waren van de grens van de zone en die hun land hier wilden gaan bewerken werden doodgeschoten.^[bron?]

De visserij wordt ernstig belemmerd door de zeeblokkade. De toegestane vis-zone voor Palestijnse vissers wordt door Israël regelmatig gewijzigd en is van 20 mijl (1994 Oslo-akkoorden) teruggebracht tot 15 zeemijlen, en vandaar wisselend tot 6 (2019) of 3 mijlen uit de kust met gevaar om beschoten te worden door Israëlische marineschepen.^[11] Regelmatig komt het voor dat vissers worden opgebracht of erger, doodgeschoten, door de Israëlische marine omdat zij zich buiten genoemde zone zouden hebben bevonden. Dit overkwam Ismail Abu Ryala, 18 jaar oud, op 25 februari 2018. Twee andere vissers raakten gewond door het mitrailleurvuur. Het visserijsyndicaat ontkent dat zij zich buiten de zone bevonden.^[12] Ook is het kustwater verontreinigd doordat (wegens elektriciteitstekort) regelmatig ongezuiverd afvalwater in zee wordt geloosd. Alles bij elkaar heeft dit geleid tot een grote afname van het aantal vissers dat de zee op wil of kan en tot een verdere toename van het aantal werklozen.

In 2015 bracht de UNCTAD een rapport uit over de leefsituatie van de Gazastrook in de breedste zin. Het waarschuwde dat de Gazastrook over dit en vijf jaar onleefbaar zou geworden zijn als er geen drastisch verbeteringen worden aangebracht.^[13]

De "tunneleconomie" lijkt tot stilstand te zijn gekomen (2013) nadat Egypte onder al-Sisi erin geslaagd was vrijwel alle tunnels tussen Egypte en de Gazastrook te vernietigen.^[bron?]

Geografie

Watertoevoer

Drie wadi's voeren oost-west water af van Israël via de Gazastrook naar de Middellandse zee. Hiervan is de Wadi Gaza, ook gespeld Wadi Ghazzeh, veruit de grootste wadi, maar meer stroomopwaarts wordt deze wadi Esh-Shallaleh genoemd.^[14] Normaal gesproken voert deze slechts eenmaal per jaar gedurende een dag of tien veel water aan. Volgens Palestijnse waterdeskundigen wordt dit water echter in het aan de andere kant van het afscheidingshek gelegen Israël grotendeels door middel van kleine dammen tegengehouden. Israël betwist dat niet, maar zegt hier eigen argumenten voor te hebben.^[bron?] Er is geen scheidsrechter. Het gaat hier weliswaar - absoluut gesproken - om relatief weinig water, maar elke liter telt hier.^[15]

Milieuproblematiek

De Gazastrook heeft te maken met de volgende milieuproblemen:

• woestijnvorming
• verzilting van de verse watervoorraden
• onvoldoende capaciteit van het zuiveren van rioolwater (t.g.v. schaarste aan energie)
• vervuild/besmet water
• bodemverarming
• uitputting en vervuiling van het grondwater

De Gazanen zijn voor hun wateraanvoer afhankelijk van water dat uit een aquifer, een watervoerende aardlaag, wordt opgepompt. De bevolkingsgrootte hier staat absoluut niet in verhouding met de hoeveelheid water die eigenlijk kan worden opgepompt. Er werd en wordt dus langdurig te veel water opgepompt met als gevolg dat de waterkwaliteit zienderogen achteruit gegaan is. Het grondwaterpeil is gezakt en zeewater vanuit de Middellandse zee is aan het infiltreren. Zodoende is het grondwater sterk aan het verzilten en raakt het verontreinigd. Al voor de oorlog van 2014 was het waterleidingsysteem toe aan herstelwerken en vernieuwing. Om het grondwater te beschermen zou het oppompen van water gestaakt moeten worden. Zoet water kan via ontziltingsinstallatie('s) aangemaakt of ingevoerd kunnen worden. Dit wordt gehinderd door de beperkte invoer van goederen. De UNCTAD verwacht dat - als er niet wordt ingegrepen - in 2020 de schade onomkeerbaar zal zijn.^[16]

Grensovergangen

De Gazastrook heeft zes grensovergangen met Israël (twee daarvan waren al vóór de Israëlische blokkade van 2007 gesloten, b.v. Kissufim). Erez in het noorden, Nahal Oz en Karni in het oosten en Keren Shalom bij het drielandenpunt in het uiterste zuiden. Keren Shalom is anno 2016 nog de enige overgang voor goederen. Erez is bestemd voor personenverkeer en gesloten voor goederen; vanwege de blokkade zijn de overige overgangen helemaal gesloten. De Israëlische minister Moshe Ya'alon gaf in mei 2016 aan Erez weer voor goederenverkeer te willen openen opdat zo'n 50% van de goederen, die nu via Keren Shalom gaan, via Erez zouden kunnen gaan. "Het is", zei hij, "in het belang van Israël dat de mensen in de Gazastrook waardig kunnen leven". Een datum noemde hij echter niet. Kort daarop trad hij af na een conflict met Benjamin Netanyahu.^[17] Sinds daar Abdul Fatah al-Sisi aan de macht is houdt Egypte de enige overgang naar de (in principe niet vijandige) buitenwereld bij Rafah meestal gesloten. In 2015 was de overgang 21 dagen geopend en sinds februari 2016 twee keer.

Geschiedenis

Oudheid

De geschiedenis van Gaza en de Gazastrook vormt onderdeel van Kanaän waartoe het gebied behoorde voordat de belangrijkste kuststeden ervan tot kolonies van het Oude Egypte werden. Rond 1200 v.Chr. ontstond een migratiegolf van Filistijnen naar zuidwest Kanaän, dat toen Filistië werd genoemd. De Filistijnen waren een (zeevarend) volk met waarschijnlijk een Myceense of Minoïsche achtergrond, afkomstig van Kreta of Cyprus. In de Hebreeuwse Bijbel wordt Gaza reeds vermeld in Genesis 10:19. Ook in het christelijke Nieuwe Testament komt Gaza een keer voor: Hand.8:26. Arabieren kwamen er op veroveringstocht in het jaar 635 gj.^[18]

Van Oudheid tot Ottomaanse Rijk

Ottomaanse Rijk en Britse mandaatperiode

Tot 1917 was de Gazastrook, net als de gehele regio, een deel van het Ottomaanse Rijk. In 1917 werd het - in de Eerste Wereldoorlog - veroverd door de Britten in de - 3e - Slag bij Gaza. Deze slagen kostten het leven aan duizenden soldaten aan beide kanten. De plaatselijke bevolking, Palestijnse Arabieren en enkele Joodse families, werden door de Ottomaanse Turken gedwongen te vluchten: zonder eigendommen mee te nemen.^[19] Het Verenigd Koninkrijk kreeg in 1922 van de Volkenbond een mandaat over Palestina, waarvan op 25 mei 1923 de definitieve grens werd bepaald (Palestina, ten westen van de Jordaan, waarin het huidige Israël en de beoogde staat Palestina liggen).

Egyptische bezettingsperiode

Volgens het Verdelingsplan van de VN in 1947 zou de Gazastrook onderdeel worden van een nieuwe Palestijns-Arabische staat. De Arabieren verwierpen het plan echter. Zij wilden het land niet verdeeld zien worden. Bovendien zouden zij hun stad Al-Quds (Jeruzalem) kwijtraken. Na de beëindiging van het Britse mandaat over Palestina op 15 mei 1948 en een op handen zijnde burgeroorlog riepen de Joden op 14 mei 1948 de staat Israël uit. Het Egyptische leger viel daarop de aan de Arabische staat toebedachte Gazastrook binnen.

Op 22 september 1948, tegen het einde van de oorlog, vestigde de Arabische Liga een Palestijnse regering (Arabisch: حكومة عموم فلسطين hukumat 'um Filastin) in Gaza. Dit werd mede beschouwd als een poging van de Arabische Liga om de invloed van Transjordanië op de Palestijnse kwestie te verminderen; deze regering werd door Transjordanië (en door alle niet-Arabische landen) niet erkend. In feite was het weinig meer dan een marionettenregering onder gezag van Egypte, met een verwaarloosbare invloed en een minimaal budget. Later verhuisde de regering naar Caïro.

Onder Egyptisch bewind werd de Gazastrook vanaf 1948 een gesloten kamp. Het werd bijna onmogelijk om Gaza te verlaten. Strenge beperkingen, bijvoorbeeld in werkgelegenheid en onderwijs, werden opgelegd aan de inwoners van Gaza, zowel aan de oorspronkelijke bewoners als aan de vluchtelingen. Iedere avond was er een uitgaansverbod tot het ochtendgloren de volgende dag. De slechte behandeling blijkt ook uit de levensverwachting: toen Israël de Gazastrook bezette in 1967 was de levensverwachting er maar 48 jaar. Na twee decennia was de levensverwachting gestegen naar 72 jaar.^[20]

De huidige Gazastrook is een product van de wapenstilstandsakkoorden van 1949 tussen Egypte en Israël; de grens is onderdeel van wat bekend staat als de Groene Lijn. Egypte bezette de Strook van 1949 tot 1967, met een onderbreking van vier maanden Israëlische bezetting tijdens de Suezcrisis van 1956. Egypte annexeerde de Gazastrook niet, maar behandelde het als bezet gebied en liet het onder militair bestuur vallen. Palestijnen die in de Gazastrook of in Egypte woonden, kregen een Palestijns paspoort. Dit stopte in 1959 toen Gamal Abdel Nasser, de president van Egypte, de Palestijnse regering per decreet ophief.

Bezetting door Israël vanaf 1967

Nederzettingen

In de Zesdaagse Oorlog van 1967 werd de Gazastrook door Israël op Egypte veroverd en bezet. Het gebied werd niet geannexeerd door Israël, maar Israëlisch-joodse kolonisten stichtten er onder bescherming van het Israëlische defensieleger in totaal 21 nederzettingen.

Eerste Intifada

De eerste Intifada begon eind 1987 in de Gazastrook. Op 9 december botste een vrachtwagen van het Israëlische leger bij het Jabalia-vluchtelingenkamp op een Palestijnse personenauto met de dood van de vier inzittenden ten gevolge. Hierna kwam het tot een demonstratie. Deze liep uit op een volksprotest die oversloeg naar de rest van de Palestijnse gebieden.

Tweede Intifada

Het begin van een zeehaven werd tijdens de tweede Intifada in 2001 door Israël verwoest. Nederland, Frankrijk en de EU werkten samen aan dat project. Israël vernietigde hetgeen reeds gebouwd was, omdat volgens haar mortieraanvallen vanaf het bouwterrein waren gedaan richting Israël. Deskundigen ter plaatse betwijfelen desgevraagd de juistheid van dit argument.^[21]

In 2005 was het aantal Israëlische kolonisten gegroeid tot 8000; voor de bevolkingsaantallen in de regio van weinig betekenis, maar de nederzettingen waren wel gevestigd op een relatief aanzienlijk groter deel van het grondgebied: de 8000 joods-Israëlische kolonisten woonden op 15% van de oppervlakte van de Gazastrook. De wegen naar deze nederzettingen werden door het Israëlische leger gecontroleerd.

Ontruiming

Op 4 februari 2004, tijdens de tweede intifada, verklaarde de Israëlische minister-president, Ariel Sharon, vijftien nederzettingen die niet pal tegen de Israëlische grens aanlagen te willen ontruimen in het kader van een ontruimingsplan (disengagementplan). Dit plan, overeengekomen met de Amerikaanse president, George W. Bush, bestond eruit dat in plaats van de ontruimde nederzettingen in de Gazastrook een viertal Israëlische nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever gebouwd zouden worden, alsook uitbreiding van de grotere nederzettingen op diezelfde Westelijke Jordaanoever én de verdere bouw van de omstreden Israëlische Westoeverbarrière, veiligheidsmuur (Israëlische benaming) of apartheidsmuur (Palestijnse benaming), op de Westelijke Jordaanoever.

Een ruime meerderheid van de Israëlische bevolking was volgens peilingen voor ontruiming van de nederzettingen. Een raadgevend referendum van de Likoed wees op 2 mei 2004 het voorstel af, maar de regering-Sharon met wisselende deelnemers zette de plannen door. Als argument voor het overtuigen van de kolonisten in de Gazastrook werden ook grote schadevergoedingen beloofd. Aanvankelijk waren de acties tegen de ontruiming aanzienlijk. De Israëlische regering probeerde van meet af aan het aantal aanwezige extremistisch-religieuze sympathisanten te verminderen. Zo werd bijvoorbeeld een 50.000 man grote 'Mars op de Gazastrook' verboden. In augustus 2005 waren alle inwoners van de nederzettingen en sympathisanten uit de Gazastrook geëvacueerd. In september 2005 droeg Israël de controle over de Gazastrook over aan de Palestijnse Autoriteit, hoewel het Israëlische leger nog wel aanwezig bleef. Voor Israëlische burgers werd de toegang tot de Gazastrook door Israël afgesloten.

Palestijns bestuur

Het Palestijnse bestuur over het grootste deel van de Gazastrook begon in 1993, na de Israëlisch-Palestijnse akkoorden die bekendstaan als de Oslo-akkoorden.

Na een verdere eenzijdige terugtrekking van Israël, was op 12 september 2005 de controle over het grondgebied (exclusief het luchtruim) compleet. Aanvankelijk braken feestvierende Palestijnen de grens met Egypte door, maar die werd later gerepareerd. De Palestijnse Autoriteit vergrendelde de grensovergang met Egypte. Tijdens een gewapende "overwinningsparade" van Hamas kwamen 19 mensen om het leven en nog 200 raakten gewond, toen explosieven in een vrachtwagen van Hamas ontploften. De Palestijnse Autoriteit reageerde met een politieke aanval op Hamas wegens het nodeloos in gevaar brengen van burgers.

Na de dood van Yasser Arafat werd er door de internationale gemeenschap, de VS en Israël op kop, sterk aangedrongen op democratische verkiezingen.

In 2006 won Hamas de verkiezingen van Fatah, maar de gekozen bestuurders werden op het allerlaatste moment door Israëlische militairen gedeporteerd. Twee burgers uit Gaza werden door het Israëlische leger ontvoerd, waarop de Palestijnen 25 juni 2006 twee Israëlische soldaten doodden, er een gevangen namen (korporaal Gilad Shalit)^[22] en een uitruil voorstelden voor de ongeveer 10.000 Palestijnse gevangenen in Israëlische gevangenissen.^[23]

Hierna startte Israël Operation Summer Rains om de korporaal te bevrijden. Bruggen en regeringsgebouwen werden aangevallen uit de lucht en de elektriciteitscentrale werd lamgelegd (dus ook de waterzuiveringsinstallatie). Tientallen parlementariërs en ook ministers van Hamas werden gearresteerd en opgesloten. Dag en nacht vlogen vliegtuigen van het Israëlische defensieleger (IDF) laag over het gebied. De Gazastrook ging op slot.^[22] Het daaropvolgende bestand hield het tot november 2006 toen Israël een bloedbad aanrichtte in Beit Hanoun (15 doden, 200 gewonden).

Op 12 juni 2007 ging de Karni-grenspost, de poort voor import en export van goederen bij Rafah, dicht.

Overname door Hamas

Op 14 juni 2007 nam, na de verkiezingsoverwinning van Hamas die niet gehonoreerd werd, Hamas uiteindelijk met geweld de militaire controle over op de Gazastrook, die toen nog onder de president van de Palestijnse Autoriteit lag. Dit gebeurde met name door de executieve ordedienst en de Qassambrigades. Na een interne oorlog met Fatah veroverde Hamas gewapenderhand de Gazastrook, inclusief Gaza-Stad en verklaarde Gaza "bevrijd". Woordvoerders van Hamas bevestigden dat de Qassambrigades na de bezetting ook een aantal commandanten van Fatah hadden geëxecuteerd. Veel aanhangers van Fatah vluchtten naar Egypte en de Westelijke Jordaanoever.

In oktober 2007 verklaarde het Israëlische kabinet de Gaza-strook tot een "vijandige entiteit" en verscherpte de sancties (o.a. ten aanzien van de levering van elektriciteit).^[bron?]

Blokkade en verdere conflicten met Israël

De verhouding tussen Hamas en Israël is zeer slecht. Hoewel Israël zijn kolonisten had teruggetrokken uit de Gazastrook hield het de militaire controle en voert regelmatig aanvallen uit op Hamasstrijders. Aan de andere kant waren vanuit de Gazastrook tienduizenden Qassamraketten op Israël afgevuurd, die voornamelijk rond Sderot terechtkwamen. Bij aanvallen door Israël eind februari en begin maart 2008 werd onder meer het kantoor van premier Ismail Haniya bestookt en kwamen 120 Palestijnen om het leven, waarvan 25% kinderen. Volgens een rapport (1 maart 2008) van acht Britse mensenrechtenorganisaties is de situatie van 1,5 miljoen Palestijnen in de Gazastrook slechter dan ooit sinds het begin van de Israëlische bezetting in 1967 als gevolg van de vijandelijkheden tussen Israël en Hamas, de extreme restricties op het goederen- en personenverkeer door de Israëlische blokkade van het gebied en de ongecontroleerde raketaanvallen op Israël door Hamas.^[24]

December 2008: een staakt-het-vuren tussen Hamas en Israël liep af. De raketbeschietingen door Hamas werden hervat, waarna Israël de militaire aanval 'Operatie Gegoten Lood' (Operation Cast Lead) uitvoerde. Hierbij kwamen ruim 1300 mensen om het leven en werden grote verwoestingen aangericht.

In 2009 werd bekend dat Egypte begonnen was met de aanleg van een muur tussen Egypte en de Gazastrook, die 20-30 meter de grond in ging. Egypte wilde hiermee de smokkel via tunnels onmogelijk maken. Tunnels die door Egypte werden ontdekt, werden vernietigd of met gas gevuld, waardoor meerdere Palestijnen om het leven kwamen.^[25]

In 2010 wilde de Gaza Freedom Flotilla onder leiding van het Turkse actieschip 'Mavi Marmara' de zeeblokkade doorbreken en hulpgoederen naar de Gazastrook brengen. Op dit schip bevond zich ook de 87-jarige Katholieke aartsbisschop en prelaat van Jeruzalem, Hilario Capucci.^[26] Het schip werd in internationale wateren met geweld geënterd door de Israëlische marine. Bij deze actie werden negen Turkse opvarenden gedood.^[27][28] Aartsbisschop Capucci werd daarbij gewond en door Israël aan Jordanië overgedragen. November 2012: het Israëlische leger voerde de militaire operatie 'Operatie Wolkkolom' uit in de Gazastrook. Tijdens deze operatie werden ruim 160 Palestijnen gedood en ongeveer 1000 gewond.

In juni 2014 startte Israël een operatie met de naam 'Operation Protective Edge'^[29] met als militaire doel de tunnels op te blazen, waarvan er veertien onder de Israëlische grens zouden doorlopen. Hierbij werd op 1 augustus de stad Rafah vier dagen lang zwaar gebombardeerd, waardoor honderden huizen, gebouwen, een hospitaal en een VN-school werden verwoest of beschadigd. Een groot bloedbad werd aangericht: tussen de 135 en 200 burgers werden gedood, en velen verwond. Volgens Amnesty International zou sprake zijn van een oorlogsmisdaad.^[30][31]

Tussen 8 juli en 26 augustus 2014 werden er volgens het Israëlische leger locaties vernietigd waar raketten geproduceerd, gelanceerd of opgeslagen werden. De hevigst getroffen plaats daarbij was Shuja'iyya, bij Gaza-stad.^[32] Na het conflict van 2014 werd een wapenstilstand afgesproken. De infrastructuur en de economie in de Gazastrook was in de oorlog vernietigd en de militaire blokkade door Israël, ter land, ter zee en in de lucht, verhinderde de wederopbouw.^[33]

Als gevolg van gerezen spanningen langs de grens met Israël werden er beschietingen vanuit tanks op de Gazastrook uitgevoerd en beantwoord met mortieren. Begin mei 2016 werd melding gemaakt van Israëlische jachtvliegtuigen boven Gaza, in de buurt van Gaza-stad en Rafah waardoor honderden mensen weer uit hun huizen vluchtten.^[34]

Verslechterende humanitaire situatie

Medio maart 2019 werden demonstraties, "Marsen van de hongerigen", gehouden van inwoners van de Gazastrook tegen prijsverhogingen en de slechte leefomstandigheden. Hamas reageerde meteen en hardhandig. Tientallen betogers werden afgetuigd, honderden opgepakt. Palestijnse mensenrechtenorganisaties uitten daarop zware kritiek op Hamas.^[35]

Op 25 maart verwoestte een raket uit de Gazastrook een huis in het dorp Mismeret bij Tel Aviv. Er vielen zeven gewonden en er was schade aan omliggende huizen. Netanyahu kwam ervoor terug uit de VS en beloofde "een krachtige reactie".^[36] Deze kwam in de vorm van luchtaanvallen op Hamasdoelen, waarbij ook gewonden vielen. Het Israëlische Iron Dome-luchtafweersysteem hield enkele raketten tegen, andere raketten kwamen in het open veld terecht.^[37]

In het weekend van 4 en 5 mei werden vanuit de Gazastrook 690 raketten op Israël afgevuurd, die de dood veroorzaakten van vier Israëliërs en 234 van hen verwondden. Op zijn beurt viel Israël 350 doelen van Hamas aan.^[38] In de Gazastrook vielen 23 doden en 44 gewonden. Onder andere werden woongebouwen en een moskee getroffen. Een Hamascommandant, Hamed Abdul Khoudary, werd door een raket gedood toen hij in zijn auto op weg was in de wijk Al-Tuffah van Gazastad.^[39] Khoudary zou, volgens het Israëlische leger, via zijn bedrijf sommen geld gesluisd hebben van Iran naar Hamas en Islamitische Jihad.

Er werd een staakt-het-vuren bereikt, hetgeen voor Benny Gantz reden was 's maandags Netanyahu te verwijten voor geweld gecapituleerd te zijn.^[40]

Israëlisch-Palestijns conflict 2021

Begin mei 2021 brak het Israëlisch-Palestijns conflict van 2021 uit. Het "begon" met ongeregeldheden in Jeruzalem/Al Quds. De Israëlische politie had daarbij de Al Aqsa-moskee betreden en daar traangas- en schokgranaten afgevuurd (op het einde van de heilige maand Ramadan). Er dreigden 4 families uit hun huizen gezet te worden ten voordele van joodse kolonisten in de Jeruzalemse wijk Sheik Jarrah. Hamas wilde tonen dat zij het Palestijnse verzet aanvoerde en had Israël daarop een ultimatum gesteld om haar eenheden daar weg te halen (maandag 10 mei om 18 uur). Toen dat niet gebeurde schoot het raketten richting Jeruzalem, waarop Israël reageerde.

Nadat op 20 mei 2021 onder bemiddeling van Egypte een wapenstilstand was bereikt tussen Israël en Hamas (en het kleine Islamitische Jihad) noemde Netanyahu de Israëlische militaire operatie (naam: Operatie Shomer HaChomot vert.: Bewaker van de Muren), waarin gedurende 11 dagen Hamas-doelen in de Gazastrook werden gebombardeerd, een "buitengewoon succes": "We hebben al onze doelen bereikt." En: "We hebben meer dan 200 terroristen gedood", waaronder 25 leiders. Het was president Joe Biden van de VS die, na het recht van Israël om zich te verdedigen te hebben bevestigd, aangaf dat het nu genoeg was. Netanyahu had hem nog bedankt en tegengeworpen dat niet alle doelen bereikt waren. OCHA opt ((United Nations) Office for the Coordination of Humanitarian Affairs Occupied Palestinian Territories^[41]) noemt officieel 242 doden (138 m., 38 v., 66 ki (Bron:OCHA opt)), 1948 gewonden (940 m., 398 v., 610 ki. (Bron: Pal. ministerie van Gezondheid (OCHA opt))) en grote materiële schade. Onder de 242 doden waren ten minste 129 burgers. Ten minste 12 Gazanen vielen als slachtoffer van afzwaaiende Hamas-raketten.

OCHA opt rapporteerde verder dat 258 gebouwen geheel of gedeeltelijk waren verwoest door Israël, waarmee 1042 woningen, kantoren en winkels verloren waren gegaan. Daarnaast werden 15.305 woningen beschadigd, waarvan 769 onherstelbaar. 53 scholen, 6 ziekenhuizen, elf klinieken en 74 overheidsgebouwen werden beschadigd, alsmede de elektriciteits- en watervoorziening. Ongeveer 800.000 van de 2 miljoen Gazanen hadden nu geen toegang tot leidingwater.

Vanuit de Gazastrook werden meer dan 4000 raketten afgevuurd, die 12 doden (1 militair, 3 buitenlandse werknemers,8 Israëlische burgers), meer dan 700 gewonden^[42] en aanzienlijke schade veroorzaakten in het de Gazastrook omringende Israëlische gebied (bv. Ashkelon, Tel Aviv).

Bijzonder kenmerk van dit conflict waren de onlusten in steden in Israël zelf, die Palestijns-Arabische wijken hebben, met name in Lod (Palestijns:Lydda). Beide partijen claimden de overwinning.

Oorlog Hamas-Israël 2023

Het gewapende conflict van mei 2021 werd op veel grotere schaal nog eens overgedaan in 2023. Op de ochtend van 7 oktober 2023 overrompelde Hamas Israël vanuit de Gazastrook met een grootscheepse raketaanval, gevolgd door het binnendringen in het aangrenzende Israëlische gebied, het ombrengen van de bezetting van een serie legerposten, het afslachten van grote aantallen weerloze burgers uit alle leeftijdsgroepen (deelnemers aan een muziekfestival en bewoners van meer dan 20 kibboetsen) en het ontvoeren van gijzelaars.

In de daaropvolgende dagen sloeg Israël hard terug.^[43] Meer dan vijftienhonderd binnengedrongen terroristen werden onschadelijk gemaakt. In onophoudelijke aanvalsgolven werden Gaza-stad en andere plaatsen gebombardeerd, terwijl een groot leger van meer dan 300.000 soldaten voor de enclave werd samengetrokken. De bombardementen, gericht op de uitschakeling van het militair potentieel van Hamas en de vernietiging van een uitgestrekt ondergronds gangenstelsel, maakten duizenden slachtoffers. Bovendien werd Gaza-stad van alle essentiële voorzieningen afgesloten en de bevolking grotendeels naar het zuiden verdreven. In de laatste dagen van oktober drong de Israelische landmacht vervolgens de Palestijnse enclave binnen en nam de grondoorlog een aanvang.

Militaire blokkade

Door de militaire blokkade door Israël beschouwen de Verenigde Naties de Gazastrook als door Israël bezet gebied; haar OCHA-bureau (Office for the Coördination of Human Affairs) geeft hiertoe recente informatie.^[44]

Nadat de Israëlische troepen het grondgebied van de Gazastrook in 2005 hadden verlaten heeft Israël de strook militair afgesloten met een veiligheidshek met vier bewaakte grens-doorgangen en beheerst bovendien het luchtruim en de zee vóór de Gazastrook. Israël geeft slechts in noodgevallen toestemming aan inwoners van de Gazastrook om de grens over te steken.^[45] Ook aanvoer van hulpmaterialen wordt mondjesmaat toegestaan. Aan de zuidgrens grenst de strook aan Egypte, met twee grensovergangen. Ook Egypte heeft haar grens afgesloten. Egypte brak in 2015 3000 huizen aan de Egyptische kant van de grens af om een bufferzone te creëren. Om de smokkel via de tunnels tegen te gaan blies Egypte tunnels met dynamiet op en liet gifgas en rioolwater in de tunnels stromen.^[46] In 2017 kondigde Egypte aan de bufferzone uit te breiden van 1000 naar 1500 meter. Hiervoor zouden nog eens 1200 huizen moeten worden afgebroken.^[47]

In de Oslo-akkoorden van 1993 was afgesproken dat Israël zich in de overgangstijd naar een definitieve vredesregeling langzamerhand uit de Gazastrook zou terugtrekken, en intussen nog wel de verantwoordelijkheid houdend voor de externe en de interne veiligheid en voor de openbare orde van de Israëlische nederzettingen en de Israëli's.

De zeeblokkade vanaf twintig zeemijl door de Israëlische marine was onderdeel van de totale militaire blokkade. In oktober 2006 werd dit teruggebracht tot zes zeemijl en in januari 2009 tot drie zeemijl.^[48] De visserij vanuit Gaza werd daardoor niet meer rendabel en 90% van de vissers is gestopt, mede vanwege de voortdurende intimidatie op zee. De blokkade is een belangrijke oorzaak van de humanitaire crisis waarvoor reeds jaren door diverse hulporganisaties is gewaarschuwd.^[49]

Dieet

In 2010 moest de Israëlische regering documenten vrijgeven na een juridische strijd met de Israëlische mensenrechtengroep Gisha. Deze hebben betrekking op een "dieet" waarop de Israëlische regering de Gazanen wilde zetten. Brandstof en bepaalde voedingsingrediënten werden gereduceerd op basis van berekeningen wat de minimum behoefte van een individuele inwoner van de Gazastrook was. De bevolking van de Gazastrook (een groot deel is onder de 18) moest te weinig krijgen om van te leven, maar net te veel om te sterven (aldus Dov Weisglass, die later ontkende dit gezegd te hebben).^[50]

Protesten tegen de blokkade

Op 30 maart 2018, de jaarlijkse Palestijnse Dag van het Land (Yum al-Ard)^[51] begon een langdurige protestmars 'The Great March of Return' - 'Breaking the Siege' van duizenden inwoners van de Gazastrook langs de grens met Israël.^[52] Met dit protest eisen de Palestijnen hun 'recht op terugkeer', (Resolutie 194 Algemene Vergadering Verenigde Naties) naar de plaatsen in Israël vanwaar zij of hun ouders verdreven zijn. Het Israëlische leger had langs de grens scherpschutters en tanks opgesteld. Enkele dagen daarvoor had Nickolay Mladinov, Speciaal VN-coördinator voor het Midden-Oosten vredesproces, het Israëlische defensieleger opgeroepen voorzichtig op te treden en geen kinderen te treffen.^[53] Ter gelegenheid van deze 42ste landdag prees Hanan Ashrawi, Uitvoerend Comitélid van de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie PLO, de moed en veerkracht van het Palestijnse volk tegenover Israël: "We blijven ons verbinden aan geweldloos volksactivisme en politiek, wettelijk en diplomatiek volharden in de strijd voor vrijheden, rechten en waardigheid."^[54]

De eerste confrontatie van de protestmars met het Israëlische leger resulterende in zeventien doden en meer dan 1400 gewonden. Koeweit wilde dat de Verenigde Naties een onafhankelijk onderzoek zou instellen naar dit geweld, maar dat werd door de Verenigde Staten van Amerika tegengehouden met een veto.^[55] Op 28 februari 2019 werd een (voorlopig) rapport gepubliceerd van de Onafhankelijke Onderzoekscommissie van de VN met bevindingen en conclusies ten aanzien van de Gaza-protesten in 2018, waarbij 183 Palestijnen, onder wie 35 kinderen, door Israëlische kogels werden gedood; 154 van hen waren ongewapend. Er waren ruim 9500 gewonden, van wie een groot aantal een amputatie moest ondergaan.^[56] Premier Benjamin Netanyahu en Israëlische functionarissen verwierpen de bevindingen van de commissie en noemden ze "hypocrisie en leugens".^[57]

Gevolgen van de blokkade

Economisch

Volgens een rapport van de Wereldbank (september 2018 ) is de economie "aan het instorten"^[58]: vooral door de 11 jaar durende blokkade, maar ook door het korten op donorbijdragen (zowel door de Palestijnse Autoriteit (30 miljoen dollar per maand) als door de regering van de V.S.(op eigen hulpprogramma en op UNRWA). De economie "is in een vrije val geraakt" met een krimp van 6% in het eerste kwartaal van 2018. De werkloosheid onder volwassenen is nu ruim 50% en de jeugdwerkloosheid 70% (onder meisjes 78%).De Wereldbank doet 1) een beroep op Israël het vervoer van goederen en mensen voldoende te verruimen en handelsrestricties op te heffen teneinde de Gazaanse economie te helpen verbeteren; en 2) op de Palestijnse Autoriteit om instituties op te zetten die de Gazastrook op "een transparante en efficiënte manier" besturen en prioriteit te geven aan een politiek van economische ontwikkeling.

Infrastructuur De wederopbouw van de verwoestingen van de oorlog in de Gazastrook van 2014 wordt ernstig bemoeilijkt door de blokkade. Israël (en Egypte) verhindert/-en dat er bouwmaterialen worden binnen gebracht met als argument dat deze door Hamas gebruikt worden om weer tunnels te bouwen voor (wapen)smokkel.

Volksgezondheid

De ziekenhuizen en medische centra kampen met grote tekorten aan medicijnen en medische hulpmiddelen. Zij lijden onder elektriciteitstekorten t.g.v. tekort aan brandstof. Ook de drinkwatervoorziening is nog steeds niet hersteld; (hulp)materialen worden door de blokkade nauwelijks toegelaten. Het grondwater is zeer vervuild, en sanitaire voorzieningen zijn ondeugdelijk en slechts 4% van het water is geschikt voor consumptie.^[59] Vanwege deze uitzichtloze situatie neemt de psychische nood toe, terwijl er een groot tekort is aan psychologisch geschoold personeel. Het aantal zelfmoorden lijkt sinds 2016 toe te nemen.^[60] Eind december 2017 bracht de WHO een speciaal rapport uit over de onhoudbare situatie in de Gazastrook.^[61]

Film en documentaire

Film

In 2015 kwam een film uit van de Palestijnse regisseur Hani Abu-Assad: The Idol. Dit is een "ontroerend en waargebeurd verhaal over de Palestijnse zanger Mohammed Assaf, winnaar van de Arab Idol 2013.^[62] Vanaf zijn vierde woonde deze in de Gazastrook. De film laat de moeilijkheden zien die hij moest overwinnen.

Documentaire

De Nederlandse documentairemakers Frederick Mansell en Laurens Samsom maakten in 2015 de documentaire 'Team Gaza' over het echte leven in de Gazastrook aan de hand van het leven van zes jonge Gazanen, van wie vijf spelers in het voetbalteam van Beach Camp, een rauwe wijk in Gazastad.^[63]

Zie ook

• Onderschepping van het scheepskonvooi voor Gaza
• Arabisch-Israëlisch conflict
• Door Israël bezette gebieden
• Palestijnse regering (1948-1959)
• Egyptische bezetting van de Gazastrook

Externe links

• Geschiedenis van de Gazastrook in de 20e en 21e eeuw artikeltje op isgeschiedenis.nl, 22 november 2012
• [1] Breaking the Silence: Getuigenissen van Israëlische soldaten uit de bezette gebieden 2000-2010, (Gazastrook)
• The humanitarian impact of restrictions on access to land near the perimeter fence in the Gaza Strip. Key Facts ochaopt.org, 3 augustus 2018

Bronnen, noten en/of referenties ↑ Table 3: Projected Population in the State of Palestine by Governorate, End Year 2015. PCBS, Palestinians at the End of 2015, p. 36. Source: ↑ cia.gov. world factbook ↑ Gaza Strip, Keyplaces bbc.co.uk,2005. Gearchiveerd op 28 november 2021. ↑ https://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=31779#.WWTinOlpyUl (onder andere) kaartje p.7 U.N.augustus 2009 ↑ Gaza key Places BBC. Gearchiveerd op 24 oktober 2021. ↑ De 1000 laatste christenen van Gaza. Gearchiveerd op 27 mei 2022. ↑ Bård Kårtveit (2014) Dilemmas of Attachment: Identity and Belonging among Palestinian Christians. Leiden/Boston: Brill, p. 6 en 105/106 ↑ Israël vernielt Gaza-haven Trouw, 19 september 2001 ↑ Gaza's ruined airport and unbuilt seaport fuel dreams of independence The Guardian, 18 augustus 2014 ↑ Factsheet Gazastrip 2016;UN OCHA ↑ Gaza’s fisheries: record expansion of fishing limit and relative increase in fish catch; shooting and detention incidents at sea continue ochaopt.org, oktober 2019. Gearchiveerd op 2 juni 2023. ↑ Israeli navy kills teenage Palestinian fisherman in Gaza, PNN Palestine News Network, 26-2-2018 ↑ Unctad-rapport over situatie Gazastrook unctad, 2015. Gearchiveerd op 3 oktober 2020. ↑ https://en.wikipedia.org/wiki/HaBesor_Stream. Gearchiveerd op 22 maart 2023. ↑ Israël beslist de strijd om het water in zijn voordeel, artikel van: Henk Donkers,in: 50 jaar Israël, vergeten aspecten en pijnlijke feiten; Stichting Palestina Publicaties,1998; redaktie Robert Soeterik; pagina 64 - 79 ↑ Report on UNCTAD assistance to the Palestinian people: Developments in the economy of the Occupied Palestinian Territory, Trade and Development Board, 62e zitting, Genève, 14-25 september 2015, nrs.44-50 ↑ Gaza Erez crossing to reopen: Israel, Middle East Monitor, may 2016 ↑ Dumper, Michael (2007), Cities of the Middle East and North Africa: A Historical Encyclopedia, pg. 155. Santa Barbara: ABC-Clio, Inc. ↑ One Palestine, complete, Tom Segev, Abacus, Londen, reprint 2014 ↑ Adelman, Jonathan (2008): The Rise of Israel: A History of a Revolutionary State, pg. 23, New York: Routledge ↑ Trouw-archief, Israel vernielt Gaza-haven, 19 september 2001 ↑ a b Een schreeuw om recht, Dries van Agt, DeBezigeBij, 2009, blz.148v ↑ Israel, Libanon en Palestine Chomsky.info, juli 2006. Gearchiveerd op 19 mei 2023. ↑ Gaza Strip: A Humanitarian Implosion, Oxfam International 1 maart 2008 ↑ Haaretz (2009-12-09), Egypt building iron wall on Gaza border to stop smuggling. Gearchiveerd op 13 april 2010. Geraadpleegd op 12 juli 2023. ↑ Hilarion Capucci, Archbishop Jailed for Aiding Palestinian Militants, Dies at 94 nytimes, 2 januari 2017. Gearchiveerd op 1 februari 2022. ↑ Deadly Israeli Raid Draws Condemnation nytimes.com, 31 mei 2010. Gearchiveerd op 23 mei 2023. ↑ Q&A: The Gaza Freedom flotilla The Guardian, 31 mei 2010. Gearchiveerd op 23 juni 2023. ↑ From 'Shield' to 'Edge': How Israel names its military ops aa.com.tr, 8 juli 2014 ↑ Nieuw innovatief onderzoek wijst op Israëlische oorlogsmisdaden in Rafah Amnesty.nl, 29 juli 2015 ↑ 'Black Friday' Carnage in Rafah during 2016 Israel/Gaza conflict Amnesty International, 2015. Gearchiveerd op 4 juni 2023. ↑ 2Doc: Weggegooid Geld - Bevordert EU-hulp impasse Midden-Oosten? 2Doc, 20 oktober 2015 © IKON ↑ Feiten en cijfers blokkade Gaza United Civilians for Peace,2011-2016 ↑ Israeli jets carry out raids on Gaza middleeasteye, 4 mei 2016 ↑ https://rightsforum.org/nieuws/hamas-beantwoordt-opstand-van-de-hongerigen-met-geweld/. Gearchiveerd op 28 januari 2022. ↑ https://rightsforum.org/nieuws/raket-uit-gaza-treft-woning-in-israel/. Gearchiveerd op 23 oktober 2021. ↑ https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2019/03/26/israelische-luchtaanvallen-in-gaza/. Gearchiveerd op 22 mei 2022. ↑ Gevonden in: Nederlands Dagblad, Staakt-het-vuren is capitulatie, Jan van Benthem, 7 mei 2019 (citeert het Israëlische leger) ↑ https://pchrgaza.org/en/?p=12465. Gearchiveerd op 16 augustus 2022. ↑ Nederlands Dagblad, Jan van Benthem, 7 mei ↑ (en) OCHA occupied Palestinian territory, Infographics and maps on the crisis in Gaza. OCHA Occupied Palestinian Territories (21-22 mei 2021). Gearchiveerd op 22 mei 2021. Geraadpleegd op 22 mei 2021. ↑ [Bestand tussen Hamas en Israël moet voorbode zijn van échte oplossing Staakt-het-vuren moet voorbode zijn van échte oplossing]. The Rightsforum (22 mei 2021). Geraadpleegd op 23 mei 2021. ↑ Oorlog Hamas-Israël, NOS ↑ Gaza Strip, United Nations Office for the Coordination of Humanitarian Affairs ↑ UN-OCHA: factssheet (Engels), 2015 ↑ As Egypt Floods Gaza Tunnels, Smugglers Fear an End to Their Trade, The New York Times, 7 oktober 2015. Gearchiveerd op 30 november 2022. ↑ Egypt to extend buffer zone with Gaza Strip, Egypt Independent, 7 oktober 2017. Gearchiveerd op 26 januari 2023. ↑ Locked in: The humanitarian impact of twoo years of blockade on the Gaza Strip, p.7 OCHA.oPt, augustus 2009 ↑ New UN report spotlights humanitarian crisis triggered by blockade of Gaza Un.org, augustus 2009 ↑ https://truthout.org/articles/israeli-government-documents-show-deliberate-policy-to-restrict-food-to-gaza/. Gearchiveerd op 1 december 2022. ↑ Remembering Land Day bbc, 30 maart 2001. Gearchiveerd op 6 maart 2023. ↑ 15 Killed, Dozens Wounded as Thousands Gather on Israel-Gaza Border Haaretz, 31 maart 2018. Gearchiveerd op 19 april 2022. ↑ UN urges IDF ‘don’t target’ Palestinian children at Friday’s Gaza march 27 maart 2018 ↑ PLO says 42 years since Land Day, Palestinians still enduring destruction, displacement english.pnn.ps, 30 maart 2018 ↑ Diplomats: US blocks UN statement for independent inquiry into Gaza violence CNN, 1 april 2018. Gearchiveerd op 2 april 2023. ↑ Report of the UN Commission of Inquiry on the 2018 protests in the OPT OHCHR, 25 augustus. Gearchiveerd op 10 december 2021. ↑ UN Council: Israel Intentionally Shot Children and Journalists in Gaza Haaretz, 28 februari 2018. Gearchiveerd op 19 april 2022. ↑ Cash-Strapped Gaza and an Economy in Collapse Put Palestinian Basic Needs at Risk 25 september 2018 ↑ Gaza water crisis prompts UN call for immediate opening of crossings un.org, september 2009 ↑ Despair drives increased suicide rate in Gaza trtworld.com, 21 juni 2017. Gearchiveerd op 2 april 2023. ↑ WHO Special Situation Report - Gaza, occupied Palestine territory reliefweb.int,31 december 2017. Gearchiveerd op 26 oktober 2021. ↑ The Idol. Synopsis: A film about the popular Palestinian singer Mohammad Assaf, from childhood to adulthood, and his life in Gaza until he won the Arab idol Youtube, 8 december 2015. Gearchiveerd op 20 april 2023. ↑ Team Gaza Team Gaza geeft een niet eerder vertoonde inkijk in het echte leven in de Gazastrook.". Gearchiveerd op 7 december 2022.